რუსთაველი შოთა

დეზერტირების ბაზრის ხსოვნას

გამომცემლობაში შოთას დახვდა ბევრი შეუხედავი ქალი, არცერთი მამაკაცი, უჯრებიანი მაგიდები, ზედ კომპიუტერები და კომპიუტერებთან კაქტუსები. “მაღალ მთიანეთში დღემდე შემორჩენილი წარმართული კულტურის ნიმუშები, მათ შორის ფალოსის კულტის ნაშთები…” – უცაბედად მოუფრიალდა შოთას თავში ამდენი კაქტუსის შემხედვარეს სადღაც ამოკითხულის დაუსრულებელი ნაკუწი და ძალიან სხვაგან რომ არ გაეტია ფიქრით, უბრალოდ ხმამაღლა თქვა:
-უფროსი მანახეთ. სალამი!
უწესრიგოდ აწრიალდნენ შეუხედავი ქალები – ზოგმა თავზე გადაისვა ხელი, რამდენიმემ ფარდა გაასწორა, ორი მათგანიც დიდი ოთახიდან კიდევ უფრო იქით გამავალ თეთრ კარში შეიძურწა, უმეტესობა კი ფეხზე დადგა. შოთაც იდგა დასტით ხელში და პასუხს მორჩილად ელოდა. პასუხივით იყო – თეთრი კარი რომ გაიღო და იქიდან გამოსძახეს: “აქეთ მობრძანდით…”
შევიდა თუ არა, ორი ბუზანკალივით ქალი გავის ბრეცვით გაშპა ოთახიდან და გამომცემელს შოთა ერთი-ერთზე შერჩა.
შეხედა თუ არა თვალებში, აშკარად დაინახა შოთამ (და არა მიხვდა), თუ რა სიშლეგით რბიოდნენ გამომცემლის თავში სიტყვები: “საგადასახადო”, “სანეპიდსადგური”, “ფინ-პოლიცია” და “ინსპექცია”, მაგრამ მაინც თვალის მალი ფახულით განიდევნა ეს უხერხული ხედვითი შეგრძნება და დასტა მაგიდაზე დაასვენა:
-მოთხრობებია, წიგნად მინდა შევკრა… – თქვა და მერეღა ჩამოართვა გამომცემელს ხელი.
-ვისი? – ოთხასოიანი კითხვა ისეთი დანაწევრებით ამოთქვა გამომცემელმა, თითქოსდა წელიწადის ოთხ დროს მყისიერად და ველურად გაეშლიგინა მის სხეულში.
-ჩემი.
გამომცემლის ხელისგულიდან სწრაფად გადმონაწილებულმა ბიო-იმპულსებმა შოთას მაშინვე აგრძნობინეს, რომ ზემოთგაჟღერებული ფრაზის გამო გამომცემლის თვალში ერთბაშად დამცირდა, თუმცა არც ეს შეგრძნება გაუჩერებია დიდხანს თავისთან. გამომცემელმა აქტიურობა იწყო – შოთა კი იდგა და განაჩენივით რაღაცას ელოდა.

***
– მე ქალაქ რუსთავში, მეტალურგების დასახლებაში, ცხრასართულიანი კორპუსის მეშვიდე სართულზე, დასა და დისშვილთან ერთად ვცხოვრობ. ჩვენი მშობლები წარჩინებული მეტალურგები იყვნენ და ეს ბინა თავის დროზე სამსახურიდან მიიღეს. ჩვეულებრივი ოროთახიანია – “ხრუშჩოვკას” რომ ეძახიან. ჩემ დას ქმარი აფხაზეთში დაეღუპა. კაი ბიჭი იყო ვალოდა. მაღალი და ხმელი. პროფესიით – მღებავი. თავისი საქმე ხუთიანზე იცოდა და გულიანი სიცილიც კარგად გამოსდიოდა. ერთი ბიძინა დარჩათ, რომელიც ახლა თხუთმეტი წლისაა და ძალიან უნდა, რომ გამოვიდეს ფეხბურთელი, თან ძალიან მაგარი ფეხბურთელი, ყველაზე ცოტა – ლიტმანენივით მაინც, ამიტომ დილიდან დაღამებამდე ვარჯიშზეა. აქვე დადის – “აზოტის” გვერდით მდებარე სტადიონზე გახსნილ სექციაში. პირდებიან, რომ მალე დიდი გუნდის სარეზერვოში გადაიყვანენ და ჩვენც იმედის თვალით შევყურებთ ბიძინას. სახლში მუდამ დაღლილი და მოშიებული ბრუნდება. დამ კაი კერძები იცის. ყოფილი პროფკავშირების საერთო სასადილოს სამზარეულოშიი მუშაობს და იქიდანაც ამოაქვს ხოლმე თავისი კუთვნილი საჭმლის წილი. მე კიდევ ყოველ დილით თბილისში მიწევს გამგზავრება. დეზერტირების ბაზარში, უკანა მხარეს რომ ოთახებია, იქ ვარ – სკამიც მიდგას და საკანცელარიო მაგიდაც. ერთი შეხედვით იოლი და ადვილი სამსახური მაქვს: ბაზარში გასაყიდად გასატან უთავფეხო, გაპუტულ ქათმებს ვარტყამ ფერდზე რიგრიგობით ბეჭედს. მერე აღვრიცხავ და ჟურნალში ვატარებ. ესაა მთელი ჩემი იქაური საქმე და ზუსტად ამაში მიხდიან ჯამაგირს, თუმცა მაინც ვგრძნობ, რომ ჩემი მოწოდება სულ სხვაა. ამას აქამდეც სულ ვგრძნობდი, მაგრამ ხმამაღლა ვერ ვამბობდი – ახლა კი დანამდვილებით ვიცი. ზუსტად რომ მივმხდარიყავი, ამაში ჩემი და დამეხმარა: მან ჩემს ნაწერებს მიაგნო და წაიკითხა. მხოლოდ წაკითხვა იყოს, კიდევ რა უჭირს: თან მოიწონა და მირჩია – წიგნად შემეკრა, ანუ გამომეცა.
თავიდან ძალიან დავფრთხი. მაგ მიმართულებით არასდროს მეფიქრა. სამი საათი რომ მეჩიჩინა, მერეღა დავფიქრდი.
ბოლოს დამარწმუნა.
ნაკითხი გოგოა ჩემი და. ბავშვობიდან ეგეთი იყო – აქაურ ბიბლიოთეკაში ჩაწერილი. სულ წიგნებში ჰქონდა ცხვირი ჩარგული და მეც გადმომდო. ჰოდა, მეც რაღა დამრჩენოდა – ჩავიძირე და ჩავიძირე.

