ორი დიდი შემოქმედის შეხვედრა

გენიალური კომპოზიტორი, პაბლო პიკასოსთან და ჯორჯ ბალანჩინთან ერთად, ახალი ხელოვნების ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მუსიკის სამყაროში უდიდესი ნოვატორი იგორ სტრავინსკი მსოფლიო პოეზიის იშვიათი მცოდნე და შეუმცდარი დამფასებელი იყო; მრავალრიცხოვან წერილებსა და ინტერვიუებში უზადო ლიტერატურულ გემოვნებას ამჟღავნებდა. იმდენად მკაცრი მომთხოვნი იყო, პოეტები მას ადამიანთა„თითქმის გამქრალ სახეობად“ მიაჩნდა, ხოლო დიდი პოეტი უიშვიათეს გამონაკლისად. სწორედ ამ თითებზე ჩამოსათვლელ პოეტებთან (ჟან კოკტო, იეიტსი, ოდენი, ელიოტი) მეგობრობდა იგი და ისინიც განსაკუთრებულ პატივს მიაგებდნენ. ყველაზე ახლო ურთიერთობა ჰქონდა მას უისტან ოდენთან, რომლის ლექსებსა და ლიბრეტოებზე არაერთი საუცხოო მუსიკალური ნაწარმოები შექმნა. ასევე გულითადად მეგობრობდა იგი თომას ელიოტთან და როცა ჰკითხეს, რატომ ერთხელაც არ გამოიყენა ასეთი მეგობრის პოეზია, ამაზე მოკვეთილად უპასუხა, მისი სიტყვები მუსიკას არ საჭიროებსო და ამით ყველაფერი თქვა. თუ რამოდენა მნიშვნელობას ანიჭებდა იგი ელიოტის შემოქმედებას, იმითაც ჩანს, რომ გარდაცვალებისთანავე საგანგებო მესა მიუძღვნა. პარტიტურა 1965 წლის 17 თებერვალს დაუმთავრებია და ორი თვის თავზე, იმავე წლის 17 აპრილს ეს ნაწარმოები შეუსრულებიათ. თავად თავმდაბლურად აღნიშნა – ბოლო გალობა რამდენადმე რიტუალურია და შესაძლოა იგი პოეტს მოსწონებოდაო. ვფიქრობთ, ქართველ მკითხველს დააინტერესებს იგორ სტრავინსკის მცირე მოგონება თომას ელიოტზე და მეოცე საუკუნის ამ ორი დიდი შემოქმედის გულწრფელი ურთიერთგანდობა. ეს მასალა დაბეჭდილია მუსიკათმცოდნე ვიქტორ ვარუნცის
მიერ შედგენილ ბრწყინვალე წიგნში „იგორ სტრავინსკი – პუბლიცისტი და თანამოსაუბრე“. გარდა იმისა, ხელოვნებისა და მეცნიერების მრავალი დარგის უღრმეს ცოდნას რომ ავლენს, სტრავინსკის გამოარჩევს იუმორის სრულიად უნიკალური გრძნობა, განსაკუთრებულად მაშინ, როცა იგი თავის ავადმყოფობასა და მკურნალ ექიმებზე ლაღად, კეთილად ხუმრობს. სასურველი იქნებოდა, იგორ სტრავინსკის ინტერვიუებისა და თეორიული წერილების რჩეული ქართულ ენაზეც გამოსულიყო და ეს საქმე ეთავა ქალბატონ ლილი მჭედლიშვილს, რომლის მშვენიერი თარგმანიც ჟურნალ „ჩვენი მწერლობის“ წინამდებარე ნომერში იბეჭდება.


ემზარ კვიტაიშვილი



სუფრის საუბრები თომას სტერნზ ელიოტთან


თარგმნა ლილი მჭედლიშვილმა



ელიოტს პირველად 1956 წელს, დეკემბრის საღამოს შევხვდი, როდესაც ლონდონში სენტ-მარტინ-ინ-ზეფილდის ეკლესიაში სადირიჟოროდ ჩავედი. „სავოიში“ ჩაიზე დავპატიჟე, მაგრამ დანიშნულ დროზე ადრე მივიდა და, რესტორანში რომ შევედი, უკვე იქ მელოდა (მოგვიანებით მითხრა, კონცერტებზე უფრო მაღალი მეჩვენებოდიო. მე კი მისი შთამბეჭდავი აგებულებით, მართალი გითხრათ, გაოცებული დავრჩი – იმ სიმორცხვის, იმ მოკრძალებულობისათვის მისი დიდი, მოუქნელი, ფლეგმატური სხეული მეტისმეტად ტევადი სათავსი მეჩვენა). საუბარი ვერა და ვერ ავაწყვეთ, ისეთი სიჩუმე იყო, ისიც კი ისმოდა, ოფიციანტები ვერცხლეულს როგორ აპრიალებდნენ. ბოლოს ისევ საფირმო სენდვიჩმა გვიშველა, ჩაიმაც (თუმცა უფრო მეტად, რა თქმა უნდა, ვისკიმ). ელიოტი მკვეთრად შეაბრუნებდა თავს მოსაუბრიდან მოსაუბრისაკენ და „ჰმ“ ან „დიახს“ ნერვულად იტყოდა, ვინაიდან მასზე, ჩანს, არცთუ სასურველ შთაბეჭდილებას ვახდენდით. „ჰმ“, „აჰა“, „ჰო“, „შეიძლება“, „მთლად ასე არ არის“ – იტყოდა სხვათა შორის, მაგრამ, როცა გარკვევით, გამოკვეთილად წარმოთქვა – ესე იგი, თქვენ მართლაც ასე ფიქრობთო? – ეს ისეთი ტონით ითქვა, კაცს ფიქრის ყოველგვარი ხალისი დაგეკარგებოდა. ჩვენ მიერ გამოთქმული შენიშვნის შემდეგ მცირეოდენი პაუზაც ნათელს ხდიდა, რომ ჩვენი ნათქვამი სრულ უაზრობად იყო აღქმული. ცხადია, რასაც ახლა ვამბობ, დროის პერსპექტივით არის ნასაზრდოები, ამასთან, მოგეხსენებათ, ამა თუ იმ ადამიანის პორტრეტის დახატვისას ერთგვარად შთაბეჭდილების გაძლიერებასაც ცდილობ. გარდა ამისა, დამავიწყდა მეთქვა, რომ ელიოტს თაყვანს ვცემ არა მარტო როგორც პოეტს, როგორც ჯადოქარს, არამედ როგორც ენის ჭეშმარიტ ებგურსაც. ასე თუ ისე, ბოლოს მაინც გამოგვივიდა საუბარი. რაზე ვსაუბრობდით, რა იყო ჩვენი საუბრის თემა, არ მახსოვს, მაგრამ, ვიცი, რომ ვაგნერსაც შევეხეთ და შექსპირის „ციმბელინზეც“ ვისაუბრეთ, ვინაიდან იმ საღამოს „ოლდ-ვიკის“
თეატრში სწორედ იმ სპექტაკლს უნდა დავსწრებოდი. ვისაუბრეთ რუდოლფ კასნერზეც (ვისი „დიდების მაძიებლობის შესახებაც“ ელიოტმა „კრიტერიონის“ ერთ ძველ ნომერში გამოაქვეყნა, ბალეტზეც და, თქვენ წარმოიდგინეთ, საცეკვაო ტექნიკის ისეთი შესანიშნავი მცოდნე აღმოჩნდა, ისეთ მრავალფეროვან ინტერესთა ნიჭიერი კრიტიკოსი, რომლის წარმოდგენაც კაცს, უბრალოდ გაგიჭირდება. ელიოტი თავად ქმნიდა სუინის, ტირეზიას, მოხუცი ოპოსუმის ავტოპორტრეტებს და, დაე, თვითვე განსაჯოს, რომელია მათ შორის უფრო მართალი და უფრო ზუსტი – აბა, რაში გვჭირდება, სათითაოდ ჩამოვთვალოთ და ვარჩიოთ, როგორია იგი „სინამდვილეში“ (ლიტერატურული გმირი რომ თვით ავტორია, ამას პრუფროკზე ჩემი უნებური პაროდიაც ამტკიცებს, რომელიც ჩემს გონებაში ელიოტის აღწერის მცდელობისას დაიბადა: „თავაზიანი, თუმცა საკმაოდ მკაცრი, საკმაოდ ნერვული, საკმაოდ დაღლილი, საკმაოდ სერიოზული“). შეიძლება დიდი მსახიობი იყო, შეიძლება მისი სიტყვების უკან სხვა აზრი იმალებოდა, მაგრამ ამაზე არ ვფიქრობ, ჩემთვის ის „მზამზარეული ნიღბებიც“ საკმარისია, თვითონ როგორც უწოდებდა. ჩემმა მეხსიერებამ კიდევ უკეთ ჩვენი ორი ბოლო შეხვედრა შემოინახა. პირველი შეხვედრა „ღვთაებრივი გაზაფხულის“ პირველი დადგმიდან ორმოცდაათი წლისთავის აღსანიშნავ იუბილესთან დაკავშირებით შედგა. ეს მოხდა „ალბერტ-ჰოლში“, რომელსაც ელისეს მინდვრების თეატრთან სრულიად არაფერი ჰქონდა საერთო. ელიოტები „ალბერტ-ჰოლთან“ იქვე მეზობლად ცხოვრობდნენ და მთხოვეს, ზეიმის შემდეგ მათთან შემევლო (თუმცა ზეიმი
საკმაოდ უღიმღამო აღმოჩნდა). კარის ზღურბლს გადავაბიჯე თუ არა, წინ აპლოდისმენტებით ელიოტი შემომეგება. მიუხედავად იმისა, კონცერტს ”რადიოდანადგარით“ უსმენდა (ელიოტს უყვარდა ძველი, დახავსებული გამოთქმები),
სულაც არ გასჭირვებია, მშვენივრად შეედარებინა ერთმანეთისათვის ახლანდელი ოვაცია და 1921 წლის ის კანტიკუნტი აპლოდისმენტები, როცა გაბრაზებულ მაყურებელს დემონსტრაციის მოწყობაში ხელი მხოლოდ აღზრდამ შეუშალა. წინკარში, თაროზე, მისი ზამთრის შლაპა იყო შემოდებული, იქვე იდო სტილისტურად განსხვავებული ჩალის სტეტსონი , რომელიც აშკარად ბაჰამის პლაჟებზე ზამთრის დასვენებისთვის გახლდათ განკუთვნილი. ჯერ კიდევ ელიოტის მამის მიერ კატების გამოსახულებებით დამშვენებულ კედლებზე, ერთ ჩარჩოში ჩასმული კოლრიჯის წერილის დედანი და ომის დროს ბი-ბი-სისთვის კოლრიჯის ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე დაწერილი, მომავალი მისის ელიოტის მიერ ნაგვის კალათში ჩაგდებას გადარჩენილი ნარკვევის ტექსტი ეკიდა. სხვა ოთახებში ხელოვნებას ჰენრი მურისა თუ ტერნერის მანერით შესრულებული რასკინის საყვარელი წარმოადგენდა, რასაც ელიოტმა საკმაოდ წარმატებულად „რიგიანი“ უწოდა. იყო აგრეთვე ედვარდ ლირის პეიზაჟი, ლუისის ნახატები და იაკობ ეპსტაინის მიერ გამოქანდაკებული ელიოტის თავი. კედლების ჩასწვრივ, თანამედროვე უცნაური ქანდაკებებივით, წიგნების მთელი კოშკები ჩამწკრივებულიყო. თავიდან ჯერ დოღსა და ცხენებზე ვისაუბრეთ (იმ დღეს დოღს ტელევიზორში ვუყურე და წავაგე ჩემი ფსონი). ელიოტმა – ოდესღაც კალკუტის ტელევიზორში ფსონებს მეც ვდებდი, მაგრამ არასოდეს მომიგიაო. სხვათა შორის, 1948 წელს სტოკჰოლმში არჩევანი ერთ უცნობ ცხენზე – „დედოფალ მერიზე“ შევაჩერე (არა ინტუიციის, არამედ პატრიოტული გრძნობის გამო), მაგრამ ფინიშთან ის ყველაზე ბოლოს მივიდა და, ცხადია, წავაგე. მერე ელიოტმა საბჭოთა კავშირის შესახებ, სადაც ამ ამბიდან რამდენიმე თვის წინათ მომიწია გამგზავრება, შთაბეჭდილებების გაზიარება მთხოვა. განსაკუთრებით აინტერესებდა, გამოთქმაში რაიმე ძირეული ცვლილებები ხომ არ შემიმჩნევია. ცოტა ხნის წინათ იგი თურმე ევტუშენკოსაც მოუნახულებია […..]7. ელიოტმა შენიშნა, თქვენს მიერ წარმოთქმული ერთ-ერთი „P“-თაგანი იმ სანსკრიტულ „P“-ს მაგონებს, როგორსაც ინდoელები გამოთქვამდნენ, თუმცა ფსიქოლოგიურად სხვა ვარიანტებისაგან განსხვავებული არ არისო. ბოლოს თავის საქმეებზე დაიწყო საუბარი. ასე თქვა, ფრენსის ჰერბერტ ბრედლის შესახებ ჩემი სადოქტორო დისერტაცია რომ გადავიკითხე, დავრწმუნდი, ჩემი პროზის სტილზე ბრედლიმ რაოდენ დიდი გავლენა მოახდინა, მასზე დაწერილი ჩემი ახალი ნარკვევის უკეთესი ნაწილით თვით ჰერბერტის ციტატებს წარმოადგენსო. წუხდა, რომ ნარკვევის წერის დროს აუდიტორიას ვერ გრძნობდა, თითქოს არ იცოდა, მისი აუდიტორია ამერიკულ უნივერსიტეტთა ინგლისური ენისა და ლიტერატურის ათასობით ფაკულტეტის სტუდენტები რომ იყვნენ. „ჰერბერტი უდიდესი პოეტია, მცირეთაგან ის ერთ-ერთი, ვინც შემიძლია მრავალჯერ გადავიკითხო. სხვათა შორის, მალარმეც, ალბათ ედვარდ ლირიც“, – განაგრძობდა ელიოტი. მერე დაიტრაბახა,
1927 წლის შემდეგ სერიოზული პროზა არაფერი წამიკითხავს, ბოლო რომანი, მგონი, „მილდმარჩი“ იყო, თუმცა არა, მეშლება, ეს იყო „მიდლოიტიანის გული“, რომლის კითხვითაც საავადმყოფოში დიდად ვისიამოვნე… გამოგიტყდებით, ბოლომდე ვერც „ომი და მშვიდობა“ დავამთავრე, მაგრამ თავის თავზე კრიტიკოსმა ამგვარ წვრილმანებზე ალბათ არ უნდა ილაპარაკოსო. რამდენიმე დღის შემდეგ დუბლინში დირიჟორობა მიწევდა
და ამ ქალაქის შესახებ ელიოტმა რაღაც გარკვეული ინფორმაცია მომაწოდა. ასე თქვა – „როცა მე იქ ლექციებს ვატარებდი, თითქმის ყოველი ირლანდიელი იმას მეუბნებოდა, ჩემს გარდა არც ერთ სხვა ირლანდიელს არ ენდოო“. ისიც დამიდასტურა, რომ უინდჰემ ლუისის „ომებსა და აფეთქებებში“ მოყვანილი მისი და ჯოისის შეხვედრის ამბავი სინამდვილეს ემთხვეოდა. ლექციებზე საუბარმა ელიოტს ომისშემდგომ გერმანიაში მგზავრობა
გაახსენა, სადაც გოეთეს შესახებ დაწერილ საკუთარ ნარკვევზე ლექციებს კითხულობდა. მეხსიერება, მართალია, ხანდახან მღალატობს, მაგრამ, ის კი კარგად მახსოვს, ელიოტი როგორ ჩიოდა, ოფიციალური მიღებების დროს იუმორის გრძნობას სრულიად მოკლებული ადამიანები ფილოსოფიის ღრმა, ურთულეს საკითხებზე მასთან ერთთავად დისკუსიის გამართვას როგორ ცდილობდნენ. მითხრა, შეამჩნიე თუ არა, როცა ინგლისელები რაიმე სერიოზულს წააწყდებიან, იცინიან, უნდათ თავაზიანები გამოჩნდნენო. წინა დღეს ჰემპტონ-კორტში11 ყოფნის შთაბეჭდილებები მოვუყევი. ვუთხარი, ჩემი აზრით, ჯულიო რომანოს იზაბელა დ’ესტეს პორტრეტი მხოლოდ იმით არის შესანიშნავი, რომ ქალის გადმობურცული ბაგე იმგვარ შთაბეჭდილებას ტოვებს, თითქოს ეს მანდილოსანი კბილებს შიშის მომგვრელად კრეჭდეს მაშინ, როცა ტიციანი თავის ნახატში ამ ქალის ჭკუას წარმოაჩენს-მეთქი. ამის შემდეგ საუბარი ფერარასა და ადგილობრივ კანაფზე გადავიტანეთ, რომლის გაქრობითაც იქაური მცხოვრებლები გვარიანად დაზარალდნენ, თუმცა ამით ისეთ პიროვნებათა ქცევას ვერ ახსნიდი, როგორიც პიერო ლიგორიო, ჯეზუალდო და ბიაჯო როსეტი იყვნენ. ელიოტმა – ფერარაში რატომღაც ბაღლინჯოებმა დამკბინესო, მაგრამ ამის
შემდეგ რა იყო, არაფერი უთქვამს. მე კი გავიფიქრე, ეს ამბავი ალბათ „ერთი ღამის გასათევ“ რომელიმე იაფფასიან სასტუმროში მოხდა-მეთქი. მახსოვს, ამ საუბრისას ხშირად სიტყვა „ტრანსპადანსკის“* ხმარობდა, რომელიც, დარწმუნებული ვარ, ლექსიკონიდან ჰქონდა ამოღებული და სრულიად შეგნებულად აღდგენილი. ეს სიტყვა, ისევე, როგორც ელიოტის მიერ წარმოთქმული ყოველი სიტყვა, ლამაზადაც ჟღერდა და აზრსაც ზუსტად, ზედმიწევნით გადმოსცემდა. იმ საღამოს მისის ელიოტის ქმრისადმი თავდადებამ, მის მიმართ გამოხატულმა სინაზემ, რომელსაც განსაკუთრებით მაშინ ამჟღავნებდა, როცა ქმარი მხარზე თავს დაადებდა ან ხელზე ხელს უჭერდა, გული ძალიან ამიჩუყა. ამ ქალზე ქორწინება, დარწმუნებული ვარ, ელიოტის ცხოვრებაში ყველაზე ბედნიერი მოვლენა იყო.
შვიდი თვის შემდეგ, თორმეტ დეკემბერს, კიდევ ერთი შეხვედრა ნიუ-იორკში შედგა და ეს შეხვედრა, სამწუხაროდ, უკანასკნელი აღმოჩნდა. როცა მათ აღმოსავლეთ 52- ე ქუჩაზე „რივერ-კლაბში“ შევუარე, ელიოტს ყელზე კაშნე ჰქონდა მოხვეული, ეცვა პულოვერი და ლურჯი ქაშმირის ზამთრის პალტო, მაშინ, როცა მისის ელიოტი მხოლოდ აბრეშუმის თხელ კაბაში იყო და მანქანაში ჩაჯდომისას ჩიოდა, ამერიკულ სასტუმროებში სიცხისგან ლამის სული მეხუთებაო. აღმოსავლეთ 52-ე ქუჩა ელიოტს ძალიან მოსწონდა, მოსახერხებლად მიაჩნდა. გაეროს შენობის დანახვისას კი ასე თქვა – ეჭვი არ არის, აქ ნამდვილად ანტიევროპული შეთქმულება მზადდებაო. გარეგნულად ელიოტი არც ისე ჯანმრთელად გამოიყურებოდა, სიარულისას ფეხი ერეოდა და რესტორანში შესვლისას ხელს მბრუნავ კარს ჰკიდებდა. ჰქონდა პროგრესირებადი ავადმყოფობის სხვა ნიშნებიც: სახეზე ნაცრისფერი
ედო, ძალიან ხშირად და მძიმედ ახველებდა, ცოტას სვამდა, თავს ლამის საინამდე წახრიდა და პირს თითქმის არაფერს აკარებდა. გაიმართებოდა წელში ორ-სამჯერ და ავირეკლებოდით მის ღია თაფლისფერ თვალებში, რომლიდანაც ისევ ისე ძლიერად გამოანათებდა მისი დიდი ინტელექტის ძალა. ლაპარაკობდა სუსტი, მიმქრალი ხმით, რის გამოც უფრო ძლიერი სახმო აპარატით აღჭურვილი მოსაუბრის ხმა მისას თითქმის ახშობდა. დამნაშავე ამაში მეც ვიყავი, ვინაიდან მაშინაც ბევრს ვლაპარაკობდი, როცა მისი ხმა და ლაპარაკი თითქმის არ ისმოდა. თავიდან ერთმანეთს ჯოზეფ კონრადზე გავუზიარეთ აზრები. კონრადი განსაკუთრებით მისი პოლონურ-უკრაინული ფესვების გამო მაინტერესებდა (ბიჭობისას იგი ჩერნიგოვში ცხოვრობდა, მამაჩემი კი იმ ქალაქის მახლობელ სოფელში იყო დაბადებული)13. ფრანგული საშუალო ფენის სლავური კულტურული წრიდან, ისე, როგორც მე, ისიც ინგლისურენოვან კულტურულ გარემოში მოხვდა14. „კონრადი დიდი სენიორი იყო, – თქვა ელიოტმა, – ყველაზე მნიშვნელოვანი, ვინც კი ცხოვრებაში შემხვედრია, მაგრამ დაელაპარაკებოდი და მისი იმ მეტყველების გამო, იმის გამო, რომ როგორიღაც ხორხისმიერი გამოთქმა ჰქონდა, მაშინვე იმედი გიცრუვდებოდა“. როგორც ჩემ შემთხვევაში-მეთქი? – ვკითხე, რაზეც მიპასუხა, ძნელი არ არის შენი გაგებაო, რაც, მართალი გითხრათ, სულაც არ წარმოადგენდა პასუხს ჩემს კითხვაზე. ეს ის დრო გახლდათ, როცა იგი თავიდან კითხულობდა „ნოსტრომოს“, ხოლო „სიჭაბუკე“ და „უარყოფითი თვისება“ ყველაზე საუკეთესო ნაწარმოებებად მიაჩნდა მათ შორის, თუ ოდესმე რაიმე ამგვარი წაეკითხა.15 ლუი მაკნისის უდროო გარდაცვალების გამო დიდი გულისტკივილით ლაპარაკობდა, თუმცა ისიც თქვა, მის მიმართ, მართალია, ყოველთვის თბილად ვიყავი განწყობილი, მაგრამ პირადი შეხვედრის შემდეგ იმედი სრულიად გამიცრუვდაო… როცა სენ-ჟონ პერსის თაობაზე აღნიშნა, მისმა „ხელწერამა და გონებამ“ ჩემში დიდი აღტაცება გამოიწვიაო, მაშინვე ის კითხვა გამიჩნდა, ეს იმას ხომ არ ნიშნავდა, რომ მას პერსის ლექსები არ მოსწონდა? თუმცა ამ კითხვის დასმა, მართალი გითხრათ, ვერ გავბედე. რაც შეეხება გიიომ აპოლინერს, მის ხსენებაზე გარკვევით მიმანიშნა, რომ „ალკოჰოლის“16 მნიშვნელობას აზვიადებდნენ. როგორც ყოველთვის, ელიოტმა საუბარი ისევ ენაზე წამოიწყო. ასე თქვა (არა, „თქმა“ არ შეეძლო, უბრალოდ „მიმანიშნა“): ლოიდების ბანაკში სამსახურის დროს იტალიურად თავისუფლად ვლაპარაკობდი, მაგრამ „ეს იყო იტალიელი დანტეს ენა, სრულიად შეუფერებელი ინსტრუმენტი თანამედროვე საქმიანი ფრაზეოლოგიისათვისო“ და განაგრძო: იმის გამო, რომ ცოტ-ცოტა რუმინული და ახალი ბერძნულიც ვიცოდი, ბანკის დირექტორს რატომღაც იმ აზრს შთააგონებდა, რომ აუცილებლად პოლონურიც უნდა მცოდნოდა. როცა ვუთხარი, პოლონური არ ვიცი-მეთქი, თითქოს ეს ძალზე უცნაური და გაუგებარი რამ ყოფილიყო, დაჯერება არ უნდოდა – როგორ, კაცმა რუმინული და ახალი ბერძნული იცოდეს და პოლონური არაო?! ვსვამდი ჯინს, მარტინის (მხოლოდ ელიოტმა შეუკვეთა დაიკირი), პუიი-ფიუმის, ბლანს, არმანიაკს (ელიოტი დრამბიუის სვამდა). არმანიაკ-დრამბიუი რომ უნდა შეესვა, უცებ წელში გაიმართა, მთელი ჩვენი ნაცნობობის მანძილზე სახელით პირველად მომმართა და – ათ წელს კიდევ გვეცოცხლოსო! – სადღეგრძელო შემომთავაზა. ის, რომ შესაძლოა ათი წელი კიდე გვეცოცხლა, იმდენად დაუჯერებელი იყო, ბოკლების წკრიალმა არათუ სიხარული მომგვარა, თვითონ სიტყვაც კი გამოთხოვებასავით მეჩვენა. ჩემს მიმართ იმ წუთას, ჩანს, ისეთ სიახლოვეს გრძნობდა, როგორც არასდროს. მერე ღვინისაგან შემთვრალმა პულოვერის გახდა დაიწყო და საყოველთაო განხილვისთვის თავისი ფლანელის კაშკაშა აჭიმები გამოაჩინა, რითაც ჩვენი „ლე პავილიონის“ („ლუქსი“, „სიმშვიდე“, ჩეკების სქელი წიგნაკები) ხშირი სტუმრების გაოცება გამოიწვია. ვილაპარაკეთ პრეზიდენტ კენედის მკვლელობაზეც.
ელიოტმა – ერთი წლის წინათ თეთრი სახლიდან ორჯერ დამირეკეს ბაhამზე, ერთხელ ნობელის პრემიის ლაურეატთა პატივსაცემად გამართულ ვახშამზე დამპატიჟეს, მეორედ საერთო მიღებაზე მიმიწვიეს… ვერ წარმოიდგენთ, ზოგჯერ რა საშინელი თავხედობა ხდება, არ ვიცი, დამიჯერებთ თუ არა, მაგრამ დალასში ერთხელ შერიფის საპატიო მოადგილედაც კი დამნიშნესო… მართალია, ჩემი აზრი ამაზე ხმამაღლა არ გამომითქვამს, მაგრამ, ღმერთს გეფიცებით, დეზებიან ჩექმებსა, უზარმაზარ შლაპასა და მკერდზე შერიფის ვარსკვლავით ელიოტი ჩემთვის სრულიად წარმოუდგენელი იყო. ყოველი ჩვენი შეხვედრისას საუბარი, ამა თუ იმ კუთხით, მისისიპზე გადაგვქონდა. უფრო ხშირად ამ თემას ელიოტი იწყებდა. მდინარე მისისიპის სიყვარული ჩემს გულში (ისე, როგორც სხვა რუსი ბავშვების გულშიაც) მარკ ტვენმა ააგიზგიზა. როცა პირველად ამერიკაში ჩავედი და მატარებლით მდინარის ერთი ნაპირiდან მეორე ნაპირზე ხშირად მიწევდა მგზავრობა, იმ მდინარის – „უძლიერესი შავი ღმერთის“ ყოველი გადაკვეთისას მუდამ ძალიან ვღელავდი… (თუმცა, როგორც ერთხელ ელიოტმა მიმითითა, ღმერთი მისისიპი კი არა, „ჭუჭყიანი მო“ – მისურიაო). ელიოტი მომიყვა, სიყმაწვილეში, როცა ის მისურის შტატში ცხოვრობდა, ერთ ცივ დილას, მის ოთახში დიასახლისი როგორ შევიდა, ჩაიდანს ცეცხლი როგორ შეუნთო და საწოლის ქვეშიდან თასი როგორ გამოათრია. მერე, ომის დროს, – განაგრძო ელიოტმა, – როცა დუბლინის „ტრინიტი-კოლეჯში“ იეიტსის შესახებ ლექციას ვკითხულობდი, იმ სასტუმროს ნომერში, სადაც მე ვცხოვრობდი, ხანშიშესული დამლაგებელი რომ შემოვიდა, ბუხარში ცეცხლი დაანთო და საწოლის ქვეშიდან თასი გამოიღო, ასე მეგონა, ისევ ის პატარა ბიჭი ვიყავი, ისევ იმ შორეულ მისურში ვცხოვრობდიო. იმ დღეს ელიოტი ძალიან საყვარელი და გულისამაჩუყებელი იყო. რესტორნიდან გამოსვლისას პალტოების ასაღებად რომ ვიცდიდით, გავიგონეთ, მეტრდოტელი მეგარდერობეს როგორ ეუბნებოდა, ახლა აქ თანამედროვეობის უდიდესი პოეტი და უდიდესი თანამედროვე კომპოზიტორი იმყოფებიანო. ამაზე თავი, ცოტა არ იყოს, უხერხულად ვიგრძენით, მაგრამ მდგომარეობიდან ისევ ჩემმა ცოლმა გამოგვიყვანა – რა თქმა უნდა, ესენი ხომ ყოველთვის ძალიან ცდილობდნენო. – თქვა მან სათანადო ინტონაციით.

