“კლასგარეშე კითხვა” ბორის აკუნინის მესამე დიდი პროექტის (თავად რომ “არალიტერატურულს” უწოდებს) “მაგისტრის თავგადასავლების” ორ ტომად დასტამბული (გამომცემლობა “ოლმა-პრესი”, 2002) მეორე რომანი გახლავთ ავტორისეული რედაქციით და შეეხება, ერთი მხრივ, ერასტ პეტრეს ძე ფანდორინის ინგლისიდან ჩამოსულ და მოსკოვში დარჩენილ შვილიშვილს, კემბრიჯის უნივერსიტეტის ისტორიის მაგისტრს, ბარონეტ ნიკოლას ალექსანდრეს ძე ფანდორინის ახალ თავბრუდამხვევ ამბავს; ხოლო, მეორე მხრივ კი – იმპერატრიცა ეკატერინა დიდის ეპოქაში მცხოვრები დანილა ლარიონის ძე ფონდორინისა და წიგნის ბოლოს სამსონ დანილას ძე ფონდორინად გადაქცეული, ექვსი წლის ვუნდერკინდის – დიმიტრი, იგივე მითრიდატე ალექსის ძე კარპოვის არანაკლები სიმძაფრის თავგადასავალს.
სნობური მიდრეკილებებისგან თავისუფალ მკითხველს თავდაპირველად გამოცდილი მწერლის მიერ დაგებული რამდენიმე ნაღმისგან თუ ხაფანგისგან მოუწევს თავის დაღწევა.
პირველი მათგანი თავად აკუნინის მიერ მიზანმიმართულად შექმნილი საკუთარი იმიჯია: “უბრალოდ საკითხავია, ბატონებო, უბრალოდ საკითხავი, შეძლებისდაგვარად სიკეთეს რომ გვასწავლის, პანთეონზე პრეტენზიას არ ვაცხადებთ!”
არადა, უკვე თავისუფლად შეიძლება მივხვდეთ, რომ აკუნინის შემოქმედებამ კარგა ხანია გადალახა პოპკულტურის ხელოვნურად შექმნილი ჩარჩოები და მარტოოდენ რუსეთისა და პოსტსაბჭოთა სივრცის კი არა, ევროპული მასშტაბის “აკუნიზაცია” მოახდინა, და ასეთივე წარმატებით აგრძელებს მთელი მსოფლიოს “აკუნიზაციას” (რეჟისორ პოლ ვერხოვენის მიერ ჰოლივუდში გადასაღებად შეძენილი ბორის აკუნინის რომანი “აზაზელი” და სხვა).
მომდევნო ხაფანგი თუ ნაღმი ყველასთვის არცთუ ადვილად ამოსაცნობი “მიბაძვებია”: სნობი მკითხველი რომანის პირველივე თავში მაინც “აღმოაჩენს”, რომ “კლასგარეშე კითხვის” თანამედროვე ნაწილი მიბაძვაა უილიამ სტაირონის 70-იან წლებში გახმაურებული რომანისა “სოფის არჩევანი”, რომელიც ალან პაკულას კარგი ფილმის წყალობით ბევრს ახსოვს – ეს ხომ იმაზეა, თუ როგორ გახდიან იძულებულს საკონცენტრაციო ბანაკში მოხვედრილ პოლონელ სოფის არჩევანი გააკეთოს თავის შვილებს, ბიჭსა და გოგოს შორის და სასიკვდილოდ გაწიროს ერთ-ერთი მათგანი; იგივე სნობი მკითხველი რომანის მეორე თავშიც გაიხალისებს, რაკი მიხვდება, რომ ეს ექვსი წლის ვუნდერკინდი მითრიდატი, იმპერატრიცა ეკატერინა დიდისთვის რომ მიუყვანია მამამისს, ძალიან ჩამოჰგავს ჯერომ დევიდ სელინჯერის ბოლო “პოვესტის” – “ჰეპვოურტ-16, 1924”-ის გმირს, შვიდი წლის საიმურ გლასს (თავის მხრივ, საიმურ გლასის პროტოტიპი არის ცნობილი ინგლისელი მათემატიკოსი, დუბლინის უნივერსიტეტის ასტრონომიული ობსერვატორიის დირექტორი, ირლანდიის მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი უილიამ როუენ ჰამილტონი (1805-1865) – შესაბამისი სტატია იხილეთ ინგლისურ “ნაციონალური ბიოგრაფიების ლექსიკონში”).