***
გამომცემლებთან იქამდე აბა საიდან ექნებოდა საქმე… ეს ვიღაც ეგეთი კი თან წეროს ჰგავდა: წაწვეტებული ჰქონდა სახე მეტისმეტად და ორპირში აფრიალებული თაბახის ფურცელივის ფარატინა და მსუბუქი იყო, და თან კიდევ – ბუს – სათვალე ეკეთა სქლად მოჩარჩოებული და სქელშუშიანი.
“მიფრინავენ ფრინველები შორს…” – გაახსენდა შოთას უნებურად, თუმცა მაშინვე მოთოკა, ანუ შიდვე დაიგუბა მღვრიე ფიქრთ-წანწკარი და სპეციალურად სულ სხვა გაიფიქრა, ტელევიზორიდან გამოყოლილი: “ბიო-ორნიტოლოგიურმა დაკვირვებებმა ცხადყო, რომ წერო და ბუ ყველაზე ჭკვიანი ფრინველებია ფრინველთა შორის… სადღაც ბრძენებიც კი…”
გამომცემელს კი ნატიფთითება ხელები პედანტური სიზუსტით გაუთოებული შარვლის ჯიბეებში ეწყო და სამ კვადრატულ არშინ ფართში უთავბოლოდ წრიალებდა – თან ისე კრიახებდა, თითქოს მის წინ ბარემ მინიმუმ თორმეტი კაცი მსხდარ-მდგარიყო ყურდაცქვეტილი და პირ-თვალ-დაჭყეტილი.
“მოთხრობებია, წიგნად მინდა შევკრა”, – დაუდო შოთამ კაბინეტში შესვლისთანავე ორი თითის სიმსხო თაბახის ფურცლების დასტა პრიალა მაგიდაზე, და მხოლოდ მერეღა ჩამოართვა კოჟრიანი ხელი.
-ვისი?
-ჩემი.
გამომცემელმა ამის გაგონებაზე შოთას მეტად უცნაურად, თვალისმოწკურვით შემოხედა, ცოტა ხანს მზერაგაციებულმა უყურა, მერე დასტა აიღო, ჯერ თავფურცელს დახედა, ჩააცივდა, ბოლოს დასტას ცერა თითით ბანქოსავით კრეჭი უყო.
-აქამდე არსად დაბეჭდილხართ… – ამოთქვა დარწმუნებით.
-აბა სად?.. – თავი უარის ნიშნად გააქნია შოთამ და ბაზრის ქათმები გაახსენდა, აღრიცხვისას მელნიან ბეჭედს რომ ასვამდა ფრთასთან ახლოს.
ქათმები მასთან უთავფეხონი მოდიოდნენ (მოჰქონდათ) – მხოლოდ ტანებით, შოთა კი აბეჭდავდა და აბეჭდავდა. თან ითვლიდა. ყველას რომ მოუვლიდა, გაქერცლილ ჟურნალში რაოდენობას აღნუსხავდა და უკან გაატანდა, მერეღა იცლიდა: გამოსწევდა ქვედა უჯრას, ამოიღებდა კალამს და წერდა. წერდა უბრალო ადამიანებზე, ვისთანაც კი ცხოვრებაში ჰქონდა საქმე, ვისაც იცნობდა და გულშემატკივრობდა. წერდა გაუქმებული ანგარიშფაქტურების უკანა გვერდებზე. გვერდებს რომაულად ნომრავდა. დაწერილს სახლში წაიღებდა, აგროვებდა – სადღაც თვის თავზე ყველას გადაიკითხავდა. რომელიც მოეწონებოდა – სტეპლერით შეკრავდა; დაწუნებული საპირფარეშოში შეჰქონდა. ბლომად რომ დაუგროვდა, სადღაც სამ კილომდე, დამ უთხრა:
-წაიღე, შოთა, შეკარ წიგნად… მადლია.
-შენ რა იცი მადლის? – გაღიზიანდა უცებ შოთა.
დამ უყურა, უყურა და თქვა:
-მადლისგანაა სიტყვა მადლობა.
-დიდი ამბავი…
-ჰოდა, მაშ დაატკბე, ვინც ეგ ნიჭი მოგცა და არ დაგამადლა.
საღამოსკენ მოთხრობების გადარჩევა იწყეს. იქიდან ერთი კვირის თავზე კი, გამომცემლის წინ მდგომს, უცებ მოეჩვენა, რომ თავად იმ უთავფეხო ქათმებიდან ერთ-ერთი იყო, ანუ ცოტაც და მხარზე მელნისფრად ვარგისიანობის ბეჭედს დააბეჭდავდნენ, აღრიცხავდნენ, ჟურნალში გაატარებდნენ და გასაყიდად ბაზარზე გააგდებდნენ.
-უნდა იცოდეთ, შოთა, რომ გამოცემლობის კომერციული ინტერესებიდან გამომდინარე, ჩვენ არაფერში გვაწყობს საზოგადოებისთვის უცნობი ავტორების წიგნად ბეჭდვა?.. ასეთია საგამომცემლო თამაშის მთავარი წესი და კანონი…
“საიდან უნდა ვიცოდე?” – შეეკითხა თავს შოთა, თქმით კი სულ სხვა თქვა:
-იქნებ წაგეკითხათ მაინც…
გამომცემელმა დამცინავად გაუღიმა.
-თვით სრულყოფილება და გენიალურობაც რომ აღმოჩნდეს, შოთა, იმ ავტორის წიგნს, რომელსაც არავინ იცნობს, საგამომცემლო პრაქტიკიდან გამომდინარე, შესაბამისად, არ ეყოლება მკითხველი… ანუ…
-ვინ იცის…
-სტატისტიკამ, ჩემო კარგო… – გაღიზიანდა გამომცემელი. – ბოლო-ბოლო ამ საქმეში ვართ ოცი წელია… იშვიათ გამონაკლისებზე აქცენტის გაკეთება კი ამ სიტუაციაში ფრიად სარისკოა… საერთოდ კი, ჯობს ჯერ პერიოდიკაში გამოქვეყნდეთ, გაგიცნოთ მკითხველმა, დაღვინდეთ, მერე გამოჩნდება – ღირს თუ არა, მოთხრობების წიგნად დასტამბვა… ანუ, მოკლედ რომ ვთქვა, თქვენ ჯერ არავინ არ ხართ…
კაბინეტში სიჩუმე ჩამოვარდა.
-და მთელი დეზერტირები ეყოფა? – იკითხა უცებ შოთამ.
-რა ბრძანეთ? – შეკრთა გამომცემელი.
-მთელმა დეზერტირებმა რომ იყიდონ…
-ვიინ? – ძალიან დაბნეული იყო გამომცემელი.
-დეზერტირებმა.
-ჯარისკაცებმა?
-ჯარისკაცებმა არა… – ჩაეცინა შოთას თავისთვის. – სადაა მაგდენი დეზერტირი… ბაზრის გამყიდვლებზე ვამბობ…
-რატომ? – კვლავ ვერაფერს ხვდებოდა გამომცემელი.
შოთამ ღრმად ამოისუნთქა და თქვა:
-იქ ყველა მიცნობს.

***
-სად მაქვს ნებისყოფა… არ მაქვს. რომ წამოვედი იმ ბუზანკლებიანი გამომცემლობიდან, ერთი პირობა ვფიქრობდი, მაგრად დავლევ, გავილეშები და ერთს ვიმღერებ-მეთქი. კი არ მინდოდა, მაგრამ ჯინაზე ვაპირებდი. ვის ჯინაზე? რავი – ასეთი ცხოვრების, ალბათ; ცხოვრების, სადაც ბევრი რამ წინასწარ გადაწყვეტილია ვიღაც ტვინშეშუპებულების მიერ, ანდა რაღა ბევრი – ბარემ ყველაფერი.
წიგნად შესაკრავი მოთხრობების დასტა იღლიაში მქონდა ამოჩრილი და განიერ გამზირს მივუყვებოდი. ისიც ვიფიქრე – მდინარესთან ჩავალ, ამ ნაწერებისგან ქაღალდის გემებს გავაკეთებ და წყალს გავატან-მეთქი, მაგრამ ეგ აზრი არ მომეწონა. დამენანასავით მოთხრობები. მე შენ გეტყვი და – ხელახლა დავწერ იგივეს, ანდა მახსოვს რო აქ რა სწერია? წერა ჩემთვის რაღაცის მოშორებასავითაა – უფრო კორძის, ანდა გამოღებული ნაყოფის. მოკლედ, მსხმოიარე ხესავით ვარ, და როგორც ჩემი და ამბობს: მუდამ ორპირი მაქვს თავში.
დეზერტირებში ავედი. ივანე ვნახე.
-რაო, შოთა – გბეჭდამენ?
ხელი ჩავიქნიე და დასტა მაგიდაზე დავაგდე. ივანესაც თავისებურად ჩაეცინა.
ივანესაც ბეჭედი უჭირავს ჩემსავით, ოღონდ ის გოჭებსა ბეჭდავს. უცნაური კაცია ივანე. ვაქრისტიანებ ამ რჯულძაღლებსო – ამბობს გოჭზე ბეჭდის დარტყმისას. თან ღრმადმორწმუნეა და ყველაფერში, რაც კი ირგვლივ ხდება და ტრიალებს, უზენაესის ნებას ხედავს. “ეშმაკი გვაცდუნებს – ღმერთი გვსჯისო” – იცის ხოლმე დახეთქება, ისიც ყველაზე მოულოდნელ მომენტებში. ბეჭდის ყოველ დარტყმაზე “ამინ”-ს იძახის და საერთოდაც გულიანი კაცია.
უნდა დავლიო-მეთქი და, მაშ რა ჯანდაბა უნდა ქნაო…
თვითონვე ამოიღო ერთი ბოთლი არაყი მაგიდის ქვემოდან. მალე მოვრჩები და მეც შემოგეხიდებიო… შენ კიდევ, რა მექელეხესავით იყურები, წადი ხელები დაიბანე… იმათ უარი გითხრეს, დაიკიდე – მალევე მოგეშვებაო.
-არც წაიკითხეს, ივან… არც დაიტოვეს… უკან გამომატანეს…
-რათა?
-შენო არავინ ხარო…
-ერიჰა… ეგ რა სიტყვაა? – აიმრიზა ივანე.
-ეგრე მითხრეს და…
-რქები ჰქონდა?
-არ დავკვირვებივარ…
-მაშ ჩლიქები მაინც ექნებოდა… კაცმა ეგეთი როგორ უნდა გითხრას?! – ფეხზე წამოდგა ივანე და ჭუჭყიანი წინსაფარი შეიხსნა. – წამო, მანახე ერთი, ვინც ეგ გითხრა… მეც ვეტყვი სიტყვას…
-კაი ახლა, ივან… დაჯე…
-დაჯე კი არა, წამო-მეთქი!
-გალსტუკი უკეთია, ივან…
-დავკიდებ მაგ გალსტუკის ლურსმანზე… თან შევაქანავებ…
-დაჯე ივან, დაჯე… სხვაგან მივალ…
-სხვაგან… სხვაგანაც რო იგივე გითხრან?
-კიდევ სხვაგან მივალ…
-და იქაც რომა?
-არ ყოფილა სამართალი ქვეყნად…
-ეჰა… სადაური კაცი ხარ შენ შოთა, ჰა?
-რუსთაველი.