1. „კრიტერიონი“ – ელიოტის მიერ 1922-1939 წლებში გამოცემული ჟურნალი (მისი პირველი ნომერი გაიხსნა ელიოტის
პოემით – „ბერწი მიწა“).
2. სუინი – ელიოტის სატირული ლექსების გმირი („ლექსები“, 1920).
3. ტირეზია – ელიოტის ლექსების ციკლის – „პრუფროკი და სხვა დაკვირვებების“ გმირი (1917). ამ ციკლში შედის ადრეული
ელიოტის საპროგრამო ნაწარმოები – „ჯ. ალფრედ პრუფროკის სიყვარულის სიმღერა“.
4. სტრავინსკი იხსენებს ელისეს მინდვრების თეატრს, სადაც შედგა „ღვთაებრივი გაზაფხულის“ პრემიერა. ეს პიესა დაიდგა
ლონდონში, „ალბერტ-ჰოლში“, პრემიერიდან 50 წლის თავზე. ყველაზე მნიშვნელოვანი და ყურადსაღებია ის, რომ ახლაც,
ისე, როგორც 50 წლის წინათ, დირიჟორობდა 88 წლის პიერ მონტიე, თუმცა ამჯერად პიესის მხოლოდ საკონცერტო
შესრულებას. სტრავინსკის მტკიცებით, სწორედ მონტიეს ეკუთვნის „ღვთაებრივი გაზაფხულის“ რეაბილიტირება პარიზში
1913 წლის მაისის წარუმატებელი პრემიერის შემდეგ. აქ კომპოზიტორი ეხება პარტიტურის საკონცერტო შესრულებას
1914 წლის აპრილში, როცა მაყურებელი მას აღფრთოვანებული შეხვდა. სტრავინსკი არ მიუთითებს ამ მოვლენის ზუსტ თარიღს,
მაგრამ კომენტატორმა შეძლო დაედგინა, რომ პ. მონტიეს დირიჟორობით „ღვთაებრივი გაზაფხულის“ ეს საკონცერტო
შესრულება შედგა `კაზინო დე პარიში~ 1914 წლის 5 აპრილს. თუმცა საჭიროა აღინიშნოს, რომ „ღვთაებრივი გაზაფხულის“
რეაბილიტაცია მოხდა ცოტა უფრო ადრე და რაც კიდევ უფრო ყურადსაღებია, მოსკოვსა და პეტერბურგში, კომპოზიტორის
სამშობლოში, 1914 წლის 5 და 12 დეკემბერს. ამჯერად ორკესტრს დირიჟორობდა კუსევიცკი (იხ. ა. კუზნეცოვი.
რუსული ბეჭdვის სარკე, 1982 წ. №6, გვ. 72-74).
5. ელიოტის ეს სიტყვები, როგორც ჩანს, ეხება „ღვთაებრივი გაზაფხულის“ იმ საკონცერტო შესრულებას, რომელიც
შედგა 1921 წელს ლონდონში, ი. გუსენსის დირიჟორობით, რასაც სტრავინსკი „ქრონიკაში“ იგონებს (გვ. 150).
6. კოვბოის ფართოფარფლებიანი შლაპა.
7. იმ მოგზაურობის დროს ევტუშენკომ სტრავინსკიც მოინახულა. მათ შეხვედრას ესწრებოდა ლ. ლიბმენი და პოეტის ეს
ვიზიტი სწორედ მან აღწერა თავის მოგონებებში: „სტრავინსკებმა პოეტი სასტუმრო ოთახში მიიღეს. იმ დროს ბიბლიოთეკაში
ვიყავი, მაგრამ იქაც გარკვევით ისმოდა რუსული შეძახილები, რაც დაახლოებით ერთ საათს გაგრძელდა. მესმოდა
სტრავინსკის ომახიანი და მისი ცოლის მხიარული ხმა. სტრავინსკები მას ისეთი ენთუზიაზმით პასუხობდნენ, რომლის
მსგავსი მათ გვერდით გატარებული მთელი ჩემი ცხოვრების მანძილზე არასოდეს მსმენია, თვით მათი რუსი მეგობრების
სტუმრობის დროსაც კი. მერე ევტუშენკომ ლექსების კითხვა დაიწყო. ახლა კი თავი ვეღარ შევიკავე და ჰოლიდან სასტუმრო
ოთახში შევიხედე. რა თქმა უნდა, პოეტი საკუთარ ლექსებს კითხულობდა. მისი ხმა დიდი სიმებიანი ორკესტრივით ვიბრირებდა,
მასში დებიუსის პიანისიმო და ბეთჰოვენის ფორტისიმო ჟღერდა, ხოლო მათ შორის ვაგნერის, მოცარტისა და სტრავინსკის
ჟღერადობის მთელი გამა იყო. ლირიკული ადგილების კითხვისას სავარძელში იჯდა, დრამატულ ადგილებს ფეხზე წამომდგარი
დეკლამირებდა. მისის სტრავინსკი წინ წამოწეულიყო და ისეთი სახე ჰქონდა, თითქოს თავის დაბადების ოცი
წლისთავს ზეიმობსო. თვითონ სტრავინსკი ჯოხს დაყრდნობილი, თითქოს „ო“-ს სათქმელად ტუჩებწინწამოწეული და ყურადღებადქცეული იჯდა და თვალს არ აშორებდა. ჩემთვის კი, ო, რა სამწუხარო იყო, რომ პოეტის არც ერთი სიტყვის შინაარსი
არ მესმოდა!“ (Llibmen, გვ. 305).
8. ელიოტის დისერტაცია – „შემეცნების საგანი და გამოცდილება ფ.გ. ბრედლის ფილოსოფიაში“ (1916 წ.) ელიოტს ეს დისერტაცია
არ დაუცავს.
9. აღნიშნული რომანები ელიოტს ერთმანეთში ერევა, ვინაიდან ორივე რომანის სახელწოდებაში შედის ინგლისური სიტყვა
– middle (შუათანა, შუა, საშუალო) ერთ შემთხვევაში დასახელებულია ჯორჯ ელიოტის რომანი „მიდლმარჩი“ (1871-1872)
(ჯორჯ ელიოტი მწერალი ქალის მერი ენ ევანსის ლიტერატურული ფსევდონიმია), ხოლო მეორე შემთხვევაში უოლტერ
სკოტის რომანი – „შუათანა ლომიანას გული“ ანუ „ედინბურგის დილეგი“ (1818 წლის რუსულ გამოცემაში იგი ამ მეორე სათაურით
არის ცნობილი).
10. იგულისხმება უ. ლუისის ავტობიოგრაფია (Lewis w. Blesting and Bombazdiering London, 1969).
11. 1525-1526 წლებში ინგლისში აშენებული ჰენრი მერვეს სასახლე.
12. 1963 წლის 12 დეკემბერი.
13. ჯოზეფ კონრადი დაიბადა ბერდიჩევში, ერთხანს ცხოვრობდა ჩერნიგოვსა და ვოლოგდაში
14. ჯოზეფ კონრადმა მიიღო ინგლისის მოქალაქეობა.
15. ლაპარაკია ჯ. კონრადის რომანზე „ნოსტრომო“ (1904) და ორ მოთხრობაზე – „სიჭაბუკე“ და „უარყოფითი თვისება“
(1917).
16. გიიომ აპოლინერის ლექსების კრებული „ალკოჰოლი“ (1913).

