პროლოგის მაგიერ

ალხია და ითენთება ყანა,
მაჯისცემაც უკითხავად იმატებს;
ვამბობ გულში: “კბილს არ მიხსნის დანა,
ანდა მართლა დამამუნჯა სიმართლემ”.

თუკი გხედავ, ამ დროს უფრო გხედავ,
ლაჟვარდების მჩატე ქაფით მოყელილს;
ხელჯოხივით დავიბიჯებ სევდას
და ნაკვალევს ნაბიჯ-ნაბიჯ მოვყვები.

მოვივედრებ მე ამ დღიდან ჩეროს,
სულს მოვითქვამ და საკინძეს შევიხსნი,
ამის მერე, რა და როგორ ვწერო,
ჩემზე უფრო, რა თქმა უნდა, შენ იცი.

თუმცა ხანდახან ხემი…

სიტყვა. მუსიკა. მითი.
მითი. მუსიკა. სიტყვა.
ამ დროს რო კანი გვითრთის –
განცდის გარეშე ვინ თქვას.

დრო თავის ნებით მიდის,
თუ ჩვენს გამო და ჩვენით.
მიაქვს – რაიმე მინდი,
რჩება – რაიმე ძღვენი.

თვალსაწიერი! – რა ჩანს
რო გამოვისხათ ფრთები:
ყანჩა! ყანჩა და ყანჩა!
მთები! მთები და მთები!

უდაბნოს მერე – სვეტი!
კლდე! კლდეზე ხათრად – თოვლი!
უნდა დაგვესხას რეტი
ჩვენ ერთმანეთის პოვნით.

“რა ვქნათ” (არ გითქვამს, მესმის) –
გაიფიქრე და გაგცი:
“აღმოცენებას ფესვის
იწვევს სიკვდილი მარცვლის”.

“კარგ მთქმელს – გამგონეც კარგი” –
მორცხვად მიხედნეს ყური:
ხო გემოწმება წარბი,
ხო გეთანხმება გული.

აღარ იკმარა სივრცემ
ტანსამკაული სამი
და დროს – “მეოთხეს” იცმევს
თუ თავს იტყვილებს ამით.

და თვლემს შენი და ჩემი
მომადლებული მღვიმე;
თუმცა ხანდახან ხემი
მაინც აფხიზლებს სიმებს.

სიტყვაში, როგორც სახლში,
შედის ასეთ დროს ბგერა
და თვალგახელილ ბავშვის
სიზმრის ბრმებივით გვჯერა.

ახელფეხება ანუ ყალყზე შემდგარი
ცხენის გამოხმობა სხვისი ტექსტიდან

მხედრის მაჯა აშენებს
ცხენის ახელფეხებას;
მგოსნის მაჯა – ასევე –
რაც რო სიტყვას ეხება.

“ტოკავს თვალწინ იაბო,
დარჩა უკან ფერდობი”…
შენ – ხედავ და მიამბობ,
მე – გისმენ და გენდობი.

ვკრიბავ ბგერებს აზიზად,
როგორც რამე თილისმას;
სმენა გააფაქიზა
სუნთქვამ ქარტეხილისმა.

და ღმერთს ლოცვას ვუგზავნი
ბნელს რო მზერით ვიცილებ,
და თვალებზე კურცხალი
ყინულივით ციმციმებს.

წევს ჩვენს შორის დრო-ჟამი
და მიზანი გზაში დევს;
და ფარულად თოვს ნამი
და ცალ-ცალკე გვამშვიდებს.
“მირბის-მითოხარიკობს” –
ზოგჯერ მაინც ჩამესმის,
და მეც – შენი არ იყოს –
მრჩება ხელში სხვა ლექსი:

ჭიხვინს აიმეგზურებს
რითმის გრილი შხეფებით;
თითქოს სკივრში ხელს ვურევ,
როცა შენს ტექსტს ვეხები.

თითქოს თვალწინ ჩერდება
ორი გზა და სამყარო;
ღაწვზე ცრემლი დედდება
და სხეული კანკალობს:

უკვე სიტყვაც აშენებს
ცხენის ახელფეხებას
და ხელახლა გვაჩვენებს –
რაც მე და შენ გვეხება.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

