თამაზ ჩხენკელს სხვადასხვა მიზეზის გამო, მეტწილად საიუბილეო თარიღებთან დაკავშირებით, მიეძღვნა ერთ ათეულზე მეტი კარგი სტატია და რამდენიმე უპრეტენზიო ლექსი. ამ უკანასკნელთა შორისაა ასეთი ოთხსტრიქონედი: “არის ნამდვილად ენამზე, / წერს, თარგმნის ცაში აგიყვანს. / ნათელი თამაზ ჩხენკელი – / აი, ვინ არის კარგი ყმა”. პირველი ორი სტრიქონი, როგორც ვხედავთ, არაფრითაა საყურადღებო – ჩვეულებრივი, ტრაფარეტული ქებაა, რომლის უმჯობესი ბევრი მიუძღვნია ზაურ ბოლქვაძის უშურველ გულს, მათ შორის, თ. ჩხენკელზე ბევრად უფერულ ხელოვანთათვისაც. სამაგიეროდ, გამონათქვამები “ნათელი [თამაზ ჩხენკელი]” და “[აი ვინ არის] კარგი ყმა”, ვფიქრობ, ძალიან ზუსტი და აუცილებელია ამ ადამიანის პიროვნული ბირთვის დასახასიათებლად (თუმცა, სტრიქონთა სახოტბო ინტონაცია ნაკლებად გიბიძგებს ამის გააზრებისკენ).
“ნათელი” ან “მზიური”, ვფიქრობ, ეს სიტყვები მოეჩვენება ყველაზე შესაფერისად კაცს, ვინც თ. ჩხენკელის გარეგნობას, ქცევას, საუბარს გაიხსენებს (ანუ ყველაფერ იმას, რაც ქმნიდა მის გაცნობისთანავე თვალშისაცემ პიროვნულ ხიბლს). ძალიანაც არ მინდა, ახლა მე თვითონ აღმოვჩნდე ტრაფარეტების ტყვეობაში, მაგრამ რა ვქნა, ამ ადამიანში, ვისაც უპირატესად დიონისურ ვნებათა ბობოქარი ამოფრქვევების ამბებით იხსენებენ მეგობრები, იმდენად ძლიერი იყო აპოლონური საწყისი, რომ აუცილებელი მგონია, ეს თავიდანვე და სწორედ ასეთი ლიტერატურულ-თეორიული ენით აღინიშნოს. ამ “მზიური” საწყისის ძალმოსილება საკუთარ თავზე გამოუცდია ყველას, ვინც იმ მანძილზე მაინც მიახლოებია თ. ჩხენკელს, რომ მისი პიროვნული მიზიდულობის არეში მოქცეულიყო, ასეთები კი მრავლად არიან – სრულიად სხვადასხვა ჭკუის, ხასიათის, ინტელექტის, მისწრაფებების ადამიანები.
მე თვითონ, ამ “გრავიტაციულ ველში” 19 წლის ასაკში მოვხვდი, მას შემდეგ, რაც ერთი ახლობლის ხელით შესაფასებლად გავუგზავნე პუშკინის რამდენიმე ლექსის, როგორც ახლა ვიცი, უბადრუკი თარგმანი, ხოლო პასუხად მივიღე შეუფასებლად დატოვებული ჩემი რვეული და მისი თარგმანების წიგნი, “ახალი ინდოეთის მოაზროვნეები”, წარწერით: “ჩემთვის ჯერ უცნობ ზაზას, – შეხვედრის გულითადი სურვილით, მეგობრულად – თამაზისაგან 1978. V.” ეს წარწერა ჩემი პიროვნებისა და ბედისწერის განმსაზღვრელი აღმოჩნდა, ოღონდ ეს ბევრად უფრო გვიან, ორნახევარი ათწლეულის შემდეგღა გავიცნობიერე.
