მიუნჰენის მანეკენები

ინგლისურიდან თარგმნა ლელა სამნიაშვილმა

საშინელია სრულქმნილება, ბერწია იგი,
თოვლივით ცივი სუნთქვა აქვს და დახშული საშო,

რომელშიც ჰიდრას თავებივით მოქანავე ურთხელის ხეებს
ზედ ეხეთქება სიცოცხლის ხე, და სცვივა, სცვივა

თვეების მწიფე მთვარეები – არსად, უმიზნოდ.
სისხლის მდინარე სიყვარულის ნიაღვარია.

აბსოლუტური იყოს მსხვერპლი! ხოლო ეს ნიშნავს:
არავითარი კერპი ჩემს გარდა,

მხოლოდ მე და შენ! და სრულქმნილება – დედობანას
ასე თამაშობს: მთელი თავისი ხიბლით, ღიმილით

მანეკენებს მიუნჰენში აწვენს ამაღამ –
პარიზსა და რომს შორის მორგში.

გაშოტილან შიშვლები და მელოტები ბუმბულ-ატლასში,
ნარინჯისფერი მამალოები – ვერცხლის ჯოხებზე;

ამოგლესიათ გული, გონება.
თოვლი გარეთ ყრის შავ ნაფლეთებს.

ადამიანი არ ჭაჭანებს; სასტუმროებში
მოძრაობენ მხოლოდ ხელები: კარს აღებენ, თაროდან კრეფენ

ფეხსაცმელებს, რომ ხვალ დილის
თვისპრიალა ლანჩა ამოქოლოს ბრტყელმა თითებმა;

ხოლო მანამდე – ნატიფ სარკმლების მყუდროებას,
ბავშვის მაქმანებს, ყვავილებიან საშაქარლამოს –

გადაწოლია გერმანელთა ფშვინვა და რული;
და ტელეფონის ყურმილებიც – კაუჭებზე

შავად ბრწყინავს, დუმილს ინელებს.
თოვლი უხმოა.

© “წიგნები – 24 საათი”

წუთების დრო და გულისპირს ამოსული ბალახი

ნაირა გელაშვილი. ამბრნი, უმბრნი და არაბნი. სერია “ყველა დროის საუკეთესო ქართული მცირე რომანი”. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2005.