თარგმნა ირმა ტაველიძემ
არავინ იცის, როგორ გამოიყურებოდა სერვანტესი და არც შექსპირის გარეგნობაზე შეუძლია საუბარი ვინმეს. ასე რომ, “დონ კიხოტისა” და “მაკბეტის” მიღმა არ ჩანს მათი ავტორების სახის გამომეტყველება, სახასიათო ნაკვთები თუ სულაც მზერა, რომელიც დროთა განმავლობაში სხვა ადამიანების თვალებში ჩაიყინებოდა და მათ საკუთრებად იქცეოდა. მხოლოდ ის თუ წარმოუდგება ყველას, რაც შთამომავლობამ მიაწერა ამ მწერლებს – გაუბედავად, მოუქნელად და უსინდისოდ: ისეთი იერი, მზერა, სახის ნაკვთები, როგორიც, ცხადია, არც შექსპირს ექნებოდა და არც სერვანტესს.
თითქოს წიგნები, რომლებსაც ჯერ კიდევ ვკითხულობთ, უფრო უცხო და გაუგებარი ხდება მათი ავტორების სურათების გარეშე. თითქოს ჩვენი საუკუნე, რომელშიც ყველასა და ყველაფერს შესაბამისი გამოსახულება აქვს, ვერ იგუებს ისეთ რაღაცას, რის ავტორსაც სახე არ მოეძებნება. თითქოს მწერლის სახის ნაკვთებიც რაღაცნაირად მონაწილეობს ნაწარმოების შექმნის პროცესში. ალბათ ბოლო ორი საუკუნის მანძილზე მოღვაწე ავტორებმა სწორედ ეს იგრძნეს და ამიტომაც დაგვიტოვეს უამრავი ფერწერული თუ ფოტო პორტრეტი. ალბათ მეც ამიტომ ვაგროვებდი წლების მანძილზე იმ ღია ბარათებს, რომლებზეც ეს პორტრეტებია გამოსახული. სრულიად უსისტემოდ შედგენილი ჩემი კოლექცია, დღეს, 150 სურათს ითვლის.
იოლად შევნიშნავთ, რომ ძალიან ცოტა ღია ბარათზეა გამოსახული მწერლის მთელი სხეული (რა თქმა უნდა, ზოგ სურათზე თავს ტანის მოზრდილი ნაწილიც მოჰყვება) – თითქოს ის სიტყვები, რომლებითაც მათ ვიცნობთ, მხოლოდ თავმა შექმნა, ხელებს კი არაფერი უკეთებიათ. იმ მწერლებს შორის, რომლებიც სხედან, დგანან თუ წვანან – ამგვარად, სრულად ან ნაწილობრივ გვიჩვენებენ, ზოგადად, არაფრისმომცემ სხეულებს – დიკენსი ყველაზე გამორჩეულია. ის სამივე შემთხვევაში ზის: ორ ფოტოზე სკამზე უკუღმა გადამჯდარა, სახით საზურგისკენ. პირველ სურათზე მარტოა, მისი პოზა, ცოტა არ იყოს, ხელოვნური და გაზეპირებულია. მკლავებით სკამის საზურგეს ეყრდნობა, მარჯვენა ხელი კი სწორედ იმისთვის აუწევია, რომ გრაციოზულად და მელანქოლიურად გადახრილი თავი ზედ ჩამოაყრდნოს. მეორე სურათზე ის საკუთარ ქალიშვილებთან ერთადაა: ისეთ თხელ წიგნს უკითხავს, რომ თავისი დაწერილი ვერაფრით იქნება. აქაც სკამზე უკუღმა გადამჯდარა, ისევ სახით საზურგისკენ. ასეთი დამთხვევა აუცილებლად გვაფიქრებინებს, დიკენსი, სინამდვილეში, ალბათ სულ ასე იჯდაო. ორივე ფოტოზე, მოლოდინის საპირისპიროდ, სერიოზული კაცის სახე აქვს, სულაც არ ჩანს მხიარული, უდარდელი, ან ძალიან ბედნიერი – უფრო ფიცხსა და წესრიგის მოყვარულს, ელეგანტურად ჩაცმა-დახურვას გადაყოლილს ჰგავს. ჰო, რაღაცით დენდია, მაგრამ თვალს არ გვიხვევს: კაცი, რომელმაც სული ჩაბერა პიკვიკს, მიკობერს, უელერს, სნოდგრასსა და უამრავ სხვა პერსონაჟს, თავის ხუმარა, ოინბაზ მხარეს დეტალებით ამხელს: შეუძლია არავის მოერიდოს და ფეხებგაჩაჩხული იჯდეს, შეუძლია სკამს უკუღმა გადააჯდეს. არა, მესამე ფოტოზე ასე აღარ ზის, თუმცა მაინც ჭკვიანურად და ეშმაკურად იქცევა: არ თვალთმაქცობს, თითქოს რაიმეს წერდეს – ეს ვულგარულიც იქნებოდა და რთულად განსახორციელებელიც. ამის ნაცვლად, ისეთი სახე მიუღია, თითქოს ღრმად ჩაფიქრებულა, ხელში კალამი უჭირავს და ეს კალმიანი ხელი ფურცელზე უდევს. დიკენსი მომდევნო წინადადების ძებნაში გართულა, იმ წინადადების გამართვაში, რომელსაც არასდროს დაწერს. ფიქრებში წასული და რაღაცით გახალისებული კაცის მზერა აქვს – რა გასაკვირია, აბა, ვინ დაიჯერებს იმას, რასაც თვითონაც ვერ დაიჯერებდა: თითქოს ფიქრს წამით მაინც წყვეტდა იმ წლების მანძილზე, როცა უზარმაზარ, უთავბოლო რომანებს წერდა.
ოსკარ უაილდი ისე კოხტად იცვამს და იხურავს, რომ შესანიღბად შერჩეული ტანსაცმელი მისი განუყოფელი ნაწილი ხდება – ამას ვერც ვამჩნევთ და არც მნიშვნელობას ვანიჭებთ. ის ყველაზე მეტად სახეზე ზრუნავს. უაილდი ცდილობს, ორივე პორტრეტზე ლამაზ მამაკაცად ჩანდეს და ისე იყურება, თითქოს მართლაც ასეთი იყოს: აი, ამას აკეთებენ დღევანდელი მოდელები რეკლამებში. პირი ორივე შემთხვევაში ერთნაირად მოუკუმავს, თითქოს სარკეში საკუთარი თავი დიდხანს ათვალიერა და ახლა კარგად იცის, რომ მხოლოდ ასეა მისაღები, ასე ბევრად სჯობს. ყველაზე უცნაური კი ორივე ფოტოზე ის არის, რომ უაილდის მთელი იუმორი და ირონია ტანსაცმელზე გადასულა – ძალიან სერიოზულ სახეზე მათი კვალიც არ ჩანს. გაფართოებული ნესტოები იმაზე მიგვანიშნებს, რომ სუნთქვაშეკრული მწერალი რაღაცას ელოდება. ამ კაცს ყველაფრის მიუხედავად სჯერა, თითქოს სილამაზე მხოლოდ სახესა და მის გამომეტყველებაშია. ის მნიშვნელობას არ ანიჭებს ბეჭედს, ხელჯოხს, გრძელ თმას, ხელთათმანებს, ბეწვშემოვლებულ საყელოსა და სახელოებს, ქუდს, ლაბადასა თუ ბაფთად შეკრულ ყელსახვევს – ეს ყველაფერი მხოლოდ უმნიშვნელო სატყუარაა, რომელმაც დამთვალიერებელს მისი ფოტოები უნდა შეამჩნევინოს. თვალშისაცემი რაღაც-რაღაცების შემდეგ კი ამ უკანასკნელმა მართლაც მნიშვნელოვანი რამ უნდა დაინახოს: იმ კაცის სახე და მზერა, ვისაც ყველანაირი მასხრობისა და ხუმრობის მიღმა სერიოზულობის თანმხლები სილამაზის მიღწევა სურს.