მაშინ კი… ჩემდა საბედნიეროდ, არც ქცევის ეტიკეტს ვიცნობდი ისე კარგად და არც იმდენი ზრდილობა მქონდა, რომ მივმხვდარიყავი, რამდენად მომაბეზრებული უნდა ყოფილიყო ორმოცდაათს გადაცილებული შემოქმედი და მოფიქრალი კაცისათვის ოცდაათი წლით უმცროსი, უწიგნური და გემოვნებაჩამოუყალიბებელი ჭაბუკის, სულ მცირე, დღეგამოშვებით სტუმრობა… და გადიოდა სოლოლაკში, თამაზის შუშაბანდში საათები, დღეები (ზოგჯერ – შუადღიდან შუაღამემდე), თვეები, წლები… ბრეჟნევის ეპოქის მიწურულს, საყოველთაო ინტელექტუალური ხრწნისა და გადაგვარების მოწამლულ ატმოსფეროში ის დაფხავებული შუშაბანდი წინ მცირე ბაღით, ნამდვილი ოაზისი იყო, სადაც, როგორც ერთგვარ ინტელექტუალურსა და სულიერ საშოში, ნელ-ნელა ყალიბდებოდა და შუშდებოდა, არა, უბრალოდ, ჩემი ინტერესები, თვალსაზრისები, გემოვნება, პრიორიტეტები, არამედ კიდევ რაღაც გაცილებით უფრო ფასეული – პიროვნება, სულიერი რაობა, რის წყალობითაც ადრე თუ გვიან, მზისქვეშეთში უნდა გამოვსულიყავი, როგორც (სულ ერთია, რამდენად კარგი ან რამდენად მნიშვნელოვანი) ადამიანი. ამდენად, მთელს ამ გარემოს გადაუჭარბებლად შემიძლია ვუწოდო ჩემი პიროვნულ-სულიერი სამშობლო… და ახლა, თამაზის სიკვდილთან ერთად, ამ სამშობლოდან საბოლოოდ აღმოვჩნდი გამოძევებული, რადგან სამშობლო, მოგეხსენებათ, ტოპოსი კი არ არის, არამედ ადგილი, სადაც მშობლის, მამის სიცოცხლისმომცემი სული ტრიალებს.
ბედისწერამ რამდენიმე უზომოდ ნიჭიერ და ძლიერ ინდივიდუალობასთან ახლო ურთიერთობის ბედნიერება მარგუნა. და მე, ერთი დიდი რომაელის მიბაძვით, ყოველ მათგანზე შემიძლია ვთქვა, რით გაამდიდრა მან ჩემი ზნეობრივი ან ინტელექტუალური სამყარო, რას უნდა ვუმადლოდე თითოეულს. აი, თამაზზე კი ვერაფერს ვიტყვი – როცა კი ყველაზე უფრო ჩემეულ, გაშინაგანებულ შეხედულებეს, ინტერესებს, თვისებებს ჩავფიქრებივარ, სადღასაც საწყისების ბნელითმოცულ წიაღში ჩაღწევისას აღმომიჩენია, რომ ყველაფერი ეს თამაზისგან მომდინარეობს, მისი შექმნილია. ასე რომ, არც ის იქნება დიდი გადაჭარბება, თუკი ვიტყვი: მის მიერ ჩაბერილი სულით ვცოცხლობ, სამყაროს მის მიერ ახელილი თვალებით ვუმზერ. და როდესაც თამაზს “მშობელს”, “მამას” ვუწოდებ, ეს სულაც არ არის მხოლოდ სიყვარულის გამჟღავნება ან მადლიერების დადასტურება, მით უფრო, პრეტენზიის გაცხადება მასთან რაღაც განსაკუთრებულ სიახლოვეზე (ჩემზე ახლობელიც ბევრი ჰყავდა) – ეს ფაქტის კონსტატაციაა.
არ მინდა, ჩვენს ოცდაცამეტწლოვან ურთიერთობას იდეალური ან, მით უფრო, იდილიური ნიშნები მივაწერო. ჩვეულებრივი, მეგობრული ურთიერთობა იყო, რომელსაც წყენაც ახლდა თან, გაავებაც და დროდადრო გაბუტვებიც: მე ვავდებოდი და ვიბუტებოდი ხოლმე, უფრო – ბოლო წლებში. არც იმას ვიტყვი, თითქოს საამისო მიზეზი არ მქონოდეს. ყოველ ახლო ურთიერთობაში გროვდება უამრავი საწყენი და გულსატკენი წვრილმან-მსხვილმანი. ერთხელ რამდენიმე თვით დავემდურე, ახლოს არ გავკარებივარ და შერიგებას საერთოდაც არ ვაპირებდი. სამაგიეროდ, ყოველთვის, როცა შევრიგებივარ, ჩემს უძლურ ბრაზს და აზღარბულ გულს ისეთ დიდსულოვან მიმტევებლობას, ისეთ დაუფარვ და უსაზღვრო მეგობრულ, ძმურ, მამაშვილურ სიყვარულს შემოაგებებდა ხოლმე, ისეთ სიხარულს გამოხატავდა შეცდომილი ძის დაბრუნების გამო, რომ თავს გულნამცეცა ქონდრისკაცად ვგრძნობდი:
***
ახლა, როდესაც მის ნაყოფიერი შრომით სავსე და საყოველთაო პატივისცემით მოსილ ცხოვრებას გადაავლებ თვალს, ძნელია წარმოიდგინო (თუკი პირადად და ახლოს არ იცნობდი თამაზს), რომ ამ ბავშვობიდანვე აღიარებული ნიჭითა და გარეგნული სილამაზით გამორჩეულ კაცს, ვისაც ლაღი ხასიათის წყალობით ყოველთვის უამრავი მეგობარი და თაყვანისმცემელი ეხვეოდა გარს, ვინც ნორმალურად მღეროდა (ინოლა გურგულიას ეუბნებოდა ბანს შინაურ სუფრებზე!), კარგად ცეკვავდა და ყოველთვის საზოგადოების სული და გული იყო, სინამდვილეში, ძალიან გაუჭირდა ცხოვრებაში ჩართვა, სოციალიზება, რომ იგი დიდი ხნის განმავლობაში, მოწიფულობის დროსაც კი, როცა სახელმოხვეჭილი ლიტერატორი გახდა, რჩებოდა სოციუმისგან გარიყულად და ლამის წყალწაღებულ მარგინალად.