***
მარტო მივიდა ივანე ბუზანკლებიან გამომცემლობაში. ხელში არაფერი ეჭირა.
გამომცემლობაში, შოთასი არ იყოს, ივანესაც დახვდა ისევ ბევრი შეუხედავი ქალი, არცერთი მამაკაცი, უჯრებიანი მაგიდები, ზედ კომპიუტერები, კომპიუტერებთან კაქტუსები. “მაღალ მთიანეთში დღემდე შემორჩენილი წარმართული კულტურის ნიმუშები – მათ შორის ფალოსის კულტის ნაშთები…” – სულ არ მოფრენია ივანეს თავში შოთასავით, არამედ ამდენი კაქტუსის შემხედვარეს უბრალოდ გაეფიქრა: “რამდენი ქალია ამქვეყნად, თლა ქალი რომ ვერ არი…” და შოთასავით ძალიან სხვაგან რომ არ გაეტია ფიქრით, უბრალოდ ხმამაღლა თქვა, ოღონდ სხვანაირად:
-უფროსი მაიყვათ. ბარო!
და მაინც ისევ უწესრიგოდ აწრიალდნენ შეუხედავი ქალები. ზოგმა კვლავ თავზე გადაისვა ხელი, რამდენიმემ ტრადიციულად ფარდა გაასწორა, ორნიც ისევ ამ დიდი ოთახიდან კიდევ უფრო იქით გამავალ თეთრ კარში შეიძურწნენ – უმეტესობა ისევ ფეხზე დადგა. ივანეც ჯიქურ იდგა და პასუხს ელოდა.
კვლავ პასუხივით იყო – თეთრი კარი რომ გაიღო და იქიდან გამოსძახეს: “აქეთ მობრძანდით…”
შეაბიჯა თუ არა, ორი ბუზანკალივით ქალი ძველებურად გაშპა ოთახიდან და ივანეც გამომცემელს ერთი-ერთზე შერჩა.
შეხედა თუ არა თვალებში, აშკარად დაინახა ივანემ (და არა მიხვდა), თუ რა სიშლეგით რბიოდნენ გამომცემლის თავში სიტყვები: “ქურდები”, “შავები”, “პესპრედელი” და “კრიშა”. მაინც თვალის მალი ფახულით განიდევნა ივანემაც ეს უხერხული ხედვითი შეგრძნება და ხელისგული მაგიდაზე დაასვენა:
-რუსთაველ შოთას იცნობ? – იკითხა და გამომცემლის გამოწვდილ ნაზ ხელისგულს ამრეზით დახედა.
-რა ბრძანეთ? – დაიბნა გამომცემელი და ხელი უკან შიშით წაიღო.
ივანემ პასუხად ჯიბიდან გოჭების საბეჭდი ბეჭედი ამოიღო და ზედ დააორთქლა. მერეღა თქვა:
-რუსთაველ შოთას-მეთქი!
გამომცემლის მზერამ ივანეს მაშინვე აგრძნობინა, რომ ზემოთთქმულის გამო გამომცემელი თვალისდახამხამებაში დამცირდა და დაკნინდა, თუმცა ეს შეგრძნება ივანეს თავისთან დიდხანს სულ არ გაუჩერებია.
-დიდ რუსთველს ვინ არ იცნობს? – აბორგდა გამომცემელი ადგილზე და სქლად მოჩარჩოებული, დაორთქლილი სათვალის ზემოდან ტელეფონს გახედა.
-ფინთ თვალისცეცებას მორჩი, ჯიგარო… – აიმრიზა ივანე და ბეჭედს კიდევ ერთხელ დააორთქლა. – და ეხლა ხელათ გაგადიდრუსთველებ…
-რა ბრძანეთ? – სულ გადაფითრდა გამომცემელი და კარისკენ წაიწვდინა გრძელი კისერი. – ასმათ!! დარეჯან!! ფატი!! გადარეკეთ ახლავე პატრულში! – მხოლოდ ამის დაყვირებაღა მოასწრო, ვინაიდან დანარჩენი უცებ მოხდა – ივანემ ორი თითი ჩასჭიდა ყელში და მაღლა ასწია, მერე ბეჭედს კიდევ ერთხელ დააორთქლა და შუბლში გაუქანა.

***
ივანეს ხულიგნობისთვის სამი თვე მისცეს. რა თქმა უნდა, ჩემი გულისთვის. დღემდე მე ვგრძნობ თავს დამნაშავედ და ეს სასამართლოზე არც დამიმალავს, მაგრამ ივანე მაინც არ დაინდეს. სამი თვეო……ბევრია რო? თან შუბლზე გოჭების ბეჭდის დასმისთვის… როგორც ივანემ პროცესზე თქვა – “გაქრისტიანებისთვის”… მე ეგეთებში ვერ ვერკვევი. აბა სად მე და სად სამართალი… ჰოდა, კი მიწევს ეს ბოლო ხანები “პერედაჩებით” სირბილი. თან ივანეს თხოვნით ჩემი ის ნაწერებიც დამაქვს და ხმამაღლა ვუკითხავ. ის თვალდახუჭული მისმენს, არაფერს ამბობს – უბრალოდ თავს აქნევს მძიმედ და განშორებისას თვალს მიკრავს, რაც ნიშანივითაა, რომ შემდეგ მისვლაზე ისევ ნაწერებით უნდა მივიდე და ივანეს კიდევ ერთი მოთხრობა წავუკითხო. და ეგრე ბოლომდე. ვიდრე სამი თვე გაილევა. რაღა დარჩა რო? ბევრი აღარაფერი. უცებ გაივლის ეს დროც, ივანეც გამოვა და კი ვიჯდებით ისევ ერთ ოთახში: მე ქათმებისკენ, ივანე – გოჭებისკენ. ჯერჯერობით, ივანეს მაგივრად გოჭებსაც მე ვბეჭდავ დეზერტირებში და ბეჭდვის ყოველი მოქნევისას უცნაური ჟრუანტელი მივლის სხეულში. თან ამ ბოლო დროს სულ ეკლესიის ზარების ხმა ჩამესმის ყურში და ხანდახან ვფიქრობ, რომ ვგიჟდები. ივანეს ვუთხარი და ჩაეცინა: გიჟდები კი არა, ცოცხლდებიო. მოკლედ, ორ საქმეს ერთდროულად ვერევი – ქათმებსაც და გოჭებსაც. ჩემი ნაწერები კიდევ, გადავაქსეროქსე და ასლები ბაზრის ყველა განყოფილებაში ჩამოვარიგე:
ყველებში, ხორცებში, თევზებში, სუნელებში, მწვანილებში, ხილებში, ყვავილებში და ფქვილებში უკვე კარგად მიცნობენ. მე რა – ჩემ ნაწერებს იცნობენ და მათი წყალობით – მეც.
რომ ჩამოვივლი, ჩურჩული ატყდება ხოლმე – “რუსთაველი მოდის, შოთაო”, და მეც ვამაყდები, მთელი ძალით ვისუნთქავ აქაურ ჭრელ ჰაერს და უკვე ვიცი, რომ მთელი დეზერტირები სხვანაირად მიცნობს – განა როგორც ქათმების ან გოჭების მბეჭდავს – ეგ ცოტაა!
როგორც მწერალს, როგორც რუსთაველ შოთას…

(c) “ცხელი შოკოლადი”

ერთი პასუხის ამბავი

ციკლიდან: “ხენარო ვალდესის ჩანაწერები”


სიბრაზისგან წონასწორობადაკარგული კაცის მიერ გამბრაზებლისთვის, წონასწორობის დამრღვევისთვის დასმული კითხვა – ვინ ხარ შენ?! მოიცავს კითხვასაც, – რა ხარ ასეთი უტეხი? რატომ არ მემორჩილები?! და პასუხზე, სიტყვიერ ახსნა-განმარტებაზე მეტად, მოითხოვს მოქცევას ისე, როგორც შეკითხვის ავტორს უნდა…

