წინათქმასავით

გამოთქმა „მისამართი შეგეშალა“ ქართული ენის მყარი ფრაზეოლოგიზმია, რომელიც სალიტერატურო ენასა თუ ჟარგონში, ოფიციალურ და არაოფიციალურ მეტყველებაში არცთუ იშვიათად შეგხვდებათ. იგი საკმაოდ მოხერხებული ენობრივი მეტაფორაა, რომელიც იმპლიციტურ დონეზე ზუსტად აღწერს ობიექტის გაუმართლებელ გადახვევას, გადახრას მისთვის ბუნებრივი გზიდან ან დაწესებული საზღვრებიდან.
ამ ფრაზეოლოგიზმის პროდუქტულობა, ენაში მისი გამოყენების სიხშირე, შემთხვევითი როდია: ფუნქციონირების, გავრცელებისა თუ გავლენის სფეროებში „მისამართის შეშლა“ ჩვენი სახელმწიფოებრივი, კულტურული და რელიგიური ცხოვრების ერთ-ერთი ყველაზე ნაცნობი და „უწყინარი“ მოვლენაა, ცხადია, უამრავ ბევრად უფრო „საწყინარ“ მოვლენასთან შედარებით. ალბათ, გაგიკვირდებათ, ასეთი ჩვეულებრივი რამ რა გამოსარჩევი იყო. შეიძლება ასეცაა, მაგრამ მე მაინც გეტყვით ჩემს სათქმელს.