სკოლიდან, ცუდად სწავლის გამო, ქარხანაში გააძევეს და რაიონის ყველაზე უიმედო ოროსნებთან ერთად სატვირთო მანქანის ღია საბარგულში უკრეს თავი. ვიდრე “სასჯელაღსრულების პუნქტამდე” მივიდოდნენ, სხვა “ტუსაღებმა”, ქუჩის ბიჭებმა ისარგებლეს შუქნიშნებთან პირველივე ორი შეჩერებით და თავს უშველეს. ასე რომ, ქარხანამდე მხოლოდ თამაზმა, ერთადერთმა ოჯახიშვილმა მიაღწია. იქ კი ისეთ პირობებში აღმოჩნდა, რომ აუცილებელი გახდა თვითმკვლელობის მუქარა და შორეული ნათესავი გენერლის ჩარევა, რათა ისევ სკოლაში დაებრუნებინათ.
უნივერსიტეტი შედარებით უმტკივნეულოდ დაამთავრა. ერთი ეგ იყო, ორჯერ ჩარჩა კურსზე და, ალბათ, მესამედაც ეს დღე ელოდა, ძმაკაცებს მოტყუებით რომ არ შეეგდოთ პარტისტორიის გამოცდაზე, სადაც ზომაგადასულად ლმობიერმა ახალგაზრდა ლექტორებმა, ფაქტობრივად, დაუფარავად უკარნახეს კომპარტიის ერთ-ერთი ყრილობის გამართვის თარიღი და ამ “ცოდნაში” სამიანი დაუწერეს (თუმცა ერთი ფაკულტეტიდან მეორეზე “დაქვეითებას”, მგონი, მაინც ვერ გადაურჩა).
აი, უმაღლესის დამთავეების შემდეგ კი ძალიან გაუჭირდა სამსახურის პოვნა და ხელფასის მოპოვება. თავდაპირველად დეიდამ მოაწყო მეტალურგიულ ტექნიკუმში, სადაც რამდენიმე თვის მანძილზე ვერ გაარკვია, რა უნდა ეკეთებინა, რა ევალებოდა. მის თანამდებობას, მგონი, “ლაბორანტი” ერქვა, მაგრამ მას, თითქოს, არც ფუნქცია ჰქონდა და არც მოვალეობები ახლდა. დადიოდა თამაზი ტექნიკუმში უსაქმოდ და ნატრობდა, სადმე ისეთი სორო ეპოვნა, სადაც დამალვას შეძლებდა, რათა მისი უსარგებლოობა ასე საჯაროდ მაინც არ ყოფილიყო გამოფენილი.