* * *
ქვის კარიერში მუშაობდნენ ტუსაღები – ბაზალტის ქანებს უხათქუნებდნენ წერაქვებს და ჩამომტვრეული ლოდები ცალბორბლიანი ურიკებით აჰქონდათ ტრიალ, გადახრუკულ ველზე. ბიჭი თავის ურიკასაც დაათრევდა და იმ კაცისასაც, რომელიც ურიკის კი არა, წერაქვის სიმძიმესაც ძლივს ერეოდა – მხარიღლივ არ იქნევდა უკან რომ არ გადავარდნილიყო. ყველა გამხდარი და გაძვალტყავებული გახლდათ, მაგრამ ეს კაცი – გამორჩეულად, კუნთებიც კი აღარ ეტყობოდა მკლავებზე…
მზე ზენიტში იყო და ისე ცხელოდა, რომ ზედამხედველებს ყვირილის თავიც კი არ ჰქონდათ – კისრებში ცხვირსახოცჩაფენილები ზეზეულად თვლემდნენ. ერთ-ერთი კარიერიდან ამომავალ ბილიკზე ბიჭის ჩვეულებრივზე უფრო ხშირმა გამოჩენამ გამოაფხიზლა. თვალი ხო მარ მატყუებსო, იფიქრა და ცარიელი ურიკით კარიერისკენ მიმავალ ტუსაღს შორიახლოს აედევნა. არც თვალი ატყუებდა და არც მოდარაჯისა და მაძებრის გეში, დაინახა, ხანმოკლე შესვენების შემდეგ, როგორ წაავლო ბიჭმა ხელი ლანდადქცეული ჭაღარა კაცის სავსე ურიკას და როგორ შეუდგა ხელახლა ძნელ აღმართს…
ბილიკს ჩრდილი რომ დაეცა, იმ მომენტში ბიჭს პატარა ვირუკელა ახსენდებოდა, მოთეთრო-მონაცრისფრო, შავქოჩრიანი ვირუკელა, რომელიც ხის ვეებერთელა ბორბალში იყო შებმული და დილიდან დაღამებამდე ატრიალებდა ამ ბორბალს, რათა ჭიდან სიმინდის ყანის მოსარწყავი წყალი ამოეღო ხისავე ჯამებით. იმ ვირუკელასავით იყო თვითონაც, ქანცს იწყვეტდა ერთფეროვნებისაგან გამომათაყვანებელი შრომით, მაგრამ ეს გარჯა სასიცოცხლოდ ისევე სჭირდებოდა თანამოძმეს, როგორც წყალი გვალვისგან დამსკდარ მიწას…
ჩრდილი ზედამხედველისა იყო, მაღალი, მსხვილი, ფართოსახიანი კაცის, რომელიც რეზინის გრძელ, რკინის ბოლოიან ხელკეტს ავისმომასწავლებლად ირტყამდა ხან ერთ და ხან მეორე ჩექმაზე. გაფრთხილებაც – იმ ჩონჩხზე ზრუნვას თუ არ შეეშვები, მასზე ადრე ამოგხდება სულიო, ავისმომასწავლებლად ჟღერდა. გაფრთხილება კი არა, ბრძანება იყო, ხოლო როგორ ექცეოდნენ ზედამხედველები მათ, ვინც ბრძანებას არ ემორჩილებოდა, ბიჭს არაერთხელ ჰქონდა ნანახი. ტუსაღის ცემით სიკვდილის პირას მიყვანა, ან სულაც მოკვლა, ჩვეულებრივი მოვლენა იყო კატორღაში. თუმცა, როგორც აღმოჩნდა, საკუთარი სიცოცხლის შესანარჩუნებლად სხვის სასიკვდილოდ გაწირვას, ვერანაირი ავისმომასწავლებელი და რეალურად სახიფათო ბრძანება ვერ აიძულებდა ბიჭს…
იმ დღეს არა და მეორე დღეს ისევ აედევნა ზედამხედველი და ისევ იგივე სურათის შემსწრე გახდა. უკან დაბრუნებული ბიჭი ჩაცუცქდა, ოღრო-ჩოღრო, წერაქვებით ნაჯიჯგნ კლდეს ისე მიეყრდნო, როგორც კარგად აფუებულ ბალიშს, სული მოითქვა და ისევ იმ ჩონჩხადქცეული კაცის ურიკას წამოავლო ხელი. ასიოდე მეტრის გავლა დააცადა და მერე გადაუდგა წინ. ამჯერად აღარაფერი უთქვამს, პირდაპირ დასცხო. ხელკეტი ბეჭებზე, მხრებზე და სახეზე აფარებულ მკლავებზე ურტყა მთელი ძალით. გული რომ იჯერა, ეხლა გააგრძელე გზაო, უთხრა და ღვარად წამოსული ოფლის შემშრალებას შეუდგა დიდი, ჭრელი ცხვირსახოცით…
მესამე დღეს აღარ ადევნებია, “ჩონჩხის” გამოჩენას დაუწყო ლოდინი. ტუსაღების დათრგუნვაში დაოსტატებულს, ვერაფრით წარმოედგინა, რომ ბიჭი კვლავ გაბედავდა სხვის მაგივრად შრომას. გაბედა – დილიდან ნაშუადღევის ჩათვლით მან ატარა ლოდებით დატვირთული ურიკა ქვევიდან ზევით. ნაშუადღევს გადაუდგა ზედამხედველი ბილიკზე და გუშინდელივით უსიტყვოდ, გამეტებით დაუწყო ცემა, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ სანამ არ წააქცია – არ გაჩერდა…
ბიჭმა წამოდგომა კი სცადა, მაგრამ არათუ იდაყვებზე დაყრდნობამ – რასაც აპირებდა – არამედ ოდნავმა გატოკებამაც კი, ენით აუწერელი ტკივილი მიაყენა, მოეჩვენა, რომ ყველა ძვალი დამტვრეული ჰქონდა და თვალთ დაუბნელდა…
ბილიკზე მოძრაობა შეფერხდა. ტუსაღები თავდახრილები იდგნენ და თვალის გაპარებასაც კი ვერ ბედავდნენ აბობოქრებული ზედამხედველისკენ. გადაათრიეთ აქედანო, – რომ იღრიალა, მიცვივდნენ ბიჭს, ფრთხილად აიყვანეს ხელში და ფრთხილადვე გადააწვინეს გვერდით. ჭირისუფლებივით მიუცუცქდნენ აქეთ-იქიდან. რაღას უდგახართ, გაინძერითო, – ისევ იღრიალა ზედამხედველმა და უპატრონოდ დარჩენილ ურიკას წიხლი ჰკრა. ურიკა წაიქცა და ლოდები ბილიკზე მიმოიფანტა. ტუსაღები ბრძანებას აღარ დალოდებიან, უმალ დაიწყეს გზის გათავისუფლება…
ზედამხედველი თავზე დაადგა ბიჭს. ქოშინი ჰქონდა ავარდნილი – ცალკე სიბრაზისგან, ცალკე პაპანაქება სიცხეში ხელკეტის ქნევისგან. ბიჭს საღეჭი თამბაქოს მყრალი სუნი ეცა ცხვირში. ამ სუნმა მოიყვანა გონზე. თვალი გაახილა, წითელ სახეს ჰქონდა ეს სუნი, დიდ, წითელ, ოფლიან სახეს, რომელიც ახლოს იყო, ძალიან ახლოს. მერე ეს სახე ამოძრავდა, კიდევ უფრო გაწითლდა და ყვირილი დაიწყო, – ვინ ხარ შენ?!. გეკითხები-მეთქი, ვინ ხარ შენ?!.
ბიჭს ისევ ის ვირუკელა გაახსენდა, მონაცრისფრო, შავქოჩრიანი, ბორბალში შებმული ვირუკელა და შეჩენილი ძალ-ღონის სრულად მოკრეფის შემდეგ, ხმამაღლა, რაც შეეძლო ხმამაღლა ამოთქვა, – ადამიანი ვარ!

***
კატორღაში დაბადებული იგავი იმის შესახებ, რომ კითხვას, – ვინ ხარ შენ?! დასმულს გამომძიებლის, ზედამხედველის ან სხვა რომელიმე “უფროსის” მიერ, მხოლოდ “ბარონები” პასუხობენ ასე, – ადამიანი ვარ! რადგან ოდესღაც, პირველად, სწორედ მათი კასტის წარმომადგენელმა წარმოთქვა ეს ფრაზა, სიმართლეს არ შეეფერება. ვეჭვობ ახალგაზრდა კატორღელი, ცხრამეტი-ოცი წლის ბიჭი, რომელაც ჯოჯოხეთური შრომა გაიორკეცა – დაუძლურებული თანასაკნელის გადასარჩენად – “ბარონი” ყოფილიყო. თუნდაც ერთი მარტივი მიზეზის გამო – “ბარონები” კატორღაშიც კი, არ მუშაობენ. მართალია, ისინი სწორედ ასე პასუხობენ ამ კითხვას, მაგრამ მგონია, რომ მათი პასუხი ამ ამბავთან კი არა, გაცილებით ცნობილ ისტორიასთან არის დაკავშირებული. კერძოდ, ათიოდე წლის ნაპოლეონ ბუონაპარტეს შელაპარაკებასთან, რომელიც მას 1779 წელს ბრიენის სამხედრო სასწავლებლის ერთ-ერთ პედაგოგთან მოუვიდა. მომავალი იმპერატორი გაკვეთილს არ უსმენდა, რისთვისაც შენიშვნა დაიმსახურა, ხოლო შენიშვნაზე მისმა გულგრილმა რეაქციამ მასწავლებელი გააბრაზა. გაბრაზების შედეგი გახლდათ შეკითხვა, – ვინ ხარ შენ?! რასაც ჩვენთვის ესოდენ საინტერესო პასუხი მოჰყვა. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ამ ორი სიტყვის მისაკუთრება მოხდა მას შემდეგ, რაც რამდენიმე “ბარონმა” ყური მოჰკრა ნაპოლეონის ბიოგრაფიის ამ დეტალს, მოყოლილს რომელიღაც წიგნიერი კატორღელის მიერ. სწორება უკიდეგანო, განუსაზღვრელი ძალაულების მქონე პერსონაზე, მისი ქცევებისა და გამონათქვამების გადმოღება – დამახასიათებელია მბრძანებლობის მოსურნე ყველა ჯურის მოძალადისთვის…
კარიბის ზღვის აუზის იმ პატარა ქვეყანაში, სადაც მე ვცხოვრობ, “ბარონებად” გავლენიან ბოროტმოქმედებს მოიხსენიებენ…