***
„ვიცი, ბოლოდ არ დამიგმობ ამა ჩემსა გაზრახულსა,
კაცი ბრძენი ვერ გასწირავს მოყვარესა მოყვარულსა“
რუსთველი
გასული საუკუნის ბოლოს საქართველოს ერთიანობის გაფრთხილების მოტივით ორმა ქართველმა ენათმეცნიერმა სცადა გამოეყენებინა ყოფილ საბჭოთა სივრცეში კარგად აპრობირებული მეთოდი, საენათმეცნიერო საკითხებით მანიპულირება. აფხაზური ენის მკვლევარმა, ყოფილი „მთავლიტის“ თანამშრომელმა, ახლა ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის პროფესორმა, თეიმურაზ გვანცელაძემ და ბათუმის ყოფილმა პრეფექტმა, ამჟამად ქუთაისის აკაკი წერეთლის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ტარიელ ფუტკარაძემ[1] განსაკუთრებული აგრესიულობით დაიწყეს მეცნიერთა მიერ აღიარებული და მეთოდოლოგიურად დადასტურებული ქართველურ ენათა თეორიის უარყოფა. როგორც ქართულ, ისე უცხოურ სამეცნიერო წრეებში საყოველთაოდ გაზიარებული ეს თეორია ამტკიცებს, რომ არსებობდა წინარექათველური ფუძეენა, რომლის დაშლის შედეგად მივიღეთ სამი ქართველური მონათესავე ენა: ქართული, მეგრულ-ჭანური და სვანური. სამივე ენა საუკუნეების განმავლობაში ერთმანეთის გვერდიგვერდ მშვიდობიანად თანაარსებობდა – ისტორიამ არ იცის ქართველურ ენებს შორის ფუნქციური სფეროების გადასანაწილებლად თუ გასაყოფად გაჩენილი შუღლი. სალიტერატურო ქართული ენა და კულტურა საერთო ეროვნული ღირებულებაა, მასში ქართველთა ერთიანი ეროვნულ-კულტურული და სახელმწიფოებრივი ცნობიერებაა ინსტრუმენტალიზებული; ჩვენი ისტორიის არცერთ ეტაპზე – ქართველურ ენათა საერთო ისტორიული წარსული კი მართლაც ძალიან ხანგძლივია – ამ ერთიანობას საფრთხე არ დამუქრებია.
წარმოიდგინეთ, ასეთი ხანგძლივი ისტორიით და საერთო ეროვნული ცნობიერებით შეკრულ ერთობას, სამეცნიერო მეთოდოლოგიით მკაფიოდ დადასტურებულ მონათესავე ენებსა და ამ ენების მატარებელ ქართველობას საეჭვოდ იდეოლოგიზებული ორი თუ სამი ენათმეცნიერი[2] სრულიად თვითნებურად უცვლის ენობრივ რუკას და სთავაზობს უსაფუძვლო, მეცნიერულ მტკიცებულებებს მოკლებულ თეორიას, რომ მათი ენები, მეგრულ-ჭანური და სვანური, ენები კი არაა, დიალექტებია.
არ არის საჭირო ლინგვისტიკის და განსაკუთრებით სოციოლინგვისტიკის ცოდნა, დაკვირვებული კაცი ისედაც მიხვდება, რა დიდი საფრთხე იმალება საენათმეცნიერო საკითხებით ამგვარ მანიპულაციებში: მეგრელებსა და სვანებს, ანუ ორ მილიონზე მეტ ქართველს, რომელთაც გარდა ერთიანი ეროვნული ქართული სალიტერატურო-სამწერლობო ენისა, ადგილობრივი არასამწერლობო ენებიც აქვთ და საერთო-ეროვნულ ქართულთან მათი თანაარსებობა არასდროს გამხდარა რაიმე თვალსაზრისით მტკივნეული, უცებ უცხადებ, რომ ეს თქვენი სიმდიდრე, მეგრული ან სვანური ენები, სინამდვილეში დიალექტებია და რომ ენებად ისინი საბჭოთა სპეცსამსახურებმა შერაცხეს.[3] თუ გავითვალისწინებთ ენისადმი ამ ენის მატარებლის განსაკუთრებით მგრძნობიარე დამოკიდებულებას და ისტორიულად კარგად დოკუმენტირებულ კონცეპტუალიზაციებს, იოლი მისახვედრია, რა საფრთხე იმალება ამგვარ მანიპულაციაში. ალბათ, ამ საფრთხეს მოერიდნენ ქართველი ლინგვისტები, როცა „წაუყრუეს“ ორი ენათმეცნიერის ახირებას და საჭიროდ არ ჩათვალეს იმ აქსიომის მტკიცება, რასაც დღეს ენათმეცნიერებაში საერთო ქართველური ფუძეენისა და ქართველურ ენათა თეორია ჰქვია. მაგრამ აბსურდულ თეორიას წაყრუებამ ვერაფერი დააკლო, პირიქით, ეს ფსევდომეცნიერები ქართველურ ენათა მოქმედი კლასიფიკაციის რევიზიას არ დასჯერდნენ და პატრიოტული ან მოღალატეობრივი ნიშნით ქართველ და უცხოელ ენათმეცნიერთა (ძირითადად ქართველოლოგების) კლასიფიკაციასაც შეუდგნენ. ტ. ფუტკარაძემ ორ ჯგუფად დაყო ენათმეცნიერები: პატრიოტებად და „საქართველოს დაშლა-დაქუცმაცების მომხრე პრორუსულ ძალად“.[4]
ქართველურ ენათა მიმართ ამგვარმა დამოკიდებულებამ დიდი თავსატეხი გაუჩინა ახალ კლასიფიკატორებს; მათაც კი ეხამუშათ, რომ “საქართველოს დაშლა-დაქუცმაცების მომხრე პრორუსული იმპერიული ძალების” თანამოაზრეებად გამოეცხადებინათ ალექსანდრე ცაგარელი, იოსებ ყიფშიძე, თედო სახოკია, აკაკი შანიძე, ივანე ჯავახიშვილი, ვარლამ თოფურია, გიორგი ახვლედიანი, არნოლდ ჩიქობავა, გივი მაჭავარიანი, თამაზ გამყრელიძე და სხვა ცნობილი ენათმეცნიერები, რომელთა სახელსაც უშუალოდ უკავშირდება ამ თეორიის შექმნა და განვიათარება. ამიტომაც ტაბუ დაადეს ცნობილ მეცნიერთა სახელებს, თითქოს ქართველურ ენათა თეორია მათი შექმნილი არ იყოს, თითქოს სამარცხვინოთა ჯგუფში შეყვანილი უცხოელი ქართველოლოგები ამ თეორიის მხოლოდ ცალკეულ საკითხებს არ ამუშავებდნენ. მოკლედ, ტ. ფუტკარაძემ და თ. გვანცელაძემ „სამარცხვინოთა“ სიის პირველი, მთავარი და განსაკუთრებით საჩოთირო ათეული „გადამალეს“ და ასე შეადგინეს „საქართველოს დაშლა-დაქუცმაცების მოსურნე ენათმეცნიერთა“ შავი სია.
ახლა გადავხედოთ პატრიოტ ენათმეცნიერთა “საპატიო” ჯგუფს. ცხადია, აქ მოხვდნენ თავად კლასიფიკატორები იმ “მოწინავე ქართულ საზოგადოებასთან”[5] ერთად, რომელსაც თანამზრახველობას აბრალებენ: აქაოდა მარტო ჩვენ კი არა, მათაც სჯერათ, რომ მეგრული და სვანური ქართველური ენები კი არაა, ქართულის დიალექტებიაო.[6] ტ. ფუტკარაძის ეს ახალი თეორია თ. გვანცელაძემ რამდენიმე საუკუნით “დააძველა” და იგი გერმანული წარმოშობის რუს ექიმს, ბუნებისმეტყველსა და მოგზაურს, იმპერატრიცა ეკატერინე მეორის ემისარს, იოჰან ანტონ გიულდენშტეტს დაუკავშირა.[7] აქ არ დავიწყებ კამათს იმის თაობაზე, რამდენად უადგილო და რბილად რომ ვთქვა, შეუფერებელია საენათმეცნიერო დისკუსიაში ექიმის, გეოგრაფისა და მოგზაურის, ან თუნდაც ცნობილი საზოგადო მოღვაწის მოსაზრებებით მანიპულირება; არაფერია გასაკვირი იმაში, „ენისა და კილოს საყოველდღეო ცნება მეცნიერულისგან”[8] რომ განსხვავდებოდეს, უცნაური და მიუღებელი ისაა, პროფესიით ენათმეცნიერი ტ. ფუტკრაძე და თ. გვანცელაძე მეგრულისა და სვანურის, როგორც ენების, განსაზღვრებისას არა ენათა იმანენტურ სტრუქტურულ ნიშნებს, არამედ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანთა, მათ შორის საზოგადო მოღვაწეების, ემოციური შეფერილობის გამონათქვამებს რომ ეყრდნობიან.
ენათმეცნიერთა დაყოფამ პატრიოტებად და საქართველოს ერთიანობის მტრებად როგორც იქნა, გამოაფხიზლა ლინგვისტები. პოლიტიზებულ ენათმეცნიერთა ბრალდებებს ბევრმა ქართველმა და უცხოელმა მეცნიერმა გასცა პასუხი; პატრიოტთა აგრესიულ ახირებას სამართლიანად უწოდეს „მეცნიერულად გაუმართავი და იდეოლოგიურად საშიში“.[9] მართლაც, იგი ცეცხლთან თამაშს უფრო ჰგავს, ვიდრე კამათს, ვინაიდან ენისადმი ამ ენის მატარებლის მძაფრ ემოციურ განცდებს ეხება უხეშად. ენის სტატუსით მანიპულირება და საენათმეცნიერო საკითხების იდეოლოგიზება კარგად ნაცადი საბჭოური ხერხია, ენის მატარებელთა უკმაყოფილებისა და სამართლიანი გაღიზიანების გამოსაწვევად.
ორი ენათმეცნიერის სახიფათო დაჟინების მიუხედავად, მაინც ნაკლებად იყო მოსალოდნელი, რომ მათი ახირება რაიმე განსაკუთრებულ წონას შეიძენდა, რომ არა საპატრიარქოს, რბილად რომ ვთქვა, არამეცნიერული, არაკომპეტენტური და ამასთან ხმამაღალი ჩარევა მეცნიერთა დისკუსიაში. სამწუხაროდ, საპატრიარქო სრულიად გაუმართლებლად ჩაერთო კამათში არა ერთ-ერთი მონაწილის, არამედ არბიტრის ფუნქციით. ჯერ იყო და საპატრიარქოს ტელეგადაცემებით დაიწყო პროპაგანდა, რომ მეგრული და სვანური ენები კი არაა, არამედ დიალექტებია და რომ ენებად ისინი თურმე საბჭოთა სპეცსამსახურებმა გამოაცხადა. საპატრიარქოს მიერ ხელდასხმულმა ტ. ფუტკარაძემ და თ. გვანცელაძემ საბჭოსპეცსამსახურების იდეების გამავრცელებლებად მონათლეს ის ქართველი და უცხოელი ენათმეცნიერები, ვინც ქართველურ ენათა თეორიას ემხრობა.
ამ ისედაც საშიშ თამაშს კიდევ უფრო ამძაფრებდა ტ. ფუტკარაძისა და თ. გვანცელაძის აგრესიულობა ცნობილი ევროპელი ქართველოლოგების მიმართ. ტ. ფუტკარაძემ ქართველოლოგებს შორის გამორჩეულად მაღალი სამეცნიერო რეიტინგის მქონე ენათმეცნიერს, პროფესორ ვინფრიდ ბოედერს, ვის სახელსაც ასე მჭიდროდ უკავშირდება ქართველური ენების შესახებ კვლევის ჩართვა საერთაშორისო სამეცნიერო დისკუსიებში, სამეცნიერო მეთოდოლოგია დაუწუნა და „საბჭოთა სტერეოტიპებით აზროვნება“ უსაყვედურა.[10]
უკეთესი დღე არც სხვებს დასდგომიათ. ზოგიერთ უცხოელ ქართველოლოგს ბრალდება “დაუმძიმეს”, საგანგებო მამხილებელი საბუთი შეუთითხნეს და მარქსისტულ-ლენინურ ენათმეცნიერებასთან პირდაპირი კავშირი „დაუდგინეს“. მაგალითად, თ. გვანცელაძემ მაინის ფრანკფურტის უნივერსიტეტის პროფესორს, იოსტ გიპერტს უცხოურ, განსაკუთრებით რუსულ, სპეცსამსახურებთან თანამშრომლობა დაუმტკიცა იმით, რომ პროფესიით ირანისტი იოსტ გიპერტი სლავისტად და, ამდენად, რუსეთის იმპერიალისტური ინტერესების გამტარებლად გამოაცხადა.[11] პროფესორმა იოსტ გიპერტმა აღშფოთება ვერ დამალა – ის ხომ სამართლებრივ ქვეყანაში ცხოვრობს და ვერც კი წარმოუდგენია, როგორ შეიძლება, საუნივერსიტეტო ეთიკამ ასეთი ცილისმწამებლური ქმედება დაუშვას – და მკაცრი წერილით მიმართა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორს, პროფესორ გიორგი ხუბუას; წერილის ასლი მან გადაუგზავნა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტს, გელათის მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტს, საქართველოს მეცნიერებისა და განათლების მინისტრს, საქართველოს პატრიარქს.
პროფესორ გიორგი ხუბუასადმი გაგზავნილ წერილში იოსტ გიპერტი ითხოვდა მომხდარზე „სამეცნიერო ეთიკის ნორმების შესაბამისად“ რეაგირებას:
„ბატონო რექტორო, თქვენთვის გასაგები უნდა იყოს, რომ უფლება არა მაქვს, იგნორირება გავუკეთო ჩემ მიმართ გამოთქმულ შეურაცხყოფასა და ცილისწამებას, როგორც აკადემიური საზოგადოებისთვის შეუფერებელ და ყოვლად გაუგებარ ქმედებას. მსურს დაჟინებით გთხოვოთ, როგორც სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორს, შესაბამისი რეაგირება მოახდინოთ აკადემიური ეთიკის თვალსაზრისით და შეაჩეროთ საუნივერსიტეტო საზოგადოებისთვის ყოვლად უღირსი ცილისმწამებლური გამოხდომა თქვენი თანამშრომლის მხრიდან. … მანამდე კი შეუძლებლად მიმაჩნია ჩვენი უნივერსიტეტების თანამშრომლობის შესახებ საუბარი. გარდა ამისა, მოვლენების განვითარებისდა შესაბამისად, უფლებას ვიტოვებ, თეიმურაზ გვანცელაძის ქმედებას მივცე სამოქალაქო სამართლის შესაბამისი მსვლელობა“.[12]
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორს ივანე ჯავახიშვილიც დაავიწყდა, სამეცნიერო ეთიკაც და საკუთარი პროფესიაც – ის იურისტია – და უპრეცედენტო რამ ჩაიდინა: არათუ დაინტერესდა იოსტ გიპერტის წერილში მონათხრობით, არათუ გაარკვია საქმის რეალური ვითარება, პირიქით, უკიდურესად გაამწვავა საქმე უსამართლო ქმედებით: პროფესიით იურისტმა რექტორმა პირადი საუბრების (რექტორის ახსნაა) საფუძველზე გააუქმა ჰუმანიტარული ფაკულტეტის საბჭოს გადაწყვეტილება იოსტ გიპერტის, ვინფრიდ ბოედერისა და ბერნარ უტიესთვის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორის მინიჭების თაობაზე და საბჭოს მიერ დადგენილი ამ სამი კანდიდატურიდან ამოაგდო მისი აზრით საეჭვო რეპუტაციის მქონე იოსტ გიპერტი. საინტერესოა, განდობილ პროფესორებთან საუბრის გარდა კიდევ რომელი სანდო მეთოდოლოგიით იხელმძღვანელა მეცნიერმა იურისტმა, იოსტ გიპერტის არასანდოობააში რომ დარწმუნებულიყო და საბჭოს გადაწყვეტილება შეეცვალა? რას ვიზამთ, ისიც ქართველია და „მისამართი შეეშალა“. ამაში ის არც პირველია და არც უკანასკნელი. ამიტომ პასუხსაც არავინ მოსთხოვს.
მოკლედ, კამათი ყოველგვარ სამეცნიერო საზღვარს გასცდა და ქართველოლოგიას, როგორც სამეცნიერო დარგს, აშკარად დაემუქრა ევროპული და საერთაშორისო მეცნიერებისგან ჩამოშორებისა და პროვინციალურ და შოვინისტურ დარგად ქცევის საშიშროება. იგი აშკარად გადაიხარა მეცნიერულად დაუსაბუთებელი და იდეოლოგიურად საშიში თამაშისკენ. ამაში მას ისევ საპატრიარქოს ავტორიტეტი წამოეშველა, თორემ, ზემოთაც ვთქვი, ორი ადამიანის ახირება დიდი ვერაფერი საფრთხე იქნებოდა. საპატრიარქოს წარმომადგენლებთან შეხვედრებზე ქართველი ლინგვისტები პროფესიული პატიოსნებით იცავდნენ საკუთარ პოზიციას ქართველური ენების შესახებ.[13] მიუხედავად ამისა, ლინგვისტების მოსაზრებებით საპატრიარქო დიდად არ დაინტერესებულა, თავად გადაწყვიტა საენათმეცნიერო საკითხები – საქართველოს ერთიანობისთვის აჯობებს ენას დიალექტი, ან რამე შუალედური ტერმინი, ვთქვათ, განშტოება, დავარქვათო.