ოცდამეერთე საუკუნის მკითხველი სიყვარულის საგრძნობლად მივიწყებულ ანბანს ამიერიდან გასული საუკუნის ოთხმოციანი წლების ქართული ბესტსელერით, ნაირა გელაშვილის ბრწყინვალე მოთხრობით “ამბრნი, უმბრნი, არაბნითაც” ისწავლის. ასეთ “მესიჯს” გვთავაზობს ბაკურ სულაკაურის მიერ განხორციელებული “ამბრნის” ახალი გამოცემა.
სიყვარულის ანბანის სწავლებას (თუ გახსენებას) რაც შეეხება, მასზე გარკვეულ წარმოდგენას გვიქმნის მცირე რომანის ჟანრში გადანაცვლებული ამ მოთხრობისათვის წამძღვარებული წინასიტყვაობა, რომლის ავტორი ლაშა ბუღაძეა.
ეს ზომაზე მეტად უტრირებული შესავალი, ნამდვილსა და დიდს ჟღარუნის ეფექტით რომ გვაპარებს, უფრო ტრივიალურ-პოპულარული და კლასიკური ლიტერატურის შერწყმის ტენდენციას ემსახურება, ვიდრე სერიოზული მწერლის წარდგენის საქმეს. თუმცა მეტისმეტად გაცხარებაც არ ღირს. ნათქვამია, მუნჯის ენა დედამ იცისო. ლაშა ბუღაძისაგან მუდმივად მოელიან დეკონსტრუქტივისტისათვის დამახასიათებელი ოპტიმიზმისა და თვითდაჯერების დემონსტრირებას. ისიც გარკვეულწილად ცდილობს ამ მოლოდინის გამართლებას. და სწორედ აქედან გამომდინარე ისეთ მწერალთან მიმართებაშიაც კი, როგორიც ნაირა გელაშვილია, რომლის მნიშვნელობაც მან სხვებზე არანაკლებ იცის, განუხრელად იცავს “ჟანრის კანონებს”.
არადა, იმათ, ვინც ოთხმოციან წლებში ძალიან ახალგაზრდა იყო და დაუზარელი მკითხველიც ეთქმოდა, ნაკლებად სჭირდებათ ნაირა გელაშვილის სამწერლო ფენომენის ახსნა. ერთი მახვილგონივრული შენიშვნის არ იყოს, “კუპიდონი დღევანდელობის ბიჭუნა არ არის”, ამიტომაც თანაგანცდისა და ხმამაღალი ფიქრის “უფლება” უმჯობესია იმას მივანიჭოთ, “ვისაც სიყვარულის იდუმალი ენა ესმის”.
ნაირა გელაშვილმა, როგორც შემოქმედმა, სამყაროს ნამდვილობის შესაცნობად დიდი გაბედულება და შეუპოვრობა გამოავლინა. დაძლია კიდეც “ფატალურად მოუწყობელ ქვეყანაში” მცხოვრები მწერალი-ქალის ყოველდღიურობასთან დაპირისპირება, ანუ როგორც რილკე იტყოდა, “ცხოვრებასა და დიდ საქმეს შორის არსებული მარადიული მტრობა”. გერმანულ სამყაროს ნაზიარებმა, მრავალი წელი შეალია წმინდა წყლის თეორიულ სამუშაოს, მაგრამ არასოდეს შეუქმნია უსიცოცხლო, “ანემიური, ინსტინქტისა და ენერგიისაგან დაცლილი ნაწარმოები”.
ეს განსაკუთრებით “ამბრნიზე” ითქმის, რომელიც თავის დროზე ბუტაფორიული, ყალბად მორცხვი საზოგადოების თვალწინ, მის გასაწბილებლად თუ გამოსაწვევად შეიქმნა. მოთხრობა არა მარტო ექსკურსიაზე, შატილში, აღათოს კოშკში ერთბაშად შეყრილი ქალისა და კაცის ურთიერთობაზეა, არამედ დაწერილია იმ უპირატესობის შეგრძნებით, რასაც ამგვარი “შემთხვევითი” შეხვედრების ნამდვილ მნიშვნელობათა ცოდნა ჰქვია. ის, რომ ნაირა გელაშვილი მამაკაცი-პერსონაჟის ენით ალაპარაკდა (რაც არც პირველი შემთხვევა იყო და არც უკანასკნელი) და მის ტაბუირებულ სამყაროსაც ფარდა ახადა – წარმოუდგენელ მკრეხელობად იქნა აღქმული. ახლა ვფიქრობ, განა რამდენი წელი გავიდა მას შემდეგ?
რით განსხვავდება ჩვეულებრივი სიყვარულის ისტორია იმისგან, რომელსაც მწერალი თხზავს? პირველ რიგში იმით, რომ “შეთხზვა” ამ შემთხვევაში ძალზე პირობითი ცნებაა. იგი უფრო ღრმა თანაგანცდას, თანაარსებობას, თანამონაწილეობას გულისხმობს. ადვილად თუ ძნელად, ჩვენ ვივიწყებთ ჩვენ მიერ განცდილ გრძნობას, მაშინ როდესაც მწერალი პიროვნულის უკან მოტოვებით, მასზე ერთგვარი ამაღლებით, მთელი თავისი შინაგანი ენერგიის დაძაბვით იწყებს თავად სიყვარულის არსში გარკვევას.