© “ცხელი შოკოლადი”

ავტობიოგრაფია ფრანგულად

მე, ირენ ტაველიქსი, დავიბადე 1993 წლის 11 ოქტომბერს ჩრდილოეთ ნორმანდიის მრავალმხრივ ღირსშესანიშნავ ქალაქ რუანში, სადაც რამდენიმე საუკუნის წინ კოცონზე დაწვეს ჟანა დ’არკი. მისი როლი წარმატებით შევასრულე სასკოლო წარმოდგენაში “ქალწულის თეთრი ფრთა”, რომლის სანახავად, შარშან, თავშესაფრის მოხუცები მოიწვია მადამ მიუსომ. ტაშს სამწუთნახევრის განმავლობაში მიკრავდნენ. ერთმა თვალცრემლიანმა ქალბატონმა ჰაეროვანი კოცნაც გამომიგზავნა. როგორც ჩვენი მძღოლი, რქიანი კლოდი ამბობს, მომდევნო წარმოდგენაზე ქალაქის მერის მოპატიჟებას აპირებს რამდენიმე თავქარიანი მასწავლებელი, რომლებსაც საღამოობით გამოცარიელებულ ბინებში დაბრუნებას გაუთავებელ რეპეტიციებზე დასწრება ურჩევნიათ.
ლიტერატურის გაკვეთილზე აგვიხსნეს, რომ თხზულება ყოველთვის აბზაცებად უნდა დავყოთ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მის დაწერას საერთოდ არ ვაპირებთ.
გუშინ, დამშვიდობების წინ რქიანმა კლოდმა თვალები მოჭუტა და მითხრა: “იცი, წარმოდგენაზე მშობლების მოწვევასაც აპირებენ”. რასაკვირველია, მშვენივრად ახსოვდა, რომ ჩემი მამობილი შინიდან ორშაბათ დილით გადის და პარასკევ საღამოს ბრუნდება, მერე მთელი ორი დღე წითური დათვივით ბორგავს მორყეულ საწოლში. როგორც კერძო დეტექტივს, უმთავრესად ფეშენებლურ რესტორნებსა და სასტუმროებში უხდება ღამისთევა. უიღბლო კაცია. ნივთმტკიცებები თვალს და ხელს შუა უქრება, დამნაშავეებიც მის ცხვირწინ დასეირნობენ, სიგარეტის კვამლს სახეში აბოლებენ, ის კი, ფეხზე ფეხშემოდებული, კრიმინალურ ქრონიკის გვერდს ეძებს გაზეთებში.
მადამ მიუსოს, სხვა მასწავლებლების, თვით ყოვლისმცოდნე მძღოლისა და მოსწავლეთა მშობლებისთვისაც შაბათ-კვირა წმინდა, ხელშეუხებელი რამ არის. ამ დღეებში ისინი ძირითადად ღია კაფეებში თვლემენ ან ნახევრადცარიელ კინოდარბაზებში ნაზად ამთქნარებენ, თუ მოულოდნელად გამწვავებულმა ქრონიკულმა ბრონქიტმა საკუთარ ნესტიან ოთახებში არ გამოკეტა.
რუანში ხშირად წვიმს. ცა წარმოუდგენლად შორს მოჩანს.
კლოდის რქა სინამდვილეში არავის უნახავს, მაგრამ ყველას გვჯერა, რომ ხვეულ, აბურდულ თმასა და სიძველისგან ფერდაკარგულ ქუდში სწორედ მას მალავს. რამდენიმე წელში ერთხელ ახალ უნიფორმას იცვამს, გამოკოხტავებული, წვერგაპარსული, წელში გამართული ამაყად მოაბიჯებს სკოლის ეზოში, ამ ბინძურ ძონძს კი თავიდან არ იშორებს. დირექტორის შენიშვნასაც არაფრად აგდებს, დარცხვენით იღიმება, რაღაცას გაუგებრად ლუღლუღებს.
მას და ჩემს მამობილს მსგავსი სუნი აქვთ, მანქანის მტვრის, ახლადგაოფლილი კანის, მძაფრი ოდეკოლონის და მშობლიური “გალუაზის”.
როდესაც ლიტერატურის მასწავლებელმა ჩემი განზრახვის შესახებ შეიტყო, გაოცებისგან უცენზურო სიტყვის პირველი ბგერები აღმოხდა. კიდევ ერთხელ გავუმეორე, მწერლობას ვაპირებ-მეთქი. სახეწამოწითლებულმა თავი გააქნია, არა, არა, შენგან ასეთ წინდაუხედავობას არ ველოდიო და თითქმის ცარიელი საკლასო ოთახი დატოვა.
ნახევარი წლის წინ გადავწყვიტე, რომ აუცილებლად მწერალი გავხდებოდი. ეს იმ დღეს მოხდა, როცა აღმოვაჩინე, რომ მხოლოდ მათთვის არის ნებადართული შაბათ-კვირას თავაუღებლად მუშაობა, ოთხშაბათ დილით დაძინება და ხუთშაბათ საღამოს გაღვიძება, ქუჩაში წარმოსახვითი ფრთების ქნევით სეირნობა, მძღოლებზე მითების შეთხზვა, მამობილთან ერთად ქალაქიდან ქალაქში მანქანით ხეტიალი, ჟანა დ’არკსა და დიპლომატიურ კორპუსზე ხუმრობა, უსასრულო ავტობიოგრაფიების წერა…
ფრანგული ლიტერატურის მასწავლებელს გული რომ მოუბრუნდა, მირჩია, პირველი მოთხრობა საკუთარი სიზმრების შესახებ დაწერეო. დამწყებმა მწერლებმა ჯერ ავტობიოგრაფიული ტექტების წერაში უნდა გაიწაფონ ხელი, განცდილის გადმოცემა და წერტილ-მძიმის სწორად დასმა ისწავლონ, ძილის წინ კბილების გახეხვაზე რომ არაფერი ვთქვათო. დავეთანხმე. მომდევნო დღეს ისეთი მოთხრობა ავაფრიალე, ბრალდებულის ჩვენებადაც რომ გამოდგებოდა. წითელმა, თეთრმა და ლურჯმა ფერებმა თანმიმდევრობით გადამიარა სახეზე, როცა თავიდან გადავიკითხე. მივხვდი, ჩემს მამობილს ხელში რომ ჩავარდნოდა, ამ ჩანაწერით უთუოდ კარიერის გაკეთებას მოისურვებდა და პირდაპირ ქალაქის პოლიციის შეფთან წამათრევდა.
ახლა ის, “ნამდვილი და უტყუარი ავტობიოგრაფია, რომელშიც აღწერილია ათამდე დაუჯერებელი ამბავი”, ნაგვის ურნაში იწვის, სირცხვილით.
კლოდის ქუდის ქვეშ რომ რაღაც იმალება, წარმოდგენის დაწყებამდე ვიცოდი, მაგრამ როდესაც აპლოდისმენტებით შეზანზარებულ დარბაზში მისი გადაფითრებული სახე შევნიშნე, საიდუმლოს არსებობაში საბოლოოოდ დავრწმუნდი. იმ საღამოს ჩვენი მგრძნობიარე მძღოლი მეორე რიგში იჯდა და ტაშის დაკვრის ნაცვლად ხელს მიქნევდა, დაბნეულად იღიმებოდა. მეორე ხელის თითებით უფერო და უფორმო ქუდის თავზე დამაგრებას ცდილობდა ის, ვისი ბნელი თავგადასავლებიც ჩემი ცნობისმოყვარე კლასელების, ცხოვრებამოძულებული მასწავლებლების, თვით მადამ მიუსოს საყვარელ სასაუბრო თემად ქცეულიყო.
თუ მამობილს დავუჯერებ, მძღოლები ამ პროფესიას მხოლოდ იმიტომ ირჩევენ, რომ გაქცევის სურვილს ვერ უმკლავდებიან, ქალაქის მერი, პიერ ალბერტინი კი უბედურ ვარსკვლავზე გაჩნდა – როგორც არ უნდა მოინდომოს, პასუხისმგებლობას ვერსად გაექცევა.
ჰო, მასზეც მინდოდა მეთქვა რამდენიმე სიტყვა, არაფრანგული წარმოშობის მერზე. აქამდე არავისთვის გამიმხელია, რომ პირადად ვიცნობ. ერთხელ წერილი მივწერე, სადაც მოხუცთა თავშესაფარში მიღებულ შთაბეჭდილებებს ვუზიარებდი და მოულოდნელად მიპასუხა. მომდევნო დღეს კიდევ ერთი წერილი მივწერე, მერე კიდევ ერთი… 9 იანვარს მე და პიერ ალბერტინიმ ჩემი საყვარელი ნაყინი “ბანანა სპლიტი” მივირთვით ჩუმად, რეპორტიორებისგან მალულად, მას შემდეგ, რაც სათნოდ მომღიმარე მერმა ყვითელკანიან უკბილო მოხუცებთან ერთად ისადილა თავშესაფარში.
მეორე ავტობიოგრაფიას იმიტომ ვწერ, რომ თავი ნამდვილ მწერლად ვიგრძნო, თან ისეთი ამბების თხრობაში დავხელოვნდე, რომლებიც არასოდეს მოხდებოდა, “ავტობიოგრაფია 2”-ის დაწერა რომ არ გადამეწყვიტა.
სკოლის დირექტორის და თანაკლასელთა უმრავლესობის აზრით, ჩემი მამობილი წარუმატებელი დეტექტივია. ის ხომ ერთხელაც არ მიიწვიეს პოპულარულ სატელევიზიო შოუში “რუანის საიდუმლოებანი”, სადაც რიგითი პოლიციელებიც კი სულისშემძვრელ ამბებს ყვებიან ხოლმე. თან ყველამ იცის, რომ ჩვენ ქალაქის განაპირას, მთის ფერდობზე აშენებულ უშნო სახლში ვცხოვრობთ, სტუმრებსაც მხოლოდ მინერალური წყლით ვუმასპინძლდებით. ირგვლივ კამერუნელი და პაკისტანელი ბავშვების მხიარული ჟრიამული ისმის, დღისით, ღამით, დღე-ღამის გასაყარზე, სიზმარშიც, ცხადშიც. არა, ჩვენ არ გვძულს ქალაქის არაფრანგულად ფერადი მოსახლეობა.
ერთხანს ვფიქრობდი, მსახიობი გავხდები-მეთქი, მაგრამ მივხვდი, რომ ჟანა დ’არკზე უკეთესად ვერცერთ როლს ვერ ვითამაშებდი. ის საბრალო კი, როგორც ისტორიის მასწავლებელმა აგვიხსნა, საბოლოოდ მაინც მამაკაცის სამოსის ტარებისთვის დასაჯეს ასე მკაცრად, უმოწყალოდ.
თეთრი სვიტერი და მოკლე ქვედაკაბა მაცვია. კარგად მახსოვს ისტორიის გაკვეთილი.
ყოველ დილით სკოლის ავტობუსიდანვე ვამჩნევ ქალაქის მერის გაჩირაღდნებულ სამუშაო ოთახს და ვიცი, დადგება დღე, როცა პიერ ალბერტინი საკუთარ პასუხისმგებლობასთან ერთად გაიქცევა ამ შენობიდან. მიხარია, ადამიანები თანშეზრდილ ადგილს რომ მოწყდებიან, გარბიან, მერე თანადათან ლამაზდებიან ხოლმე. მოძრაობა სისხლის მიმოქცევას აუმჯობესებს.