მისმა თანამდებობრივმა ფუნქციამ მაშინღა შეიძინა ბუნდოვანი კონტურები, როდესაც ერთთვიანი მივლინებით გაგზავნეს განჯაში. ახლა, ყოველ შემთხვევაში, ის მაინც იცოდა, რომ ორჯერ თუ სამჯერ უნდა მისულიყო რომელიღაც დაწესებულებაში და იქიდან რაღაც დოკუმენტები წამოეღო. დავალება ადვილი შესასრულებელი ჩანდა და სამსახურებრივად საჭირო საქმის კეთების ილუზიასაც ქმნიდა. მატარებლამდე ძმაკაცებმა მიაცილეს ბარათაშვილის გზაზე დამდგარი პოეტი. თამაზმაც პოეტური ბოჰემა-დარდიმანდობის ადათს ვერ უღალატა და ერთი თვის განმავლობაში მეტისმეტად ხელმომჭირნე ცხოვრებისთვის გათვლილი ფულის სამი მეოთხედი ვაგზლის რესტორანშივე მიახარჯა. ასე რომ, იოლი დავალება ნამდვილ ჯოჯოხეთად გადაიქცია: მთელი თვე შიმშილით სიკვდილის არა, მაგრამ სრული გამოფიტვის ზღვარზე უნდა გაეძლო. ემოციურად მიყვებოდა, როგორ მოელაპარაკა მდგმურობისას დიასახლის რუს ქალს და როგორ გამოუყო მან ძალიან იაფად დღეში ერთი ჯამი წყალწყალა წვნიანი და ერთი ნაჭერი პური. გარდა ამისა, ყიდულობდა დიდ-დიდ ბროწეულებს, იქ კაპიკები რომ ღირდა, და წვენს პირში იწურავდა. დადიოდა ბედუკუღმართი ლაბორანტი უცხო, უინტერესო და უსიხარულო ქალაქში, საღამოობით ამორჩეულ მაღლობს მიაკითხავდა ხოლმე და მზის ჩასვლას გასცქეროდა პატარა უფლისწულივით.
შემდეგი სამუშაო ადგილი საქინფორმი იყო. აი, აქ კი მიეცა თამაზს იოლი შრომით დალხენილი ცხოვრების მოწყობის შანსი. მოკლე-მოკლე ინფორმაციები უნდა ეთარგმნა, რაშიც ძალიან კარგი, დაუჯერებლად კარგი გასამრჯელო შესთავაზეს. შრომის სისწრაფე მოუწონეს, ენასა და სტილზე ხომ სულ გადაირივნენ. ისე ჩანდა, რომ ჭაბუკმა მაძღარ ნავსაყუდელს მიაგნო. მაგრამ, იმ პოეტის არ იყოს, თამაზისგან განსხვავებით, განჯიდან უკან დაბრუნება რომ არ ეწერა, “საწუთრო განა ვინმეს დიდხანს ახარებს?” – განყოფილების უფროსმა მესამე დღესვე არაოფიციალურად, მაგრამ დაბეჯითებით “ურჩია” პრესტიჟული კოლექტივის ახალ წევრს, თანამშრომლების საუბრებისთვის ეგდო ყური და თუ ვინმეს რამე იდეოლოგიურად, სახელმწიფოებრივად ან სამსახურებრივად მავნე წამოსცდებოდა, მაშინვე მასთან დაებეზღებინა.Nთამაზი არ დაფიქრებულა – იმავე დღეს დაწერა განცხადება და სარფიანი თანამდებობა ისე დატოვა, ერთი ხელფასის აღებაც ვერ მოასწრო.
მერეც, როდესაც ლიტერატურის ინსტიტუტში თითქოს უკვე თავისთვის ნამდვილად შესაფერისი თანამდებობა მონახა, დაუჯერებლად უპასუხისმგებლოდ იქცეოდა: თავიდან კვირაში ორჯერ მაინც დადიოდა ხოლმე ახალ სამსახურში, ოღონდ… სულ სხვა კაბინეტში, პირველ სართულზე, სადაც მისი ორი მეგობარი მუშაობდა. ისე რომ, რამდენიმე თვის განმავლობაში აზრად არ მოსვლია, მეორე სართულზე ასულიყო და ერთხელ მაინც (!) შეეღო თავისი განყოფილების კარი. მაშინღა მიხვდა, რა ევალებოდა, როდესაც სისტემატური გაცდენებისთვის საერთო კრებაზე გაგდება დაუპირეს. მხოლოდ იმ “ქვედა” განყოფილების უფროსის დაფიცებამ გადაარჩინა – ჩემს ოთახში ძალიან ხშირად ვხედავ და, ცოტას თუ ადროვებთ, ზემოთაც ამოეჩვევაო.
საერთოდ, თ. ჩხენკელი ყოველთვის გამოირჩეოდა ჭეშმარიტად საარაკო ასოციალურობითა და მოუთვინიერებლობით. მე რომ გავიცანი, იგი უკვე თვეში ერთხელ თუ შეივლიდა ხოლმე ლიტერატურის ინსტიტუტში ხელფასის ასაღებად, მაგრამ იმ დროს ინსტიტუტი უკვე დიდი ხანია შეგუებოდა თავისი უნიჭიერესი თანამშრომლის ხასიათს: კარგად იცოდნენ, ამ კაცს ვერანაირი ფინანსური ან ადმინისტრაციული სასჯელით ვერ დაიურვებდი – ბევრად უფრო ადრე, ამას თვით სახელოვანი და თამაზისთვისაც საყვარელი გიორგი ლეონიძეც კი ვერ ახერხებდა, მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ ცოცხალი კლასიკოსი იყო, ხოლო მისი ხელქვეითი – დამწყები ლიტერატორი, რომელსაც თავი ჯერ არაფრით გამოეჩინა. მით უფრო, გაუმართლებელი იქნებოდა ორმოცდაათი წლის ასაკში “ტრაგიკული ნიღბების” ავტორის მოხსნა სამსახურის გაცდენის, ანუ, ფორმალურად მაინც, უსაქმურობის გამო, რადგან, საჯაროდ რომც არავის გაეჟღერებინა, მაშინვე გაჩნდებოდა კითხვა: ბევრი ნაშრომი კი შექმნა ინსტიტუტმა ამის შესადარი მთელი თავისი არსებობის მანძილზე?