ჰენრი ჯეიმსის ნამდვილი სახე სარჯენტის ნახატმა შემოგვინახა. მასზე ის ისეთივეა, როგორიც უფროს ძმასთან, უილიამთან ერთად გადაღებულ ფოტოზე. ჯეიმსის სახე ერთიანად მრგვალია, მისნაირი ლოყები და თავის ქალა უამრავ პოლიტიკოსსა თუ ბანკირს აქვს. მიუხედავად ამისა, სარჯენტის ნახატზე, სადაც ის დაბინდული, ჩამქრალი მზერით იყურება, თვალში გვხვდება დეტალი, რომელიც ძირს უთხრის ამ მოჩვენებით რესპექტაბელურობას და შეუძლებელს ხდის მის პოლიტიკოსობასა თუ ბანკირობას: მწერლის ცერი ჟილეტის ჯიბეზეა გამოდებული – მორცხვად, მოუქნელად და დაუდევრად – მტევანი კი მოუხერხებლად ჰკიდია. ფოტოზე, პირიქით, მხოლოდ მისი თვალები იპყრობს მნახველის ყურადღებას, და სასაცილო ყელსახვევიც – მეტად უცნაური რამ ასეთი თავდაჭერილი კაცისთვის. ჭკვიანი ადამიანის საშინელი მზერა აქვს: მისი გონება გარემოს შეცნობისკენაა მიმართული და გაცილებით მეტ ცნობისწადილს ამჟღავნებს, ვიდრე ფილოსოფოსი ძმისა, რომლის სახეც, ერთი შეხედვით, უფრო მეტყველი გვეჩვენება. უბრალოდ, ორივეს თვალებში უნდა ჩახედო: უილიამი პირდაპირ იყურება და თითქმის ვერაფერს ხედავს, ჰენრი კი გვერდით იხედება და ალბათ იმასაც კი ხედავს, რაც იქ არ არის.
კონრადი, ძალიან სერიოზული სახით, სავარძელში ზის და ვერ ხვდება, ხელები სად წაიღოს. აი, ამიტომ ერთი ხელი მოუმუშტავს, მეორე კი ზემოდან დაუფარებია. თავის გარეგნობაზე ისე ზრუნავს, თითქოს, ზოგადად, ასე კარგად არ იცვამს ხოლმე, თითქოს სულაც არ დადის ისე კოხტად, უნაკლოდ გამოწყობილი, როგორიც ამ სურათზეა. მისი პორტრეტი იმ რესპექტაბელურობის საჩვენებლად არის ჩაფიქრებული, რომლის მისაღწევადაც ემიგრანტებს უამრავი რამის გადატანა უწევთ – მათ ხომ, პირველ რიგში, უნდა დაამტკიცონ, რომ ღირსეული ადამიანები არიან. საგულდაგულოდ მოვლილი წვერი აქვს, მაგრამ სწორედ ასეთი ნამდვილ ინგლისელს ვერ ექნებოდა: ბოლოწამახვილებული, სამკუთხედის ფორმის. ვერც ასეთი ულვაში ექნებოდა, აწკეპილი ბოლოებით. მწერლის უწამწამო თვალებში სიმკაცრეს დაუსადგურებია: ისინი იმ მართალი კაცის თვალებია, რომლის გულშიც რისხვა მწიფდება, უსამართლოდ განსჯილი კაცის თვალები. ან იქნებ, უბრალოდ, აღმოსავლელი კაცის თვალებია.
რილკეს სახე სულაც არ არის ისეთი, როგორიც წარმოგვიდგენია. წერის დროს დიდ პოეტს თავისებური მოთხოვნილებები და აუტანელი ჩვევები ჰქონდა – ჩვევები, რომლებსაც ვერ უმკლავდებოდა და მოთხოვნილებები, რომლებსაც იკმაყოფილებდა. მისი სახე აშკარად საშიშია, ღრმად ჩამჯდარი თვალების ირგვლივ ჩამუქებული წრეებით, ქვემოთ ჩამოზრდილი მეჩხერი ულვაშით, რაც უცნაურ, მონღოლურ იერს აძლევს. ცივი, ირიბი მზერა სასტიკ კაცად აქცევს და მხოლოდ ხელები – ისეთი, როგორიც უნდა იყოს: ერთმანეთში მყარად გადაჭდობილი თითებით, კონრადის გაუბედავი ხელებისგან სრულიად განსხვავებული – ასევე, ხარისხიანი ტანსაცმელი მწერლის სიმშვიდეზე მიანიშნებს, სისასტიკეს კი როგორღაც არბილებს. შეიძლებოდა ის ერთი მეოცნებე ექიმი ყოფილიყო, რომელიც ლაბორატორიაში ზის და რაღაც თავზარდამცემი, აკრძალული ექსპერიმენტის შედეგს ელოდება.
ჯუნა ბარნსი, მხრებზე წამოცმული პალტოთი და მშვენიერი აღმოსავლური თავსაბურით, ყველაზე გამორჩეულია ჩემს გალერეაში. ის კეთილსინდისიერად იღებს შესაბამის პოზას და ასევე კეთილსინდისიერად გამოწყობილა სწორედ ამისათვის, თუმცა ეს ყველაფერი ყოველდღიურ ჩვევად უნდა ჰქონდეს. უაილდისგან განსხვავებით, ვისაც უნდოდა, ლამაზი ყოფილიყო და ასეთად გამოჩენილიყო, ამ ქალმა იცის: ლამაზი არ არის და ასეთად ვერც გამოჩნდება. აი, ამიტომ არ ცდილობს, იმგვარი მეოცნებე იერი მიიღოს, სახეების უმრავლესობას რომ გადაჰფენია. ამის ნაცვლად, თვალს თვალში გიყრით, სკეპტიკური და დამცინავი გამომეტყველებით. ბოლომდე მხოლოდ ტანსაცმელს (განსაკუთრებით, პალტოს აწეულ საყელოს) და საკუთარ პოზას ენდობა. ყელსაბამი მას სულაც არ ამშვენებს – უბრალოდ, იცავს. ზოგადად, ამ ქალისთვის სისადავე უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე თავისი გარეგნობის დაფასება.