ძნელია, თორმეტი წლის ფრანგი მწერალი იყო და პირველი სიყვარულის ისტორიის მოყოლის ცდუნებას გაუძლო. ვცდილობ.
მადამ მიუსო გაურკვეველი ასაკის ქერა ქალბატონია, რომელსაც ოცდაექვსი აბორტი აქვს გაკეთებული და ამ დღეებში კიდევ ერთის გაკეთებას აპირებს. ესეც რქიან მძღოლს წამოცდა გულახდილ საუბარში, როცა რისხვით წამონთებულმა ცალი თვალი მოჭუტა, ღრმად ჩაისუნთქა და ბოლოს ამოიგმინა: “შეეშვას ჭორაობას ეგ ქერა ალქაჯი, თორემ ოცდაექვსჯერ რომ დაწვავენ ჯოჯოხეთში, ოცდამეშვიდე მკვლელობას გავუხსენებ…” გაოცებისგან პირი დავაღე. კლოდი კი განაგრძობდა: “ეგ გარყვნილი და უსულგულო, მომავალ კვირაშიც მე უნდა წავიყვანო აბორტის გასაკეთებლად და მორჩილად ველოდო, სანამ იმ დაწყევლილი შენობიდან სახეგაფითრებული გამოლასლასდება.” მადამ მიუსო სხვა მასწავლებლებზე მეტად მიყვარს, რადგან საშობაოდ თაბაშირის პატარა ანგელოზებს მჩუქნის ხოლმე. ამიტომაც გამოვესარჩლე: “რას ამბობთ, არ მჯერა!” რქიანმა კლოდმა ქუდი შეისწორა და უხალისოდ გამიღიმა: “დაივიწყე, რაც გითხარი. ვიხუმრე, გესმის?”
ამბობენ, რომ ოდესღაც დედაჩემიც მისი საყვარელი იყო, ჩვენი იდუმალი მძღოლის.
იმ შოუში ერთხელ ისტორიის მასწავლებლები მიიწვიეს, რომლებიც შეთქმულებივით დუმდნენ, რუანის შემაძრწუნებელ საიდუმლოთა შესახებ სიტყვას არ ამბობდნენ. როგორც მოსალოდნელი იყო, გადაცემა ქალაქის მერმა გადაარჩინა, პირდაპირი ჩართვისას დაწვრილებით რომ მოყვა, როგორ აღმოაჩინა უხსოვარ დროს მომავალ მადამ ალბერტინის წყვილი ფრთა კაფეტერია “შე კლერის” სიახლოვეს. გოგონა მხოლოდ საცეკვაო დარბაზში იმაგრებდა მათ და მეცადინეობის შემდეგ საგულდაგულოდ მალავდა, მაგრამ იმ ნისლიან დღეს სეირნობისას ჩანთა ხელიდან დაუვარდა… “გამჭვირვალე ქსოვილის ფრთები, ოქროსფერი არშიით, თვლებით და ვარსკვლავებით”, იმეორებდა ქალაქის პირველი პირი შესამჩნევი სინანულით, სახის სევდიანი გამომეტყველებით.
დარწმუნებული ვარ, ჩემი ლიტერატურის მასწავლებელი სიმწრით ფრჩხილებს იკვნეტდა, როცა მათ საცოდაობას უყურებდა, გადაცემის წამყვანის, თვალცრემლიანი მერის, ისტორიის სახეგაქვავებული მასწავლებლების.
იქნებ მართალია, რომ ჟანა დ’არკს სამუდამო პატიმრობა კოცონზე დაწვით მხოლოდ იმიტომ შეუცვალეს, რომ საკანში მამაკაცის სამოსი უპოვეს? არც მაშინ ეძინებოდათ ავისმზრახველებს, რომლებსაც ყალბი სამხილების საპყრობილეში შეტანა დაევალებოდათ, მერე კი მხიარულ ცეცხლს ააგიზგიზებდნენ.
ძილზე ისევ ჩემი მამობილი მახსენდება. შეიძლება ნებისმიერ დროს წამოყოს ჟღალთმიანი თავი საშობაო ფასდაკლებისას ნაყიდი ბალიშიდან და გაზეთების საყიდლად გამგზავნოს. ამ შემთხვევაში “ავტობიოგრაფია 2”-ის უდროოდ დასრულება მომიწევს, ან დროულად. ვინ იცის?
ქალაქის პოლიციის შეფზე ამბობენ, რომ დღის სინათლე არ უნახავს, რაც ასეთ საპასუხისმგებლო თანამდებობაზე დანიშნეს. შეკრებებს, თათბირებს, პრესკონფერენციებს უსაფრთხოების მიზნით მიწისქვეშ მართავს. დაბადების დღეებსაც იქვე იხდის. მე და ჩემი მამობილი რუანში დასახლების წუთიდან ვძულვართ, რადგან არაფერს ვაშავებთ, არც კანონს ვარღვევთ. თან ისეთ უშნო სახლში ვცხოვრობთ, რომ ჩვენთან სტუმრობისას სირცხვილით იწვის და ფერმკრთალ სახეზე წითელი ლაქები აჩნდება. რამდენიმე თვეში ერთხელ, შუაღამით მოგვადგება, საწოლებიდან წამოგვყრის და ჩვენც, ჩვეულებისამებრ, მინერალური წყლით ვუმასპინძლდებით. აუტანელი გარეგნობის, საუბრის ცივი ტონის, მრისხანე გამოხედვის მიუხედავად, ბოროტი ადამიანი არ უნდა იყოს. ის მამობილის უფროსი ძმაა, მასავით წითური და მკრთალსახიანი.
“ირენ, გაიხეხე კბილები ძილის წინ?” ვეკითხები სარკეში საკუთარ თავს.
სახელგანთქმული ფრანგი მწერალი ქალი თუ ვიქნები, მეზობლად მცხოვრებ კამერუნელებს და პაკისტანელებს შინ დავპატიჟებ და გავახსენებ, რომ ბავშვობაში საშინლად, გულისშემაღონებლად ხმაურიანები იყვნენ. მე კი ყოველთვის მსურდა, იმ სადილების გემო გამესინჯა, რომელთა მადისაღმძვრელი სუნიც სხვადასხვა სართულის სამზარეულოებიდან გამოდიოდა. სამწუხაროდ, მორცხვი და გაუბედავი ბავშვი ვიყავი.
მადამ მიუსომ მშვენივრად იცის მანქანის მართვა, მაგრამ მაინც სურს, რომ ეს რქიანი კლოდი ყველგან კუდში დაყვებოდეს და გადმოსვლის წინ კარს უღებდეს. ალბათ შეყვარებულია – მძღოლზე ან მის ქუდზე. ქალებს ხომ ყველაზე ხშირად საიდუმლოები უყვარდებათ ხოლმე.
თვალები დავხუჭე და წარმოვიდგინე, რომ მან აბორტის გაკეთება გადაიფიქრა. ქერათმიანი, ყვავილებიან კაბაში გამოწყობილი მადამ მიუსო გროზ-ორლოჟის ქუჩაზე მძიმედ მიაბიჯებს. დროდადრო ვიტრინებთან ჩერდება, თაბაშირის პატარა ანგელოზებს ათვალიერებს. მოულოდნელად ლურჯი ნაჭრის ჩანთა ხელიდან უვარდება და სუფთა ფურცლები ერთიმეორის მიყოლებით მიფრიალებს. ქარიანი დღეა.
არ ვიცი, ავტობიოგრაფიაში ისიც უნდა ჩავწერო თუ არა, ნახევარი საათის წინ თასის ძირზე მოფენილ ორცხობილის ნატეხებს სოკოს წვნიანი რომ დავასხი და მივირთვი.
ჩემი მამობილი ქვეყნად არაფრის გულისთვის არ დაესწრება სასკოლო წარმოდგენას, რომლის შესახებ ორი წინადადებით მოვუყვები. ისიც თმაგაბურძგნულ თავს გადააქნევს და არ ინანებს, რომ შაბათ-კვირის ნეტარებებიდან მისთვის ყველაზე ძვირფასი – ძილი არ დათმო. მას და რქიან კლოდს კი სიბერემდე ერთი სუნი ექნებათ, თუ რომელიმემ “გალუაზს” არ უღალატა, რაც აქვე უნდა გამოვრიცხოთ. მიხარია – მათ სამუდამოდ ვემახსოვრები.
პიერ ალბერტინის მეუღლესაც ირენი ჰქვია და ერთადერთი დესერტის მომზადება იცის, რომლის საიდუმლო რეცეპტიც ჯერ არც ერთი შოუს წამყვანისთვის არ გაუმხელია. ჩემი წარმოდგენით, ეს რძეში მოხარშული ბრინჯი უნდა იყოს, რომელსაც დამწვრის გემო დაკრავს.
ეს მეორე ტექსტია, რომელსაც ვწერ და ალბათ ფაქტების გაყალბების მცირეოდენი უფლება უკვე მოვიპოვე.
ფრანგული ლიტერატურის მასწავლებელი იოლად შენიშნავს ამ ავტობიოგრაფიული ჩანაწერის მთავარ ნაკლს, რომლის არსებობაშიც ისევე ვარ დარწმუნებული, როგორც სკოლის მოსწავლე გოგონები – მძღოლის ქუდქვეშა საიდუმლოსი. თუმცა, მთავარი სხვა რამ არის. გარდასახვის ხელოვნების ცოდნა მსახიობებზე მეტად დამწყებ მწერლებს ჭირდებათ, რადგან შენს ნაცვლად ვერავინ გახდება ჟანა დ’არკი.
“ცეცხლის რკალი ვიწროვდება”, ამოილუღლუღა ჩემმა ნახევრადმძინარე მამობილმა.
მე, ირენ ტაველიქსი, მომავალ წელს მანქანის მართვას ვისწავლი და აუცილებლად მივატოვებ ამ ქალაქს, სადაც ხშირად წვიმს და შორს კლოდის ქუდივით უფერო ცა მოჩანს.
ავტობიოგრაფიებში მომავლის შესახებ თითქმის არაფერს ამბობენ ხოლმე. მკითხველმა უნდა იმარჩიელოს, გადარჩება თუ პირველივე საგზაო შემთხვევას შეეწირება მთხრობელი. იქნებ არც ღირს ზედმეტი თავსატეხი გავუჩინო ლიტერატურის მასწავლებელს, სკოლის დირექტორს და სხვა მასწავლებლებს, უსაყვარლეს მადამ მიუსოს, რქიან კლოდს და ბალიშში ცხვირჩარგულ მამობილს, პიერ და ირენ ალბერტინებს, პოლიციის სახეგაფითრებულ შეფს, სატელევიზიო შოუ “რუანის საიდუმლოებანის” წამყვანს, თანაკლასელებს და მათ მშობლებს, კამერუნელ თუ პაკისტანელ მეზობლებს, თავშესაფრის მოხუცებს, დედაჩემის ნათელ სულს.
ყველას ერთად ვუმხელ საიდუმლოს – 9 იანვარს ქალაქის მერთან ერთად კაფეტერიაში არ ვყოფილვარ, არც “ბანანა-სპლიტი” გამისინჯავს. ჩემს პირველ, უაბზაცებოდ დაწერილ თხზულებას ვკითხულობდი აქ, ამ ოთახში, მერე კი მორყეულ საწოლზე წამოწოლილმა კაცმა გაზეთების საყიდლად გამგზავნა.
ქუჩაში სეირნობისას ათასი რამ შეიძლება წარმოიდგინოს თორმეტი წლის გოგომ, ს ა გ ზ ა ო შ ე მ თ ხ ვ ე ვ ი ს გ ა რ დ ა.
სკოლის ავტობუსის მძღოლს მკვდარი ვეგონე. ალბათ ქუდიც იმიტომ მოიხადა.