და უფრო მეტიც, ზოგჯერ თ. ჩხენკელს თვითონვე უთქვამს უარი გარანტირებულ სამეცნიერო კარიერაზე. ასე მაგალითად, როდესაც თაგორისადმი მიძღვნილი მისი ვრცელი წერილით აღფრთოვანებულმა გიორგი ახვლედიანმა სთხოვა, სტატია განავრცე და დისერტაციად დაიცავიო, თამაზმა გადაჭრით თქვა უარი, რადგან ბენგალური ენის ცოდნის გარეშე ამგვარი რამ პროფანაციად მიაჩნდა. არ გაჭრა ღვაწლმოსილი აკადემიკოსის ხვეწნამ, ოღონდ დამეთანხმე და მე თვითონ ვიქნები შენი დისერტაციის ხელმძღვანელიო (რაც იმას ნიშნავდა, რომ სამეცნიერო ხარისხი და, მაშასადამე, მისი შესატყვისი ხელფასი, პრაქტიკულად, “ჯიბეში ედო”), ნაშრომის მეცნიერული ღირებულება, სიზუსტე და დონეც მთლიანად ჩემს კისერზე იყოსო: უჩინო ლიტერატურისმცოდნემ ქვა ააგდო და თავი შეუშვირა, რადგან მარტოდენ უკიდურესი იდეალისტებისათვის დამახასიათებელი პროფესიული კეთილსინდისიერება და ფანატიზმი ნებას არ აძლევდა, ეთიკოესთეტიკურ (არის ასეთი ტერმინი, მგონი, ჰიმენესის მიერ შემოტანილი) სინდისთან თუნდაც უმნიშვნელო კომპრომისზე წასულიყო.
ახალგაზრდობაში ხშირად სვამდა და ზოგჯერ გიჟურ თავაწყვეტამდეც მიდიოდა ხოლმე. ერთხელ, უგონოდ მთვრალი გადამძვრალიყო აბრეშუმის ქარხნის მაღალ, ფხიზელი ათლეტისთვისაც ძნელად დასაძლევ მესერზე და ხეზე მიყუდებულს ზეზეულა ჩასძინებოდა. “ცხენივით გეძინა, ცხენივით…” ეუბნებოდა განყოფილების უფროსი, როდესაც მეორე დილით მილიციაში გამოეღვიძა და ვერაფრით გაიხსენა, მაინც რა ქვეცნობიერმა სწრაფვამ უბიძგა აკრძალულ ტერიტორიაზე შეღწევისკენ.
არც მოწიფულობაში ეთაკილებოდა უკვე სახელოვან პოეტსა და მეცნიერს “გზებზე სუფრის გადაფენა”. თავის ასევე დიდად სახელოვან კოლეგასთან ერთად ქუჩაში ხმელი თევზით (ცხადია, ლუდისა და არყის თანხლებით) პურობის ამბავი თვითონვე აქვს მოთხრობილი ერთ მინიატურა-მოგონებაში (“ნაჩუქარი თევზი”). ოფიციალური და დასაფასებელი პირის უნარ-ჩვევები სიცოცხლის ბოლომდე სათოფეზე არ მიიკარა.
ხოლო ყოველივე ეს იმის გამო ხდებოდა, რომ ცხოვრობენ და “ცხოვრობდნენ მისაბაძი ადამიანები, რომელთა სულიერ არსებობაში საკუთარ სოციალურ მდგომარეობას უმნიშვნელო, სულ ბოლო ადგილი ეჭირა. და ეს იყო მათივე მნიშვნელოვანი ინსტინქტი შემოქმედებით ენერგიის გადასარჩენად თუ დასაზოგად” (ბესიკ ხარანაულის სიტყვებია თამაზისადმი მიძღვნილი წერილიდან). თ. ჩხენკელმა სხვებისგან კი არ შეითვისა, თვითონ “შექმნა საბჭოთა ეპოქისათვის სრულიად მიუღებელი და თავზარდამცემი ფენომენი “საქმიანი უსაქმურობა” (ვახუშტი კოტეტიშვილი).