აი, ახლა კი ჩვენ შეგვიძლია ამგვარი “აღმოჩენებით” გალაღებული და მწერლის ზემოდან დამყურე (“აბა, რა ეგონა, ვერ მივუხვდებოდით?!”) სნობი მკითხველი პარალელურად მოთხრობილი, მძაფრსიუჟეტიანი რომანის ციტატებით დანაღმულ ველზე უჩვენოდ გავუშვათ და წინდაწინვე შევპირდეთ, რომ ნაწარმოების ცალკეული თავების (“როგორ მოგწონთ ეს?”, “ექიმი მისდაუნებურად”, “ფლიდობა და სიყვარული”, “აურზაური არაფრის გამო”, “მამები და შვილები” და ასე შემდეგ) და თვით პერსონაჟების მამის სახელებშიც კი (“ერემეი უმბერტოს ძე მეტასტაზიო”!) ხშირად მიეცემა სიხარულის მიზეზი.
ხოლო ვინც დავრჩებით, თუკი ჩვენი სიხარულის მიზეზი ის შეიქმნება, რომ ამდენ ნაღმსა თუ ხაფანგს მშვიდობიანად დავაღწიეთ თავი, შეგვიძლია, ყოველგვარი ციტატების ძებნის გარეშე, მივყვეთ მწერლის მიერ მაღალპროფესიული ოსტატობით აგებულ, მართლაც პარალელურ და მძაფრსიუჟეტიან ამბავს, ერთმანეთში გადაძახილებითა თუ სხვა სიუჟეტური სვლებით რომ არის შეკრული.
ასე, მაგალითად, რომანის 21-ე თავში უაღრესად საშიში გამტაცებლებისგან თავდაღწეული ნიკოლას ფანდორინი და მირანდა კუცენკო ახალი იერუსალიმის მონასტრის ეზოში დიმიტრი ალექსის ძე კარპოვის საფლავის ქვაზე კითხულობენ, რომ იგი გარდაცვლილა 1795 წლის 16 მარტს, შვიდი წლის ასაკში და ცივწყალგადასხმულ მკითხველს ჰგონია, მისი ერთ-ერთი საყვარელი პერსონაჟი მტრად მოკიდებულმა დიდმოხელეებმა მოკლეს – ნეტავი, მაინც რომელმა: ეკატერინა დიდის ფავორიტ პლატონ ალექსანდროვიჩ ზუროვის მდივანმა ერემეი უმბერტოს ძე მეტასტაზიომ თუ იგივე ფავორიტის ადიუტანტმა, პრეობრაჟენსკის პოლკის კაპიტან-პორუჩიკმა ანდრეი პიკინმა, საიდუმლო ექსპედიციის უფროსმა პროხორ ივანოვიჩ მასლოვმა (სინამდვილეში სატანოფაგების მასონური სექტის დიდმა მაგმა!) თუ ბრიგადირმა მირონ ანტიოხოვიჩ ლიუბავინმა, მოსკოვის გუბერნატორმა დავით პეტროვიჩ დოლგორუკმა თუ სულაც მამამ – ალექსეი ვოინოვიჩ კარპოვმა? (აქ და მერეც წიგნში თუკი რუსული გვარ-სახელების კეთილხმოვანება დაგვატყვევებს – ვთქვათ, “პავლინა ანიკიტიშნა ხავრონსკაია”! – შეგვიძლია, წარმოვიდგინოთ დონის მონასტრის საფლავის ქვებთან მოტრიალე გრიგოლ შალვას ძე ჩხარტიშვილი, უკაცრავად, ბელეტრისტი ბორის აკუნინი, წარწერილი გვარ-სახელების პოეზიას ჩვენამდე რომ მოუხიბლავს – ყოველ შემთხვევაში, თავად ასე აცხადებს ინტერნეტში).
მაგრამ მომდევნო, 22-ე თავში მკითხველი აღმოაჩენს, რომ ეს დარდი და წუხილი ყოფილა მხოლოდ და მხოლოდ “აურზაური არაფრის გამო”, ვინაიდან ამ პატარა ვუნდერკინდის მფარველ პავლინა ანიკიტიშნა ხავრონსკაიას და მასზე შეყვარებულ დანილა ლარიონის ძე ფონდორინს გადაურჩენიათ ბიჭი; დანილას დაკარგული შვილის – სამსონის სახელით უშვილებიათ და გადამტერებულ დიდმოხელეთა არწივულ მზერალს ურალს იქით მდებარე ერთ დასახლებაში მოჰფარებიან.