რაც შეეხება ნაბოკოვს, ის მასხარაა, მაგრამ ამის საქვეყნოდ აღიარება არ სურს. აი, ამიტომ იკითხება მის სახეზე მღელვარებისა და რაღაცით განცვიფრების კვალი. მიუხედავად ამისა, მაინც ბედავს საძაგელი, ალბათ ნატკენი მუხლების გამოჩენას და ისეთი ქუდის არჩევას, როგორსაც არასდროს დაიხურავდა ის, ვინც ნამდვილი ამერიკელი არ გამხდარა. მუხლამდე შორტი აცვია, ვითომ პეპელას მისდევს, პერანგის ჯიბე კი კალმებით, სათვალითა თუ რაღაც ასეთით ამოუვსია: იმით, რაც პეპლების მდევარს არ სჭირდება. უკვე ასაკოვანია, რასაც გაბადრული სახე კი არ ამხელს, არამედ მისი ბებრული კოფთა.
თომას ჰარდის ყველაზე სოფლური გარეგნობა აქვს მთელს კოლექციაში. ჯეიმსს თუ არ ჩავთვლით (რომელიც მეორე უკიდურესობას წარმოადგენს), ის ერთადერთია, ვისზეც ვერაფრით იფიქრებ, მწერალიაო. ყოველ შემთხვევაში, ამ ფოტოს ნახვისას მაინც, რომელიც ასაკში შესულს გადაუღია. სქელი, ბოლომდე შეკრული შალის ჟილეტი აცვია. დაშაშრული, გახევებული კანი, უწამწამო ქუთუთოები, აბურდული წარბები და ჩალასავით უხეში ულვაში იმ სოფლის ექიმს ამსგავსებს, რომლის დაუფარავი გაღიზიანებაც პენსიაზე იძულებით გასვლას უნდა გამოეწვია, ან იმას, რომ ძალიან ბევრ ცუდ ამბავს შეესწრო – “პატარ-პატარა ცხოვრებისეულ ირონიებს”, როგორც თავად უწოდებდა მათ. ამ დროისთვის ჰარდის უკვე გაეცვალა პროზა პოეზიაზე, მაგრამ ვერც იმას იფიქრებ, პოეტიაო. როცა გაგახსენდება, რომ კიდევ 14 წელი უნდა ეცოცხლა, გული გისკდება იმის წარმოდგენაზე, რა დღეში ჩავარდებოდა ბოლოს მისი დანაოჭებული კანი. ის ხომ სოფლელი იყო: ვინ იცის, იქნებ ყოველთვის სოფლელს ჰგავდა, სიყმაწვილეშიც კი.
იეიტსი უდავოდ პოეტია, მიუხედავად იმისა, რომ ფოტოზე თეთრი თმა აქვს, მოხუცები კი ლექსების წერასთან არ ასოცირდებიან ხოლმე. როცა სახეზე შეხედავ, ფანატიკოსსა თუ ფანტაზიორს დაინახავ – ძლიერი ხასიათის მქონე კაცს, რომელმაც კარგად იცის, რას ფიქრობს და რას აკეთებს. ეს ნამდვილად მისი სახეა. გაწეწილი თმის გამო, რომელიც თითქმის ქერად მოჩანს, ვერ იფიქრებ, მოხუციაო. თმა მთელ სახეს აცოცხლებს – ამ კაცს ენერგია მოსჭარბებია. თვალში მუქი წარბებიც გვხვდება. გაუჩინარებული, სათვალის მიღმა საგულვებელი მზერა კი ერთ რამეზე მიგვანიშნებს: ის მაგრად მოკუმული პირით უნდა ხედავდეს – თითქოს თვითონაც მხოლოდ ხმა იყოს და მეტი არაფერი.
იეიტსისგან განსხვავებით, ელიოტის სახე შეიძლებოდა ესეისტისა ყოფილიყო, რომ არაფერი ვთქვათ ბანკის მოხელისაზე (სწორი შედარება არ იქნებოდა – ის ხომ ერთხანს სწორედ ბანკის მოხელედ მუშაობდა). აი, ათწლეულებია, ეს კაცი თმას ერთი და იმავე მიმართულებით ივარცხნის და სულაც არ ანაღვლებს, რომ ჩამოსწორებული თმა დიდ, პარტყუნა ყურებს ვერ უმალავს. მან კარგად იცის: ასე უფრო ორიგინალური თავი უჩანს. პედანტი და პერფექციონისტია. დიდი ძალისხმევის ფასად სულაც არ უჯდება ის, რომ ამგვარად უნაკლო იყოს – უბრალოდ, ჩვევის ამბავია. იმ კაცის მშვიდი, მიმნდობი მზერა აქვს, რომელსაც ოდნავადაც არ აეჭვებს სამყაროსეული წესრიგი, რადგან მას სრულად ეთანხმება და თვითონაც ყველაფერს აკეთებს მის შესანარჩუნებლად. მიუხედავად ამისა, მთელ სახეზე უცნაური, უსაზღვრო იმედის შუქი აფენია – აი, ამიტომაც უნდა იყოს გამომგონებელიც.
უილიამ ბლეიკის სახის ნაცვლად მის ნიღაბს ვხედავთ. ნიღაბი გვამიდან არ აუღიათ, პოეტის სიცოცხლეშივე აიღეს, როგორც ღია ბარათზე მიწერილი სიტყვები მოწმობს: 1823 წელს, გარდაცვალებამდე 4 წლით ადრე აღებული ნიღბიდან დამზადებული თაბაშირის ასლი. როცა სხვები თვალთმაქცობენ, თითქოს წერენ, ან იმაზე ფიქრობენ, რომ ამ დროს მათი პორტრეტი იქმნება, ბლეიკი თავს მკვდრად გვაჩვენებს. არა, მაინცდამაინც კარგად არ გამოსდის: თუ კვარცხლბეკზე დამაგრებულ ნიღაბს ყურადღებით დააკვირდებით, მიხვდებით, რომ ეს დახუჭული თვალები მკვდრისა არ უნდა იყოს. ისინი ისე მაგრად დაუხუჭავთ, ისე ჩაუნაოჭებიათ, თითქოს მათ პატრონს დანახვა ისევ შეუძლია, მაგრამ არ სურს, რომ რამე დაინახოს. ნესტოები ამოსასუნთქ ჰაერს იკავებენ. შუბლი დაჭიმულია: თითქოს ძარღვებში სისხლი ისევ მოსჩქეფს. ტუჩები გამქრალია – მათ ადგილას გრძელი, წვრილი ხაზია, ხელის ერთი მოსმით გავლებული, და ეს ხაზიც რაღაცნაირად იჭიმება. ბლეიკი თავს მკვდრად გვაჩვენებდა იმ დროს, როცა ცოცხალი იყო და ახლა, როცა ნამდვილად მკვდარია, ისევ გვატყუებს: სინამდვილეში მთელ შთამომავლობას აკონტროლებს. ის მკვდარიც არის და ცოცხალიც – აი, ამიტომ წარმოადგენს მისი სურათი ხელოვანის ყველაზე სრულყოფილ პორტრეტს.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