© “ჩვენი მწერლობა”

ხელის თხოვნა ანუ როგორ შექმნა როტერდამში პოეზიამ ოჯახი

ყოველი წელს, ზაფხულობით, ნიდერლანდური ქალაქი როტერდამი, ევროპის პოეზიის დედაქალაქად იქცევა ხოლმე. ეს მას შემდეგ, რაც 1970 წელს ფესტივალი ‘Poetry International Rotterdam’ დაარსდა და მალევე, ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ და პრესტიჟულ პოეზიის ფესტივალად იქცა. 38-ე ფესტივალზე, პირველად ქართველი პოეტებიც მიიწვიეს. წერილში წაიკითხავთ, როგორ ჩავიდნენ მაია სარიშვილი, შოთა იათაშვილი, რატი ამაღლობელი და მათი ბელგიელი, თბილისში მცხოვრები მთარგმნელი, ინგრიდ დეხრავე, ნიდერლანდებში და როგორ ჩატარდა როტერდამის საერთაშოირისო პოეზიის ფესტივალი ოცდამეთვრამეტეჯერ.

მაინც და მაინც წასვლის ღამეს, პირველი საზაფხულო ბუზი ჩემს ბინაში შემოფრინდა, დავსდევ, მინდა გავაგდო, მაგრამ გარეთ გაფრენას არ აპირებს. მე კი მეცოდება, წარმოვიდგინე, დავბრუნდები და მისი ხმელი გვამი დამხვდება. უცნაურია, წასვლამდე რამდენიმე წუთი მრჩება და ამ ბოლო წუთებსაც ბუზის გადარჩენას ვახმარ. საბედნიეროდ. შოთა შეთანხმებულ დროს მობილურზე მირეკავს: “გამოდი.” ბუზიც სწორ გზაზე გავუშვი და აღარაფერი მაბრკოლებს ნიდერლანდებში გასამგზავრებლად.

თბილისსა და ამსტერდამს შორის რამდენჯერ ვიფრინე, არც კი მახსოვს. ყოველ ფრენას კი განსაკუთრებული საბაბი აქვს. საბაბი შეიძლება იყოს – ნიდერლანდური ენისა და კულტურის კონფერენცია, ჩემი დისა ან ძმისშვილის დაბადების დღე, აუცილებელი სამედიცინო კვლევა, დასვენების საჭიროება, გამოფენა, ერლომ ახვლედიანის წიგნების ნიდერლანდური თარგმანის პრეზენტაცია, და ასე შემდეგ.

ამჟამად კი, ბალახისფერი ჩემოდნით, მარკით “სემსონაიტ”, აიბუქით, ხელჩანთით და სამი ქართველი პოეტით ნიდერლანდებში მივემგზავრები. ჩვენი ფრენის დღესვე, როტერდამის საერთაშორისო პოეზიის ფესტივალი 38-ჯერ იხსნება. ჩვენ საპატიო სტუმრებად ვარ დაპატიჟებული.

ტაქსში მძღოლის გარდა, რატი ამაღლობელი, მაია სარიშვილი და შოთა იათაშვილი მელოდებიან. ღამის 3 საათზე – კაცების შეწუხება მიწევს. ჩემი ეზოს ჭიშკრის ბოქლომს ვებრძვი. ივლისში რვა წელი გახდება, რაც საქართველოში ვცხოვრობ, მაგრამ საბჭოთა ნივთების ხმარება ჯერ კიდევ ვერ ვისწავლე. არადა, ჭიშკარი ღია რომ დავტოვო, და ქურდებს მეზობლების მანქანების მოპარვა გავუადვილო, გამორიცხულია. ადამიანი ჯიპის გარეშე, ადამიანად ხომ არ ითვლება?! საბედნიეროდ შოთა ფარანით მეხმარება, რატი კი – შერჩენილი საბჭოთა სიბრძნით.

აეროპორტში ვჩქარობთ. ტაქსში ბავშვური სიხარული იგრძნობა. რაც დრო გადის, თბილისის დატოვებისას ყოველთვის მელანქოლია მიმძაფრდება ხოლმე. დღეს კი ეს განცდა ჩვენს მიზანს დაემთხვა: წელს როტერდამის ფესტივალი სწორედ იმ მელანქოლიასა და სიგიჟეს ეხება.

ნახევარი წლის წინ, სანამ საქართველოში მუდმივი ბინადრობის ცნობის მოსაპოვნებლად საჭირო საბუთებზე დავრბოდი, ნიდერლანდებიდან დამიკავშირდნენ: “რამდენიმე ქართული წიგნი ნიდერლანდურად რომ გადათარგმნე, პოეზიაზეც ხომ არ იმუშავებდიო?” დავთანხმდი. თორმეტი პოეტის სამ-სამი ლექსი გადავთარგმნე, ნიდერლანდელებისთვის ქართული პოეზიის ლანდშაფტის საჩვენებლად. ამ თარგმანების მიხედვით წელს ფესტივალისათვის სამი პოეტი აარჩიეს. ჰოდა, მაია, შოთა, რატი და მე ერთ თვითმფრინავში ერთიანი მიზნით აღმოვჩნდით. მაიას ეშინია, შოთას ეძინება, რატი რამდენიმე რიგის მოშორებით მოხვდა და თავისი აიპოდი ჩართო. შეშინებული ადამიანი ყველაზე საინტერესოა, იმიტომ, რომ ყველაზე ნაღდია. მითუმეტეს მაია, რომელსაც შიშის კი არ სრცხვენია, არამედ სწორედ შიშსა და წუხილს იყენებს თავის ლექსების ძრავად. მის გვერდზე ვზივარ და ვხვდები, არც უნდა დავაწყნარო, ვინაიდან ეს განცდები მისი ახალი ლექსების საფუძველს წარმოადგენს.

სხიპჰოლზე, ანუ ამსტერდამის აეროპორტში, ის დიდი პატივი, რითიც ნიდერლანდებში გვიღებენ, ოდნავ გვაკვირვებს: ფესტივალის მძღოლი და საქართველოს ახალი დანიშნული ელჩი გვხვდებიან. ვიბნევი. მძღოლის მოსვლის თაობაზე წინასწარ გამაგებინეს. ქალბატონ მაია ფანჯიკიძეს კი აეროპორტში ნამდვილად არ ველოდი. რამდენიმე თვის წინ ქალაბატონ მაიას ნიდერლანდური ენის გაკვეთილები ჩავუტარე. მალე კი ვხვდები, რომ ქალბატონი მაია დედამისის დასახვედრად მოვიდა. ეს კარგად დაემთხვა, ვთანხმდებით, რომ ფესტივალის ქართულ საღამოზე საქართველოს წარმომადგენელი იქნება. საზეიმო განწყობა უკვე ჰაერში იგრძნობა.

მანქანასთან რომ მოვხვდით, მძღოლი გვთავაზობს, რომ წინ დავჯდე: “ჩემი ქართული დაჟანგულია, ამიტომ გზაში საჭირო ინფორმაციას შენ მოგაწოდებ.” ერთი საათის მერე სასტუმროში ისეთ დროს მივდივართ, რომ საუზმეს ვუსწრებთ. ბოლო სართულზე ყავას და წვენს ვწრუპავთ, შემწვარ კვერცხს, ხილის სალათს, კრუასანებს და კიდევ უამრავ სხვა დელიკატესს მივრთმევთ. სასაუზმის შუშის კედლებში როტერდამის განუმეორებელი ხედი ირეკლება. როტერდამი ქალაქია, რომელიც, როგორც გროზნო, ნაჰასაკი, ბერლინი, იერუსალიმი, კიჰალი და მრავალი სხვა ქალაქი, ნანგრევებად გადაიქცა და ფერფლიდან აღსდგა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ გადაწყვიტეს, რომ დაბომბილი როტერდამი თავიდან კი არა, არამედ მომავლისკენ მიმართული მიდგომით აღედგინათ. სანამ ნამგზავრები ვისვენებთ და გემრიელად მივირთმევთ, ჩვენს გარშემო მსოფლიო დონის არქიტექტურული ლანდშაფტი იშლება. ყველა შენობა თავისი განუმეორებელი აურით ჩვენს ყურადღებას ითხოვს. ამ ამბავს ჯერ ჩემთვის ვინახავ. მეც დავიღალე.

როტერდამის გულს წარმოადგენს მოედანი, სადაც კინო, თეატრი და კულტურის ცენტრი წრეს ქმნის. კინოში ყოველწლიურად მსოფლიოში ცნობილი კინოფესტივალი ტარდება, კულტურის ცენტრში ვარსკლავების კონცერტები იმართება, და თეატრში ყოველ გაზაფხულზე, პოეზიის წასაკითხად და მოსასმენად დედამიწის ყველა კუთხიდან იკრიბებიან. ამ სამი შენობის შუაში მდებარე მოედანი ქალაქელების ყველაზე საყვარელი ადგილია. მის ხის იატაკზე სეირნობა სასიამოვნოა, გრძელ სკამებზე ჩამოჯდომა მეგობართან საუბარს უხდება, სიცხეს პირდაპირ იატაკიდან ამოსული შადრევანი აგრილებს. სწორედ ეს სულიერი კუნძული წარმოადგენს ჩვენს ყოველდღიურ სამუშაო ადგილს.

ფესტივალი ერთი კვირის განმავლობაში გრძელდება. თანდათან მოდის წარმატებები: პირველ საღამოს ათიოდე სხვა პოეტთან ერთად შოთა და რატიც გამოდიან. Mმეორე დღეს, გაზეთში სათაურია: “ყველა პოეტს ტაში, ყველაზე მეტი – რატი ამაღლობელს”. მეორე საღამო მთლიანად ქართველ პოეტებს ეთმობათ. შოთა ყველა ლექსის დასრულებისთანავე ტაშს იმსახურებს, რაც ნიდერლანდებში იშვიათი მოვლენაა. ბოლო საღამოს დახურვის ფართიზე კი ვხვდებით, რომ მაიას უკვე ფანები ჰყავს. მრავალი ადამიანისგან უსასრულო ქების გარდა, მაია ერთი კაცისგან საჩუქარს იღებს: მაიას რომ ხედავს, საცეკვაო მოედანს ტოვებს, თავის ოფლიან მაისურს იხდის, და მაიას ჩუქნის.

ჩემს მიმართ კი უფრო ჰაეროვანი დამოკიდებულება შევამჩნიე. ზოგიერთი დაინტერესდა, საქართველოში პურის ფულს რითი ვშოულობ. ვაღიარე, რომ ეს იოლად არ გამომდის. შეწუხებულებმა მირჩიეს, ნიდერლანდელებისთვის ტურისტული სააგენტო გავხსნა, ან რესპოდენტად ვიმუშავო, ან რა ვიცი, კიდევ რა არ მირჩიეს. ამ რჩევების მოსმენა არ გამჭირვებია. ბოლო დროს მოთმინების უნარი მომემატა.
ფესტივალს “კარის ფოტოგრაფი” ყავს, რომელიც ფესტივალის დაარსებიდან, 38 წელია მუშაობს და ბროდსკი, შიმბორსკა და შეიმას ჰინი ჰყავს გადაღებული. Kინოფესტივალზეც, მისი დაარსებიდან მოყოლებული, სტუმრების პორტრეტებს იღებს. ყველას უყვება, როგორ უყვარს თავისი პროფესია. როცა იგებს, საიდან ვართ, ამაყად გვეუბნება, რომ ფარაჯანოვი, ტარკოვსკი და იოსელიანი მრავალჯერ გადაიღო. ბოლო დღეს მითხრა, რომ ჩემს პორტრეტსაც დიდი სიამოვნებით გადაიღებდა: პატარა ნიმფას გავხარო. ვაფრთხილებ, რომ დიდი შანსია, ნიმფა ფოტოფირზე არ დაფიქსირდეს, და თუ დაფიქსირდება, ფრთები მაინც არ მაქვს-მეთქი. როგორ არ გაქვს, უბრალოდ არ ჩანსო. ამ კაცმა ჩინებული პორტრეტი გადამიღო, ამის მერე უკვე მჯერა, რომ განსაკუთრებული არსება ვარ, ოღონდ შესაფერის ტყეს ვეძებ, ნიმფას როლის შესასრულებლად. თითქოს მართლა ფრთები მაქვს, ისე, როგორც სხვას ფანტომური ტკივილი აწუხებს – ტკივილი დაკარგული სხეულის ნაწილში.

საბედნიეროდ, მხოლოდ საქართველოდან მოსული ოთხეული არ ბრწყინავს. იაპონელი კიაო ნომურა, შუახნის კაცი, რომელიც ბრძენ პროფესორს ჰგავს, მიმზიდველი, მშვიდი ხმით, სასტიკ ლექსებს კითხულობს.

ყველაზე ახალგაზრდა მონაწილის გამოსვლისას ფესტივალის თანამშრომელი მიკროფონთან პატარა კიბეს ადგამს. იე მიმი ტაივანელი გოგოა, რომელიც ფულის საშოვნად დონატებს ყიდის, სხვა დროს კი ლექსებს, პიესებს და სცენარებს წერს. სანამ ლექსების კითხვას დაიწყებს, ტკბილი, ფრანგული მუსიკა ისმის, მაგრამ, მისი ლექსებიდან თანამედროვე და რეპულ სტილში, ახალგაზრდის შინაგანი სამყარო იშლება და ყალბ სიტკბოებას სპობს.