ლინგვისტთა არგუმენტაცია საპატრიარქომ არასაკმარისად მიიჩნია და ენათმეცნიერების ინსტიტუტში ამ საკითხთან დაკავშირებით საგანგებოდ გამართულ შეხვედრაზე მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე მიავლინა. შეხვედრის ყველა მონაწილემ კიდევ ერთხელ დაუდასტურა საპატრიარქოს წარმომადგენელს მტკიცე პოზიცია ქართველურ ენებთან დაკავშირებით და დაწვრილებით უამბო იმ საფრთხეების შესახებაც, რაც ამგვარ ანტიმეცნიერულ და იდეოლოგიზებულ „დაკვეთას“ შეიძლებოდა მოჰყოლოდა; ამასთანავე, შეახსენა ის მეცნიერული „უხერხულობაც“, რაც საენათმეცნიერო საკითხებით მანიპულაციას მოსდევს ხოლმე. ლინგვისტებმა პატივისცემა და ერთგულება დაუდასტურეს მიტროპოლიტს, მაგრამ არ გაიზიარეს საპატრიარქოსთვის სასურველი თვალსაზრისი, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო მეცნიერებასთან.
სხვათა შორის, აკადემიკოს ანდრია აფაქიძისადმი მიძღვნილ მეცნიერებათა აკადემიის სხდომაზე მიტროპოლიტმა თავის გამოსვლაში საგანგებოდ გაუსვა ხაზი, რომ ცოდნა და რწმენა მჭიდროდ უნდა დაუახლოვდეს ერთმანეთს და მეცნიერება ზნეობრივი უნდა გახდეს. ნუთუ ზნეობრიობასა და სიახლოვეში ამგვარ ყურმოჭრილ სამეცნიერო მორჩილებას გულისხმობენ ეკლესიის მესვეურები? თუ არა, მაშინ რა არის ასეთი უხეში ჩარევა სამეცნიერო კამათში, სამეცნიერო არგუმენტაციის მიმართ სრულიად გაუმართლებელი უნდობლობა, საენათმეცნიერო საკითხებით მანიპულირება და ცეცხლთან თამაში ისეთი სათუთი და საფრთხილო კონცეპტებით, როგორიცაა ენის სტატუსი და ენის მიმართ ამ ენის მატარებლის დამოკიდებულება?
მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძესთან შეხვედრაზე ენათმეცნიერთა გამოსვლები ცალკე მონოგრაფიად დაიბეჭდა ზემოთდასახელებულ კრებულში ქართველური ენები და დიალექტები (ერთი სამეცნიერო პოლემიკის გამო). შეხვედრის ყველა მონაწილე – კრებულში თხუთმეტი ქართველოლოგის გამოსვლაა დაბეჭდილი – ერთმნიშვნელოვნად ადასტურებს საკუთარ პოზიციას, რომ მეცნიერებაში ისინი „სხვა მოძღვარს“ ემორჩილებიან და არ აპირებენ ხელი აიღონ სამეცნიერო პატიოსნებაზე, არ აპირებენ მტკნარი სიცრუე მეცნიერულ ღირებულებად გამოაცხადონ. ამის საილუსტრაციოდ გთავაზობთ ამონარიდებს ამ კრებულში დაბეჭდილი გამომსვლელების სიტყვიდან:
„ჩემთვის, როგორც ენათმეცნიერისა და ქრისტიანისთვის, უფრო მისაღები, პატიოსანი ნაბიჯი იქნება, საერთოდ განვერიდო მეცნიერებას, ვიდრე ვიქადაგო სიცრუე, … მე მირჩევნია, დიდ ქართველ მეცნიერებთან: ალექსანდრე ცაგარელთან, ნიკო მართან, ივანე ჯავახიშვილთან, იოსებ ყიფშიძესთან, აკაკი შანიძესთან, გიორგი ახვლედიანთან, არნოლდ ჩიქობავასთან, ვარლამ თოფურიასთან, გიორგი როგავასთან, ქეთევან ლომთათიძესთან, ტოგო გუდავასთან, გივი მაჭავარიანთან, თამაზ გამყრელიძესთან, ბესიკ ჯორბენაძესთან, ავთანდილ არაბულთან და სხვებთან ერთად საქართველოს მტრის იარლიყი მქონდეს მოკერებული, ვიდრე მავანივით პატრიოტის სახელი დავიჩემო და საქმით ვუმტრო საქართველოს“ (გვ. 9-10). „…სამწუხაროა, რომ მათ შეცდომაში შეიყვანეს პატრიარქი, მიაწოდეს მას მცდარი ინფორმაცია, … მათ საჩივრით მიმართეს განათლების სამინისტროს, … უფრო მეტიც, გაზეთ „ახალი თაობის“ ფურცლებიდან დაგვემუქრნენ კიდეც პოლიტიკოს ლ. მარშანიას პირით, თუ არ გავიზიარებთ ფუტკარაძე-გვანცელაძის თვალსაზრისს, ისინი დასკვნას დაუდებენ პრეზიდენტს და პარლამენტის თავმჯდომარეს. … რა, თუკი მათ მიერ შერჩეული პოლიტიკოსები, პრეზიდენტი და პარლამენტის თავმჯდომარე მიიღებენ გადაწყვეტილებას, აკაკი შანიძის, არნოლდ ჩიქობავას, ვარლამ Fთოფურიასა და სხვათა მეცნიერული შედეგები „გაუქმდება“? (გვ. 11) „… არ ხდება მეცნიერული არგუმენტირება, არამეცნიერული ინათლება მეცნიერულად, … ასეთ შემთხვევაზე იტყვიან, კომენტარი ზედმეტიაო“ (გვ. 12).
გარდა ამგვარი ემოციური შეფერილობის გამოსვლებისა, ენათმეცნიერები მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძის უსაფუძვლო თეორიას[14] წმინდა ლინგვისტური არგუმენტებითაც დაუპირისპირდნენ და შეახსენეს ისტორიულ-შედარებით ენათმეცნიერებაში აღიარებული თეორია ენათა ოჯახების შესახებ, წინარეენის დივერგენცია-დიფერენციაციის ცნობილი პროცესები და ის ლინგვისტური კრიტერიუმები, რომელთა საფუძველზე დგინდება ზღვარი ერთი საერთო ენიდან მომდინარე ენებსა და დიალექტებს შორის (იხ. კრებული, გვ. 18-19), შეახსენეს ენისა და დიალექტის ტერმინთა სპეციფიკა თეორიულ ენათმეცნიერებაში, შედარებით ენათმეცნიერებასა და სოციოლინგვისტიკაში (კრებული, გვ. 6-7). მიტროპოლიტს პირდაპირ უთხრეს, რომ ისინი, ვისაც რატომღაც ზედმეტად ენდობა საპატრიარქო, არამეცნიერული და პოლიტიზებული იდეების მქადაგებლები არიან, თქვენ შეცდომაში შეგიყვანეს და მათ თავი არიდეთო. შდრ.: „მოხდა პრობლემების პოლიტიზირება: მეცნიერული პრეტენზიის მქონე კოლეგები აცხადებენ, ვინც ჩვენს თვალსაზრისს არ გაიზიარებს, ის ქვეყნის, ერის მტერიაო. … ამთავითვე გვინდა განვაცხადოთ: მეცნიერული საკითხის პოლიტიზებას არასოდეს არ მოუტანია სიკეთე არც მეცნიერებისათვის და არც პოლიტიკისთვის“ (კრებული, გვ. 75).
საპატრიარქოს მესვეურებს ენათმეცნიერებმა ოცდაათიანი წლების მწარე ისტორიაც შეახსენეს, როცა აკაკი შანიძის, ვარლამ თოფურიას, გიორგი ახვლედიანისა და სხვათა მეცნიერულ თვალსაზრისებს საბჭოთა მეცნიერების მესვეურები ეძახდნენ „რეაქციულს, სრულიად მიუღებელს და ფორმალისტურ-სოფისტიკურს, რომელსაც ენგელსმა უკვე გასცა გამანადგურებელი პასუხი“ (კრებული, გვ. 78-81); ხსენებულ კრებულში მთელი თავი ეთმობა საბჭოთა სპეცსამსახურების მიერ ცნობილი ენათმეცნიერების მისამართით გამოთქმულ ბრალდებებს; სამოცდაათ გვერდზე მოთხრობილ ამ სამარცხვინო ამბებს ასეთი სათაური აქვს: „საუბედუროდ, ისტორია მეორდება“ (კრებული, გვ. 75-135). ამით ლინგვისტებმა იმაზეც მიანიშნეს ოპონენტებს, რომ თქვენი დღევანდელი გამონათქვამები საეჭვოდ ემსგავსება წინამავალი საბჭოთა მესვეურების გამონათქვამებსო. მაგრამ ამ „უცნაურმა მსგავსებამ“ მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე ვერ დააფიქრა, მას ვერ გადაათქმევინა საკუთარი თუ სხვათა ნაკარნახევი სამეცნიერო ახირება, ვერ შეაგონა, არ მიეღო მონაწილეობა ისტორიის ამგვარ გამეორებაში, და ვერც საპატრიარქოს შეუცვალა პოზიცია. პირიქით, საქართველოს პატრიარქმა საშობაო ქადაგებაში ლამის დააკანონა ეს ახირება, როცა უარყო მეთოდოლოგიური მტკიცებულებები და საკმაო კატეგორიულობით გამოაცხადა, რომ მეგრული და სვანური დიახაც ქართულის დიალექტებიაო.
სამწუხაროდ, ამითაც არ დამთავრებულა ყველაფერი. პატრიარქის ბრძანებით შეიქმნა ორი კომისია: ერთი – საისტორიო, რომელსაც დაევალა საქართველოს ჭეშმარიტი ისტორიის დადგენა თუ შემუშავება და მის ხელმძღვანელად დაინიშნა სწორედ მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე, რომლის მეცნიერული შესაძლებლობები, რბილად რომ ვთქვა, ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს. მას ღიად დაუდასტურეს ენათმეცნიერების ინსტიტუტში შეკრებაზე დიდი პატივისცემა და მოწიწება. ამ შეხვედრაზე, სხვათა შორის, ყველა გამომსვლელი ამით იწყებდა სიტყვას და არწმუნებდა მიტროპოლიტს, შეცდომაში შეგიყვანეს თქვენც, საპატრიარქოც, თავად პატრიარქიც, საშიშ ცეცხლს ეთამაშებით, სამარცხვინო ისტორიის გამეორებას გეგმავთ უმეცრებით და ნუ მოგვთხოვთ მორჩილებას მეცნიერებაში, ვერ დაგემორჩილებით, ამას მოღალატის ტიტული გვირჩევნიაო.
სიტყვა გამიგრძელდა, მაგრამ ერთი უკუღმართობაც უნდა ვახსენო, ეს გახლავთ ჩვენი საზოგადოებისთვის კარგად ნაცნობი მაამებლობის სენი. ენათმეცნიერები გულწრფელად ფიქრობენ, რომ მიტროპოლიტის ნაწერებს არაფერი აქვს საერთო მეცნიერებასთან, რომ ეკლესია არ უნდა ერეოდეს მეცნიერებაში და მით უმეტეს არ უნდა ჰქონდეს პრეტენზია, გავლენა მოახდინოს მეცნიერული აზრის განვითარებაზე. ყველაფერ ამას ისინი პირდაპირ წერენ ზემოთდასახელებულ კრებულში, მაგრამ რა ქნან, იძულებულები არიან, „აამონ“ მიტროპოლიტს და სიმართლე, მეცნიერული პრინციპულობა ყალბი ქებისა და მორჩილების სიტყვებით გააზავონ: ზემოთდასახელებულ კრებულში ენათმეცნიერები, ერთი მხრივ, ამტკიცებენ, რომ ქართველური ენების მიმართ ასეთი დამოკიდებულება მხოლოდ „ანგაჟირებული პოლიტიკანი კვაზიმეცნიერების“ უსაფუძვლო მოსაზრებაა, მაგრამ, მეორე მხრივ, ამ უსაფუძვლო მოსაზრების ერთ-ერთ ავტორს, საპატრიარქოს წარმომადგენელს, ასეთი სიტყვებით მიმართავენ: „თქვენ არამარტო ჩვენი დედაეკლესიის თვალსაჩინო მღვდელთმთავარი ბრძანდებით, … თითოეული ჩვენგანი თქვენ აღგიქვამთ როგორც მეცნიერს, ისტორიკოსს, ვინც არცთუ მცირედი ღვაწლი დასდო საქართველოს ეკლესიისა და ზოგადად ქართველი ერისა და საქართველოს ისტორიას… პატრიარქთან და ეკლესიასთან კი კამათს არც ერთი მორწმუნე მეცნიერი არ აკადრებს, არც ეკლესიას და არც საკუთარ თავს, როგორი დარწმუნებულიც არ უნდა იყოს საკუთარი პოზიციისა და ცოდნის უცდომელობაში“ (კრებული, გვ. 8).
რა გამოდის? გარკვეული სივრცის ფარგლებში, გნებავთ განსაკუთრებული ავტორიტეტის მქონე ადამიანთა წინაშე მეცნიერი ჭეშმარიტების მეთოდოლოგიურ ძიებაზე ამბობს უარს? როდის არის ის გულწრფელი, როდის უნდა დავიჯეროთ მისი? ნუთუ დღეს ეკლესიამ მეცნიერული კამათისთვის მოიცალა, როცა მორალურად, სოციალურად თუ სხვა თვალსაზრისით სრულიად დაუცველი მრევლი ჰყავს, ამდენი პრობლემა აქვს მოსაგვარებელი? რა ჰქვია ამ ყველაფერს, თუ არა მეცნიერთა უფლებებსა და საქმიანობაში უხეშად ჩარევა, როცა დისციპლინარულ (და არა აღმსარებლობით) სფეროში მეცნიერებისგან მეთოდოლოგიური გამართულობისა და სიზუსტის მაგიერ სრულიად გაუმართლებელ მორჩილებას ითხოვენ?
საქართველოს პატრიარქის ბრძანებით შექმნილმა მეორე კომისიამ ენათმეცნიერების ჭეშმარიტი საფუძვლები უნდა დაადგინოს. მის ხელმძღვანელად დაინიშნა ფუტკარაძე-გვანცელაძის მესამე თანამზრახველი, ქალბატონი მანანა ტაბიძე. ზემოთაც ვთქვი და ახლაც უნდა გავიმეორო, რომ ეს უკანასკნელი პირველი ორისგან ნამდვილად განსხვავდება მეტი ტაქტით, მაგრამ ეს ბევრს ვერაფერს შველის, როცა ენათმეცნიერებს არა ენათმეცნიერი, არამედ სხვა ვინმე, თუნდაც დიდი ავტორიტეტის მქონე საქართველოს პატრიარქი უნიშნავს „დირექტორს“ თუ იდეოლოგს. რა, შეიცვალა მეცნიერებაში მუშაობის მეთოდოლოგია? ეკლესიამ უნდა განსაზღვროს და დააკანონოს, რა არის ჭეშმარიტი ისტორია ან ლინგვისტიკა, ან რომელიმე სხვა დარგი?
დღეს ამ კითხვებზე პასუხი, სამწუხაროდ, არ არსებობს. ისტორია, კი, რაგინდ ერთმნიშვნელოვნად ბნელი და სამარცხვინო არ უნდა იყოს, მაინც მეორდება: აკაკი შანიძის, გიორგი ახვლედიანის, ვარლამ თოფურიას, ნიკო ბერძენიშვილის, ივანე ჯავახიშვილის და სხვათა მეცნიერული ნააზრევი, თურმე ნუ იტყვით და, ყოფილი მთავლიტის თანამშრომლებმა და მათმა თანამოაზრეებმა უნდა დაადგინონ ხელახლა. გულწრფელი მკითხველი იოლად მიხვდება და დამეთანხმება, რა სამარცხვინოა საბჭოთა, განსაკუთრებით ოცდაათიანი წლების, ისტორიის გამეორება, როცა ხალხის ბელადმა მეცნიერებას, მეცნიერული მეთოდოლოგიის კეთილსინდისიერად მიმდევარ პროფესორებს „წითელი პროფესურა“ მიუჩინა ზედამხედველად და მეცნიერული მორჩილება უბრძანა. დღევანდელ, განსხვავებული ფერის პროფესორებს (წითელი აღარ არის „მოდაში“, პატრიოტი ენათმეცნიერები „საქართველოს დაშლა-დაქუცმაცების მომხრეთა“ წინააღმდეგ ახლა სხვა ფერით გაძლიერდნენ), მინდა კიდევ ერთხელ შევახსენო, რომ მეთოდოლოგიის მიმდევარი მეცნიერების იდეოლოგიზება და მორჩილებაში ყოლა გასული საუკუნის ოცდაათიან წლებშიც კი ვერ მოახერხა იმ დროს ხალხის განსაკუთრებული ნდობით აღჭურვილმა ბელადმა და მისმა გარემოცვამ. ამის იმედი დღესაც ნურავის ექნება, თავს ნუ მოიტყუებს მაამებელი საზოგადოების ფიცითა და მორჩილებით.
კიდევ ერთი სამწუხარო ანალოგია მაშინდელსა და დღევანდელს შორის: ოცდაათიან წლებში ქართულ ენათმეცნიერებას ევროპულ სამეცნიერო კონტექსტთან ახლოს ყოფნას და საბჭოური ლენინური ენობრივი პოლიტიკის ურჩობას ედავებოდნენ. შდრ.: „პროლეტარიატის რევოლუციური თეორიისთვის ასეთი თვალსაზრისი უცხოა, … მისი (იგულისხმება გიორგი ახვლედიანი) თეორია რეაქციულია და მიუღებელი, … სავსებით ყალბია, ამგვარად საკითხის დაყენება წმინდა წყლის ინდოევროპეიზმია, დოგმატური თეზა იმპერიალისტური ენათმეცნიერების გულმავიწყი პედანტობის ნაყოფია… ისინი (პროფესორი გიორგი ახვლედიანი და მისი თანამოაზრეები) სუბიექტური იდეალიზმის საფუძვლებზე იდგნენ, მათ წინააღმდეგ გამანადგურებელი ბრძოლა ლენინმა გააჩაღა“ (მასალები დამოწმებულია ზემოთდასახელებული კრებულის ერთ-ერთი თავიდან: „საუბედუროდ, ისტორია მეორდება“, გვ. 83-85).
სამიზნე დღესაც თანამედროვე „ინდოევროპეისტიკა“, უფრო ზუსტად, მაღალი სამეცნიერო რეიტინგის მქონე ჩვენი ევროპელი კოლეგებია, რომლებიც, გაგიკვირდებათ და, ჩამორჩენილები და ლენინურ-სტალინური თეორიის მიმდევრები ყოფილან. აკაკი შანიძის, გიორგი ახვლედიანის, ვარლამ თოფურიასა და სხვათა ნაშრომები, უნივერსიტეტიდან იმ დროს სამარცხვინოდ გაძევებული ივანე ჯავახიშვილი კი საბჭოთა სტერეოტიპებისგან თურმე ახლა უნდა გაათავისუფლოს მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძისა და მანანა ტაბიძის კომისიამ.