© “წიგნები – 24 საათი”

პიტნის კალო

ვირს პიტნა ეჯავრებოდა და ცხვირში ტენიდნენო. ჩემი საქმეც ასეა, ვირივით. მე ვვირობ და ამათ კიდევ პიტნა არ ელევათ, ლამისაა ძნები დადგან. აჰა, ამასწინათაც, ამოვიდა ერთი ჩემი მეზობელი და ჭა უნდა გავთხაროთო. რის ჭამე-მეთქი. აი, კორპუსის წინო. ჭა რად გვინდა-მეთქი, – თან ახალგაღვიძებული ვარ, ვდგავარ, თვალებს ვისრესს – წყალი ზედა სართულებზე არ ამოდის და აბა, რა ვქნათო. ვედრო და ბაწარი უკვე გვაქვსო. კინაღამ არ ვუთხარი, ბაწარი თუ გაქვს, ჭა და უფსკრული არა ხარ, მოიბი ბარებ კისერზე-მეთქი, მაგრამ ამისთანებს ხომ სიკვდილს ვერ უხსენებ, სწყინთ.

***

რას შვრება, ნეტავ, ის ბავშვი? ვერ მივაჩვიე ესენიც, რომ გაუარონ და მოიკითხონ მაინც. ერთ ქალაქში არ ცხოვრობენ?! ერთი დედ-მამის შვილები არ არიან?! ამასწინათაც მითხრა მარინემ, გავუარე, ვუკაკუნე, ვუკაკუნე… ალბათ სახლში არ იყოო. რას გაუგებ მაგას?! ჯერ ბავშვობაში ვერ იტანდა ვერავის, წაიღებდა წიგნებს და საქათმეში სწავლობდა გაკვეთილებს. მაგის გადამკიდე ქათმები შუა ეზოში დებდნენ ხოლმე კვერცხებს. გამოდი-მეთქი, ვეტყოდი და გამოვიდოდა, განა არა, მაგრამ მეორე წუთას გავხედავდი და ახლა ხეზეა ამძვრალი, დაუკავებია პური და ყველი და ღოღნის. რად ვერ იტან, შვილო, ხალხს-მეთქი და აბა,öრა ვიციო. არ უყვარდა და ასეთი დარჩა უკარება, სად დადიოდა, რას შვრებოდა, ვერაფერს გაიგებდი. მეზობლებს აღარც კი ახსოვდათ, დაბადებული თუ იყო სოფელ-ქვეყანაზე. ესაო, წითურაო, შენი არ არისო, უცებ გაახსენდებოდათ ხოლმე, ისე სხვათაშორის… ეგენი კი არა, მეც ლამის სულ დამავიწყდა, ამასწინაზე ისევ მარინემ მკითხა, რომ დაიბადა, რა დღე იყოო. ვერ გავიხსენე, მგონი თოვდა, მგონი კი ივლისი იდგა. არ მახსოვს, არა, მუცელი რომ ამტკივდა ისიც არ მახსოვს.

***
კიდევ კარგი, ბევრი და-ძმა მყავდა და მაგათში ადვილად ვიკარგებოდი ხოლმე, თორემ ამ ცხოვრებას რა აიტანდა. აგერ მეზობლები რომ ჭას თხრიან, ასეთი ჭა მეც მქონდა სოფელში, თხრიდნენ და სანამ წყლამდე ჩავიდოდნენ, შიგ ვიმალებოდი. ერთხელაც მომადგა ჩემი ძმა და ჩამომძახის, ეჰეეო, ჰეეეო… ბნელა და იმას ჰგონია, ჭას ჩასძახის. მეც ავდექი და გავეპასუხე, მომწყდი თავიდან-მეთქი. აღრიალებული გაიქცა, იძახის: დედა დედაა… ვიღაც ქალები მოუყვანეს მერე, გამოულოცეს.