ტრადიციულად, ფესტივალი გარკვეული თემის ირგვლივ ტარდება. ამჟამად მელანქოლია და სიგიჟე პოეზიის აკვნად გამოაცხადეს. ორგანიზატორებმა ეს არჩევანი სიტყვასიტყვით წარმოიდგენეს, და მრავალი საკმაოდ მშვიდი პოეტის გარდა, ერთი ნამდვილი შეშლილიც ჩამოიყვანეს. ჰანს ვლეკი ახალგაზრდობიდან ძლიერ, ეგზისტენციალურ ლექსებს წერს. მისი პოეტური სამყარო ყოველდღიურობასთან კონფლიქტშია, და რამდენიმე ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ყოფნის მერე საბოლოოდ ესპანეთში დასახლდა. იქ მარტო ცხოვრობს, საზოგადოებრივი ცხოვრებისგან მოშორებით. დიდი ხანია, სამშობლოში აღარ ყოფილა. არავინ იცის, როგორ ჰანს ვლეკს შევხვდებით.
თავის საღამოზე საცირკო ატრაქციონს აწყობს. “სპექტაკლი” თან ჯადოსნური, თანაც – უხერხულია. სანამ მისი გამომცემელი ჰანს ვლეკის ცხოვრებასა და შემოქმედებას გვაცნობს, თვითონ პოეტი პირველ რიგში ზის და ამ ყველაფერს, გაუჩერებლად და ხმამაღლა თავის კომენტარს ამატებს. მისი გამომცემლის, მეგობარი-პოეტის, დოკუმენტალისტის გამოსვლების მერე თავად ჰანს ვლეკს გადასცემენ სიტყვას. დარბაზი იძაბება. ალბათ, თითოეული მაყურებელი სხვადასხვა სტრატეგიას მიმართავს, რომ უხერხულობისგან დარბაზი არ დატოვოს და უყუროს, როგორ იშორებს პოეტი მიკროფონს, როგორ უსასრულოდ ეძებს საქაღალდეში წასაკითხ ლექსს, პულტს როგორ ტოვებს და სცენაზე ბოდიალს როგორ იწყებს, გამომცემელი და მეგობარი სცენაზე როგორ ბრუნდებიან და ამაოდ ცდილობენ, პოეტი ბავშვივით დააწყანრონ, და თავისი მოვალეობა შეასრულებინონ. ამას ისე ვუყურებ როგორც პერფორმანსს: კაცმა ღია ნაცრისფერი კოსტუმი ჩაიცვა, და იმავე ფერის დიდი ქუდი დაიხურა. დარბაზი არენად გადაიქცა, რაც ნიშნავს, რომ მაყურებლები ზევიდან უყურებენ სცენას. ჰანს ვლეკი თავს არ წევს, მისი სახე რომ არ გამოჩდეს. მისი ტანადობა ლამაზ სურათს ქმნის: სავსე დარბაზი პოეტის სახის ნაცვლად მის ქუდს უყურებს, და პოეტის ლექსების ნაცვლად მის მუსიკალურ და მოუსვენარ ბოდვას უსმენს. საღამო დამთავრდა. ხალხი ადგა, და დარბაზი, უხეშად კი არა, ბუნებრივად და პატივისცემით დატოვა. გარეთ ფესტივალის ერთი თანამშრომელი მომიყვა, რომ იმ დილით ჰანს ვლეკი თავისი ნომრის აივნიდან მეზობლის ოთახში გადაძვრა.

ჩვენი საუკეთესო წუთები სასტუმროს ნომერში შედგა. ფესტივალის კვირეულის განმავლობაში პოეზიის საღამოების გარდა, ბევრი სხვა პროექტიც იყო დაგეგმილი. ერთს “გადაჩურჩულების პროექტი” დაარქვეს. ეს ნიდერლანდელი პოეტის ლექსის რიგრიგობით ნიდერლანდურიდან ქართულად, ქართულიდან რუსულად, რუსულიდან ფრანგულად – და ასე შემდეგ – თარგმანს გულისხმობდა. ყოველ დღე, ერთი ენიდან მეორეზე ითარგმნებოდა, რათა ბოლო დღეს ბოლო ენიდან, რომელიც აფრიკული იყო, ისევ ნიდერლანდურად თარგმნილიყო. რასაკვირველია, ბოლოს შინაარსით და ფორმით საკმაოდ განსხვავებული ლექსი გამოვიდა. ამ თამაშში მონაწილეობის დროს, ერთი შეხედვით შეიძლება უმნიშვნელო, სინამდვილეში კი, ყველაზე ლამაზი წუთები გვქონდა: შოთა, მაია და მე ლოგინზე წამოწოლილები, რატი – პატარა მაგიდასთან, და ჩვენი გონება ერთი მიმართულებით მომუშავე. ასე ერთობლივად გადავთარგმნეთ ლექსი, სადაც პოეტი ნანობს, რომ მისი შემოქმედება მძღნერის სუნით აყროლებულ ვარდს ჰგავს. ჩვენმა თანამშრომლობამ დაამტკიცა, რომ შრომა ჩემში სიყვარულს აღვიძებს. ჩემს ნომერშიც საწერ მაგიდასთან სარკე ეკიდა. დღიურის დასაწერად ან პრეზენტაციის მოსამზადებლად სარკის წინ ვჯდებოდი, და ჩემს თავს ასე შრომაში ჩაფლულს რომ ვხედავდი, გული მიჩქარდებოდა.

მოგზაურობა ბევრ რამეს გასწავლის. ქართველებიც ნიდერლანდებში ყოფნის წყალობით საკუთარ იდენტობაზე ფიქრდებოდნენ. ერთი ქართველი პოეტი ნანობს, რომ ქართველი მეგობრობას იოლად გიცხადებს, ოღონდ ეს მეგობრობა მხოლოდ იქამდე გრძელდება, ვიდრე მას ამისი სურვილი და ინტერესი ყოფნის, და, სამწუხაროდ, ხშირ შემთხვევაში მალე მთავრდება. დასავლელი კი ძნელად გიმეგობრდება, ოღონდ თუ დაგიმეგობრდა, მაშინ ხშირ შემთხვევაში გრძელვადიანი და გულწფრელი ურთიერთობა გამოდის. ამას ქუჩაში მეუბნება. კომენტარისთვის არ მცალია, იმიტომ, რომ ყველანაირად ვცდილობ, გუბეში არ ჩავვარდე.
მეორე დღეს, საერთო ქართველ ნაცნობს ვხვდებით, რომელიც რამდენიმე კვირით ნიდერლანდებში ისვენებს. წლების მანძილზე ნიდერლანდებში სწავლობდა, და ორი წლის წინ ისევ საქართველოში გადასახლდა. ახლა ქართველების საღამოზე გვესტუმრა. ნიდერლანდელი პოეტების არსებობაში ეჭვი ეპარება. რაც აქ ცხოვრობს, ნიდერლანდები ყველაზე არაპოეტურ ქვეყნად ეჩვენა. ჩვენი გამოცდილი ქართველი მეგობარი ამტკიცებს, რომ ნიდერლანდებში ემოციებს ტაბუ ადევს. ქართველები ბედნიერი ერია, ვინაიდან მტკიცედ სჯერათ, რომ ემოციებზე და მეგობრობაზე პატენტი აქვთ მოპოვებული.

ცოდნას უცნობი და იდუმალი საქართველოს შესახებ ჩემთვის არ ვინახავ. ამ რვა წლის განმავლობაში, რაც საქართველოში ვცხოვრობ და კულტურათა შორის გაცვლაზე ვმუშაობ, ვფიქრობ, რომ საქართველო შეგიძლია გიყვარდეს, შეგიძლია გძულდეს, გულგრილი კი, ამ ქვეყნის მიმართ ვერ დარჩები. სასიხარულოა, თუ შენს ბიოგრაფიაში საქართველო რაიმე როლს თამაშობს, უკვე საინტერესო ადამიანად ითვლები. ყველგან გეკითხებიან, იქ როგორ ცხოვრობ, და ღმერთო, იქ რატომ გადასახლდი. როტერდამის ფესტივალზეც “ქართულ დელეგაციას” ყურადღება არ აკლია. ყოველ დღე, მაგალითად 11-დან 2 მონაწილე პოეტს ორ მთარგმნელობით სემინარს სთავაზობენ: ერთი ნიდერლანდელი პოეტის შემოქმედებას ეხება, მეორე კი, მაია სარიშვილის ლექსებს.

მაიას სათარგმნი მასალა ჩემი არჩეული ათი ლექსიდან შედგება. ყოველ დღე, მაია და მე დილაადრიანად ვტოვებთ სასტუმროს, გზაში ქუჩის მუსიკოსს, ასაკოვან აკორდეონისტს და თეატრის ფოიეში შეკრებილ პოეტებს ვესალმებით. პირველ სხდომაზე პორტუგალიელი, ტაივანელი, ნიდერლანდელი და ეგვიპტელი პოეტები გაერთიანდნენ. ორ საათში ერთ ლექსს ვთარგმნით პორტუგალიურად, ჩინურად, ნიდერლანდურად და არაბულად. კვირეულის გამავლობაში პოეტები მაიას ლექსების თარგმნის საშუალებით საქართველოს შესახებ რაღაცეებს იგებენ: საქართველოში მოხუცმა ქალებმა როცა აღარ იციან, პურის ფული საიდან იშოვონ, ქუჩაში ბუშტებს ყიდიან. ქართველი სტუმარს როცა იღებს, თავისი შვილებით ამაყობს, რომლებსაც სტუმრის გასართობად სიმღერები და ლექსები ასწავლა. ოჯახში ქალი ხშირად ცდილობს, თავისი წუხილი არ გამოხატოს. ბევრი ქართული ოჯახის ფინანსურ სირთულეებზე მსჯელობის დროს, ერთი ნიდერლანდელი პოეტი სიღარიბესთან დაკავშირებით თავის აზრს გვიზიარებს: “სიღარიბე ის კი არ არის, რაც ნიდერლანდელი მასზე წარმოიდგენს. შეიძლება ოთხი შვილით და დაბალი შემოსავლით გიჭირდეს, და მაინც, ღარიბად არ ითვლებოდე.”

დღე არ გადიოდა, მაია ვინმეს რომ არ შეექო და არ ეთქვა, რომ დიდი პოეტია. ყველა კომპლიმენტზე მაია ყველაზე ნაზი და გულწრფელი ‘თენკ იუ’-თი პასუხობდა, რაც ოდესმე გამიგია. ქართველებს შორის მაია ამ ფესტივალზე აღმოჩენა იყო. ერთმა ორგანიზატორმა მითხრა, რომ პირველად როცა მაიას ლექსები წაიკითხა, ეგონა, რომ კაცის იყო. სხვამ ჩემი თანდასწრებით მაიას უთხრა, რომ ახალი შიმბორსკა გახდება. მაია სარიშვილმა, როცა თბილისში მისი ლექსების თარგმანზე ვმუშაობდით, ერთხელ აღმიწერა, როგორ წერს. პირველი ლექსიც ახსოვს: ბავშვობაში კორპუსში ცხოვრობდა, და ყოველ დღე მოუთმენლად ელოდებოდა ნაგვის მანქანას. ის კორპუსთან ახლოს ჩერდებოდა, და ყველა თავისი ფანჯრიდან ნაგავს ყრიდა. ერთხელ თავისი პირველი თოჯინა ნაგავში აღმოაჩინა. დედამ ნახმარი თოჯინა ჩუმად მოიშორა. პატარა მაიამ კი ისე განიცადა, რომ მისი პირველი ლექსი იმ დაკარგულ თოჯინას მიუძღვნა. მითხრა, რომ წერის დროს, თითქოს წყალშია ჩაძირული, და სასწრაფოდ ლექსი უნდა დაწეროს, რომ დროზე ამოვიდეს და ისუნთქოს. მისი საყვარელი საწერი ადგილი ის ოთახია, სადაც მის ოთხ შვილს სძინავს, და მათი ტანსაცმელით საწერ ლამპას ფარავს, სინათლემ ბავშვები რომ არ შეაწუხოს. მაიას ლექსები დღიურივით იკითხება. პირდაპირი და ფიზიკური ხატებით ახერხებს ქალის შინაგანი სამყაროსა და არსის ჩვენებას.

ფესტივალის დახურვის საღამოზე ყველა პოეტი ერთი ლექსით გამოდის, რომელიც მელანქოლიას ეხება. ბოლო საცეკვაო საღამოს მერე ერთმანეთს მელანქოლიურად ვემშვიდობებით. გულში კი, ყველას, ალბათ, მაინც უხარია, რომ ჩვენი დროებითი “ოჯახი” იშლება. შოთას ერთი ბელგიელი პოეტი-მეგობრის გაცნობაც მოვასწარი. რამდენიმე წლის წინ შოთა და ის რუმინეთში ერთ-ერთ ფესტივალზე შეხვდნენ, და დღეს როტერდამში შოთას მოსასმენად და სანახავად ჩამოვიდა. ჩემთან მოდის, და ნებართვას მთხოვს, გასაცნობად ერთი ლექსი წამიკითხოს. უარს არ ვეუბნები. სანამ ჩვენს გარშემო უამრავი ხალხი ხმამაღალი მუსიკის ფონზე ყვირის, ყურში შემდეგნაირ სტრიქონებს მიჩურჩულებს: “შენ თვალებში ანგელოზები ცურავენ/ ოცნებები მიატოვე/ სინამდვილე ახლა დგება”. მადლობა გადავუხადე, და ლექსი დავიმახსოვრე – მოგვიანებით დასაფიქრებლად.

შემდეგ დილას ქართველები ნიდერლანდებში უკვე აღარ არიან, ბოლოჯერ ვსაუზმობ სასტუმროს სახურავზე. სადგურში წასასვლელად რომ ჩავდივარ, ერთ-ერთ პოეტს გასასვლელში ვხვდები, ანგოლელ-პორტუგალიელს. ვთავაზობ, რომ სადგურში ერთი ტაქსით წავიდეთ. პარალელურ ქუჩაზე ბანკ-ავტომატიდან საჭირო გზის ფულს ვიღებ, და როცა სასტუმროსკენ ტაქსის დასაჩერებლად მივრბივარ, ანგოლელ-პორტუგალიელს ჩემი ბარგი უკვე ტაქსში შეაქვს. თითქოს, მრავალი წლის ცოლ-ქმარი ვიყოთ. გზაში ჩაძინებულ როტერდამში ცხენებიან და ყვავილებით მორთულ, თეთრ ეტლს ვხვდებით. ქორწილია-მეთქი. ბედნიერად იყვნენო, პოეტმა. იქნებ ნიჭიერი და ბრძენი მეუღლეები გახდნენო. მე კი, კატასტროფული ქმარი აღმოვჩნდი, არც ერთი ქორწინება არ გამომივიდაო. ნუგეშად ტაქსისტს მე გადავუხადე.

სადგურში ბოლო პოეტსაც ვემშვიდობები. ხელს არ მართმევს. აღარასოდეს შევხვდებით. ჩემი ბაქანის მოსაცდელში შავკანიანი ქალი შემოდის სამ პატარა ვაჟთან ერთად. თვალებს ვერ ვაშორებ. სხდებიან, ბიჭები თანდათან ფეხებს ამოძრავებენ. მათი ფეხების მოძრაობაზე მუსიკა მესმის, და მეც შინაგანად ცეკვას ვიწყებ. მატარებელი მოდის, და ბრიუსელისკენ, ჩემს სამშობლოში მივემგზავრები ჩემების სანახავად.

გვერდით ორი ბრიტანელი მეცნიერი ზის. საქაღალდისგან ერთი ფურცელს აიღებს, და მეორეს აჩვენებს. ეცინებათ. თვალის კუთხიდან ვცდილობ გავარკვიო, რა წერია ფურცელზე და რაზე ეცინებათ: ჩემთვის გაუგებარი, ოღონდ ლამაზი სკამები ხატია. ერთ-ერთს ასე ჰქვია: “Sheepworld”. ლექსის სათაურად ცუდი არ იქნებოდა. წვიმა ფანჯარას სცემს, და რაინის გრძელ ხიდზე რომ გადავდივართ, მეჩვენება, თითქოს მდინარეში წყალი კი არა, ნისლი მიედინება.

ბრიუსელში სხვა მატარებელზე უნდა გადავჯდე. სამშობლოში ვარ. ფანჯრიდან ძველი სახლები ჩანს. ყველგან გრაფიტია. ქუჩებში ხალხი ქოლგით ქარს ებრძვის. პირველ ვაგონში ვზივარ. მძღოლმა კარი ღია დატოვა, და ყველა მისი მოქმედება ჩანს. გვირაბში თავის კაბინაში სინათლეს ანთებს, და შემხვედრ კოლეგას ესალმება. დერეფნის იქით ერთი გოგო ზის, თავის მშობლებთან ერთად. კაცი ქალიშვილს ესაუბრება. ქალი კი ერთი ხელით გაზეთს კითხულობს, და მეორე ხელი ქმრის მუხლზე უდევს. ქმრის ხელი ცოლის ხელზე ისვენებს. მინდა, რომ ის გვერდი, რომელსაც ქალი კითხულობს, სანამ მე არ ჩავალ, არ დამთავრდეს.