ბოლოთქმასავით

სანამ ამ წერილს დავწერდი, თითქმის ყველა ქართველ ლინგვისტს ვესაუბრე და ვთხოვე მათ, აეხსნათ საპატრიარქოს წარმომადგენლებისთვის, თავად პატრიარქისთვის ამ გაუმართლებელი ნაბიჯის საფრთხეები. ყველა მეთანხმება, იზიარებს ჩემს პოზიციას, მაგრამ ხმამაღლა არავის არაფერი უთქვამს. მესმის მათი – ვთქვით, დავწერეთ კიდეც, მთელი კრებული მივუძღვენით ამ პრობლემას, მაგრამ რა, მაინც ვერაფერს გავხდითო. მხოლოდ საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტს, აკადემიკოს თამაზ გამყრელიძეს ვერ შევხვდი. ისე, სიმართლე გითხრათ, რომ შევხვედროდი, არც ვიცი, რა უნდა მეთქვა, როგორ ამეხსნა, რომ იგი, ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული ქართველი ენათმეცნიერი, ვალდებულია მისივე აკადემიის საპატიო წევრს – საქართველოს პატრიარქი ხომ აკადემიის წევრია – აუხსნას პრობლემის არსი და მასთან დაკავშირებული რეალური საფრთხე.
ვიცი, რომ მოურიდებლად ვწერ, სხვებივით ჩემს დიდ მოწიწებას და პატივისცემას ვერ ვუდასტურებ ვერც მიტროპოლიტს და ვერც დანარჩენებს, ვისაც მეცნიერების ამგვარი რევიზია თუ „კომისიაზე გატარება“ მოუვიდა თავში აზრად, მაგრამ თავს ვერ მოვიტყუებ და არც მკითხველის მოტყუებას ვაპირებ. ისე, თუ ვინმეს აინტერესებს, ადრე მეც და ჩემი კოლეგებიც სხვა „ტონით“ ვწერდით ამ საკითხებზე; ქართველმა და უცხოელმა ლინგვისტებმა სხვადასხვა დონეზე (თეორიული ენათმეცნიერება, შედარებითი ენათმეცნიერება, სოციოლინგვისტიკა) სიღრმისეული კვლევებით აჩვენეს ფუტკარაძე-გვანცელაძისა და მიტროპოლიტის სამეცნიერო ახირების უსაფუძვლობა, მაგრამ უშედეგოდ, კვლევით არავინ დაინტერესებულა, პირდაპირ დასკვნა დადეს, სტატუსი შეუცვალეს მეგრულ და სვანურ ენებს და ამ „სიახლის“ ბედი სამეცნიერო მეთოდოლოგიას, შესაბამისად, სამეცნიერო წრეებს კი არა, დიდი ავტორიტეტის მქონე საქართველოს პატრიარქს მიანდეს. უდავოდ „ჭკვიანური“ გათვლაა, როცა მეცნიერი გავლენიან თანამოაზრეებს დაეძებ და არა მეთოდოლოგიურ სანდოობას. ამიტომაც გადაიტანეს ეს კვაზიმეცნიერება კარგად დაცულ ადგილას, საპატრიარქოში, იმ იმედით, რომ იქ სამეცნიერო არგუმენტაციის გარეშეც შეიძლება მიზნის მიღწევა, ამ „ახალი თეორიის“ დაკანონება.
მიზანს კი მიაღწიო და, მისამართი რომ შეგეშალა, ამაზე პასუხს ვიღა მოგთხოვს?