აქვე შეგვიძლია დავუპირისპირდეთ კიდეც დიმიტრი ბიკოვის მოსაზრებას, რომ თითქოსდა “ქალური საწყისი აკუნინთან ყოველთვის მტრულია წესიერებისა და საღი აზრისა, ქალი მასთან – ცვალებადობის განსახიერებაა, რომ არა, სულაც, ღალატისა” (“ოგონიოკი”, ¹ 28, 2002). აბა, მაშინ ვინ არის პავლინა ანიკიტიშნა ხავრონსკაია, გნებავთ ალტინ მამაევა ანდა სულაც მონაზონი პელაგეა?!
რომანის კითხვისას სხვა მრავალ საინტერესო პერსონაჟსა თუ პერიპეტიას გავეცნობით – ვთქვათ და, აღმოვაჩენთ, რომ ეკატერინა დიდის მიერ ვოლტერისთვის გაგზავნილი წერილები ყოფილი კამერ-მდივნის დანილა ლარიონოვიჩ ფონდორინის დაწერილი ყოფილა…
მაგრამ მთავარი ის არის, რომ ამგვარი წაკითხვა ბორის აკუნინის მიერ დასმულ სერიოზულ შეკითხვებამდე მიგვიყვანს, რომლებიც აღარავისი მიბაძვა აღარ არის:
რატომაა, რომ “ჩვენს ჯუნგლებში დიდი ფული აკეთო წვერწამახული ეშვების გარეშე და თან ხელების სისუფთავეზეც იზრუნო, სრულიად შეუძლებელია”? (ტ. 2. გვ. 264).
რატომ იქცევა ნებისმიერი კარგი წამოწყება ისეთ თაღლითობად, რომ ყოფილი კლასელები, ამჟამად კი კოსმეტიკური ქირურგიის მანათობელი ვარსკვლავი მირატ ვილენოვიჩ კუცენკო და “კეთილი ექიმი აიბოლიტის” აფთიაქების ქსელის მეპატრონე ოლეგ სტანისლავოვიჩ იასტიკოვი ერთი ქიმიური კომბინატის ხელში ჩასაგდებად შვილის გაწირვასაც არ ერიდებიან? იმიტომ ხომ არა, რომ “კომერციული ფირმების ნახევარი მაგასვე აკეთებს: შესვამენ ქალს ნაოჭების საწინააღმდეგო რომელიმე კრემზე და მერე იმ კრემის გარეშე იმ გამოჩერჩეტებულ უბედურს სიცოცხლე აღარ შეუძლია – მაშინვე მთელი სიფათი ჩამოეჩაჩება” (ტ. 2. გვ. 254).
რატომ იკითხავს დანილა ფონდორინი – “ო, უბედურო რუსეთო! რატომაა, რომ კანონის დაცვას აქ ყოველთვის ბატკნებს კი არა, მტაცებელ მგლებს ანდობენ?” (ტ. 2. გვ. 45).
რამ გადააქცია, თავისი თქმით “უმაღლესი რანგის პროფესიონალი” ჟანნა ბოგომოლოვა ასეთ არაადამიანად?
რატომ გასჭირვებია ქალაქ ჩუდოვის მახლობლად დასახლებულ, ადრე ფლიბიუსტერ-ბანკირ სოსო გაბუნიას, ამჟამად კი წმინდა მოხუც სისოის ყველას ერთნაირად შეყვარება? – “იცით, ნიკოლოზ ალექსანდრეს ძევ, ყველაზე ძნელი რა არის ქრისტიანულ სწავლებაში? ყველა ადამიანის ერთნაირად სიყვარული – ახლობლისაც და შორეულისაც” (ტ. 2. გვ. 22).
რატომ ამბობდა ბარონი რეიხელი, რუსი ქვისმტეხლებიდან ყველაზე ღირსეული – “ყოველგვარი მასსონობა, რომელსაც პოლიტიკური მიმართულება აქვს, ყალბია” (ტ. 2. გვ. 233) და რა მიმართულება აურჩევიათ “ოქრო-ვარდისფერ ძმობას” ანდა სატანოფაგებს?
აი, აკუნინისეული პრობლემატიკის ის წრე, რომელიც მარტოოდენ რუსეთისთვის, ანდა მხოლოდ პოსტსაბჭოთა სივრცისთვის თუ ევროპისთვის კი არა, მთელი კაცობრიობისთვის აქტუალურად და თანამედროვედ ჟღერს.