სამაგიეროდ, “საქმე უსაქმურისა”, რომლისთვისაც მან სამსახურებრივი და სოციალური ხელმოცარულობის ხარკი გაიღო, ღირდა ყოველგვარ მსხვერპლშეწირვად: “პოეტური თარგმანის ხელახალი აღორძინება საქართველოში ძირითადად მის სახელს უკავშირდება და მისი დიქტატითაც კი წარიმართა” (დავით წერედიანი).
მისი “შრომა, ჩვენი ეროვნული კულტურის სასიკეთოდ, არა ერთი და ორი ბრწყინვალე შემოქმედებითი მიღწევით დაგვირგვინდა. საკმარისია გავიხსენოთ ბო ძიუ-ის მომხიბლავი ლირიკა, მისი ნატიფი, ჰაეროვანი, თითქოს შუქჩრდილისაგან ნაქსოვი ლექსები; ანდა “გიტანჯალი” – ღვთაებრივი სიყვარულის, კაცთმოყვარეობის, სიკეთისა და სილამაზის სადიდებლად აღვლენილი გულმხურვალე ლოცვა-ვედრება, მშვიდი სიდიადით გასხივოსნებული პოეტური საგალობლები; აი, “ბჰაგავატგიტა”, ძველი ინდოეთის საკრალური პოემა, მაღალი, როგორც ცადაზიდული მთები, ბნელი, როგორც მისი ჯუნგლები და, იმავდროულად, ნათელი, როგორც მისი უღრუბლო ზეცა, ინდოელი ხალხის უკვდავი სულის, მისი ზნეობრივი მრწამსისა და რელიგიური მსოფლგანცდის უსრულქმნილესი გამოხატულება. აი, ხაიამი და ქაბირი, მიცკევიჩი და პუშკინი, უიტმენი, ლორკა და მსოფლიო პოეზიის ბევრი სხვა დიდი თუ მცირე ვარსკვლავი, უთვლავ ფერად მოელვარე ხომლი მთელი პოეტური ხომლი, ქართული პოეზიის ცარგვალზე სიყვარულითა და საოებით გადმონერგილი” (ბაჩანა ბრეგვაძე).
ბოლო ციტატის მეტაფორებში თუ დავრჩებით, თ. ჩხენკელის ღვაწლს სავსებით შესაძლებელია ეწოდოს ბრძოლა ქართული ლიტერატურული ცნობიერებისთვის ახალი (მათ შორის ზეციური) სივრცეების შემოსამატებლად.
მის მიერ ამ მიზნით გამართული და ტრიუმფალური გამარჯვებით დაგვირგვინებული ომების შინაარსი თუ არა, სახელები მაინც დღეს, ალბათ, ყველა მკითხველისთვის არის ცნობილი: ბო ძიუ-ის ლირიკა, “გიტანჯალი”, “ბჰაგავატგიტა”, “ტრაგიკული ნიღბები”, “ოდისეა”… თუმცა, საეჭვოა, ყველას ჰქონდეს გააზრებული, რომ ეს თავგანწირულად გაბედული და უზადო მხედრული ოსტატობით განხორციელებული პოეტური იერიშები par excellence ლიტერატურული ტერიტორიების დაპყრობას არ ისახავდა მიზნად, მათი ჭეშმარიტი საზრისი მოიერიშის პიროვნული თვითდადგინება იყო.
ამას თვითონვე განმარტავს იმჟამინდელი თარგმანების წიგნის წინასიტყვაობაში: “თაგორის ლირიკიდან “გიტამდე” განვლილი ათწლეული ჩემთვის კრიზისული თვითდადგინების (ხაზგასმა ჩემია, – ზ. კ.) ხანა იყო. ოცი წლისამ ვთარგმნე “გიტანჯალის” ნახევარი, რითაც დავემშვიდობე ჩემს რომანტიკულ წარსულს, ხოლო 2500 წლის წინ შექმნილი გიტას სანსკრიტული ტექსტის კომენტატორების, ოთხი დიდ ინდოლოგის – დოისენის, მიულერის, ბÁურნეუფის და სმირნოვის შენიშვნების ორწლიანი შტუდირების შემდეგ, ოცდაათი წლისამ ვთარგმნე “გიტა”, რამაც განამტკიცა ჩემი თვითცნობიერება და გზა გამიხსნა ვაჟას გენიალური პოეზიის შესაცნობად…”
კიდევ უფრო მეტის მთქმელია ამის შემდგომი აბზაცი: “ინდური ლოტოსი” ჩემი სიჭაბუკის წიგნია, და მე ბედნიერად ჩავთვლი თავს, თუ ის ყოფიერების საშინელებით შეძრწუნებულ, სასოწარკვეთილ, ან ქვეყანაზე გულაყრილ რომელიმე მოაზროვნე ახალგაზრდას რწმენას დაუბრუნებს და გულს გაუმაგრებს”.