[1] საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა პერიოდში ამ ენათმეცნიერთა პოსტებს შემთხვევით არ ვახსენებ. ერთი ჩემი კოლეგის თქმისა არ იყოს, „საქმეში ჩაუხედავ ადამიანს ეგონება, ფუტკარაძე-გვანცელაძე რაღაც ღვთის სასწაულით გადარჩენია საბჭოური იდეოლოგიის მანქანას ან საერთოდ არ უცხოვრიათ ამ ეპოქაში. ისე კი ბატონი გვანცელაძე იმ ავადსახსენებელი კომუნისტების დროს მთავლიტში საკმაოდ ანგარიშგასაწევ ფიგურად ითვლებოდა და მისი ვიზირების გარეშე აფხაზურად ჩიტიც კი ვერ იჟღურტულებდა არასაბჭოურად“ (კრებული: ქართველური ენები და დიალექტები, გამომცემლობა მერიდიანი 2007, გვ. 52).
[2] ამ წყვილს მესამე, შედარებით თავშეკავებული თანამზრახველიც ჰყავს, ქალბატონი მანანა ტაბიძე, რომელიც პირველი ორისგან ნამდვილად განსხვავდება აგრესიის ხარისხით.
[3] იხ. ტ.ფუტკარაძის ბროშურა სათავე და პერსპექტივა ქართული სამწიგნობრო ენისა, 2006 წ.
[4] ტ. ფუტკარაძე, სათავე და პერსპექტივა…, გვ. 59.
[5] ტ. ფუტკარაძე 2006(ა): 58-59.
[6] იქვე.
[7] თ. გვანცელაძე, არის თუ არა გაგებინება ენის დიალექტისაგან გამიჯნვის კრიტერიუმი?, ჟურნალი ენათმეცნიერების საკითხები 2003, 2, გვ. 170-176.
[8] იხ. ვ. ბოედერი, ენა და კილო ქართველოლოგიაში, ჟურნალი ენათმეცნიერების საკითხები 2005, I-II, გვ. 196-240, აქ გვ. 197.
[9] ქართველ ენათმეცნიერთა შეფასებები იხ. კრებულში ქართველური ენები და დიალექტები.
[10] შდრ. „სინამდვილის კვლევას დიდად უშლის ხელს იმპერიის გეგმის შესაბამისად დაგეგმილი სამეცნიერო ასპარეზის პოლიტიზება. სამწუხაროდ, ბოლო ოთხმოცი წლის განმავლობაში, როცა მეცნიერეული აზრი მთელ მსოფლიოში შთამბეჭდავად განვითარდა, ქართველი ერის ეთნოკულტურის თუ ენის ისტორია ძირითადად საბჭოთა იმპერიის პერსპექტივის შესაბამისი ტერმინოლოგიით შეფასდა; რამდენიმე თაობის განმსჭვალავი ლენინურ-სტალინური თეორიები ენათმეცნიერებაშიც არამეცნიერული გზით დამკვიდრდა. არაიშვიათად, საბჭოური სტერეოტიპები აისახებოდა „საბჭოთა კავშირის ენების/კულტურების უცხოელ მკვლევართა შრომებშიც კი, რაც ბოლომდე დაძლეული ჯერ კიდევ არ არის.. იხ. მაგ. ვ. ბოედერი 2005“ (ტ. ფუტკარაძე, ტერმინოლოგიური შეფასება, განათლების დაგეგმვა და საზოგადოების თვითაღქმა. მოხსენება “ქართველი ხალხის სოციოკულტურული ანთროპოლოგიისა და ეთნოლინგვისტური კვლევის სიმპოზიუმზე. გვ. 1-18, ბათუმი).
[11] იხ. თ. გვანცელაძის ინტერვიუ (გაზეთი „ახალი თაობა“, 30 აპრილი, 2007).
[12] პროფ. იოსტ გიპერტის წერილი იხ. კრებულში ქართველური ენები …, გვ. 57-61.
[13] გარდა სამეცნიერო პუბლიკაციებისა, ქართველური ენების სტატუსის შესახებ ლინგვისტებმა თავიანთი მტკიცე პოზიცია მრავალჯერ გამოხატეს უშუალოდ საპატრიარქოს წარმომადგენლებთან შეხვედრებზე; მაგალითად, ჯავახიშვილის უნივერსიტეტში 2008 წელს, არნოლდ ჩიქობავას ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ხელმძღვანელობისა და პროექტის „ენობრივი სიტუაცია საქართველოში“ მონაწილეთა შეხვედრაზე საპატრიარქოში.
[14] მიტროპოლიტმა დასკვნის სახით ასე ჩამოაყალიბა საპატრიარქოს „გზავნილი“ ენათმეცნიერთა შეკრებაზე: „მეგრული და სვანური არა თუ ქართული კულტურის ფორმირების ეპოქაში (ე.ი. IV-X საუკუნეებში) იყვნენ დიალექტები (ესაა ჩემი თვალსაზრისი), არამედ ისინი ამჟამადაც დიალექტები არიან (ესაა ბატონ ტ. ფუტკარაძის თვალსაზრისი). იხ. კრებული „ქართველური ენები და დიალექტები, გვ. 31.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

რუტინა, ჯანყი და პოეზია

ჩემო ძვირფასო დათო,

წავიკითხე შენი წერილი ნეტგაზეთში, სადაც მეტად გააფთრებული უტევ ალექს ჩიღვინაძეს ‘ჭეშმარიტი პოეტის’ პოზიციებიდან და ყველანაირად ცდილობ ამ უნიჭიერეს ახალგაზრდა კაცს შენი ‘დამრიგებლური’ ტონით ‘სწორი ცხოვრების გზა” ასწავლო, რომელიც ‘ნამდვილ პოეტს’ შეფეერება. უკვე დიდი ხანია რაც გიცნობ, მაგრამ მიუხედავად ამისა ნამდვილად გამაკვირვა ამ შენმა ტონმა. არ გიცნობდი როგორც ‘პოეზიის მაღალ მღვდელს’ რომელსაც ჭეშმარიტებების დადგენა შეძლებია და ამხელა პედესტალიდან საუბარი ახალგაზრდებთან. ეს დამრიგებლური ტონი მეგონა წარსულს ჩაბარდა, როდესაც ჩვენ თითქოსდა წარსულს გავატანეთ ეს ეიჯისტური დამოკიდებულება და ვაღიარეთ რომ ჭკუის დამრიგებლობა თავისთავად საბჭოთა წარსულისათვის ჩაგვებარებინა და იმ ავტორიტარული აზროვნებისათვის, რომელიც მაგ დროს ახასიათებდა. რა აძლევს 40 წელს გადაცილებულ ავტორს იმის უფლებას რომ ასეთი ‘რჩევა-დარიგებები’ მისცეს 24 წლის, უკვე ჩამოყალიბებულ ახალგაზრდა პოეტებს და მოაზროვნეებს? და თანაც ‘მოღალატეებად’ გამოაცხადოს ისინი. თუნდაც პოეზიის მოღალატეებად. ვინ ადგენს იმ წესს თუ რა არის პოეზიის ღალატი და რა არის მისი ერთგულება?
არ ვიცი, შენი დიდი ხნის კარიერის მანძილზე თუ გიფიქრია ამაზე და რამდენად სერიოზულად გიფიქრია. თუმცა ამ ტონის გარდა ბევრი რამეა კატეგორიულად მიუღებელი შენს წერილში და მეც კონრეტულად ამ პუნქტებზე გავჩერდები.
პირველივე აბზაცებში ისეთი მწარე ეპითეტებით ლანძღავ ახალგაზრდებს და მათთან ერთად მეც, და კულტურულ ‘უმწიფრობაზე’ მიგვითითებ და ამბობ რომ ღვთისმშობლის წილხვედრ ქვეყანაში ამ საკითხის დაყენება როგორ შეიძლებაო? როგორ გეკადრებათ საქართველოში ზოგადსაკაცობრიო სატკივარზე საუბარი, აქ ისევ სჯობია ჩვენს პატარა, პროვინციალ პოლიტიკურ თუ სხვა საკანცელარიო სატკივარზე ვილაპარაკოთო. ეს თავისთავად ისეთი საკითხის დაყენებაა, რომ გამორიცხავს ნებისმიერ ჯანმრთელ პროცესს მსოფლიოს კლტურულ პროცესებში ჩაბმულობისას. მსოფლიო პოეზიის ბევრი გრანდი სწორედ ზოგადსაკაცობრიო საკითხებზე ფიქრობდა და სცდებოდა პატარა ‘პატრიოტულ’ ჩარჩოებს. სწორედ ამან აქცია ვაჟა ფშაველა დიდ მოაზროვნედ, ალენ გინზბერგი დიდ პოეტად. ჯეიმზ ჯოისმა რომ ‘დუბლინელები’ დაწერა ირლანდიელ ნაციონალისტებში მასაც გამოუჩნდა შენსავით ‘ჭკუის მასწავლებლები’, რომლებიც მის ‘რენეგადულ’ ლიტერატურას ღალატს უწოდებდნენ. თანამდროვე და ძველი ლიტერატურიდანაც ბევრი მაგალითის მოყვანა შეიძლება, კარგად მოგეხსენება. იგივე ჰაინრიჰ ბიოლი, რომელიც თავისი მემარცხენე შეხედულებებით ვერაფრით ჩაჯდა ბიურგერული ისტაბლიშმენტის ‘დალაგებულ წესრიგში’ და ამას საკუთარი გზით სიარული ამჯობინა. გამოჩენილ რუს ბარდს ვლადიმირ ვისოცკის ამ თემაზე სიმღერაც კი აქვს. საკუთარი გზით სიარული პოეზიაში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი უფლებაა.
უოლტ უიტმენის ქუჩის აქცია ნამვდვილად ვერ იქნებოდა პოპულისტური ერთი უბრალო ფაქტის გამო – ქართული პოლიტიკური და ბიზნეს ისტაბლიშმენტის აბსოლუტურ უმრავლესობას სულ არ აინტერესებს უიტმენის პოეზია. ბევრმა მათგანმა არც კი იცის ეს ადამიანი ვინ არის. ამ თემაზე გამოკითხვების ჩატარების სურვილი რომ გაგიჩნდა კარგია და შეგიძლია ჩაატარო და ნახავ რომ ეს მართლაც ასეა. თავისთავად განათლების დაბალი დონე რომ ჩვენი საერთო პრობლემაა ესეც ფაქტია. მაგრამ ის, რომ უიტმენის აქცია თითქოს ალექს ჩიღვინაძის და მისი მეგობრების მიერ ჩაფიქრებულ იქნა როგორც პოპულისტური ჟესტი, რომელიც მათს ‘რუტინისგან გაქცევას’ ემსახურებოდა, აბსოლუტურად გაუგებარია სენტენციაა. პირიქით, ამ აქციით ახალგაზრდებმა ჩვენს პროვინციალ ‘მიშა-გრიშას’ დისკურსში რაღაც ზოგადსაკაცობრიო შემოიტანეს.
ნუთუ გაუთავებლად იმაზე უნდა იყოს ლაპარაკი საქართველოში ვინ სჯობია: მიშა თუ გრიშა? ვინ იქნება შემდეგი კულტურის მინისტრი? გაუქმდება ქალიშვილობის ინსტიტუტი თუ არა? როგორ უპირისპირდება ადამიანების გარკვეული ჯგუფი ნაციონალურ მთავრობას თუ მართლმადიდებლურ ეკლესიას?
ნუთუ არ შეიძლება რომ საუბარი ბევრად უფრო ზოგადსაკაცობრიო თემაზე იყოს. მაგალითად რამდენად მისაღებია ადამიანების წამება მთელს მსოფლიოში? რამდენად მისაღებია ბუნების ასეთი მდგომარეობა? რა არის საერთოდ ადამიანის ბუნება?
ჩემო ძვირფასო დათო, ამ საკითხებზე ლაპარაკი რიგ შემთხვევებში უფრო საინტერესოა, და უიტმენის, გინზბერგისა თუ სხვების პასუხებიც უფრო საინტერესოა, ვიდრე ჩვენს პატარა თუნდაც ‘ღვთისმშობლის წილხვედრ სამშობლოში’ არსებულ ხელოვნურ დიქოტომიურ დაპირისპირებებზე გაითავებელი წყლის ნაყვა. უიტმენს ადამიანის სწამდა. ასევე ალენ გინზბერგს, რომლის საყვარელი პოეტიც იყო უიტმენი. ასევე საქართველოში დაბადებულ მაიაკოვსკის. რამდენად შეიძლება ადამიანის გწამდეს? აი, ეს არის საუკუნის კითხვა და არა ის ვინ სჯობია: მიშა თუ გრიშა. ანუ საქართველოშიაც და მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილშიაც უიტმენის თემაზე დისკუსია დღესაც აქტიურად მიმდინარეობს. ნასზე ლაპარაკობენ პოსტ-მოდერნისტებიც და სიტუაციონისტებიც და ნებისმიერი სხვა ჯანრის წარმომადგენლებიც. ეს საკითხი დიდი ხნის განმავლობაში აქტუალური იქნება და ვერც ერთი პოლიტიკური კონიუნქტურა ვერ მოხსნის მის მნიშვნელობას.
გერტრუდა სტაინი გამოჩენილი ამერიკელი პოეტი და 20-იანი წლების ერთ-ერთი აზროვნების ცენტრი იყო. სწორედ მან დაწერა ერთი შეხედვით აბსურდული სტროფები:

I land.
One.
I land.
Two.
I land.
As a so.
They cannot.
A note.
A float.
They cannot.
They dote.
They cannot.
ამ ლექსში გერტრუდა სტაინი ძალიან კარგად ამბობს რომ ზოგს შეუძლია და ზოგსაც არა. მე ვფიქრობ რომ ის შემოქმედებითი გამბედაობა რომელიც შოთა გაგარინმა და ალექს ჩიღვინაძემ გამოიჩინეს იშვიათია და ყველას ის არ მოეთხოვება. თვით გერტრუდა სტაინი თავის ლესბოელ პარტნიორ ალის ტოკლასთან ერთად ებრაელი იყო და მიუხედავად ამისა ის ნაცისტური ოკუპაციის პირობებში ნაცისტების ოკუპირებულ საფრანგეთში დარჩა საცხოვრებლად, მაშინ როდესაც მისი ახლაგაზრდა მეგობრები ჰემინგიუეის და პაბლო პიკასოს თამადობით ყველანაირად ებრძოდნენ ფაშიზმს. Aასევე შეცდომები მოუვიდათ ეზრა პაუნდს და მარტინ ჰაიდეგერს. ასე რომ მართალი იყო გერტრუდა სტაინი – ყველას ვერ მოსთხოვ გამბედაობას – ზოგს ეშინია, ზოგიც ცდება – ყველანი ადამიანები ვართ. Aარც შენ მოგეთხოვება ჩემო დავით. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს რომ ამ გამბედაობის გამო მათ დავაბრალოთ როგორც პატარა ბავშვებს რომ მათ ‘რუტინას’ უღალატეს თურმე. სიმართლე გითხრა ეჭვი მეპარება რომ შენ ალექსს მუდმივად თავზე ადგახარ და ის გაგირბის ‘სათამაშოდ’. Aასე რომც იყოს, ისიც უნდა ვისწავლოთ რომ ეს ადამიანები ბავშვები არ არიან და დამოუკიდებელი აზროვნების უნარი აქვთ. ვის როგორ შეუძლია რუტინაში ჯდომა, ამას მკითხველი განსჯის, ჩემო დათო.
ალენ გინზბერგს არასდროს უღალატია ‘რუტინისათვის’ და მიუხედავად ამისა არაჩვეულებრივად გამოსდიოდა ლექსები. იგი თანამედროვე სემიოლოგიას მუდმივად ეთამაშებოდა და ცვლიდა, გარდა იმისა რომ მეტად პატრიოტულად უპრისპირდებოდა არსებულ მომხმარებლურ რეალობას. სწორედ ამიტომაც უთხრა მან მის სამშობლოს ასეთი ღრმად პატრიოტული სიტყვები:

America I’ve given you all and now I’m nothing.
America two dollars and twenty-seven cents January 17, 1956.
I can’t stand my own mind.
America when will we end the human war?
Go fuck yourself with your atom bomb
I don’t feel good don’t bother me.

ამას წინათ მომეცა საშუალება წამეკითხა შენი და დათო ჩიხლაძის დიალოგების წიგნი, სადაც ლაპარაკი იყო ხელოვანების მიერ მოწყობილ ომის საწინააღმდეგო აქციაზე, რომელიც 2003 წლის მარტში გავმართეთ ბასა ჯანიკაშვილმა, ვახო ბაბუნაშვილმა, ზურა რთველიაშვილმა, შოთა იათაშვილმა და კიდევ რამოდენიმე ადამიანმა. სხვათა შორის, ისევე როგორც ახლა უიტმენის აქციაზე მაშინ პოლიტიკოსების დიდი უმრავლესობა ჩირგვებში ჩაძვრა, რადგანაც ეს თემა მათთვის ‘არამომგებიანი’ იყო. ამ ფაქტთან დაკავშირებით ძალიან საინტერესოა შენი და დათო ჩიხლაძის აზრები, თუმცა ერთი რამე რაც მე იქ დავინახე, იყო ის პოეტისთვის ცოტა უჩვეულო პრაგმატიზმი. ისევე როგორც ამ შენს მიმართვაში, როდესაც ალექსს სთავაზობ გააკეთოს არასამთავრობო ორგანიზაციის პროექტი (რასაც სხვათაშორის ბევრი ორგანიზაცია აკეთებს საქართველოში) და ეს გამოკითხვა ჩაატაროს. პირადად ჩემთვის პოეტურ სემიოლგიაში ასეთი ‘პედაგოგიური’ ჩარევა სწორედაც პიროვნული და შემოქმედებითი უმწიფრობის გამოვლინებად მიმაჩნია. პოეტი ზოგადად თავისუფალია აირჩიოს საკუთარი სემიოლოგია და გამოხატვის ფორმები. ალექსისა და შოთას მიერ დაგეგმილი და ჩატარებული ეს 10 წუთიანი პოლოფონიური აქცია (მოგეხსენება მეტი არ გვაცალეს) სწორედაც რომ სემოილოგიური გადატრიალება იყო ჩვენს დისკურსში. აქ იყო ორი ფაქტორი: 1) ჩვეული ჰომოფონიის მაგივრად აქ პოლიფონიური ფორმა იქნა გამოყენებული, სადაც ერთის მაგივრად სამი პოეტი კითხულობს განსხვავებულ ტექსტებს განსხვავებულ ენებზე და დომინანტის პოზიცია არც ერთს არ უჭირავს ანუ ეს არის მრავალხმოვანი დისკურსი და 2) დისკურსის ძირითადი ფოკუსი ‘მიშა-გრიშა” “ქალიშვილობის ინსტიტუტიდან’ გადატანილია თანამედროვე ზოგადსაკაცობრიო ჭრილში – ანუ უიტმენი-ბუშის წინააღმდეგ. დიახაც საკითხის ასე დაყენება მეტად უჩვეულოა და სწორედ ამიტომ გამოიწვია ამ აქციამ ასეთი არაორდინარული რეაქცია. უიტმენის აქ წარმოადგენს ადამიანის სიმბოლოს, რომელიც საკუთარ ცხოვრებას ზეიმობს, ბუში კი ანტი-ჰუმანიმიზს სიმბოლოს, რომელიც ომს ზეიმობს. დიახაც ეს მნიშვნელოვანი დაპირისპირებაა დღევანდელი სამყაროს ჰუმანიმიზმისათვის, სადაც მომხმარებლური სამყარო აშკარად შლის ჰუმანიზმის ტრადიციებს და მის მაგივრად ცდილობს ფუნდამენტალისტური ნაციონალიზმებისა თუ კონსუმერული ცინიზმის დამკვიდრებას. უიტმენი ამის ანტიპოდია. უიტმენი დღევანდელი პოლიტიკის ანტიპოდია, ისევე როგორც ვოლი სოინკა, ბენ ოქრი, ბილი ქოლინსი, ბობ დილანი, ტომ ვეითსი და ბევრი სხვა.
დღევანდელ დღეს მთავარი გამოწვევა მსოფლიო ლიტერატურაში გახლავთ სწორედაც რომ დამკვიდრებული დოგმატური, აწ უკვე პოსტ-მოდერნული დისკურსის შეცვლა, სადაც ყველაფერი იდენტობის პოლიტიკას ემორჩილება. მაგრამ თუკი არჩევანს გააკეთებ ჰუმანიზმსა და ანტი-ჰუმანიზმს, მაშინვე მარგინალურ ადგილას მიგითითებენ. დღეს, როდესაც უანგარო და არა-მომხმარებლური სოლიდარობა თითქმის ნონსენსად არის მიჩნეული თანამედროვე სემიოტიკის ჩარჩოებში, სწორედაც რომ რევოლუციურია კონტექსტის ასეთი ცვლა. პოლიფონიური დისკურსი დღეს მართლაც უცნაურია, როდესაც ყველა მხოლოდ ანტი-ჰუმანისტურ დომინაციის პრინციპზე ლაპარაკობს, როდესაც ვიღაც აუცილებლად უნდა იყოს წამყვანი ხმა და ყველა სხვას უნდა ემორჩილებოდეს. სწორედ, ამიტომაც არის რომ ჩვენი დისკურსი მსოფლიოში ვერ გადის, ჩვენ ხომ მხოლოდ საკუთარ თავს ვუსმენთ და მხოლოდ ის გვაინტერესებს ვინ არის ან მიშას მომხრე ან გრიშასი და ვინ გამოდის ქალიშვილობის ინსტიტუტის დამცველად ან მოწინააღმდეგედ. დღევანდელ მსოფლიოში კი არსებობს სხვა საკითხებიც, რომლებზეც ადამიანები ფიქრობენ და არსებობს სხვა ესთეტიური ღირებულებებიც. სამყარო ბრეხტის თეატრია, სადაც ჩვენ არ გვაქვს მუდმივად მოსჯილი თეთრ თუ შავ სცენარს დავემორჩილოთ.
ალექს ჩიღვინაძემ, შოთა გაგარინმა ზურა რთველიაშვილთან ერთად გარკვეული სემოიტიკური გადატრიალება მოახდინეს უკვე. ამის მაგალითია ის მწვავე თავდასხმები, რომლებსაც ამ დისკურსის და ‘რუტინის’ დამცველების მხრიდან.
არსებული დოგმატური დისკურსის გახლეჩვა არც ისე მარტივი საქმეა. ეს მშვენივრად მოახერხეს ახალგაზრდა პოეტებმა. ცხადია, რომ მათ ამისათვის ლიტერატურული ქურუმების ‘დევნა’ დაიმსახურეს და ეს მეტად ჯანმრთელი პროცესია ლიტერატურაში. ნამდვილად ახალ ნაბიჯს პოეზიასა და პერფორმანსის ხელოვნებაში ყოველთვის მოჰყვება ასე ‘გმობა’. ღოგორც ცნობილი თანამედროვე ამერიკელი პოეტი მუმია აბუ ჯამალი წერს თავის ლექსში To Those:

nameless ones who came before
and are no more,
to those who leapt
to dark, salty depths,
to those battled
against all odds,
to those who would give birth
to gods,
to those who would not yield –
To those who came before,
To those who are to come,
I dedicate this shield.