ვატუ, ბელგია, 6 ივლისი 2007

© “ცხელი შოკოლადი”

­­­­­­­­­­­იტალო კალვინოს წარმოსახული სინამდვი­ლე

თარგმნა თამარ ლომიძემ

1981 წელს ინგ­ლის­ში გა­მოქ­ვეყ­ნ­და იტ­ა­ლო კალ­ვი­ნოს წიგ­ნი “თუ ზამ­თ­რის ღა­მით ყა­რი­ბი…”, რა­მაც, ჩემ­და გა­საკ­ვი­რად, მეტ-ნაკ­ლე­ბად უხ­მა­უ­როდ ჩა­ი­ა­რა. მა­შინ ბრი­ტა­ნეთ­ში ცო­ტა ვინ­მე თუ იც­ნობ­და კალ­ვი­ნოს სა­ხელს. მახ­სოვს, რო­გორ დავ­რე­კე “ლონ­დო­ნის ლი­ტე­რა­ტუ­რულ მი­მომ­ხილ­ველ­ში” და რე­დაქ­ცი­ის თა­ნამ­შ­რომ­ლებს ვკითხე, ხომ არ აპ­ი­რებ­დ­ნენ სტა­ტი­ის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბას კალ­ვი­ნოს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბის შე­სა­ხებ. “ვის წიგ­ნ­ზე სა­უბ­რობთ?”, ჩა­მე­ძი­ენ ის­ი­ნი. “იტ­ა­ლო კალ­ვი­ნო­სი”, მი­ვუ­გე მე. “ეგ ვი­ღაა?” გა­ის­მა კითხ­ვა. შევ­ძ­რ­წუნ­დი და ვთხო­ვე, და­ე­ბეჭ­დათ ჩე­მი ნარ­კ­ვე­ვი, რო­მე­ლიც “ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მი­მომ­ხილ­ვე­ლის” მკითხ­ვე­ლებს გა­აც­ნობ­და არა მარ­ტო ამ ნა­წარ­მო­ებს, არ­ა­მედ, სა­ერ­თოდ, ამ ავ­ტო­რის მთელ შე­მოქ­მე­დე­ბას.

ეს ჩა­ნა­ფიქ­რი გან­ვა­ხორ­ცი­ე­ლე და ვი­ღა­ცამ ჩე­მი სტა­ტია კალ­ვი­ნოს გა­უგ­ზავ­ნა.

მა­ლე საკ­მა­ოდ პო­პუ­ლა­რულ პი­როვ­ნე­ბად ვი­ქე­ცი, რად­გან ჩემს წიგნს პრე­მია მი­ე­ნი­ჭა. მთე­ლი მსოფ­ლი­ო­დან მი­რე­კავ­დ­ნენ და მომ­მარ­თავ­დ­ნენ სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რი (ჩემ­თ­ვის მი­უ­ღე­ბე­ლი) წი­ნა­და­დე­ბით. ამ პე­რი­ოდ­ში ტე­ლე­ფო­ნით და­მი­კავ­შირ­და ლონ­დო­ნის რი­ვერ­სა­ი­დის თე­ატ­რის დი­რექ­ტო­რი დე­ვი გო­თარ­დი, რო­მელ­მაც მა­უწყა, რომ კალ­ვი­ნო თა­ნახ­მა იყო სა­ჯა­რო ლექ­ცი­ის წა­კითხ­ვა­ზე (რაც ლონ­დონ­ში ძალ­ზე იშ­ვი­ა­თია) და სურ­და, რომ ის სწო­რედ მე წარ­მედ­გი­ნა აუდ­ი­ტო­რი­ი­სათ­ვის. გო­თარ­დ­მა ბორ­ძი­კით მთხო­ვა, რომ თუ, ჩე­მი და­კა­ვე­ბუ­ლო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, ამ­ას მო­ვა­ხერ­ხებ­დი, ის ძალ­ზე მად­ლო­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და… და ა.შ. მთე­ლი ამ დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვცდი­ლობ­დი, სიტყ­ვა ჩა­მერ­თო და მეთ­ქ­ვა, თა­ნახ­მა ვარ-მეთ­ქი.

მა­გონ­დე­ბა პირ­ვე­ლი შეხ­ვედ­რა კალ­ვი­ნოს­თან. რი­ვერ­სა­იდ­ზე მივ­დი­ო­დი და უეც­რად მივ­ხ­ვ­დი, რა სა­ში­ნელ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აღ­მოვ­ჩ­ნ­დი, რად­გან თვით კალ­ვი­ნოს თან­დას­წ­რე­ბით უნ­და წარ­მო­მეთ­ქ­ვა შე­სა­ვა­ლი სიტყ­ვა. სიმ­წ­რის ოფლ­მა და­მას­ხა. რო­დე­საც კალ­ვი­ნოს­თან მი­ვე­დი, მან მკითხა, დავ­წე­რე თუ არა რა­ი­მე და მთხო­ვა, მეჩ­ვე­ნე­ბი­ნა ტექ­ს­ტი. გულ­ში შე­ვი­კურ­თხე, მაგ­რამ მა­ინც გა­და­ვე­ცი ნა­წე­რი ფურ­ც­ლე­ბი, თან გა­ვი­ფიქ­რე, რომ არ მო­ე­წო­ნოს, რა ჯან­და­ბა ვქნა-მეთ­ქი. სა­ბედ­ნი­ე­როდ, და­საწყის­ში­ვე და­მოწ­მე­ბუ­ლი მქონ­და აპ­უ­ლე­უ­სის “ოქ­როს ვი­რი”, რაც კალ­ვი­ნოს მო­ე­წო­ნა – “აპ­უ­ლე­უ­სი”, – თქვა მან. “ძა­ლი­ან კარ­გი”.

მან და­მიბ­რუ­ნა ტექ­ს­ტი და, ამ­რი­გად, შევ­ძე­ლი ჩე­მი შე­სა­ვა­ლი სსიტყ­ვის წარ­მოთ­ქ­მა. შე­საძ­ლოა, კალ­ვი­ნო ვერ ხვდე­ბო­და, რო­გო­რი აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბა გა­მო­იწ­ვია ინგ­ლის­ში მის­მა შე­მოქ­მე­დე­ბამ. არ­ა­სო­დეს მი­ნა­ხავს ასე გა­ჭე­დი­ლი დარ­ბა­ზი. ეს იყო აღ­ტა­ცე­ბი­სა და სიყ­ვა­რუ­ლის გან­საც­ვიფ­რე­ბე­ლი დე­მონ­ს­ტ­რა­ცია. დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, რომ ამ­ან კალ­ვი­ნო ძალ­ზე ააღ­ელ­ვა.

ერ­თი წლის შემ­დეგ, 1982 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში, იტ­ა­ლო და მი­სი ცო­ლი ჩი­ჩი­ტა სა­პა­ტიო სტუმ­რე­ბად მი­იწ­ვი­ეს ბუ­კე­რის პრე­მი­ით და­ჯილ­დო­ე­ბის აღ­სა­ნიშ­ნავ ბან­კეტ­ზე. მეც დამ­პა­ტი­ჟეს (ისე, რო­გორც ყო­ფილ “მის მსოფ­ლი­ოს” პა­ტი­ჟე­ბენ ხოლ­მე, რად­გან ერ­თი წლის წინ ეს პრე­მია მე მო­მა­ნი­ჭეს). ჩვე­უ­ლებ­რივ, ამგ­ვარ ბან­კე­ტებ­ზე მწერ­ლებს მცი­რე რა­ო­დე­ნო­ბით იწ­ვე­ვენ ხოლ­მე. ამ­ჯე­რად სტუ­მარ­თა სი­ა­ში სულ ექვ­სი მწერ­ლის გვა­რი იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი, მეშ­ვი­დე კი წი­ნა წლის ლა­უ­რე­ა­ტი, ესე იგი, მე ვი­ყა­ვი. ბუ­კე­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლებს არ გა­მო­უცხა­დე­ბი­ათ, რომ იქ იტ­ა­ლო იმ­ყო­ფე­ბო­და. გა­სა­ო­ცა­რია – მას შემ­დეგ, რაც კალ­ვი­ნო დი­დი ხარ­ჯე­ბით გად­მო­აფ­რი­ნეს იტ­ა­ლი­ი­დან, სა­უ­კე­თე­სო სას­ტუმ­რო­ში მო­აწყ­ვეს და მის­ცეს ავ­ტო­მან­ქა­ნა მძღო­ლი­თურთ, თა­ვი არ­ა­ვის შე­უ­წუ­ხე­ბია, ემც­ნო სტუმ­რე­ბის­თ­ვის, რომ ის დარ­ბაზ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და.

ეს წე­ლი ღირ­ს­შე­სა­ნიშ­ნა­ვი გახ­ლ­დათ ორი სხვა ფაქ­ტის გა­მოც: ჯერ ერ­თი, ბუ­კე­რის პრე­მია მი­ე­ნი­ჭა “შინ­დ­ლე­რის ყუთს”, რო­გორც ბე­ლეტ­რის­ტუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის სა­უ­კე­თე­სო ნი­მუშს, თუმ­ცა წიგ­ნის შე­სა­ვალ­ში ავ­ტორ­მა, თო­მას კი­ნე­ლიმ გა­ნაცხა­და, რომ მის ნა­წარ­მო­ებ­ში რე­ა­ლუ­რი ამ­ბა­ვი იყო მოთხ­რო­ბი­ლი. მი­უ­ხე­და­ვად ამ­ი­სა, მას მი­ე­ნი­ჭა ბუ­კე­რის პრე­მია, რო­გორც ბე­ლეტ­რის­ტულ თხზუ­ლე­ბას – რაც მოვ­ლე­ნე­ბის სავ­სე­ბით კალ­ვი­ნო­სე­ულ, გრო­ტეს­კულ გან­ვი­თა­რე­ბად აღ­ვიქ­ვი. შემ­დეგ ეს წიგ­ნი გა­მო­ი­ცა ამ­ე­რი­კა­ში, რო­გორც პუბ­ლი­ცის­ტუ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი, სა­თა­უ­რით – “შინ­დ­ლე­რის სია” და ფარ­თო აღ­ი­ა­რე­ბა ჰპო­ვა.

1982 წლის მე­ო­რე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი მოვ­ლე­ნა გახ­ლ­დათ ბრი­ტა­ნე­თი­სა და არ­გენ­ტი­ნის კონ­ფ­ლიქ­ტი ფოლ­კ­ლენ­დის (მალ­ვი­ნას) კუნ­ძუ­ლე­ბის გა­მო. ჩი­ჩი­ტა არ­გენ­ტი­ნე­ლი იყო. ერთ სა­ზე­ი­მო სა­დილ­ზე, სა­ნამ სუფ­რას მი­ვუს­ხ­დე­ბო­დით, ჩი­ჩი­ტა მომ­ვარ­და და აღ­ელ­ვე­ბით მკითხა: “რა ვქნა? მითხ­რეს, რომ ინგ­ლი­სის ად­მი­რა­ლის გვერ­დით დამ­ს­ვა­მენ”. ვუ­პა­სუ­ხე, რომ ერ­თა­დერ­თი გა­მო­სა­ვა­ლი ჰქონ­და – შე­ტე­ვა­ზე უნ­და გა­და­სუ­ლი­ყო. სა­დი­ლის დროს ვხე­დავ­დი, რომ ად­მი­რა­ლი უხ­ე­რუ­ლად იშ­მუშ­ნე­ბო­და და, ძი­რი­თა­დად, დუმ­და, ჩი­ჩი­ტა კი ფან­ტას­ტი­უ­რად ბევრს ლა­პა­რა­კობ­და. ად­მი­რა­ლის­თ­ვის სა­დილ­მა აშ­კა­რად უს­ი­ა­მოვ­ნოდ ჩა­ი­ა­რა.

მახ­სენ­დე­ბა კი­დევ ერ­თი შეხ­ვედ­რა იტ­ა­ლოს­თან ლონ­დო­ნის იტ­ა­ლი­ის ინს­ტი­ტუტ­ში. ისე მოხ­და, რომ იმ დღეს გარ­სია მარ­კე­სი ნო­ბე­ლის პრე­მი­ით და­ა­ჯილ­დო­ვეს. იტ­ა­ლოს ვკითხე, ხომ არ იც­ო­და, რა ხდე­ბო­და სტოკ­ჰოლ­მ­ში. “დი­ახ”, მითხ­რა მან, “ეს სკან­და­ლია”. მე შე­ვე­პა­სუ­ხე, “იტ­ა­ლო, ხომ იც­ით, გარ­სია მარ­კე­სი მარ­თ­ლაც კარ­გი მწე­რა­ლია. მი­სი და­ჯილ­დო­ე­ბა ნამ­დ­ვი­ლად სა­სი­ა­მოვ­ნო ფაქ­ტია”. კალ­ვი­ნომ მო­მი­გო, რომ მარ­კე­სის­თ­ვის ნო­ბე­ლის პრე­მი­ის მი­ნი­ჭე­ბა ბორ­ხეს­ზე ად­რე და­ახ­ლო­ე­ბით იმ­ას­ვე ნიშ­ნავ­და, რა­საც შვი­ლის და­ჯილ­დო­ე­ბა მა­მა­ზე ად­რე.

“კალ­ვი­ნოს ქმნი­ლე­ბე­ბის კითხ­ვი­სას მივ­ხ­ვ­დი, რომ ჩვენ არ­ას­წო­რად გვეს­მის რე­ა­ლიზ­მის ცნე­ბა. ლი­ტე­რა­ტორ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბის აზ­რით, რე­ა­ლიზ­მი არ­ის გარ­კ­ვე­უ­ლი წე­სე­ბის ერ­თობ­ლი­ო­ბა და ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი კონ­ვენ­ცი­ე­ბის დაც­ვა უზ­რუნ­ველ­ყოფს სი­ნამ­დ­ვი­ლის რე­ა­ლის­ტურ ას­ახ­ვას. ჩე­მი აზ­რით, ეს კონ­ვენ­ცი­ე­ბი არ გან­საზ­ღ­ვ­რავს რე­ა­ლის­ტუ­რია თუ არა რო­მე­ლი­მე თხზუ­ლე­ბა. ამ­ას ად­ას­ტუ­რებს კალ­ვი­ნოს შე­მოქ­მე­დე­ბაც. რე­ა­ლის­ტუ­რია მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რი, ფან­ტას­ტი­კუ­რი, კო­მი­კუ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი, რად­გან ის­ი­ნი გვიჩ­ვე­ნე­ბენ ფაქ­ტებს ისე, რო­გორც მათ აღ­იქ­ვამს ესა თუ ის ად­ა­მი­ა­ნი, ესე იგი, ის­ი­ნი იმ­თა­ვით­ვე ჩა­ფიქ­რე­ბუ­ლია, რო­გორც რე­ა­ლის­ტუ­რი ქმნი­ლე­ბე­ბი. ამგ­ვა­რი თვალ­საზ­რი­სი რე­ა­ლიზ­მის შე­სა­ხებ ნაკ­ლე­ბად უკ­ავ­შირ­დე­ბა შე­მოქ­მე­დე­ბით მე­თო­დებს და მთლი­ა­ნად გა­ნი­საზ­ღ­ვ­რე­ბა შე­მოქ­მე­დის მიზ­ნით. მა­გა­ლი­თად, ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი რო­მა­ნი ინგ­ლი­სელ არ­ის­ტოკ­რატ­თა ად­ი­ულ­ტე­რის შე­სა­ხებ, ჩე­მი აზ­რით, ერთ­გ­ვა­რი მა­გი­უ­რი რე­ა­ლიზ­მი­სა და ეს­კა­პიზ­მის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა და, ამ­დე­ნად, ფან­ტა­ზი­ის ნა­ყოფს წარ­მო­ად­გენს მა­შინ, რო­დე­საც კალ­ვი­ნოს ფან­ტას­ტი­კუ­რი, იგ­ავ­თ­მ­წერ­ლო­ბი­თი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი ააშ­კა­რა­ვებს სხვა­ო­ბას რე­ა­ლო­ბა­სა და სი­ყალ­ბეს შო­რის. ესაა უდ­ი­დე­სი გაკ­ვე­თი­ლი, რო­მე­ლიც კალ­ვი­ნოს შე­მოქ­მე­დე­ბი­დან გა­მო­ვი­ტა­ნე.