თეონა დოლენჯაშვილი

ანგელოზის ნაკვალევზე

– ბატონო ოტია, რამდენიმე დღეში 80 წლის გახდებით. ბევრი წიგნი დაგიწერიათ. ახლაც წერთ?..
– ატეხილია ამ იუბილეზე ერთი ამბავი… მე ვთქვი: რა იუბილე? ქვეყანა იქცევა და შენ იუბილეს იხდი? ზეიმი და იუბილე კარგია მაშინ, კარგ ხასიათზე რომ ხარ და აწყობილი რომ გაქვს ყველაფერი. და ახლა? რა ზნეობით?.. წერით ვწერ. და როცა ვწერ, ამ დროს საერთოდ ვიმალები, ვიკარგები. ვერსად მნახავ… ჩემთან ასეა. მე ჯერ უნდა ვიმუშაო ფიზიკურად და მერე უნდა ვწერო. დილას ადრე სამუშაოდ მშიერი გავდივარ. ამ დროს არც ვეწევი. ორი საათი მაინც შეუსვენებლად ვმუშაობ და მერე დაღლილზე მარტო ერთ ჭიქა ჩაის ვსვამ. საჭმელი არა! მშიერი მონები აშენებდნენ ქვეყანას. ერთ ჭიქა კარგ ჩაის ვსვამ თაფლით. შაქარი აქ ჩემთან არ შემოვა.. ჩაის ვსვამ და მერე უკვე ვიკარგები. 4 საათამდე ვწერ. ვწერ.. დღევანდელ საქმეს ხვალ არ გადავდებ, იმიტომ რომ იმას უკვე ხვალის საქმე ხვდება და მერე ორივეს გააკეთებ?
ცხრატომეული გამოვიდა და ახლა მეათე ტომია გასაკეთებელი. ამის გარდა კიდევ ერთი ტომი შედგებოდა იმით, რაც დარჩენილია, ტომებში არ შესულა, მაგრამ ხალხშია… ვწერ, ვმუშაობ, მაგრამ ცოტა მეშინია ამ ოპერაციის მერე. ეს ყველაფერი მოქმედებს გონებაზე და ვფიქრობ, არის კი ჩემი გონება სრულყოფილი? გონებას ერთი მეასედიც რომ დააკლდეს, უკვე საფრთხილოა. იქნებ სწორედ ისაა განსხვავებული..
– მოთხრობაში “ჩემი ასავალ დასავალი” წერთ როგორ დაიწყო ყველაფერი..
– თბილისში პირველად როცა ჩავედი და მოთხრობები ჩავიტანე, ტალახი მქონდა მუხლზე. ტალახს ახლაც არ ვიცილდებ, მიყვარს ქართული მიწა… სკოლაში სამიანებს მიწერდნენ, ობოლი ვიყავი და იმიტომ. თორემ ისიც არ მეკუთვნოდა. უმაღლესში არ მისწავლია. იქ ვინ შემიშვებდა? და ამ დროს მიმაქვს მოთხრობები. რაშია საქმე? წიგნი მე არ მქონდა წაკითხული.. პირველი წიგნი ჩემი დაწერილი წავიკითხე. იქამდე არ მქონდა. წაიკითხეს მოთხრობები და გაოგნდნენ.. აბა ეს ვინ დაწერა? მე დავწერე, არადა, არავითარი პირობა არ გამაჩნდა იმისი, რომ ეს დამეწერა. დაიბნენ. კი, ეს დასაბეჭდია, მაგრამ დაიცა… იქნებ რაღაცას ეშმაკობს? საიდანმე ხომ არ ქაჩავს? იქნებ ენები იცის და არ გვიმხელს? ჟურნალ “დილის” რედაქტორი ნონეშვილი იყო და მისი მოადგილე გახლდათ მაყვალა მრევლიშვილი. გამიშვეს მრევლიშვილთან. მაყვალა მეკითხება: “შვილო ოტია, შენ თუ ყურს არ უგდებ ამ ცხოვრების წარმავალობას, შენგან დიდი მწერალი დადგება” და მისახელებს რაღაც ფრანგულ ჟურნალს, ხომ არ მიგიღიაო? მაშინ კი არა, ახლაც არ ვიცი რა ჟურნალზე მეკითხებოდა… მოკლედ ვერაფერი გაარკვიეს. ჟურნალის ყველა ნომერს თვის ბოლოს კოლეგია არჩევდა. მეორე დღეს ეს კოლეგია იკრიბება. მათ შორის იყო აკაკი ბელიაშვილი და გამაგზავნეს მასთან. მივედი. ვინ ხარო? ესა და ესა თქო. რა გინდაო? რა ვიცი, თქვენთან გამომაგზავნეს თქო. ხომ არაფერს წერო? კი ბატონო, მე ვუთხარი. მომეციო.. წაიკითხა. კიდევ ხომ არ გაქვსო? კი ბატონო. ყველა ჯიბეში მქონდა. იკითხა, იკითხა და წადი ახლა შენ. მე მკითხონ იმათმაო. ბელიაშვილმა არ ვიცი რა უთხრა, მაგრამ დაიწყეს ბეჭდვა და რასაკვირველია, მერე ეჭვი აღარავის შეპარვია.
– პირველი წიგნის გამოსვლა როგორ მოხდა?
– კომუნისტებს ეშმაკი მიუდგა, მთელი ცხოვრება მაგათ ვებრძოდი, მაგრამ რაღაც წესრიგი მაინც იყო. თავიდან ფრთხილად უნდა ყოფილიყავი. მართალია, დიდი გამოცემლობა იყო და გამომცემლობაში მწერლები ისხდნენ.. მაგრამ წიგნი რომ გამოსულიყო ის სხვა, სამი ცნობილი მწერლისთვის უნდა მიგეცა, მათ უნდა წაეკითხათ და რეცენზიები დაეწერათ. ორი რეცენზია მაინც უნდა ყოფილიყო დადებითი, თორემ ის წიგნი არ გამოვიდოდა. რეცენზიების სანდოობაში ეჭვი არავის შეჰქონდა. ჭეშმარიტი მწერალი თუა, არც იკადრებს ხომ სხვანაირად… გარდა ამისა, ახალგაზრდა მწერლების წიგნები განსაკუთრებით იაფი ღირდა. მახსოვს რეზო მიშველაძე ამბობდა, 18 კაპიკი ღირდა ჩემი წიგნი და 24 გვერდიანი რვეული 20 კაპიკიო. მაგრამ, სანაცვლოდ, ტირაჟი დიდი იყო და 1500 დან 4000-მდე ჰონორარი. ახლა აღარაფერი აღარ არსებობს და წიგნებიც იოლად, ხელწამოკვრით იბეჭდება. არადა, ასე არ შეიძლება. დააბრალებენ მწერლობას ვინმეს, იმასაც ჰგონია, რომ რადგან წიგნი გამოსცა, მწერალია და მერე მთელი ცხოვრება იხარჯება, წვალობს, იტანჯება. შეიძლება საბოლოოდ არაფერი გამოუვიდეს და ამ დროს მთელი ცხოვრება შეწიროს საქმეს, რომელიც მისი არ არის…
– ფიქრობთ, რომ ნიჭიერი ადამიანი არც ერთ ეპოქაში არ დაიკარგება? თუ არც ასე იოლადაა საქმე?