***

რა სცხია ადამიანის?! შეგეშინდება ისე იცის უცხოობა. ბებიამისი რომ დავმარხეთ, განა ისეთი რა პატარა იყო, რომ ერთი არ უტირია. სხვები, რომ ღნაოდნენ, მაგას რა?! მიწისძვრა რომ იყო კიდევ?! ვითომც აკვანში დაგირწევია, სულ არ გამოსულა გარეთ. ვსხედვართ ყველანი ეზოში ძაღლიან-კატიანად და უცებ მომაგონდა, მივავლ-მოვავლე თვალი და არ ჩანს არსად. შევვარდი სახლში, ვიფიქრე, აღარ დარჩა ალბათ ცოცხალი-მეთქი, არადა, არც ამდგარა თურმე ქვეშაგებიდან. გამოვარბებინე გარეთ პერანგისამარა, დაჯდა, არაფერი უთქვამს… ჩუმი იყო, ნეტავ გულში მაინც თუ ლაპარაკობსო, გაიფიქრებდი.

ცოლის შერთვა რომ დავუპირეთ, მაშინაც განა თქვა რამე. იყო თავისთვის, არც კი, არც – არა. თან კი ვჭოჭმანობდი, რა ოჯახი ამას მოეკითხება, ხიდან ვერ ჩამოგვიყვანია-მეთქი. მეზობელ ნინიკას გოგოს ვგულობდი ვითომ, ერთი უბრალო იყო ისიც, შეუმჩნევი, არც აქებდა ვინმე, არც – აძაგებდა. ბავშვს ხომ გააჩენენ და მერე თუნდაც ორივეს ხეზე უთენ-უღამებით-მეთქი, მაგრამ რა… გავიხედე და აღარ არის. ორი წლის მერე ისე მოვიდა, თითქოს აქვე მაღაზიაში გადასულიყოს. განა მკვდარი მეგონა ან რამე ფარსაგი, ვიცოდი, რაც მყავდა, მაგრამ მაინც… მაწონს თბილად ვფუთავ და კარი შემოაღო. ამივარდა ტირილი, რად მიკეთებ, შვილო, ამისთანებს, დედა ვარ-მეთქი.

***

ორი წელი ხომ ვიხეტიალე, მერე ისევ მივედი სახლში. ჩემებს საქათმეში ვემალებოდი და ახლა კიდევ ნინიკასიო. განა არ მეტყობოდა, ამ ქვეყნის არ ვიყავი. ავლაგდებოდი ხოლმე შუაღამისას, მაღლა, სულ მაღლა იყვნენ ვარსკვლავები, ლივლივებდნენ ისე, ცა იღუნებოდა. მეც თითქოს ამ ცადაბრეცილზე დავდიოდი, ეს მერჩინა ადამიანებთან ბორიალს. ადამიანი მაშინ მახსენდება, ძალიან რომ მომშივდება ან ძალიან რომ შემცივდება ხოლმე, საჭმელს რომ მაძლევენ, ბუხართან რომ მსვამენ… ძაღლივით ვარ, წუნკალი ძაღლივით, პურის გულისთვის კუდს რომ აქიცინებს. დედაჩემმა კიდევ, რად მიკეთებ, შვილო, ამისთანებს, დედა ვარო. თან მაწონს ახვევდა, ჩემი ძმის ჯემპრში. გულში ვიფიქრე, ჩემს დედობას, მაწვნის დედა ყოფილიყავი არ გერჩივნა?! რძეს მაინც შეადედებდი-მეთქი.

***

ღამ-ღამე სიარული უყვარდა. მისი შიშით მოსაშარდად ვერავინ გამოსულიყო გარეთ. დაადებდა ხოლმე თავს და……მოგვადგებოდა დილით საიდანღაციდან. დაწვებოდა მერე და დაიძინებდა ან ეზოში იჯდა გარეთ. არც რას ვეკითხებოდით, ყველას თავი გვქონდა მინებებული. კიდევ ჩავეძიებოდი, ადამიანები რად არ გიყვარს-მეთქი და არ გისწავლებიათო. განა რა სწავლა უნდა სიყვარულს, შენმა და-ძმებმა როგორ ისწავლეს-მეთქი და გაჩუმდებოდა ისევ. საცოდავი იყო, რაღაცნაირი, თავს ძლივს ეზიდებოდა.

***
ყურძენს დამიკრიფდა დედაჩემი და დამიდებდა გარეცხილს. ისეთი თვალებით მიყურებდა ხოლმე… შვიდი და-ძმიდან მარტო მე მიყურებდა ასეთი თვალებით. ჩავღუნავდი ხოლმე თავს, აბა რა მექნა, ექვსი ბავშვის გამონაცვალ საშოში რომ გამომზარდე, ექვსი ბავშვის შარდით აქოთებულ სახვევებში რომ გამომკარი-მეთქი, გულში ვფიქრობდი. საცოდავ დედაჩემს ჩემს მერე ბავშვის გაჩენა არც მოგონებია. რომ დაბერდა და დაპატარავდა, იტყოდა ხოლმე, მერვე ვარო. ჩემი უფროსი ძმა ტკბილ ნამცხვრებს მოუტანდა და ჩუმად ჭამდა თავისთვის, შავებში ჩაცმული. შავსაც იმიტომ იცვამდა, რომ სხვებს ეცვათ მაგის ტოლებს. მზისგულზე შავით უკეთესად გამოვჩნდები, ჭრელი კუბოშიც მეყოფაო… სიბერეში დამემგვანა მე თავის ნაბოლარას.

***

ქალაქში ისე გაიკრიფნენ, თითქოს ყურძენი დაგიკრეფია. შვიდიდან ერთი არ დარჩა წყლის მომწოდებელი, არც დამლაპარაკებელი. საკუთარ თავს ვექაქანები ხოლმე, ბეხრეკოო, განა მარტო გაჩენაა, აკვანიც გულიანად უნდა გერწია, ქადაც გულიანი უნდა გეცხო, ახლა ერთი მაინც დაგირჩებოდა, გვერდით გეყოლებოდა, ან იქით დააყვედრებდი ან აქეთ დაგამადლებდა-მეთქი.
ვეშაირები ხოლმე ჩემს თავს და თან ველოდები, როდის ჩამოვლენ მორიგეობით, ხან უფროსი, ხან – შუას წინა. უმცროსის კი ამბავიც უნდა იზოგო. რაც წავიდა, მას შემდეგ მზის დაბნელება ორჯერ ვნახე, ის კი ვერც ერთხელ. თავიდანვე ასეთი დაქანცული და მისავათებული გაჩნდა და რაც გაჩდა, ის დარჩა. ჩემგან თუ გამოყვა და რას ვიზამ?! მეც რა ბრალში ვარ?! ღმერთმა მთელი სამყარო ისე შექმნა თითქოს არაფერი. ადამიანის შექმნამ კი უცებვე დაღალა. მე თუ მეშვიდე ადამიანზე დავიღალე, რაღა გასაკვირია?!

***

ამათ კიდევ, ჭა უნდა ვთხაროთო, ბაწარი გვაქვსო. ხოდა, ხომ უნდა მეთქვა, მოიბი კისერზე-მეთქი, მაგრამ ეს ვუთხარი, ჭას რად თხრით, დედას არ უყვარდით, დედა არ გიყვარდათ-მეთქი. დადგა და მომაშტერდა, გაწითლდა, გაპილპილდა. დაეშვა კიბეებზე და მერე მართლა არ მოაყენეს რაღაც ბულდოზერისმაგვარი?! აარიხინეს და ვდგავარ, ვფიქრობ, განა მარტო გაჩენაა, და ძუძუს პირში ჩადება, უსულგულოდ ქვეყანაზე რომ ვეთრევი, ახლა ვინღა მასწავლის ადამიანობას წიგნით და რვეულით-მეთქი. ტაძარი როა აგერ, იქ დიდი ხატია, ღვთისმშობლის მიძინების, ქრისტეს მარიამი ხელში უჭირავს, არადა, საერთოდ ხომ პირიქითაა. იქაც დავდგები ხოლმე მართლა ვირივით და მიკვირს, გასაკვირი რაა, მაგრამ მაინც. თან ხომ როგორი ახალგაზრდაა ქრისტე ხატებზე…

ჩავედი. მარინემ, გიკაკუნე, გიკაკუნე, ვერ გაგაგონეო, დედა ვნახე და მნახოსო. ძროხა დაბორიალობდა ეზოში ბღავილით. დასკდომაზე ჰქონდა ცური. სამი დღის მოსაწველია, ვერ ვდგებიო, დედამ მითხრა. ლოგინში იწვა, დალეული, დალეული, დეკემბრის დღე რომ დაილევა ისე, ხელები ამოეყო საბნიდან. შენც სამი დღის მშიერი ხარ-მეთქი? ვკითხე და ვერ გაიხსენა. დავუწყე ძროხას წველა, აზმუვლდა, გამლუპა რძეში. დავალევინე დედას და მერე ცეცხლს მივეცოდვილე ასანთებად. ბუხართან დამსვიო, ვერ დგებოდა თვითონ. ავიყვანე, სანამ ოთახში სკამს მოვძებნიდი, კარგა ხანი მეჭირა ხელში.

© ”ცხელი შოკოლადი”