ყვე­ლა მწე­რალს გაჰ­ყავს გზე­ბი რე­ა­ლუ­რი სამ­ყა­რო­დან წარ­მო­სა­ხუ­ლი სამ­ყა­როს­კენ და, ვფიქ­რობ, კალ­ვი­ნოს ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი სწო­რედ ამ მხრი­ვაა ყვე­ლა­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო. რო­გო­რაა გაყ­ვა­ნი­ლი ეს გზა? რო­გორ უნ­და გა­ვაღ­წი­ოთ “აქ­ე­დან” “იქ­ამ­დე”? რო­გორ უნ­და მოვ­ხ­ვ­დეთ ალ­ფა­ვილ­ში, ოზ­ის ან სას­წა­ულ­თა ქვე­ყა­ნა­ში? ყო­ვე­ლი­ვე ეს კალ­ვი­ნოს­თ­ვის სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბას არ წარ­მო­ად­გენ­და.

ჩე­მი აზ­რით, კალ­ვი­ნომ ბო­ლომ­დე შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა სამ­ყა­როს ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი ხედ­ვა. ამ­ის და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად მო­გიყ­ვე­ბით მწერ­ლის სი­ცოცხ­ლის უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი წუ­თე­ბის შე­სა­ხებ (ჩი­ჩი­ტას მო­ნათხ­რო­ბის მი­ხედ­ვით). ეს შე­იძ­ლე­ბო­და შემ­თხ­ვე­ო­და მხო­ლოდ კალ­ვი­ნოს. მან, სიკ­ვ­დი­ლის წინ, თა­ვი და­აღ­წია კო­მა­ტო­ზურ მდგო­მა­რე­ო­ბას და წარ­მოთ­ქ­ვა: “ვა­ნი დე მარ­სა­ლია, ფე­ნო­მე­ნო­ლო­გი”, შემ­დეგ კი და­უ­მა­ტა: “კო­მა”. ჩი­ჩი­ტამ არ იც­ო­და, ვინ იყო ვა­ნი დე მარ­სა­ლია და რა­ტომ ფიქ­რობ­და კალ­ვი­ნო მის შე­სა­ხებ. იტ­ა­ლი­ის ის­ტო­რია არ იც­ნობს ამ სა­ხე­ლი­სა და გვა­რის მქო­ნე პი­როვ­ნე­ბას. ბო­ლოს კალ­ვი­ნოს ერთ-ერთ ად­რე­ულ ნა­წარ­მო­ებ­ში (რო­მე­ლიც მან, ახ­ალ­გაზ­რ­და, რა­დი­კა­ლუ­რად გან­წყო­ბილ­მა მწე­რალ­მა შეთხ­ზა “უნ­ი­ტას­თ­ვის”) ჩი­ჩი­ტამ აღ­მო­ა­ჩი­ნა, რომ იტ­ა­ლოს მარ­ქ­სის­ტუ­ლი უტ­ო­პი­ის­თ­ვის ეწ­ო­დე­ბი­ნა მარ­ქ­სა­ლია. მარ­ქ­სა­ლია იქ­ცა მარ­სა­ლი­ად. სი­ცოცხ­ლის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წუ­თებ­ში კალ­ვი­ნომ და­ა­კავ­ში­რა მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი ცხოვ­რე­ბის და­საწყი­სი და და­სას­რუ­ლი – კო­მა, ე.ი. შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა ამ ცხოვ­რე­ბის ერ­თი­ა­ნო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბა თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბის ბო­ლო, უგ­ო­ნო მო­მენ­ტ­შიც.

© “არილი”

რო­გორ გაჰ­ყ­ვა ფოლ­კ­ნე­რის ფავ­ნუ­სი პა­ნის ძა­ხილს

ლე­ლა სამ­ნი­აშ­ვი­ლი

უილ­ი­ამ ფოლ­კ­ნერ­მა წე­რა იმ რწმე­ნით და­იწყო, რომ პო­ე­ტი გახ­დე­ბო­და, მაგ­რამ ამ სურ­ვი­ლის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა მხო­ლოდ პრო­ზა­ში გახ­და შე­საძ­ლე­ბე­ლი. ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში გვაქვს მრა­ვა­ლი მა­გა­ლი­თი იმ­ი­სა, რომ მწე­რა­ლი მოღ­ვა­წე­ო­ბას პო­ე­ზი­ით იწ­ყებს, შემ­დეგ პრო­ზა­ზე გა­და­დის და ამ­ის სა­ფუძ­ვე­ლი თით­ქ­მის ყო­ველ­თ­ვის მწერ­ლის მი­ერ სა­კუ­თა­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბის სწო­რად გა­აზ­რე­ბის უნ­ა­რია. უიშ­ვი­ა­თე­სია შემ­თხ­ვე­ვა (მაგ.: თო­მას ჰარ­დი), რო­დე­საც მსგავ­სი არ­ჩე­ვა­ნით მწე­რა­ლი გვი­ტო­ვებს ორ­ჭო­ფო­ბის მი­ზეზს, რა­თა იგი უკ­ე­თეს პრო­ზა­ი­კო­სად მი­ვიჩ­ნი­ოთ, ვიდ­რე პო­ე­ტად. მათ შო­რის, ვინც პრო­ზა­ზე გა­დას­ვ­ლით სწო­რი არ­ჩე­ვა­ნი გა­ა­კე­თა, ფოლ­კ­ნერს ყვე­ლა­ზე ნაკ­ლე­ბად ჰქონ­და სა­ბა­ბი სა­კუ­თა­რი თა­ვი “და­მარ­ცხე­ბულ პო­ე­ტად” გა­მო­ეცხა­დე­ბი­ნა. მი­სი ნა­წე­რე­ბი თა­ვი­სუფ­ლად შე­იძ­ლე­ბა პო­ე­ზი­ად ჩავ­თ­ვა­ლოთ, მი­თუ­მე­ტეს, რომ დღე­ი­სათ­ვის ან­არ­ქის­ტუ­ლად სუ­ლაც აღ­არ გა­ის­მის პო­ე­ზი­ა­სა და პრო­ზას შო­რის ზღვა­რის არ­არ­სე­ბო­ბის იდეა.

რაც შე­ე­ხე­ბა ტრა­დი­ცი­ულ პო­ე­ზი­ას, ფოლ­კ­ნერ­მა აქ თა­ვი­სი სტი­ლი ნამ­დ­ვი­ლად ვერ იპ­ო­ვა, მაგ­რამ მი­სი ლექ­სე­ბი იმ­ი­თაა სა­ინ­ტე­რე­სო, რომ შე­უძ­ლი­ათ დაგ­ვა­ნა­ხონ, თუ რო­გორ გან­ვი­თარ­და იგი რო­გორც ხე­ლო­ვა­ნი, რო­გორ მი­აღ­წია იმ­ას, რა­საც თვით­მ­ყო­ფა­დო­ბას ვუ­წო­დებთ.

სა­ერ­თოდ, ძალ­ზედ მცდა­რია აზ­რი იმ­ის შე­სა­ხებ, თით­ქოს ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გავ­ლე­ნე­ბი ხელს უშ­ლის მწერ­ლის მი­ერ სა­კუ­თა­რი ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი სტი­ლის მიგ­ნე­ბას. ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გავ­ლე­ნა – მწერ­ლი­სათ­ვის ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­წი­ლი, ან სუ­ლაც, – ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი გე­მოვ­ნე­ბის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა. ფოლ­კ­ნე­რის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, უბ­რა­ლოდ, – რამ­დე­ნი­მე წე­ლი­წა­დი დას­ჭირ­და ამ გა­მოც­დი­ლე­ბის გა­აზ­რე­ბა­სა და სა­ჭი­რო ფორ­მა­ში მოყ­ვა­ნას.

ფოლ­კ­ნე­რის მრა­ვალ­რიცხო­ვან მკვლე­ვარ­თა­გან ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე უფ­რო ცნო­ბი­ლი, – ამ­ე­რი­კე­ლი კლენთ ბრუკ­სი, თა­ვის ნაშ­რომ­ში “იოკ­ნა­პა­ტო­ფა­სა­კენ და მის მიღ­მა”, წერს, რომ “პო­ე­ტე­ბი, რომ­ლებ­საც ფოლ­კ­ნე­რი ქვეც­ნო­ბი­ე­რად თუ არ­აქ­ვეც­ნო­ბი­ე­რად ბა­ძავ­და, იყვ­ნენ გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის ოთხ­მოც­და­ა­თი­ა­ნი წლე­ბის პო­ე­ტე­ბი, ანუ ის­ი­ნი, ვი­საც “მინ­დორ­თა და ტყე­თა ღმერ­თე­ბის არ­სე­ბო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბა” ჯერ კი­დევ შე­ეძ­ლოთ. ამ­ი­ტო­მაც, ფოლ­კ­ნე­რის ად­რე­უ­ლი ლექ­სე­ბი გვი­ან­დე­ლი რო­მან­ტიზ­მის ლექ­სე­ბია. რო­გორც მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თა­ვად იხ­სე­ნებ­და, თექ­ვ­ს­მე­ტი წლი­სამ აღ­მო­ა­ჩი­ნა სუ­ინ­ბერ­ნი: “ახ­ლა (1925) მეჩ­ვე­ნე­ბა, რომ ვი­პო­ვე შე­სა­ფე­რი­სი ჭურ­ჭე­ლი, რო­მელ­შიც და­უმ­ს­ხ­ვ­რევ­ლად ჩა­ვაწყობ­დი სა­კუ­თარ ბუნ­დო­ვან ემ­ო­ცი­ურ ჩრდი­ლებს. მხო­ლოდ წლე­ბის შემ­დეგ მი­ვა­გე­ნი სუ­ინ­ბერ­ნ­ში მეტს, ვიდ­რე ეს კაშ­კა­შა და ბას­რი ბგე­რა იყო”.

ამ გავ­ლე­ნით და­წე­რი­ლი ფოლ­კ­ნე­რის ერთ-ერ­თი ლექ­სი “Sapphics“, – სუ­ინ­ბერ­ნის ამ­ა­ვე სა­ხელ­წო­დე­ბის ლექ­სის გა­მო­ძა­ხილ­სა და კო­მენ­ტარს წარ­მო­ად­გენს. სუ­ინ­ბერ­ნის ის­ეთ ფრა­ზებს, რო­გო­რი­ცაა “The breasts of the nymps in the brake” (“ნიმ­ფა­თა მკერ­დი მსხვრე­ვი­სას”); “her bright breast shortening into sigh” (“ამ­ო­სუნ­თ­ქ­ვი­სას ეკ­უმ­შე­ბა ნა­თე­ლი მკერ­დი”), – ფოლ­კ­ნე­რი ოთხ­ჯერ ეხ­მა­უ­რე­ბა: “no shortening brested nymph” (“აღ­არ ჩანს ნიმ­ფა – კუმ­შ­ვა­დი მკერ­დით”); “dream his body… shortening and shuddering into his” (“ოც­ნე­ბა მას­ზე… თრთის, იკ­უმ­შე­ბა მი­სი სხე­უ­ლი”); “did short to sighs her breast” (“ამ­ო­სუნ­თ­ქ­ვა­ში მი­ი­ლია იმ­ი­სი მკერ­დი”); “lies on her short and circled breast” (“აწ­ევს პა­ტა­რა, მორ­კა­ლურ მკერ­დ­ზე”).

ფოლ­კ­ნე­რის ად­რე­უ­ლი, გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ლექ­სე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა ჩვე­ნამ­დე უფ­რო – ფრან­გუ­ლი წყა­რო­ე­ბი­დან არ­ის ცნო­ბი­ლი, ვიდ­რე ბრი­ტა­ნუ­ლი­დან. ახ­ალ­გაზ­რ­და ფოლ­კ­ნე­რი გან­სა­კუთ­რე­ბით იყო და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ფრან­გუ­ლი პო­ე­ზი­ით, – ბა­ძავ­და და თარ­გ­მ­ნი­და მა­ლარ­მეს, პოლ ვერ­ლენს.

1924 წლის დე­კემ­ბერ­ში ფოლ­კ­ნერ­მა თა­ვი­სი პირ­ვე­ლი წიგ­ნი “The Marble Faun” (“მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუ­სი”) გა­მოს­ცა. ლექ­სის მეტ­რუ­ლი ზო­მა (რვა­მარ­ც­ვ­ლი­ა­ნი სტრი­ქო­ნე­ბი) უილ­ი­ამ ბატ­ლერ იეიტ­სის “The Song of Happy Shepherds” (“ბედ­ნი­ე­რი მწყემ­სის სიმ­ღე­რა”)-დან უნ­და იყ­ოს აღ­ე­ბუ­ლი. ფოლ­კ­ნე­რის ფავ­ნუსს მარ­მა­რი­ლო­ში მო­აქ­ცე­ვენ და ბა­ღის ორ­ნა­მენ­ტად დად­გა­მენ. ერთ ხანს მას “მყვი­რა­ლა ბრბო” ცეკ­ვით გარს უვ­ლის. შემ­დეგ ფავ­ნუ­სი მი­ტო­ვე­ბუ­ლია და ბაღ­ში წე­ლი­წა­დის დრო­თა ცვა­ლე­ბა­დო­ბას გაჰ­ყუ­რებს. ფავ­ნუ­სი ცდი­ლობს გა­მო­ვი­დეს ქვი­დან, უპ­ა­სუ­ხოს პა­ნის ძა­ხილს, მოძ­რა­ვი სამ­ყა­როს ნა­წი­ლი გახ­დეს. მის წარ­მო­სახ­ვა­ში ჩნდე­ბა სუ­რა­თი – “I pass to cool my feet in deep rich grass” (“ვა­ბი­ჯებ, რა­თა ღრმა, ხშირ ბა­ლახ­ში გა­ვიგ­რი­ლო ჩე­მი ტერ­ფე­ბი”). მაგ­რამ ფავ­ნუ­სი ხშირ ბა­ლახ­ში ტერფს ვე­რა­სო­დეს ვერ გა­იგ­რი­ლებს. ის სა­მუ­და­მოდ მარ­მა­რი­ლო­ში რჩე­ბა “სევ­დი­ან ტუ­სა­ღად” – “a sad, bound prisoner“. აქ იგრ­ძ­ნო­ბა კიტ­სის გავ­ლე­ნა, ფოლ­კ­ნე­რი ალ­ბათ გა­ტა­ცე­ბით კითხუ­ლობ­და კიტ­სის “Ode on a Gracian Um” (“ოდა ბერ­ძ­ნულ ლარ­ნაკ­ზე”) და “Ode to a Nightingle” (“ოდა ბულ­ბულს”), სა­დაც უძ­რა­ო­ბა­ში ჩა­ყი­ნუ­ლი გმი­რის სევ­და გა­ის­მის.

რო­გორც ბრუკ­სი აღ­ნიშ­ნავს, “ფავ­ნუ­სის” ყვე­ლა­ზე დი­დი ნაკ­ლი ის არ­ის, რომ ახ­ალ­გაზ­რ­და პო­ე­ტი გა­წა­მე­ბუ­ლია რით­მის ძი­ე­ბით. ხან­და­ხან იძ­უ­ლე­ბუ­ლია აზ­რობ­რი­ვად გა­უ­მარ­თა­ვი ფრა­ზა იხ­მა­როს. ხში­რად სტრი­ქო­ნის მეტ­რუ­ლი ზო­მაც დარ­ღ­ვე­უ­ლია, მაგ­რამ ხან­და­ხან გვხვდე­ბა ნამ­დ­ვი­ლად პო­ე­ტუ­რი სტრი­ქო­ნე­ბიც. მაგ.: “Content to watch by day/The dancing light‘s unthinking play/Ruffling the pool“; “While the startled sunlight drips/From beech and alder fingertips“; “And like a spider on a veil Climbs a moon” – “სი­ა­მე, თვალს რომ მთე­ლი დღე არ ღლის/ცქე­რა – თუ რო­გორ ცეკ­ვა­ვენ ლა­ღი/მზის სხი­ვე­ბი და გუ­ბეს რკა­ლა­ვენ”; “ვიდ­რე წვე­თა­ვენ სხი­ვე­ბად თხე­ლი/თი­თის წვე­რე­ბი წიფ­ლის და თხმე­ლის”; “რო­გორც ობ­ო­ბა – ფარ­დის ქსო­ვილ­ზე,/მი­ცო­ცავს მთვა­რე”.

ფოლ­კ­ნე­რის მე­ო­რე პო­ე­ტუ­რი კრე­ბუ­ლი “The green bough” (“მწვა­ნე ყლორ­ტი”) 1933 წელს გა­მოქ­ვეყ­ნ­და და გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო დახ­ვე­წი­ლია, ვიდ­რე “მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუ­სი”, თუმ­ცა ის­იც სავ­სეა ფოლ­კ­ნე­რის მი­ერ წა­კითხუ­ლის ეფ­ექ­ტით. აქ იგრ­ძ­ნო­ბა სუ­ინ­ბერ­ნი, გრეი, კიტ­სი, ექო – შექ­ს­პი­რის მაკ­ბე­თი­დან და ტე­ნი­სო­ნიც კი, მაგ­რამ ყვე­ლა­ზე დი­დი გავ­ლე­ნა მა­ინც ჰა­უს­მა­ნი­საა.