– ყოველ შემთხვევაში, თავიდან რომ მოდის ახალგაზრდა, უნდა დაინახო და აღმოაჩინო. თანაც, მარტო ნაკითხობაც არ შველის ამას ალბათ. ხელოვნება, ლიტერატურა მათემატიკა კი არ არის, რომ ჯამი მიიღო და თქვა, ყველაფერი რიგზეა. შორს რომ არ წავიდეთ და აგერ, ჩვენს წარსულში რომ გავიხედოთ და გავიხსენოთ: გრიგოლ ორბელიანი, ასეთი დიდი პოეტი, ალექსანდრე ჭავჭავაძე, მანანა ორბელიანის სალონი, ჭავჭავაძის ქალები, პლატონ იოსელიანი, ძალიან კარგი ფილოსოფოსი და მთელი მაშინდელი ინტელიგენცია. აქვე, მათ თვალწინ კითხულობდა ნიკოლოზ ბარათაშვილი თავის ლექსებს და ამ დროს არც ერთმა არ იცოდა ვინ იყო და რამხელა პოეტი იყო ბარათაშვილი. ჭავჭავაძის ქალს რომ არ შეენახა ის ლექსები და არ მიეტანა ილიასათვის, ბარათაშვილი და მისი პოეზია ჩვენთვის სამუდამოდ დაკარგული იყო…
– რას ურჩევდა ოტია იოსელიანი ახალგაზრდა, დამწყებ მწერლებს?
– ჯერ ერთი, წიგნის სათაურშივე უნდა ჩანდეს რაზე გვიამბობს წიგნი, რა გინდა. “ანა კარენინა”, კი ბატონო, ესე იგი ქალზეა, “ომი და მშვიდობა”, ესე იგი, ომზე და მშვიდობაზეა. რომ ვიწყებ კითხვას, უკვე უნდა ვხვდებოდე, რა თვალსაზრისით ვიკითხო. ან მაგალითად ესეცაა, რომ რაღაც დაუსრულებელი აზრი გამოაქვთ სათაურად. მაგალითად, “და მე შევხვდი.. “ ვის შეხვდი? პეტრეს?
სტილს რაც შეეხება, ჩემი აზრით, ყველაზე კარგია ზღაპრის სტილი. მაგალითად, “იყო ბაჩო და მანო. მაგრამ არსად არ იყო დაჩი. დაჩის გული მოუვიდა რატომ მე არ ვარო და გაჩნდა”. ეს ზღაპარია და გასაგებია, რომ საბავშვო მოთხრობა სხვანაირად იწერება, ნოველა სხვაა და რომანი სხვა, მაგრამ თუნდაც ლევ ტოლსტოი რომ გავიხსენოთ, ის თარგმანში არ აგებს. არ იკარგება ისე უბრალოდ წერს. მაგალითად: “კავკასიაში მსახურობდა ვინმე ჟილინი. ერთხელ მან დედისგან წერილი მიიღო. შვილო, მე დავბერდი, ჩამოდი, დამასაფლავე, შენთვის ქალი შევარჩიე, თუ გინდა შეირთე. მივიდა ჟილინი, აიღო შვებულება, შეჯდა ცხენზე და წავიდა”. რა უნდა დაკარგო აქ? ისეთი სადა და მარტივია, არც ენაა ნაწვალები. ეს საკითხავადაა იოლი, მაგრამ საწერად ძნელია… ახლა მაგალითად, რობაქიძე გერმანულად რას წერდა არ ვიცი. გერმანელები ტყუილად არ იტყოდნენ, ახალი ენის ფუძემდებელიაო, მაგრამ “გველის პერანგი” მე ვერაფრით წავიკითხე. ბრახა-ბრუხია, ალიაქოთია…
– სტილის თვალსაზრისით მანერულია გამსახურდიაც..
– მთელი ღამე უხმობდა მამალი ხოხობი დედალს… გათენდა… თქვა მერე კოწიამ, ამით ხიდი გავდეო ევროპულ პროზასა და აღმოსავლურ პოეზიას შორისო, მაგრამ რა ხიდი უნდოდა… ვის რაში ჭირდებოდა? საერთოდ, ლიტერატურა ეს სახეებით აზროვნებაა. ნაწარმოები არის სახე. ეს არ უნდა დაავიწყდეთ, ისე უნდა წერო, რომ არც არავის ჰგავდეს და თან სულ გახსოვდეს ვინ არიან შენი გმირები. ის პიროვნებები, რომ ისინი ჩემთვის, მკითხველისთვისაც ახლობლები გახადო და მეც იმათი ბედით ვწუხდე.. სათქმელიც შენებურად უნდა თქვა, შენი ფრაზით, შენი ენით, თორემ წავიკითხავ აგერ მსოფლიო ლიტერატურას. “ვეფხისტყაოსანიც” ამ თვალსაზრისით უნდა იკითხო. აზრი ნათლად მოაქვს. ასე, ყველა ქვეყანაშია რუსთაველამდეც ნათქვამი, რომ გლახა სიცოცხლეს სიკვდილი ჯობია, მაგრამ რუსთაველი როგორ ამბობს? “სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი”. ესაა მწერლის ოსტატობა.
– თანამედროვე ქართულ ენაზე რას იტყვით. ძალიანაა დაბინძურებული?
– ხალხია ენის პატრონი. ენა ჩვენი მდიდარია, მაგრამ საქმე იმაშია, თუ იცი ენა. ახლა ისეთებს გაიგონებ… მაგალითად, “მიიღო ზომები” რისი ზომები მიიღო? ჩოხა-ახალუხის? კაბის? ეს რუსულიდანაა. ქართულად არის “დასაჯა”. ან კიდევ “უბრალოდ” რა ნიშნავს უბრალოდ? გელაპარაკებით ბრალიანად. უბრალო შეიძლება თქვა ამაზე, რომ ეს უბრალო, ფარატინა ქაღალდია. სულ ბწკარედებია. გადმოტანილია ასე უკითხავად და არაფრის მაქნისია.. ძალიან დამახინჯებული ენაა და ვერც ვაცნობიერებთ ამ დროს. ამიტომ უნდა ვიკითხოთ ბევრი. რადგან კარგ მწერალთან ამას ვერ ნახავ… რუსულმა დაგვიმახინჯა ენა, მაგრამ ეს ისევ ჩვენი ბრალი იყო. ახლა მეორე უკიდურესობაში ვართ. წიკლაურმა თქვა ამასწინათ, პუშკინის ძეგლი დაანგრიეთო, რუსეთი ჩვენი მტერიაო. ასე, მუდამ ჩვენი მტერი იყო სპარსეთი, მაგრამ ფირდოუსი იყო ჩვენი მტერი? ხაიამი იყო მტერი, საადი თუ ჰაფეზი, ჯამი თუ რუმი? ამათ ადრეც ვთარგმნდით და სულ ზეპირად ვიცოდით. ხაიამმა უკეთ უმღერა ღვინოს და ქალს. ასეა, მოვლენ პოლიტიკაში და ჩერჩეტობენ რაღაცას.
– როგორ უნდა გახდე კარგი მკითხველი? ისევე, როგორც მწერლობამდე ალბათ აქამდეც გზაა გასავლელი..
– იტყვიან, წიგნი რომ არ წავიკითხო, ისე არ დამეძინებაო. წიგნი რა, ლუმინალი კი არ არის… თუ წიგნი ვარგა, რა გაძინებს და თუ არ ვარგა, რა გაკითხებს.