ამჯერად, კიდევ ერთი აკუნინისეული ნაღმისა თუ ხაფანგის გაუვნებელყოფა კი არა, ჩადება მოგვიწევს ჩვენი სნობი მკითხველისთვის – გაზეთ “სეგოდნიას” კორესპონდენტ ალექსანდრ მაკარკინთან გამართულ ინტერვიუში ბორის აკუნინი თავისი პროექტის “მაგისტრის თავგადასავლების” პირველი რომანის შესახებ იტყვის: “ალტინ-ტოლობასი” თავისი ჟანრის მიხედვით იმდენად დეტექტივი არ არის, რამდენადაც საიდუმლოების შემცველი რომანი, ერთგვარი ნაზავი “ორი კაპიტნისა” “სამ მუშკეტერთან” უმბერტო ეკოს “ვარდის სახელის” დამატებით”. სწორედ ასევე შეუძლია ამ ახალ რომანზედაც განაცხადოს: “კლასგარეშე კითხვა” თავისი ჟანრის მიხედვით იმდენად დეტექტივი არ არის, რამდენადაც პოლიტიკური ინტრიგის შემცველი რომანი, ერთგვარი ნაზავი უილიამ სტაირონის “სოფის არჩევანისა” ჯერომ დევიდ სელინჯერის “ჰეპვოურტ-16, 1924”-თან, უმბერტო ეკოს “ფუკოს ქანქარას” დამატებით”.
და რაკი ამ ერთი პატარა სტატიის მანძილზე აკუნინისეული დანაღმვა-განნაღმვის არცთუ ურიგო სპეციალისტებიც გავხდით, მოდით, ცოტა შევისვენოთ და მწერლის მოსკოვური ხედებითაც დავტკბეთ:
“ესეთია აი ეს ქალაქი – მოსკოვი, მაშინვე კი არ დაგატყვევებს, პირველი გაცნობისთანავე, არამედ ნელ-ნელა შემოაღწევს სულში. ეს თავისებური გიგანტური ხახვია: ასი სამოსი აცვია, ყოველგვარი შესაკრავების გარეშე, ერთი მეორის მიყოლებით ხდი, ხდი, თავად კი სტირი. იმიტომ სტირი, რომ გესმის – ბოლომდე ვერასოდეს გახდი” (ტ. 2. გვერდი არა, ყდაზე უნდა ვნახოთ!).
“მოსკოვი ყველაზე ძალიან ჩეხოვის საყვარელ ტიპაჟს აგონებდა ნიკოლასს: ლამაზ, ოდნავ გადამწიფებულ ქალს, ცოტა ცინიკურს, ყველაფერი რომ ყელში ამოსვლია; არცთუ ბედნიერს სიყვარულში, ქვეყანაზე ყველაფრის მნახველს, მაგრამ მაინც ცხოვრებაზე დახარბებულს. დღისით ამ არკადინა-რანევსკაია-ვოინიცევას მოწყენილობა შემოსწოლია, საშინაოდ გამოწყობილი დადის, მაგრამ საღამოსთვის, როგორც კი სტუმრები შეიკრიბებიან, გაიპუდრება, მოიკაზმება, ცეცხლისგან დამზადებულ ბრილიანტის კოლიეს მოირგებს, პროჟექტორის საყურეებს დაიკიდებს და ისეთ ძუ ლომად გადაიქცევა, შეიძლება დაგაბრმავოს კიდეც” (ტ. 1. გვ. 259).
ამ ჩინებული ლიტერატურული “პეიზაჟების” დათვალიერების შემდეგ, ალბათ, უპრიანი იქნება, მწერლის ისტორიული სამშობლოს ერთ-ერთი ულამაზესი კუთხე, გურია გავიხსენოთ, სადაც სხვებთან ერთად ახლაც ცხოვრობენ ჩხარტიშვილები.
გურიაში “კრიმანჭულს” მღერიან ხოლმე, მთელი დედამიწის ზურგზე ერთადერთ შვიდხმიან სიმღერას, თავის დროზე გაუგონარი პოლიფონიზმითა და კეთილხმოვანებით ასე ძალიან რომ მოხიბლა და აღაფრთოვანა მეოცე საუკუნის უდიდესი კომპოზიტორი იგორ სტრავინსკი.
იაპონური “სატორითა” (თავისებური “გასხივოსნება” ძენ-ბუდიზმში) და წმინდა რუსეთის მართლმადიდებლობით გამდიდრებულ ასეთ “კრიმანჭულს” მაგონებს ბორის აკუნინის საუკეთესო რომანები, იმდენად ცხადი და კატასავით მოქნილი სტილით გამოირჩევიან. იმ რომანთა შორის “კლასგარეშე კითხვაცა” და “ალტინ- ტოლობასიც” აუცილებლად მეგულება.
© “წიგნები – 24 საათი”