ამერიკელი პოეტის ესთეტიური გაბედულება სწორედ ეს არის რომ ფარს აძლევს და უძღვნის მათ, ვინც ამ ბიურგერულ ორომტრიალში არ ჩაებმება და გაბედავს მისი განსხვავებული პოზიციით გამოსვლას. ვინმეს თუ ჰგონია რომ აბუ ჯამალის რუტინა რომელიმე კონფორმისტი მწერლის რუტინაზე ნაკლებ შრომას მოიცავს, ის ღრმა გაუგებრობაშია მოხვედრილი. უბრალოდ ნეო-კოლონიალურ საზოგადოებებში კონფორმიზმი და უსამართლობისადმი შემგუებლობა რატომღაც გაიგივებულია რუტინასთან და შრომასთანაც. ეს ის პრინციპია, რომელსაც პლანტატორები მონებისათვის ამკვიდრებდნენ და მათს შორის პოეტებსაც არჩევდნენ.
დიახაც მწერლის მიზანია გააღიზიანოს საზოგადოების კომფორტულად მოკალათებული ნაწილი. მისი მთავარი დანიშნულებაა რომ ამის გაკეთება შეძლოს, როდესაც ლიტერატურის ‘მაღალი მღვდლები’ ესთეტიკისა და ნიჭიერების შესახებ ლექციების კითხვას იწყებენ.
დიახაც, პოეტს არ სჯერა “მაღალი მღვდლების’ – ის შეგნებულად არღვევს კანონებს, იმისათვის რომ უფრო კეთილშობილი კანონები გამოიგონოს. ზოგ შემთხვევაში მას ეს გამოსდის და ზოგ შემთხვევაში არა. ჩვენი ნეოკოლონიური აზროვნებიდან გამოყვანას ალექს ჩიღვინაძის მაგვარი ახალგაზრდები სჭირდება, რომლებიც უფრო გაბედულად დაარღვევენ ყველანაირ დოგმატურ კანონებს და რაც მთავარია იმ კანონს, რომ ძალა აღმართს ხნავს. არა, ბატონებო, ძალა აღმართს არ ხნავს.
კიდევ ერთი ცნობილი ამერიკელი პოეტის რობერტ ფროსტის სიტყვებით მინდა დავასრულო:

I shall be telling this with a sigh
Somewhere ages and ages hence:
Two roads diverged in a wood, and I–
I took the one less traveled by,
And that has made all the difference.

ცხადია, პოეტისთვის იმ გზის არჩევა ბევრად უფრო რთულია, რომელიც რისკს მოიცავს. ჩემთვის რობერტ ფროსტის ესთეტიკა ბევრად უფრო ახლობელია, ვიდრე საბჭოთა მასწავლებლების. რისკზე წასვლა ადვილი არ არის და ყველას არ მოეთხოვება, როგორც გერტრუდა სტაინი ამბობდა. მაგრამ, ვისაც ამ რისკზე წასვლა შეუძლია, ნუ ჩავქოლავთ, ჩემო დავით. ეს მხოლოდ საბჭოთა ‘მასწავლებლური’ ტონის რემინისცენციაა და არანაირად არ არის რელევანტური დღევანდელ ესთეტიურ სამყაროში.
ასეთი ‘პედაგოგიკით’ შორს ვერ წავალთ. ჩემი რჩევაა, იქნებ ამ შემთხვევაში შენ დაესწრო ალექს ჩიღვინაძის ერთი-ორ ლექციას. ჭკუის დარიგებად არ მიიღო – მეგობრული რჩევაა. ვფიქრობ ბევრს ისწავლი ნონ-კონფორმიზმის ახლებური გაგების შესახებ. ამისათვის შენი ლექსის ენით რომ ვთქვათ: არც დაგჭირდება ‘ავსტრიის დედაქალაქ კოპენჰაგენში’ წასვლა – ეს ხომ მშვენიერი და პატრიოტული ბანაკებით სავსე “საქართველოს დედაქალაქ სოფიაშია”.