დიდი გამჭრიახობა არ არის საჭირო იმის მისახვედრად, რომ აქ თ. ჩხენკელი ნატვრის ფორმით თავის პიროვნულ გამოცდილებას გვიზიარებს. თვითონ იყო ის ყოფიერების საშინელებით შეძრწუნებული, სასოწარკვეთილი, ქვეყანაზე გულაყრილი მოაზროვნე ახალგაზრდა, ვისაც 1948-58 წლებში “გიტანჯალმა” და “ბჰაგავატგიტამ” რწმენა დაუბრუნა და გული გაუმაგრა.
გაიარა კიდევ ორმა ათწლეულმა და 70-იანი წლების მიწურულს მის მიერ ნათარგმნმა ინდურმა საგალობლებმა უიმედობას, ნიჰილიზმს, სასოწარკვეთას გამოსტაცა უკვე სხვა ჭეშმარიტ აზროვნებას მოწყურებული ჭაბუკი, რომელმაც მერე პუშკინის ლექსები თარგმნა და თამაზს ახლობლის ხელით გაუგზავნა.
***
სიკვდილამდე ორი-სამი წლით ადრე, როცა ჯერ ავადმყოფობის ნასახიც არსად ჩანდა, თამაზს ხილიანზე ვესტუმრე. გაკეცილ ფურცელზე ჩამოწერილი მოკლე სია მაჩვენა: რატომღაც გახსენებოდა ის ხუთი თუ ექვსი ადამიანი, ვის ცხედარსაც ეამბორა. ზოგისთვის ეს ჩვეულებრივი ამბავია, ჩემთვის კი ყოველთვის რაღაც მნიშვნელოვანს უკავშირდებაო, ამიხსნა. თუმცა სიიდან ვერაფრით მივხვდი, სახელდობრ მაინც რას უკავშირდებოდა.
უცნაური სია იყო. მასში არ იყვნენ არც თამაზის სიჭაბუკეში გარდაცვლილი მამა. არც მისი რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ, უკვე ჩემსობისას, გარდაცვლილი დედა. არც ის მეგობრები ვისაც ყველაზე ხშირად გაიხსენებდა ხოლმე და ვინც ყველაზე მეტად ენატრებოდა: რევაზ თვარაძე, არჩილ სულაკაური, ოტია პაჭკორია… სამაგიეროდ იყვნენ ჩემთვის უცნობი ადამიანები, ვისი სახელები მისგან იშვიათად თუ გამიგია. ახლა მახსენდებიან მხოლოდ მისი დედის მეგობარი ოთხმოცდაათს მიტანებული ქალი, რომლის დაკრძალვაზეც წყნეთში ჩასულა და პოეტი ზაურ ბოლქვაძე. ოღონდ ეს ამბორი არანაირად არ იყო დაკავშირებული ლექსთან, სტატიის დასაწყისში რომ მოვიყვანე. ლექსი მე ვუთხარი, სიაში ზაურის სახელის ამოკითხვისთანავე და, კარგად მახსოვს, წაკითხული არ ჰქონდა ან, ყოველ შემთხვევაში, არ ახსოვდა. როცა მოისმინა ძალიან გაიხარა, სახე ბედნიერი ღიმილით გაებადრა. ასეთ სიტყვებს ვინ გაიმეტებს სხვისთვის, სიყვარულის ასეთ გულსავსე გადმოფრქვევას ვინ გაღირსებსო, მითხრა. ზაური კი ყველას მიმართ ასეთი იყო და სწორედ ამ უკიდეგანო გულისთვის მიყვარდაო.