ნაკითხი თუ არ ხარ, ვერ გაიგებ ისე ლიტერატურას. მახსოვს, “ომი და მშვიდობა” რომ გამოვიდა, 18 წლის ვიყავი. სულ მესმოდა ტოლსტოი, ტოლსტოი და დავიწყე კითხვა.. ვერაფერი გავიგე, მეთქი რას ბჟუტურობს ეს კაცი თქო, მაგრამ იმის ბრალი კი არ იყო, ჩემი ბრალი იყო ეს. დავანებე თავი… და მერე მოსკოვში ვარ, უმაღლეს კურსებზე. ასეთი კურსები არსებობდა მწერლებისთვის. მთელი კავშირიდან ჩამოდიოდნენ. 38 კაცი იყო კურსზე. შოთა ნიშნიანიძე იყო მეორე კურსზე, მე ვიყავი პირველზე. და ასეთი ლექციები გვქონდა: პუშკინის, ფლობერის, ტოლსტოის ოსტატობა. რომელიც გინდოდა, იმას აირჩევდი. მე, როგორც პროზაიკოსი მაინც ტოლსტოის მივეტენტრე. მატილიოვას ქალი იყო. ის მიკითხავდა. ზეპირად სხლავდა ტოლსტოის. მე არ ვიცოდი ენა, თორემ… ტოლსტოის 90 ტომია გამოსული.. მე უკვე 2 წიგნის ავტორი ვარ, კიდევ მაქვს დასაბეჭდი… ამას ვისმენ ახლა.. და ვიცი უნდა ჩავაბარო, ისე ნიშანს ვინ დამიწერს. მეთქი, რაღაცას წავიკითხავ და გადავწყვიტე “ანა კარენინა” წამეკითხა. დავიწყე კითხვა. და ეს რა ყოფილა! სასწაულები იყო. ვტირი და ვტირი.. შოთა მეექვსე სართულზე იყო, მე ვიყავი მეშვიდეზე. მე ჩემს თავზე ვერ ვგუობ საერთოდ ვერავის. ჩემს ათ მცნებაშიც მიწერია “ჯიხვმა თქვა, ჩემს რქებს ზევით მარტო ღმერთი უნდა იყოსო”. მოკლედ, სულ ზემოთ ვარ და არ ვიცი ვის გავუზიარო. ვკითხულობ და ვყვირი კაცო. ისე გადის ადამიანში, როგორც რენტგენის სხივები. მოდი და ნუ იყვირებ. ლეკი პოეტი იყო ჩემს გვერდით და გამოვარდა რა გაყვირებსო…
საერთოდ, მკითხველობა ბედნიერებაა. ჰემინგუეიმ, ნობელის პრემიის ლაურეატი რომ იყო და უზარმაზარი შემოსავლები ჰქონდა, მაშინ თქვა: მთელ ჩემს შემოსავალზე უარს ვიტყობდი, “ანა კარენინა” და “ომი და მშვიდობა” რომ წაუკითხავი მქონდესო.
– ზუსტად ასე ამბობს?
– არა, სხვათა შორის, შემოსავლის ნახევარსო ასე ამბობს, მაგრამ მე მთლიანად ვურჩევდი.
– კარენინაში განსაკუთრებით რამ მოგხიბლათ?
– ტოლსტოიმ ქალი იცის ძალიან კარგად, რაც საერთოდ ძალიან იშვიათია. არადა ლიტერატურაში ქალი თუ არ არის, იქ აღარაფერია… თუნდაც, ქართული ლიტერატურა რომ გავიხსენოთ, გამსახურდიასთან როგორაა: შეიყვანა თამარი ემხვარმა გვირაბში… მეთქი, გაიხსნება ეს ქალი ძალაუნებურად ახლა თქო, მაგრამ კივა ეს ქალი, კივა მატარებელი და გავიდა მეორე თავში, არაფერი.. ვერ გახსნა კოწიამ ქალი. ნახეთ ახლა ამას ლევი როგორ აკეთებს. ანა მიდის სტივასთან. სტივა მის ცოლს, დოლის ეჩხუბება და ანა ამ უსიამოვნების მოსაგვარებლად მიდის. აი, შეხვდა ვრონსკის მატარებელში. ვრონსკის შეიძლება ადრეც იცნობდა და არაფერი განსაკუთრებული იმ ქალში არ მომხდარა. ჩავიდა, მოაწესრიგა რაღაცეები, უკან ბრუნდება და ისევ შეხვდა ვრონსკის. არ ჩანს რომ ამ ქალს რამე განსაკუთრებული დაენახა ამ კაცში, მაგრამ ჩამოდის მატარებლიდან. ხვდება ქმარი, კარენინი, ამხელა შვილი ყავს სერიოჟა და აღმოჩინა, რომ ამ ქმარს დიდი ყურები ჰქონია. ჯერ ანამაც არ იცის რა ხდება მასში, ჯერ გაცნობიერებიული არ აქვს, მაგრამ… მოდი და ნუ იყვირებ ახლა ამაზე.. თუ არ იცი კითხვა, იტყვი: დიდი ყურები, დიდი ამბავი, რამდენი ყოფილა დიდყურა და მორჩა, მაგრამ ამას ხომ უზარმაზარი დატვირთვა აქვს…. აი ამ დონეზე აქვს წაკითხული ტოლსტოის ადამიანი და განსაკუთრებით, ქალი.
– ქართულ ლიტერატურაში სამწუხაროდ, ქალზე და მის გრძნობებზე ნაკლებად წერდნენ.
– ქალი დარჩა ქართულში, როგორც გმირი და მორჩა. ჩვენ გვინდოდა ქალი დროშად და მივახატეთ კიდევაც. გვჭირდებოდა ასეთი სახე: წადით შვილებო, იბრძოლეთ, ზურგში არ მოგხვდეთ ტყვია და დაიხოცეთ სამშობლოსათვის.. იყვნენ კიდევაც ასეთი ქალები. მაშინ კომისარიატები არ იყო და მეფე ქუდზე კაციო, რომ იძახდა, მიდიოდნენ. აბა, დედას რომ დაემალა კალთის ქვეშ, არც წავიდოდნენ. გმირი გვჭირდებოდა, კი ბატონო, მაგრამ თვითონ ქალი? გმირები დაემსგავსნენ ერთმანეთს, მაგრამ ქალი ხომ ინდივიდია…
– მიხეილ ჯავახიშვილმა სცადა ამ სიცარიელის ამოვსება.
– ჯავახიშვილმა სცადა “ჯაყოს ხიზნებში”, მაგრამ არ დააცადეს. მას შეეძლო ქალი დაენახა. ჯავახიშვილი კითხულობს ქალს, მაგრამ მისი მიზანი ამ რომანში არ იყო ქალის გახსნა. ის უფრო სოციალურ თემებს ეხება. თუმცა “ჯაყოს ხიზნებში” ძალიან კარგად ჩანს ქალის ხასიათი და ბუნება. იგივე ფრანგული რომანები რომ გავიხსენოთ. თუნდაც “მადამ ბოვარი” “წითელი და შავი”, “პარმის სავანე” რა ქალებია იქ… ჩვენ კი საბოლოო ჯამში, დაგვრჩა ქალი ასე წაუკითხავი, არადა, არც ერთი დიდი ნაწარმოები არ შექმნილა, სადაც ქალი არ არის გადამწყვეტი გმირი.
– თქვენს შემოქმედებაში წამყვანია ქალის სახე. “იყო ერთი ქალი”, “ქვრივის ცრემლები”, “ქალი გამოვიდა ქმრის საღალატოდ”…