© netgazeti.ge

ალექს, წავიკითხე ბუშის ქუჩაზე გამართული აქციის შესახებ შენი საინფორმაციო წერილი, რომელიც დღეს მომაწოდე, და დაგვიანებით, მაგრამ მაინც, მკაფიო წარმოდგენა შემექმნა შოთა დიღმელაშვილის, ირაკლი კაკაბაძის და შენს აქციაზე. თუ სწორად გავიგე, თქვენი იდეა მდგომარეობდა ბუშის ქუჩისთვის უიტმენის სახელის დარქმევაში. ამ მოთხოვნით 14 აგვისტოს მიხვედით ბუშის ქუჩაზე, მისი სურათი გრაფიტით შეამკეთ (თუ არ შეამკეთ? წერილიდან ეს არ ჩანს), მერე ”უსაფრთხოების კუნძულზე” დადექით და დაიწყეთ ამერიკელი პოეტების ლექსების კითხვა. ამასობაში მოვიდნენ პოლიციელები, შინაგან საქმეთა სამინისტროში წაგიყვანეს და დაგაჯარიმეს.
ამ თქვენს აქციას მხოლოდ იმიტომ ვერ დავტოვებ უკომენტაროდ, რომ ერთდროულად რამდენიმე მიმართულებით დასახსრულ უმწვავეს საკითხებსაც წამოჭრის, მათ გადაჭრაზე ოცნებებსაც აინტენსიურებს და, რაც ჩემთვის ყველაზე უფრო მტკივნეულია, კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს ღვთისმშობლის წილხვედრ ჩვენს ბედკრულ ქვეყანაში ნებისმიერი ძლიერი იდეის განაყოფიერების სრულ კულტურულ უპერსპექტივობას. და მე ასეთი უპერსპექტივობის ერთადერთი მიზეზს, ათიდან ცხრა შემთხვევაში, თვით იდეის ავტორთა კულტურულ უმწიფრობასა და პოეტურ უსუსურობაში ვხედავ. ხოლო კულტურული უმწიფრობის არსებითი ნიშანი, ჩემი დოგმატური და უდავოდ დასაგმობი შეხედულებით, კონტექსტის გრძნობის არქონაა (რაც, კიდევ უარესი, ესთეტიკური უგემოვნობის საბუთად წარმომიდგენია). თქვენი შემთხვევა სწორედ ცხრიდან ერთ-ერთია, ჩემს გულდაწყვეტას კი მხოლოდ აძლიერებს იდეის გამაოგნებელი პოეტური სიზუსტე და მისი რეალიზაციისთვის თქვენს მიერ დახარჯული ენერგიის სრული უბადრუკობა.
ასეთი უზუსტესი იდეები ხომ, არც მეტი და არც ნაკლები, მთელი კულტურული დინებების წარმოსაქმნელად გამოდგება ხოლმე. მარტო მისი ტევადობა რად ღირს: პრიმიტივი პრეზიდენტის სახელობის ქუჩის ნაცვლად – უდიდესი პოეტის სახელობის ქუჩა; ათასი პირადულ-პრაგმატული მიზნის სუნად აყროლებული ქუჩის ნაცვლად – კულტურებს შორის დიალოგის მიმართ ღიაობის გამომხატველი ქუჩა; პოლიტიკის მიერ კულტურის დამცირების ხაზგამსმელი ქუჩის ნაცვლად – პოეტური საწყისის მიმართ მოკრძალების გამომხატველი ქუჩა; პოლიტიკური ქლესაობის სიმბოლოს ნაცვლად – მადლიერების გადახდისთვის კეთილშობილური მზადყოფნის სიმბოლო… ბოლოსდაბოლოს, თუნდაც, უბრალოდ, შანსი, რომელიც ხელისუფლებას ეძლევა, რათა მის მიერ სულიერების წინაშე ჩადენილი დანაშაული აღიაროს და მისი გამოსწორებით ნაკარნახევი ნაბიჯი გადადგას!
მაგრამ არც ერთ ასეთი უზუსტესი კულტურული იდეა არ მუშაობს საქართველოში, თუნდაც იმიტომ, რომ, მაგალითად მწერლობაში, ნებისმიერს, ვინც ლექსის წერას და გამოქვეყნებას იწყებს, პოეტი წარმდგენილი ჰყავს, როგორც დენდი და არა – როგორც ადამიანი, რომელიც, როცა ამას კონტექსტი მოითხოვს, საკუთარ თავზე იღებს უამრავი შავი სამუშაოს ჩატარებას და სხვას კი არ მიუთითებს გასაკეთებელ საქმეზე, არამედ რასაც იწყებს, თავადვე განაგრძობს და იმასაც ცდილობს, რომ დაწყებული საქმე ბოლომდე მიიყვანოს.
არ ვიცი, როგორ მოვიქცეოდი, მე რომ თქვენი დასჯის შესაძლებლობა მქონოდა ან საერთოდ თუ გადავწყვეტდი თქვენს დასჯას მას მერე, რაც თქვენ ჩაიდინეთ, მაგრამ ერთ რამეში ეჭვი არ მეპარება: ჩვენი სამართალდამცავების პროფესიული უვარგისობა და თქვენი კულტურული უსუსურობა ისე ჰარმონიულად თანაარსებობს, რომ ისღა დამრჩენია, კიდევ ერთხელ სევდანარევად დავტკბე ამ ჰარმონიის უზრუნველმყოფელი ხელისუფლების შავი იუმორით. სხვათაშორის, თქვენი მდგომარეობის კომიზმი კარგად ჩანს იმაში, რომ თქვენ ვერც მათ შავ იუმორს ხედავთ და ვერც – იმას, თუ როგორ ერთობიან ისინი თქვენით (იმიტომ ხომ არა, რომ უკვე საგანგაშოდ ხართ გართული თქვენი თავის უმოწყალო ცვეთით? შენს წერილში ისიც კი აღნიშვნის ღირსად მიიჩნიე, რომ იზოლატორში ბიჭები სოციალიზმზე და ფუკოზე საუბრობდით, მაგრამ არც კი გიფიქრია თქვენი ამ რომანტიზმის უზრუნველმყოფლებისთვის მადლობის გადახდა; ისე, ჩემო ალექს, ხანდახან მაინც ხომ გიფიქრია, შენს ასაკში ფუკომ რამდენი ენა იცოდა, რა განათლება უმაგრებდა ზურგს და როგორ პროზაულ და არა რომანტიკულ საყრდენებზე დგას მისი „ციხის დაბადება“ და სხვა „დაბადებები“?). მაინცდამაინც თმაში ჭაღარა უნდა შემოგერიოთ შენ და შენს მეგობრებს, რომ ციხის გარეთაც გაფლანგული დროის ციხეში იგრძნოთ თავი?
გთხოვთ, ნურც შენ და ნურც შოთა ნუ შეურაცხყოფთ თქვენს მიმართ ჩემს პატივისცემას და თანადგომას და ნუ მიმითითებთ გარდასულ დროთა აქციონიზმებზე და ბევრ სხვა ისეთ რამეზე, რაც ერთი შეხედვით თქვენი ამაღლებული რომანტიზმის და ჩემი მოსაწყენი კლასიციზმის საბუთი იქნება. მე ახლა უფრო კარგად ვხედავ იმასაც, თუ როგორ გამოგიყენათ ყველამ (და ახლაც გიყენებთ თქვენი ინტერესების დავიწროების გამო), ვისაც ენდობოდით და პატივს სცემდით (ვნატრობ, რომ ვცდებოდე!); როგორ დებდნენ და დებენ ისინი ფსონს თქვენისთანა ახალგაზრდებზე და როგორ ხდებით მერე ავანტიურაში ნაწრთობი და გამოცდილი ადამიანების გეგმებში ჩართული (თუ ასე გაგრძელდება, ძალიან, ძალიან მცირეა იმის შანსი, რომ დიდი ხნის მერე, როცა ამ ყველაფერს მიხვდებით და დროც თვალსა და ხელს შორის გაგიქრებათ, თქვენ არ მოექცეთ ასე თქვენს მერე მოსულ ახალგაზრდებს და მათ არ ჩაუტაროთ ის ილეთები, რომლებსაც ახლა თქვენ გიტარებენ ადამიანები, რომლებსაც მხოლოდ თავიანთ დეკორაციებად წარმოუდგენიხართ).
და ამ მშობლიური მზაკვრობების ფონზე, რომელთა მახეში დღეს სულაც არ გაბმულხართ, მართლაც ანგელოზების საკრებულოდ გამოსჩანს ხელისუფლება, რომელიც მხოლოდ თავაზიანი მოპყრობით და თქვენი მატერიალური დაჯარიმებით გაგეთამაშათ.
და მაინც, რა ჩაიდინეთ ასეთი, რასაც პირადად მე ვერ გპატიობთ? რა და, თქვენდაუნებურად, გენიალურ იდეას უღალატეთ. საქართველოში, რომელიც ცნობილია ერთ დღეში გასაკეთებელი საქმის ერთ წელიწადზე გადაჭიმვის უნაკლო ხრიკებით, თქვენ ბევრად უარესი ჩაიდინეთ და ერთი წლის საქმეს ერთი დღეც კი არ დაუთმეთ. თქვენ, არტისტებმა და ხელოვნებაზე შეყვარებულმა ადამიანებმა, ხელისუფლების პერმანენტულ უნიჭობას თქვენი აქციის უნიჭობა შეაგებეთ. რა თქმა უნდა, ჩვენს ქვეყანაში როგორც სამოხელეო აქტივობები, ისე – პოლიტიკის „მაყურებლებისა“ და მთავრობის „მფარველობის“ ქვეშ მყოფი ბიზნესმენების ერთობლივი პროექტები მოკლებულია არსებითს: ნიჭიერებას. რა თქმა უნდა, დიდი ანგარიშით, უნიჭობაა სიღნაღის ნაკრძალიც, ხალხური შემოქმედების ტოტალურ დაცვაზე სახელმწიფოს დედობრივი ზრუნვაც, ტურიზმის დარგში სამყაროს ცენტრად საქართველოს გადაქცევაზე ოცნებით მოტივირებული სარესტავრაციო ვნებებიც და უამრავი ჯერ კიდევ მოსალოდნელი ბიზნესიც. რა თქმა უნდა, უნიჭობაა ამ უნიჭობებზე თვალისდახუჭვის ან მათში მსუბუქი კორექტივების შეტანის „კულტურაც“. მაგრამ იმაზე დიდი უნიჭობა ძნელი წარმოსადგენია, როცა ზუსტი და უძლიერესი მუხტის მატარებელი იდეა ფუჭდება და – კონტექსტის გრძნობის არარსებობის ფონზე – შესაძლო შრომის შედეგად მისაღები შედეგები წყალში იყრება.
უბრალოდ რომ ვთქვათ, თქვენი იდეა მიბაძულმა, მექანიკურად გადმოღებულმა აქციონიზმმა და პოეზიის ნაკლებობამ გაანადგურა. რა თქმა უნდა, ამან კიდევ ერთხელ რაღაც შესძინა თქვენს ბიოგრაფიას (თუნდაც მდარე თბილისური ტუსოვკებისა და თქვენი სოციალური აქტივობების გამომყენებელთა ოპერატიულ მეხსიერებაში), მაგრამ არა – იდეას და არა – თქვენს კულტურულ გამოცდილებას. თქვენ ერთი ნაბიჯიც ვერ გადადგით წინ თქვენს განვითარებაში იმიტომ, რომ უარი თქვით ათასჯერ უფრო რთულ გზაზე: პატიოსანი შრომის გზაზე. ამ შემთხვევაში კი (რაკი მაინც და მაინც აქციის ხელოვნება აირჩიეთ და რაკი ამ ფრონტზე საქართველოში ჯერ მხოლოდ ყამირია, შესაბამისად კი, შავი სამუშაოების ნაკლებობა არ იგრძნობა) პატიოსანი შრომის გზად მხოლოდ ხანგრძლივ დროში განაწილებული პერმანენტული შრომა შეიძლებოდა ქცეულიყო. მაგრამ თქვენი შრომა ამ მიმართულებით გადასროლისგან თავიდანვე დაზღვეული იყო: თქვენ ხომ პროზა და რუტინა არ გინდოდათ, თქვენ ხომ დამქანცველი ყოველდღიური შრომა არ გინდოდათ! აღიარეთ!
რაკი ეს ის შემთხვევაა, როცა მკითხველი აუცილებლად იკითხავს, მე როგორ მოვექცეოდი ამ იდეას, ორიოდე სიტყვას იმ ტკბობის შესახებაც ვიტყვი, რომელსაც თქვენმა კულტურულმა და პოეტურმა ნაკლულობამ თქვენც აგაცდინათ და – ქართული კონტექსტიც: ასეთი იდეის პატივსაცემად და ზრდასრული ადამიანისთვის შესაფერისი ფორმით მის დასაცავად ჩემი პერფორმანსის პირველი ნაწილი შეივსებოდა აღნიშნულ თემაზე (მარტივად: ბუში თუ უიტმენი?) ხელისუფლების მოხელეთა ინტერვიუირებით და მათი პოზიციის დაფიქსირებით (მე, მაგალითად, კულტურის სამინისტროს მოხელეების და მუდმივად მათგან სარგებლის მიმღებ კარის ხელოვანთა უწყინარი გამოკითხვით და მათი მიკიბულ-მოკიბული „აზროვნების“ დაფიქსირებით დავიწყებდი, არც ნიკა მემანიშვილს, გიორგი უშიკაშვილს და ყოველდღიურად გაპიარებული სიმღერების ავტორ-შემსრულებლებს თუ უმაღლესი სასწავლებლების რექტორებს გამოვტოვებდი), მეორე ნაწილი კი მათი ინტერვიუირების რთულ გზაზე მიღებული გამოცდილების აღწერას დაეთმობოდა. რა თქმა უნდა, სამი კაცისგან დაკომპლექტებული გუნდი უფრო მეტის გაკეთებას შეძლებდა და შრომას სხვა მიმართულებებით დასახსრავდა: უიტმენის ანუ პოეზიის სასარგებლოდ ხელმოწერებს შეაგროვებდა, აქციის მომწიფებულ ეტაპზე პროკლამაციების სახით უიტმენის და გინზბერგის ლექსებს გაავრცელებდა (ორივე პოეტს გაუმართლა, მათი ლექსების შესანიშნავი ქართული თარგმანები არსებობს). შეუერთდებოდნენ თუ არა ამ აქციას თქვენი მეგობრები და დაგეხმარებოდნენ თუ არა მის გამრავალფეროვნებაში? შეუერთდებოდნენ თუ არა სტუდენტები? მათი პროფესორები? იშიმშილებდნენ თუ არა ამ იდეისთვის პოეტები სიმბოლურად თუნდაც ერთი დღით? გამართავდნენ თუ არა ისინი იდეის მხარდასაჭერ პოეტურ საღამოებს? რას იტყოდნენ საქართველოში ამერიკის საელჩოს წარმომადგენლები (თუ, რა თქმა უნდა, სატელევიზიო არხები მათ ინტერვიუირებას გაბედავდნენ)? რას იტყოდნენ უცხოელი მწერლები ან მთელ საქართველოში მიმოფანტული უცხოელი ინგლისურის მასწავლებლები? რა სახე ექნებოდა შესაძლო მანიპულაციებს ხელისუფლების მხრიდან ან იქნებოდა თუ არა ასეთი მანიპულაციები საერთოდ (იქნებ, მათ თქვენზე მეტად უნდათ ამ ქუჩისთვის სახელის გადარქმევა და მხოლოდ ძლიერ იმპულსს უცდიან)? როგორ აიცილებდით თავიდან ცრუოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების პოპულიზმს? მოედებოდა ეს ტალღა საქართველოს სხვა ქალაქებს? გამოჩნდებოდა რეჟისორი, რომელიც ამ უნიკალურ მასალებზე და უნიკალურ პროცესზე დოკუმენტურ ფილმს გადაიღებდა?
აი, ასეთ გამოცდილებაზე თქვით უარი, ალექს, შენ და შენმა მეგობრებმა, ასეთი გამოცდილება დაუკარგეთ თქვენს მშობლიურ კონტექსტს და მე ამას სხვას ვერაფერს დავარქმევ, თუ არა – პოეზიის ნაკლებობას და, ამის მიზეზით, იდეის უნებლიე ღალატს. თქვენ, ჯერჯერობით, თქვენი თავი უფრო გიყვართ, ვიდრე – პოეზია. არადა, პოეზია ხომ მხოლოდ პროზით, თავაუღებელი შრომით, მიიღწევა. მე კი ამ ყველაფერს იმიტომ გეუბნებით, რომ კარგად ვხედავ: თქვენ ამას სხვა არავინ გეტყვით.
ისე კი, მართლაც რომ შეუცნობელ არიან გზანი უფლისანი! რატომ არ ინება ღმერთმა, რომ XXI საუკუნის საქართველოში სწორედ შენ, შოთას და თქვენს თაობას, პოეზია გადაგექციათ ისეთი დიდი კულტურული მოძრაობის პლატფორმად, რომელიც თქვენს კონტექსტსაც და ჩვენს მომავალ თაობებსაც დიდხანს გაჰყვებოდა სულიერ საგზლად და ღირსების მანიფესტად? მხოლოდ იმიტომ, რომ იდეა ერთ დღეში ასე უმოწყალოდ გაანიავეთ? არ ვიცი. მაგრამ პირადად ჩემთვის უფრო მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ასეთ მომენტებში კიდევ უფრო მეტად ესმება ხაზი ღმერთის სამართლიანობას.

© netgazeti.ge