უნდა ვაღიარო, რომ ყოველთვის დაუძლეველ ძრწოლას ვგრძნობდი სიკვდილის წინაშე და არათუ მიცვალებულთან შეხებას, მისთვის შეხედვასაც კი გავურბოდი, წარმოიდგინეთ, კუბოს აწევაც კი მიჭირდა. პირველი მიცვალებული, რომელსაც გავბედე და ვაკოცე, ისიც სულ ბოლო წუთს, კუბოს დახურვის წინ, დედაჩემი იყო… და გამაოცა უცნაურმა სიმშვიდემ, რომელიც მაშინ ვიგრძენი: ახლა მაინც, თუნდაც მხოლოდ ამ წამს სიკვდილში არაფერია საშიში. ის რაღაც ისეთივე ჩვეულებრივი, მყუდრო და შინაურია, როგორც თუნდაც… შენს საწოლში ყოველდღიური დაძინება ან გაღვიძება… მეორე მიცვალებული, რომელსაც ვეამბორე, ამჯერად უკვე კუბოს სახლიდან გატანის წინ, თამაზი იყო… და ისევ საოცარი სიმშვიდისა და სიმყუდროვის ის უცნაური განცდა, რომლის შორეულად გადმოცემასაც კი ვერ ვახერხებ. ეს განცდა გამყვა მერეც, როცა კუბოს მივასვენებდით, მერეც – როცა, მესაფლავეებთან ერთად, თამაზის ნეშტს ნიჩბით მიწას ვაყრიდი. ისევე როგორც დედაჩემის დაკრძალვისას, ახლაც რატომღაც დარწმუნებული ვიყავი, რომ ამ საქმეში მონაწილეობა უნდა მიმეღო, რომ ეს ჩემი ვალის სრულიად აუცილებელი ნაწილი იყო.
თამაზი ყოველთვის მძაფრად განიცდიდა წლების მატებას, არყოფნასთან მიახლოებას. რაც მახსოვს, ყოველთვის ძრწოდა სიკვდილის შეუღწეველი საიდუმლოს წინაშე. მაგრამ, როდესაც სიკვდილი რეალურად მიუახლოვდა, ძრწოლა გაქრა. ბოლოს გარდაცვალებამდე სამი დღით ადრე ვნახე. სავარძელში იჯდა, ქიმიათერაპიის შემდეგ გულს აზიდებდა. დაღლილი და გატანჯული ჩანდა, მაგრამ რაღაც ახალიც გაჩნდა მასში: სიკვდილის უშიშარი მოლოდინი. და ამ ადამიანმა, რომელიც ისე მტკივნეულად განიცდიდა ასაკის მატებას, რომ ორმოცი წლისას ცრემლები წამოსცვივდა, როდესაც ორი-სამი წლით უმცროსმა მეგობრებმა დაბადების დღე მიულოცეს (“რა გესმით თქვენ, რას ნიშნავს ორმოცი წელი…”), უკვე გარდაუვალი აღსასრულის წინაშე პირისპირ მყოფმა, სრულიად მშვიდად მითხრა: “ვერ გამიგია, რატომ ეშინიათ სიკვდილის. რა არის სიკვდილში, საშიში? რა არის სიკვდილზე უკეთესი!”. ამასთან, ჩემი შთაბეჭდილებით, ეს არ იყო ტანჯვისგან დაძაბუნებული ადამიანის სასოწარკვეთა. ეს იყო ძლიერი პიროვნების არჩევანი.
მთელი ურთიერთობის მანძილზე, სულ თავიდან დაწყებული, ჩვენ ხშირად ვსაუბრობდით იმქვეყნიურ თემებზე. ამ ღრმადმორწმუნე, მაგრამ სრულიად არაეკლესიურ, ყოველგვარი დოგმებისგან შორს მდგომ კაცს, სჯეროდა სულის უკვდავება, ოღონდ არ სწამდა, რომ გარდაცვალების შემდეგ სული ინდივიდუალობას ინარჩუნებს. “იცი, თაგორს აქვს ასეთი მეტაფორა, – მითხრა ერთხელ, – მარილის ქანდაკება (ქანდაკება, რომ მარილისაა, ეს მნიშვნელოვანია) შედის ოკეანეში და მთლიანდ განზავდბა მასში, უნაშთოდ უერთდება მას. მხოლოდ ასე ან ამის მსგავსად შემიძლია წარმოვიდგინო სულის სიკვდილისშემდგომი მდგომარობა”.
და მიუხედავად იმისა, რომ ვცდილობ კეთილმორწმუნე ქრისტიანი ვიყო და საიქიოზე ფიქრის დროსაც მაინცდამანც არ დავშორდე დოგმატურ თვალსაზრისებს, რომლებსაც მარილის ქანდაკების მეტაფორასა თუ სიმბოლოსთან საერთო არაფერი აქვთ, დროდადრო მაინც ენითაუწერელ სიმშვიდეს მგვრის იმის დაშვება, რომ თამაზის სული ერთიანად შეერწყა აბსოლუტური სინათლისა და სრულყოფილების იმ ოკეანეს, რომლიდანაც ოდესღაც, რამდენიმე ათწლეულის წინ მისი მზიური ინდივიდუალობა გამოცალკევდა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