– “ქვრივის ცრემლები” დიდხანს არ დაიბეჭდა, ვითომ პორნოგრაფიააო და ამ მიზეზით. არადა, რა არის იქ პორნოგრაფია?! და ასე გადადიოდა ხელნაწერებით “ქვრივის ცრემლები” ხელიდან ხელში. მახსოვს, მიშა ქვლივიძე შემხვდა მოსკოვში და იქ მიყვება ქვრივის ცრემლებს. საიდან იცი, არსად არ დაბეჭდილა თქო? და ვიღაც მომიყვა ვარშავაშიო. მერე “ქვრივის ცრემლები” წიგნში დაბეჭდილ ნაწარმოებებს შორის შევაპარე. იმათ აღარ გადახედეს, დაბეჭდილებია უკვეო, ჩვენ ხომ ზერელეები ვართ და ასე წავიდა და დაიბეჭდა.
– ამბობდნენ, რომ თითქოს ქვრივს პროტოტიპი ჰყავდა. საერთოდ, გყავთ პროტორიპები?
– არა. ასე დამზადებული პროტოტიპები ცხოვრებაში არ არსებობს. ლიტერატურული სახე საერთოდ კრებითია. შენ რა სათქმელიც გაქვს, არ შეიძლება მას ერთი სახე ატარებდეს. შეიძლება გაუცნობიერებლად ხდებოდეს, მაგალითად, “ვარსკვლავთცვენაში” მყავს ეზიკა და მერე მივხვდი ეზიკა თურმე ბაბუაჩემი გრიგოლი ყოფილა. ეს თავისთავად გადმოდის შენში, შენს სამყაროში და მერე როცა დაგჭირდება, ამოტივტივდება. ყველაფერი ცხოვრებიდანაა, რა თქმა უნდა, ციდან ხომ არ არ ჩამოდის… ანგელოზი ფუცუი, მაგალითად. 7 შვილი ყავდა. ისეთი გაჭირვებულები იყვნენ… ერთი ნალიის ქვეშ 5 ბავშვს ერთ საბანქვეშ ეძინა. დომნას, მის ცოლს, ტყემალი ჩამოჰქონდა და ჰოსპიტალში დაჭრილებს პურში უცვლიდა. ეს ბავშვები იყვნენ მთელი დღეები მშივრები, უცდიდნენ როდის მოვიდოდა დედა. ის არ მოდიოდა და ერთი ადიოდა ხეზე, რომ დაენახათ გზაზე მომავალი. დიაა, – ეძახდა საწყალი ხმით. ბოლოს და ბოლოს, მოვიდოდა დია და მოიტანდა პურის ნატეხებს. იმათ ჩვენ გადაგვარჩინეს. ფუცუი ჩვენი ანგელოზი იყო. რატომ იცით? ჩვენც გაჭირვებულები ვიყავით, მაგრამ იმას რომ ვეხდავდით, ჩვენი გაჭირვება არაფრად მიგვაჩნდა. უარესიც არსებობსო, ეს გვაძლებინებდა. ასანთი რომ არ ჰქონდა, ფუცუი მუგუზალზე მოდიოდა ხოლმე. ერთხელ მოვიდა ახლადდათოვლილზე, ფეხშველი, მუგუზლისთვის და თოვლზე ნაკვალევი დაუტოვებია. მის მერე შემოვიდა ეზოში მეზობელი ჭიჭიკო და რაღაცას გაკვირვებული დაეძებს. რას ეძებ თქო, ვკითხეთ და ნაკვალევზე გევუბნება, აქ ანგელოზს გაუვლიაო. ანგელოზი კი არა, ფუცუი იყო ეგ თქო. ფუცუი იყო ჩვენი ანგელოზი.
– “ვარსკვლავთცვენაში” ბევრია ასეთი გმირი. პირველი აღიარებაც ამ რომანმა მოგიტანათ.
– იოანე პავლე მეორეს გამომცემლობაშიც კი დაიბეჭდა “ვარსკვლავთცვენა”… არადა, იქ მხოლოდ სასულიერო ლიტერატურა იბეჭდებოდა. სენტ ეკზიუპერს უთქვამს, ყველანი ჩვენი ბავშვობიდან მოვდივართო. მე ჩემი ბავშვობიდან არ მოვდივარ, იმიტომ რომ ბავშვობა არ მქონდა..
– და მაინც აქ დარჩით. არსად არ წახვედით.
– ანგელოზის ნაკვალევს პარიზში ვერ დაინახავ. ის მარტო აქ არის…
– წარმატებული დრამატურგი იყავით. როგორ ფიქრობთ რატომ არ განვითარდა ქართული დრამატურგია?
– მეცხრე ტომში 13 პიესაა. “ექვსი შინაბერა და ერთი მამაკაცი” და “სანამ ურემი გადაბრუნდება” 140-ზე მეტი ქვეყნის სცენაზე დაიდგა. მერე აირია ყველაფერი. არც დრამატურგია და არც კინო არ განვითარდა, თორემ რა უნდა ოთარ იოსელიანს საფრანგეთში?
-ვიცი, რომ ოთარ იოსელიანთან დიდი მეგობრობა გაკავშირებთ. “გიორგობისთვე” გვიშტიბშია გადაღებული?
– “გიორგობისთვე” ოთარმა გვიშტიბში გადაიღო. მისი ფილმი “იყო შაშვი მგალობელი” რენე კლერს შემთხვევით უნახავს და უთქვამს, ვინ გადაიღო მანახეთ ეს კაციო. უთხრეს, ვიღაც რუსეთის პროვინციიდანააო, საერთოდ გადარეულა, იქ როგორო? სასწრაფოდ დააფინანსა საკუთარი ფულით და საფრანგეთში მიიწვია… ასეა, თუ არ ჩადე ცარიელი დაგრჩება და თუ ჩადე, შენია უკვე ის.
– გამოდის, რომ რას უნდა მივხედოთ, არ ვიცით… მთავარი რა არის ის არ ვიცით და გვესმის..
– ჩვენ ხომ უვიცები ვართ. მაღაზიაში შევედი ამას წინათ. ვხედავ პორტრეტი არის ვიღაცის. ფერადი.. ისეთი, ვერ მოწყვიტავ თვალს. ბელადები ჩამოვყარეთ და ვინაა ეს თქო? ბელადი არაა მაგი, ფეხბურთელიაო. მე ვუთხარი ფეხბურთი ჩვენ არ გვაქვს და ფეხბურთელი საიდან თქო? მაგი სხვაგანააო. რა, ჩემი შვილი სხვაგანაა და შენ აქ დაკიდე? საქონელივით გაყიდულა ეს და იმის ტვინი მაინც გქონდეს, რომ გაუკეთე წითელი ხაზი ასე. ამას კიდევ ბელადივით დაუკიდებია… რომ მიდიხარ და მოგწონს, კარგი ქვეყანააო. თუ არის კარგი, ის მისი აშენებულია, შენი კი არა. წავლენ და მერე იქიდან იყურებიან, ჰე, რა ქენით, ააშენეთ ქვეყანაო? რომ ჩამოვიდე და პური ვჭამოთო? კი მაგრამ მე ეგ შენიანად ვერ ვქენი და უშენოდ როგორ ვქნა?.. მაგრამ ტვინი არ გვაქვს, წიგნში არ ვიხედებით. შუბლზე აბრეშუმის ძაფის ტოლა ძარღვია ნაკითხობის და ეს ძარღვი 15-17 წლისას თუ არ გაქვს უკვე, დამთავრებულია შენი საქმე. იმიტომ, რომ ყველაფერი რაც კაცობრიობას უაზროვნია, მოქცეულია წიგნში. წაიკითხავ და ყველაფერი ნათელი გახდება. ლიტერატურას, ხელოვნებას უნდა მივხედოთ. ეგ არის მთავარი. ამით განსხვავდება ადამიანი ცხოველისგან. მარტო ხელოვნებას შეუძლია ადამიანის ადამიანად ქცევა.

© Weekend