ფოლ­კ­ნე­რი წერს – “Woman bore you” (“შენ ქალ­მა გშო­ბა”), რაც ჰა­უს­მა­ნის “შროფ­შა­ი­რელ ჭა­ბუკ­ში” (“A Shopshire Lad“) ასეა – “Woman bore me, I will rise” (“მე ქალ­მა მშო­ბა, მე გა­ვიზ­რ­დე­ბი”). მწვა­ნე ყლორ­ტ­ში ვკითხუ­ლობთ – “Life‘s gale may blow“, “სი­ცოცხ­ლის ქარ­მა შე­იძ­ლე­ბა და­ბე­როს”, რაც ჰა­უს­მან­თა­ნაც გვხვდე­ბა – “Through him the gale of life blew high” – “მას­ში სი­ცოცხ­ლის ქარ­ბუ­ქი ატყ­და”.

“Verse Old and Nascent” (“ლექ­სი ძვე­ლი და მო­მა­ვა­ლი”), სა­დაც ფოლ­კ­ნე­რი წერ­და, რომ ჰა­უს­მა­ნის “შროფ­შა­ი­რელ ჭა­ბუკ­ში” აღ­მო­ა­ჩი­ნა “მი­ზე­ზი – ფან­ტას­ტი­ურ სამ­ყა­რო­ში მოს­ვ­ლი­სა”, გა­მოქ­ვეყ­ნ­და 1925 წელს. ამ­ა­ვე დროს და­ი­ბეჭ­და ფოლ­კ­ნე­რის პა­ტა­რა მოთხ­რო­ბა “Out of Nazareth” (“ნა­ზა­რე­თი­დან”), რომ­ლის მთა­ვა­რი გმი­რიც, – ახ­ალ­გაზ­რ­და, პო­ე­ტუ­რი ბუ­ნე­ბის მოგ­ზა­უ­რი უც­ნობს უმ­ხელს თა­ვის განძს – “შროფ­შა­ი­რე­ლი ჭა­ბუ­კის” ეგ­ზემ­პ­ლარს.

ფოლ­კ­ნე­რის პირ­ვე­ლი რო­მა­ნი “Soldier‘s Pay” (“ჯა­რის­კა­ცის საზ­ღა­უ­რი”), აგ­რეთ­ვე 1925 წლით თა­რიღ­დე­ბა. მი­სი გმი­რია დო­ნალდ მა­ჰო­ნი, რო­მელ­საც I მსოფ­ლიო ომ­ში და­ღუ­პუ­ლად თვლიდ­ნენ, მაგ­რამ ცოცხალ-მკვდარს ქა­ლის პე­რან­გ­თან და თხელ­ყ­დი­ან “შროფ­შა­ი­რელ ჭა­ბუკ­თან” ერ­თად იპ­ოვ­ნი­ან.

ჰა­უს­მა­ნის შემ­დეგ ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი გავ­ლე­ნა ფოლ­კ­ნე­რის პო­ე­ზი­ა­ზე ტო­მას სტერნზ ელ­ი­ოტ­მა იქ­ო­ნია. ბრუკ­სის დაკ­ვირ­ვე­ბით, – “უც­ნა­უ­რია, რომ ელ­ი­ოტ­მა, რო­მე­ლიც რა­დი­კა­ლუ­რად “არ­ა­რო­მან­ტი­უ­ლია”, ას­ე­თი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ფოლ­კ­ნე­რის პო­ე­ზი­ა­ზე”. ელ­ი­ო­ტი იგრ­ძ­ნო­ბა “მარ­მა­რი­ლოს” ფავ­ნუს­ში”, აგ­რეთ­ვე რამ­დე­ნი­მე ლექ­ს­ში, რომ­ლე­ბიც შე­სუ­ლია კო­ლექ­ცი­ა­ში “Vision of Spring” – “გა­ზაფხუ­ლის ხილ­ვა”. ეს ლექ­სე­ბი ფოლ­კ­ნერ­მა შე­აგ­რო­ვა და უს­ახ­სოვ­რა ეს­ტე­ლა ოლდ­ჰემ ფრან­კ­ლინს 1921 წელს. აქ­ე­დან ზო­გი “მწვა­ნე ყლორ­ტ­ში” და­ი­ბეჭ­და, თუმ­ცა უმ­რავ­ლე­სო­ბა გა­მო­უქ­ვეყ­ნე­ბე­ლია.

ელ­ი­ო­ტის ზე­გავ­ლე­ნა ჩანს ფოლ­კ­ნე­რის “პრე­ლუ­დი­ებ­შიც”. ფოლ­კ­ნე­რის ლექ­სი “Love Song” – ელ­ი­ო­ტის “Love Song“-ს ფეხ­და­ფეხ მის­დევს. პრუფ­რო­კის მსგავ­სად, ფოლ­კ­ნე­რის პერ­სო­ნა­ჟი სი­ბე­რეს აც­ნო­ბი­ე­რებს: “I grow old“. ფოლ­კ­ნე­რის გმი­რის გა­მოღ­ვი­ძე­ბა სიკ­ვ­დი­ლის ტოლ­ფა­სია – “to wake him, and he dies“. ელ­ი­ოტ­თან ეს მო­მენ­ტი შემ­დეგ­ნა­ი­რად გად­მო­ი­ცე­მა – “Till human voice wake us, and we drawn” (“ვიდ­რე ძა­ხი­ლი – ად­ა­მი­ა­ნის გა­მოგ­ვაღ­ვი­ძებს და ფსკე­რი­სა­კენ და­ვეშ­ვე­ბით”).

ფოლ­კ­ნე­რი­სად­მი მიძღ­ვ­ნილ თა­ვის ნაშ­რომ­ში ბრუკ­სი წერს: “მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, რომ ჰა­უს­მა­ნი და ელ­ი­ო­ტი ვერ და­ეხ­მარ­ნენ ფოლ­კ­ნერს, – გა­და­ეჭ­რა თა­ვი­სი, რო­გორც პო­ე­ტის პრობ­ლე­მე­ბი, მათ­მა მიდ­გო­მამ რე­ა­ლო­ბი­სად­მი, ად­ა­მი­ა­ნი­სად­მი, – დი­დი რო­ლი ით­ა­მა­შა ფოლ­კ­ნე­რის მსოფ­ლ­მ­ხედ­ვე­ლო­ბა­ზე. ამ­ას­თან, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ ჰა­უს­მა­ნი – ბო­ლო რო­მან­ტი­კო­სი, ელ­ი­ო­ტი კი მკაც­რად მო­აზ­როვ­ნე “ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლი” – ჭკვი­ა­ნი, ირ­ო­ნი­უ­ლი და თა­ნა­მედ­რო­ვე იყო”.

იმ პე­რი­ოდ­ში, რო­დე­საც ლექ­სებს წერ­და, ფოლ­კ­ნერს ჯერ კი­დევ არ ჰქონ­და აღ­მო­ჩე­ნი­ლი იოკ­ნა­პა­ტო­ფას ოლ­ქი. კლენთ ბრუკ­სის სიტყ­ვე­ბით რომ ვთქვათ, “მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუს­ში” მი­სი მშობ­ლი­უ­რი მი­სი­სი­პის ლურ­ჯი მთე­ბის ნაც­ვ­ლად მდე­ლო­ე­ბი და გო­რა­კე­ბია მი­მობ­ნე­უ­ლი. აქ ყვა­ვის მა­ნა­ნა. თი­ვის­სა­ხუ­რა­ვი­ან კო­ტე­ჯებს ზე­მოთ ბულ­ბუ­ლე­ბი და შაშ­ვე­ბი მღე­რი­ან, რაც – ევ­რო­პულ სუ­რათს უფ­რო ქმნის, ვიდ­რე ამ­ე­რი­კულს. ფოლ­კ­ნე­რის შაშ­ვებს სწო­რედ ის­ე­თი ხმა აქვთ, რო­გო­რიც ჰა­უს­მა­ნის ლექ­ს­ში”. ასე რომ, “მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუს­ში” ფოლ­კ­ნე­რი­სათ­ვის სა­ტუ­სა­ღოდ ქვის მა­გი­ერ – ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ზე­გავ­ლე­ნა, თუ ამ ზე­გავ­ლე­ნის სა­კუ­თა­რი ნი­ჭის შე­სა­ფე­რი­სად გა­მო­ყე­ნე­ბის უუნ­ა­რო­ბა უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ. ფოლ­კ­ნერს უნ­და და­ემ­ს­ხ­ვ­რია ეს მარ­წუ­ხე­ბი, თო­რემ მი­სი ქმნი­ლე­ბე­ბი, მი­უ­ხე­და­ვად აქა-იქ გა­მობ­რ­წყი­ნე­ბუ­ლი სტრი­ქო­ნე­ბი­სა, სა­მუ­და­მოდ ცა­რი­ე­ლი დარ­ჩე­ბო­და. ეს ბრძო­ლა მსგავ­სი ეფ­ექ­ტე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ მა­ნამ­დე გაგ­რ­ძელ­და, ვიდ­რე ფოლ­კ­ნერ­მა “Pylon” (“პი­ლო­ნი”) არ შექ­მ­ნა (1935).

ფოლ­კ­ნე­რი არ­ას­წო­რად მოხ­ვ­და დრო­ში. რო­გორც ბრუკ­სი ამ­ბობს, – “მის ლექსს რე­ა­ლიზ­მი სჭირ­დე­ბო­და, – ჩამ­ქ­რალ რო­მან­ტიზ­მ­თან შე­ზა­ვე­ბუ­ლი”. ფოლ­კ­ნე­რის სა­უ­კე­თე­სო ლექ­სე­ბი იძ­ლე­ვა იმ­პულსს, რომ მას შე­იძ­ლე­ბა პო­ე­ზი­ა­შიც ეთქ­ვა თა­ვი­სი სათ­ქ­მე­ლი, მაგ­რამ ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ალ­ბათ მის ბრწყინ­ვა­ლე პრო­ზა­ში ნათ­ქ­ვა­მი და­ი­კარ­გე­ბო­და.

სწო­რედ პრო­ზა­ში წერს ფოლ­კ­ნე­რი, რო­გორც და­ბა­დე­ბით პო­ე­ტი. რო­მა­ნებ­ში – “სო­ფე­ლი”; “ხმა­უ­რი და მძვინ­ვა­რე­ბა”; “აბ­ე­სა­ლომ! აბ­ე­სა­ლომ!” – აიკი, ბენ­ჯი, კვენ­ტინ კომ­პ­სო­ნი, მის რო­ზა – ამ პო­ე­ზი­ის მა­ტა­რე­ბელ­ნი არ­ი­ან.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ფოლ­კ­ნე­რის პი­ე­სა – ლექ­სად “მა­რი­ო­ნე­ტე­ბი”. რაც შე­ე­ხე­ბა მი­სი ყვე­ლა­ზე უფ­რო სა­ინ­ტე­რე­სო ლექ­სე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბას, ის­ი­ნი 1925 წელს არ­ის და­წე­რი­ლი და არ­ა­სო­დეს არ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლა. ეს ლექ­სე­ბი თავ­მოყ­რი­ლია პა­ტა­რა, ხელ­ნა­წერ წიგ­ნ­ში სა­თა­უ­რით “To Helen: A Courtship“. ის­ი­ნი წარ­მო­ად­გე­ნენ ფრაგ­მენ­ტებს ფოლ­კ­ნე­რის პი­რა­დი ცხოვ­რე­ბი­დან და ავ­ტო­რის ელ­ენ ბე­ირ­დით გა­ტა­ცე­ბის პე­რი­ოდს ემთხ­ვე­ვა.

არ გვხვდე­ბა 1926 წელ­ზე უფ­რო გვი­ან და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი არ­ცერ­თი ლექ­სი. აქ­ე­დან უკ­ვე ფოლ­კ­ნე­რის პრო­ზა იწ­ყე­ბა – პო­ე­ზი­ას შე­ხორ­ცე­ბუ­ლი.

© “არილი”

­­­ზვიად რატია­ნი

“დი­დად უც­ნა­უ­რი ჩვე­უ­ლე­ბა” – ასე გან­მარ­ტავ­და რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი ლექ­სის წე­რის მოთხოვ­ნი­ლე­ბას და ამ ნათ­ქ­ვამ­ში ნათ­ლად ჩანს მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი ნა­ტუ­რი­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე მე­ტად და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი თვი­სე­ბა – წე­სი­ე­რე­ბა. მის­თ­ვის უც­ხო იყო მრა­ვა­ლი პო­ე­ტი­სათ­ვის ჩვე­უ­ლი მე­სი­ა­ნის­ტუ­რი ილ­უ­ზი­ე­ბი, ის არ­ა­სო­დეს აზ­ვი­ა­დებ­და სა­კუ­თა­რი პო­ე­ზი­ის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას, ყო­ველ­თ­ვის თავს არ­ი­დებ­და მა­ღალ­ფარ­დო­ვან სა­უ­ბარს შთა­გო­ნე­ბა­ზე და იმ მსხვერ­პ­ლ­ზე, რო­მელ­საც შე­მოქ­მე­დე­ბა მო­ითხოვს. ის ლექ­სის წე­რას უც­ნა­ურ ჩვე­უ­ლე­ბას უწ­ო­დებ­და და, რო­გორც ჩანს, სწო­რედ ას­ე­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბით მო­ი­პო­ვა ის მო­მა­ჯა­დო­ვე­ბე­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ასე გა­მო­არ­ჩევს მის შე­მოქ­მე­დე­ბას; იმ­ა­ვე მი­ზე­ზით უნ­და იყ­ოს გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი მი­სი პო­ე­ტუ­რი მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბაც. ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ტი­კა საკ­მა­ოდ უჩ­ვე­უ­ლო და, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, უკ­უღ­მარ­თი გზით გან­ვი­თარ­და: ეს იყო გზა სირ­თუ­ლი­დან უბ­რა­ლო­ე­ბი­სა­კენ. რო­გორც წე­სი, პი­რი­ქით ხდე­ბა ხოლ­მე.

რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ზია, გან­სა­კუთ­რე­ბით კი 40-იან და 50-იან წლებ­ში გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნე­ბი, საკ­მა­ოდ რთუ­ლია. ამ პე­რი­ო­დის ლექ­სებ­ში აშ­კა­რად შე­ი­ნიშ­ნე­ბა ტო­მას ელ­ი­ო­ტი­სა და მი­სი თა­ო­ბის პო­ე­ტე­ბის გავ­ლე­ნა, უფ­რო სწო­რად, იმ ხა­ზის გაგ­რ­ძე­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ელ­ი­ო­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში იღ­ებს სა­თა­ვეს. პირ­ველ რიგ­ში, ეს ეხ­ე­ბა მის მე­ო­რე კრე­ბულს, “ლორდ უერ­ის ცი­ხე­სი­მაგ­რეს”, რო­მე­ლიც 1946 წელს გა­მო­ი­ცა და ავ­ტორს, აღ­ი­ა­რე­ბას­თან ერ­თად, პუ­ლიტ­ცე­რის პრე­მი­აც მო­უ­ტა­ნა. ეს წიგ­ნი მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომ­ის მძი­მე შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბებ­ზეა ამ­ოზ­რ­დი­ლი და, შე­სა­ბა­მი­სად, ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ტრა­გი­კუ­ლი კრე­ბუ­ლია ლო­უ­ე­ლის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში. “ლორდ უერ­ის ცი­ხე­სი­მაგ­რის” მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ერთხ­მად აღ­ი­ა­რებ­დ­ნენ იმდ­რო­ინ­დე­ლი ინგ­ლი­სუ­რე­ნო­ვა­ნი პო­ე­ზი­ის ის­ე­თი მეტ­რე­ბი, რო­გო­რე­ბიც იყვ­ნენ რო­ბერტ ფროს­ტი, ტო­მას ელ­ი­ო­ტი, უის­ტან ჰიუ ოდ­ე­ნი. მაგ­რამ უც­ნა­უ­რი მა­ინც ის იყო, რომ ამ კრე­ბულ­მა, მი­უ­ხე­და­ვად მი­სი აშ­კა­რა სირ­თუ­ლი­სა, უდ­ი­დე­სი პო­პუ­ლა­რო­ბა მო­ი­პო­ვა არ­აპ­რო­ფე­სი­ო­ნალ მკითხ­ველ­თა შო­რის. “კვა­კერ­თა სა­საფ­ლაო ნან­ტა­კეტ­ში”, “ევ­რო­პის გვა­მე­ბი”, “დევ­ნი­ლის დაბ­რუ­ნე­ბა”, – ეს ის ლექ­სე­ბია, რომ­ლე­ბიც წიგ­ნის გა­მო­ცე­მის­თა­ნა­ვე ქრეს­ტო­მა­თი­ულ ნი­მუ­შე­ბად იქც­ნენ.

რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი ყო­ველ­თ­ვის გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და, რო­გორც შე­მოქ­მე­დი, რო­მე­ლიც მთე­ლი სი­სავ­სი­თა და, თუ გნე­ბავთ, დრა­მა­ტუ­ლო­ბით აღ­იქ­ვამ­და მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბი­თო­ბის, ტრა­დი­ცი­ის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას. არ­ა­მარ­ტო შე­მოქ­მე­დე­ბა, მი­სი წარ­მო­მავ­ლო­ბაც კი ტრა­დი­ცი­ის უწყ­ვე­ტო­ბა­ზე მი­ა­ნიშ­ნებს: XIX სა­უ­კუ­ნის უკ­ა­ნას­კ­ნელ რო­მან­ტი­კო­სად წო­დე­ბუ­ლი ჯე­იმს რა­სელ ლო­უ­ე­ლი მი­სი დიდ­პა­პა იყო, ხო­ლო ამ­ე­რი­კუ­ლი იმ­ა­ჟიზ­მის ერთ-ერ­თი ლი­დე­რი, ემი ლო­უ­ე­ლი, დე­ი­და. “ტრა­დი­ცია მუდ­მი­ვი ცვა­ლე­ბა­დო­ბაა და არა უძ­რა­ო­ბა, – წერ­და ლო­უ­ე­ლი, – ტრა­დი­ცია გან­ვი­თა­რე­ბის სი­ნო­ნი­მია, ოღ­ონდ აქ უნ­და და­ვა­მა­ტოთ ერ­თი დე­ტა­ლი: არა ნე­ბის­მი­ე­რი, არ­ა­მედ სწო­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სი­ნო­ნი­მი”.

სწორ გან­ვი­თა­რე­ბა­ში, ცხა­დია, ბუ­ნებ­რი­ვი გან­ვი­თა­რე­ბა იგ­უ­ლის­ხ­მე­ბა და პო­ე­ტის ამგ­ვა­რი პო­ზი­ცია ყვე­ლა­ზე ნათ­ლად 50-იან წლებ­ში იჩ­ენს თავს: ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში ეს იყო ფა­სე­უ­ლო­ბა­თა გა­და­ფა­სე­ბის, ამ­ბო­ხის წლე­ბი. ერ­თი შე­ხედ­ვით, ეს ამ­ბო­ხი სო­ცი­ა­ლუ­რი ხა­სი­ა­თი­სა უფ­რო იყო, მაგ­რამ მას­ში აშ­კა­რად იგრ­ძ­ნო­ბო­და გარ­ვე­უ­ლი აგ­რე­სი­აც, რო­მე­ლიც იმ დრო­ი­სათ­ვის უკ­ვე ტრა­დი­ცი­უ­ლად ქცე­უ­ლი მო­დერ­ნის­ტუ­ლი პო­ე­ტი­კი­სად­მი იყო მი­მარ­თუ­ლი. ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში გა­მოჩ­ნ­და ყვე­ლა­ზე გა­ღი­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი და გა­მომ­წ­ვე­ვი თა­ო­ბა – ბიტ­ნი­კე­ბი. ჩარლზ ოლ­სო­ნი, ჯეკ კე­რუ­ა­კი, კარლ შა­პი­რო, ალ­ენ გინ­ზ­ბერ­გი, – ის­ი­ნი უპ­ი­რის­პირ­დე­ბოდ­ნენ ყვე­ლა­ფერს, რაც მა­ნამ­დე შექ­მ­ნი­ლი­ყო, თვით პო­ე­ზი­ა­საც კი, რად­გან მა­საც მა­ხინ­ჯი ამ­ე­რი­კუ­ლი ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ის სის­ხ­ლ­ხორ­ცე­ულ ნა­წი­ლად თვლიდ­ნენ. და ას­ეთ ვი­თა­რე­ბა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა შე­ი­ძი­ნა რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი­სა და მი­სი რამ­დე­ნი­მე მე­გო­ბა­რი პო­ე­ტის პო­ზი­ცი­ამ, რო­მელ­თა შო­რის იყვ­ნენ თე­ო­დორ როტ­კე, ჯონ ბე­რი­მა­ნი, რენ­დალ ჯა­რე­ლი; მათ ერთ­გ­ვა­რი ხი­დის ფუნ­ქ­ცია შე­ას­რუ­ლეს ომ­ამ­დელ და ომ­ის შემ­დ­გომ ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში და გა­მო­რიცხეს ტრა­დი­ცი­ის წყვე­ტა.

ლო­უ­ე­ლი არ მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბო­და იმ პო­ეტ­თა რიცხვს, რომ­ლე­ბიც ერთხელ მიღ­წე­ულს სჯერ­დე­ბი­ან და თა­ვი­ანთ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში არ­ა­ნა­ი­რი ძი­რე­უ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი აღ­არ შე­აქვთ. ამ­ის მა­გა­ლი­თე­ბი მრავ­ლა­დაა ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში, ვთქვათ, ვე­ჩელ ლინ­დ­ზის, ლენ­გ­ს­ტონ ჰი­უ­ზის, ოგ­დენ ნე­შის მშვე­ნი­ე­რი, მაგ­რამ ერთ­ფე­რო­ვა­ნი ლი­რი­კა. ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ტი­კა გა­ნუწყ­ვეტ­ლივ იცვ­ლე­ბო­და, წიგ­ნი­დან წიგ­ნამ­დე დი­ა­მეტ­რუ­ლად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ სა­ხეს იძ­ენ­და. ასე გან­სა­ჯეთ, მის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წიგ­ნ­შიც კი, რო­მე­ლიც 60 წლის პო­ეტ­მა გარ­დაც­ვა­ლე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე თვით ად­რე გა­მოს­ცა, კრი­ტი­კო­სე­ბი სრუ­ლი­ად ახ­ა­ლი ეტ­ა­პის და­საწყისს ხე­დავ­დ­ნენ.

პირ­ვე­ლი ძი­რე­უ­ლი შე­მობ­რუ­ნე­ბა რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ზი­ა­ში 1959 წელს გა­მო­ცე­მულ “ცხოვ­რე­ბის გაკ­ვე­თი­ლებ­ში” შე­იმ­ჩ­ნე­ვა. პო­ე­ტი, რომ­ლის ლი­რი­კუ­ლი “მე” აქ­ამ­დე ყო­ველ­თ­ვის გუნ­დუ­რი ხა­სი­ა­თი­სა იყო, რომ­ლის ხმა ერ­თი ნიღ­ბი­დან მე­ო­რეს გა­და­ე­ცე­მო­და, მო­უ­ლოდ­ნე­ლად უკ­ი­დუ­რე­სი სუ­ბი­ექ­ტი­ვიზ­მი­სა­კენ შე­მობ­რუნ­და. ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლო­ბის ის თით­ქ­მის და­მაბ­ნე­ვე­ლი დო­ზა, რო­მე­ლიც ამ წიგ­ნ­შია წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, სრუ­ლი­ად მო­უ­ლოდ­ნე­ლი აღ­მოჩ­ნ­და ლო­უ­ე­ლის მკითხ­ვე­ლე­ბის­თ­ვის. პო­ე­ტი, რო­მე­ლიც ყო­ველ­თ­ვის გა­მო­ირ­ჩე­ო­და მკაც­რად ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლი სა­ლექ­სო ფორ­მე­ბით, ამ­ჯე­რად თვით­დი­ნე­ბა­ზე მიშ­ვე­ბუ­ლი ფრა­ზე­ბით ალ­ა­პა­რაკ­და. მაგ­რამ მო­უ­წეს­რი­გე­ბე­ლი და სპონ­ტა­ნუ­რი რიტ­მი­კა, თით­ქ­მის პრო­ზა­ულ პა­სა­ჟებ­ში ალ­აგ-ალ­აგ შემ­თხ­ვე­ვით გა­მო­რე­უ­ლი რით­მე­ბი, ლექ­სე­ბის ან­ტი-კომ­პო­ზი­ცი­უ­რო­ბა და სტი­ქი­უ­რი სი­უ­ჟე­ტე­ბი, რაც 20-იანი წლე­ბის “ცნო­ბი­ე­რე­ბის ნა­კად­თან” და­კავ­ში­რე­ბულ ექს­პე­რი­მენ­ტებს მოგ­ვა­გო­ნებს, მხო­ლოდ ერ­თი და, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნი დე­ტა­ლია ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ზი­ის სა­ხეც­ვ­ლი­ლე­ბი­სა. მთა­ვა­რი მა­ინც თე­მა­ტი­კა იყო: ესაა ლექ­სე­ბი-დღი­უ­რე­ბი, ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი და ფრაგ­მენ­ტუ­ლი ჩა­ნა­წე­რე­ბი, სა­დაც პო­ე­ტი შე­ლა­მა­ზე­ბი­სა და ყო­ველ­გ­ვა­რი გამ­ხატ­ვ­რუ­ლო­ბის გა­რე­შე აღ­წერს ეპ­ი­ზო­დებს თა­ვი­სი წარ­სუ­ლი­დან, აწმ­ყო­დან, სა­უბ­რობს ოჯ­ა­ხის წევ­რებ­ზე, მე­გობ­რებ­ზე, და ეს ყვე­ლა­ფე­რი უკ­ი­დუ­რე­სად ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი ფორ­მე­ბით ხორ­ცი­ელ­დე­ბა: პერ­სო­ნა­ჟებ­სა და ად­გი­ლებს თავ­თა­ვი­ან­თი სა­ხე­ლი ერქ­მე­ვა, მი­ნი­მუ­მამ­დეა დაყ­ვა­ნი­ლი ლექ­ს­ში ას­ა­ხუ­ლი მოქ­მე­დე­ბის კო­მენ­ტი­რე­ბა. ტექ­ს­ტი მხო­ლოდ აღ­ად­გენს იმ­ას, რაც იყო, აღ­ად­გენს დი­ა­ლო­გებ­სა და დე­კო­რა­ცი­ებს, და არ­ცერთ ლექ­ს­ში არ შე­იმ­ჩ­ნე­ვა არ­ა­ფე­რი, რა­საც თუნ­დაც პი­რო­ბი­თად ვუ­წო­დებ­დით ფა­ბუ­ლას, ღერძს, რო­მე­ლიც სი­უ­ჟეტს კომ­პო­ზი­ცი­ურ მთლი­ა­ნო­ბას მი­ა­ნი­ჭებ­და. ყო­ვე­ლი ლექ­სის და­საწყი­სი და და­სას­რუ­ლი უკ­ი­დუ­რე­სად პი­რო­ბი­თია, მაგ­რამ ეს თით­ქ­მის ჰა­ერ­ში გა­მო­კი­დე­ბუ­ლი და ერთ­მა­ნეთ­თან და­უ­კავ­ში­რე­ბე­ლი ფრაგ­მენ­ტე­ბი ქმნი­ან სა­ო­ცარ და სკრუ­პუ­ლო­ზურ მთლი­ა­ნო­ბას, რო­ცა მათ არა ცალ­ცალ­კე, არ­ა­მედ ერ­თად – წიგ­ნად – აღ­ვიქ­ვამთ.

“აღ­სა­რე­ბი­თი ლი­რი­კა”, ასე მო­ნათ­ლა კრი­ტი­კამ რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის ეს ახ­ა­ლი და უჩ­ვე­უ­ლო სტი­ლი და ეს ტერ­მი­ნი მა­ლე გას­ც­და მხო­ლოდ ერ­თი პო­ე­ტის საზ­ღ­ვ­რებს: ორ­ი­ოდ წე­ლი­წად­ში სიტყ­ვა “აღ­სა­რე­ბი­თი” ამ­ე­რი­კუ­ლი პო­ე­ზი­ის ერთ-ერ­თი მძლავ­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის ეპ­ი­თე­ტად იქ­ცა, მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის, რომ­ლის ფუ­ძემ­დებ­ლად სწო­რედ რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი მო­ი­აზ­რე­ბა.

მაგ­რამ პო­ე­ტის ეს რა­დი­კა­ლუ­რი შე­მობ­რუ­ნე­ბა არ ნიშ­ნავს იმ­ას, რომ მან სრუ­ლი­ად გაწყ­ვი­ტა კავ­ში­რი თა­ვის ძველ პო­ე­ტი­კას­თან, უბ­რა­ლოდ, 60-იანი წლე­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ამ ახ­ალ­მა ხედ­ვამ შე­და­რე­ბით იმძ­ლავ­რა ძველ­ზე. “ცხოვ­რე­ბის გაკ­ვე­თი­ლე­ბის” შემ­დეგ გა­მო­ცე­მუ­ლი პირ­ვე­ლი­ვე წიგ­ნით – “კავ­ში­რი­სათ­ვის და­ხო­ცილ­ნი”, 1963, – პო­ეტ­მა კრი­ტი­კო­სებ­სა და მკითხ­ვე­ლებს და­ა­ნა­ხა, რომ ის ის­ევ ძვე­ლი ლო­უ­ე­ლი იყო, ფორ­მის დი­დოს­ტა­ტი და მას­შ­ტა­ბუ­რად მო­აზ­როვ­ნე შე­მოქ­მე­დი, რო­მე­ლიც სა­ბო­ლო­ოდ არ გა­მო­კე­ტი­ლა სა­კუ­თა­რი სუ­ბი­ექ­ტუ­რი რე­ა­ლო­ბის ნა­ჭუჭ­ში.

მომ­დევ­ნო კრე­ბუ­ლე­ბი­დან პირ­წ­მინ­დად ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი მხო­ლოდ ერ­თი იყო, 1973 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნი “ლი­ზის და ჰე­რი­ეტს”. ამ წიგ­ნის ხა­სი­ათ­ზე თა­ვად სა­თა­უ­რიც მეტყ­ვე­ლებს: ლი­ზი – პო­ე­ტის მე­უღ­ლის სა­ხე­ლია, ჰე­რი­ე­ტი კი – ქა­ლიშ­ვი­ლის. ლო­უ­ე­ლის და­ნარ­ჩე­ნი კრე­ბუ­ლე­ბი მეტ-ნაკ­ლე­ბად შე­რე­უ­ლი ხა­სი­ა­თი­საა და მათ­ში თა­ნაბ­რად არ­ის წარ­მოდ­გე­ნი­ლი რო­გორც დო­კუ­მენ­ტუ­რი, ისე ად­რე­უ­ლი ლო­უ­ე­ლი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი ლი­რი­კის ნი­მუ­შე­ბი. ამ კრე­ბუ­ლებს შო­რის გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ას­ე­ვე 1973 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნი “ის­ტო­რია”; ეს არ­ის წიგ­ნი-გა­ლე­რეა, რო­მე­ლიც წარ­მოგ­ვიდ­გენს სხვა­დას­ხ­ვა ცნო­ბი­ლი ის­ტო­რი­უ­ლი პი­რე­ბი­სა თუ თა­ნა­მედ­რო­ვე მოღ­ვა­წე­ე­ბის პორ­ტ­რე­ტებს. ძნე­ლი მი­სახ­ვედ­რია, თუ რა პრინ­ცი­პით ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­და პო­ე­ტი მა­თი შერ­ჩე­ვი­სას, – ალ­ექ­სან­დ­რე მა­კე­დო­ნე­ლი, სერ ტო­მას მო­რი, რო­ბერტ ფროს­ტი, რემ­ბ­რან­დ­ტი, მა­რია სტი­უ­არ­ტი, ჯონ კე­ნე­დი, დან­ტე, ად­ოლფ ჰიტ­ლე­ტი, უილ­ი­ამ კარ­ლოს უილ­ი­ამ­სი, აბ­რა­ამ ლინ­კოლ­ნი, რენ­დოლ ჯა­რე­ლი, მო­ცარ­ტი… გარ­და პორ­ტ­რე­ტე­ბი­სა, “ის­ტო­რია” კი­დევ ორ და­მო­უ­კი­დე­ბელ ნა­წილს შე­ი­ცავს, ესაა ციკ­ლი “ოც­და­ა­თი­ა­ნი წლე­ბი” და პო­ე­მა “მექ­სი­კა”.

პუბ­ლი­კა­ცი­ა­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ლექ­სე­ბი შე­სუ­ლია რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის მი­ერ 1975 წელს გა­მო­ცე­მულ კრე­ბულ­ში “დღი­თიდ­ღე”. შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, რომ ეს არ­ის მი­სი შე­მა­ჯა­მე­ბე­ლი კრე­ბუ­ლი, ყვე­ლა­ზე სქელ­ტა­ნი­ა­ნი და ყვე­ლა­ზე მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი, რო­მელ­შიც წარ­მო­ჩინ­და ლო­უ­ე­ლის შე­მოქ­მე­დე­ბის სხვა­დას­ხ­ვა ეტ­ა­პი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი ყვე­ლა თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა.

© “არილი”