მერცია ამ მოთხრობის მთავარი გმირი-ქალია. იგი ისიცაა, რაც მინდოდა ვყოფილიყავი და შესაძლოა ვერ კი გავხდიო – ამბობს ერთგან ნაირა გელაშვილი. რეალურსა და სასურველს შორის არსებული დაუმთხვევლობის აღიარება, ცხადია, პერსონაჟთან თვითიდენტიფიცირების სურვილით როდია ნაკარნახევი, არამედ უფრო ცდომილებებს შორის არსებული იმ რეალური მანძილის გავლით, რომელმაც შექმნა კიდეც განსხვავება მწერალსა და მისი პერსონაჟის ბედს შორის.
კრიტიკოსთა უმრავლესობამ ამ “ვარდისფერ ქალში” “სხვაში რეალიზებისაკენ მუდმივი სწრაფვის” (ო. პასი) ყოვლისმომცველი ძალა დაინახა. არაჩვეულებრივი სულიერი გახსნილობა და ბუნებრივობა, რაც ქართველ ქალთა დიდ ნაწილს დღესაც არ ახასიათებს, მკითხველს მაშინვე მიანიშნებდა, რომ მერცია ერთგვარი ჯილდოა და იმავდროულად სასჯელიც იმისათვის, ვისაც ცხოვრების სისავსის, სიკვდილ-სიცოცხლის, დროისა და მარადისობის შეცნობა აქვს დაკისრებული.
გ. გაჩეჩილაძე, რომელიც “ამბრნის” ერთ-ერთი პირველი შემფასებელი იყო (სწორედ მისი წინასიტყვაობა ერთვოდა მოთხრობის პირველ გამოცემას) ტექსტში გაბნეულ სიმბოლურ სახეებზე, მთელ მეტაფიზიკურ აქსესუარებზე, განსაკუთრებით კი ქალის სახის სემანტიკაზე ამახვილებდა ყურადღებას. მერცია მან სავსებით ლოგიკურად მოაქცია წყლისა და ოქროს, სიცოცხლისა და სიკვდილის ნიშანთა სისტემაში.
მართლაც, საკუთარ თავს ასე განმსგავსებული, შიშითა და გულგრილობით ძლეული ორმოცდაორი წლის მამაკაცის შინაგანი განახლების, მისი გამოხსნის მისიით აღჭურვილი მერცია სამყაროს ერთ-ერთ პირველ ელემენტს, სიცოცხლის სტიქიას, წყალს, უნდა დაკავშირებოდა. დიდი მხატვრული ოსტატობით წარმოჩენილი “ძილის ქვეყანა” გამჭვირვალე სიზმართა უწმინდესი ხლართით, რომელშიც ნელ-ნელა ეშვება მერციას რჩეულის ცნობიერება, მთის კამკამა წყაროების მელოდიურობითაა აღსავსე. ბედუინებს თურმე წყლის ხმაური უმაღლეს პოეზიად მიაჩნდათ. აქაც გამუდმებით გაისმის ეს ჯადოსნური ხმა. მხოლოდ ესაა, ზოგჯერ მას ვერცხლის თუნგიდან წყლის ნაცვლად გადმოყრილი ოქროსა (ჩვენი გმირები ხომ ვაგნერის “რაინის ოქროს”შთაბეჭდილების ქვეშ არიან) და ზოგჯერაც ყამარის მამის მხედრობის, მუდმივად სხვის დასათრგუნად შემართული ამბრნი, უმბრნისა და არაბნის ცხენთა თქარუნის ხმაც არღვევს.
მწერლის მიერ მძაფრად ნაგრძნობი და დანახული (მარტო აღათო და მისი ხმით ნატირლები რად ღირს) მთელი ხევსურული აკვარელი სიყვარულით სულშეძრულ ამ ორ ადამიანს სამყაროს მთლიანობის განცდით ავსებს. თავდაპირველად სწორედ მერცია ამჟღავნებს მზაობას ამ მთლიანობის მისაღებად. მერციასავე ათქმევინებს ავტორი ერთი შეხედვით უმნიშვნელო ფრაზას: “გაიღვიძე, გესმის, გაიღვიძე!”, რომელიც იქვე, მოქმედების დინამიკაში ჩართული, გაბრიელ ჯაბუშანურის თავზარდამცემი, მერციას შეფასებით “საშინელი”, მოთხრობისათვის კი კონცეპტუალური დატვირთვის მქონე ლექსის რეფრენად გარდაისახება: გაიღვიძე, გესმის, დროზე გაიღვიძე… მტორავენ ტრფობისა და კენტობის ვაებანი. გაიღვიძე, გესმის, დროზე გაიღვიძე, ნუთუ არ მოგენატრა ჩემთან პაემანი”… ნაირა გელაშვილს დიდი ტაქტითა და სიფრთხილით მოაქვს ეს სრულიად არაორაზროვანი მოწოდება სულიერი მღვიძარებისაკენ, რომელსაც ადამიანმა, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, უნდა მიაღწიოს…
რაც შეეხება მეორე მთავარ პერსონაჟს, უსახელო მამაკაცს (მწერალი, მართლაც, ვერ ხედავს მისთვის სახელის დარქმევის აუცილებლობას), იგი ნაირა გელაშვილისთვის ერთსა და იმავე დროს განრიდებულ-გაუცხოებულიცაა და თავიდან ბოლომდე გაშიფრულიც. ხასიათის ძირითადი თვისებები, რაც ამ პერსონაჟს გარეგნულად მაინც, დიდად არ გამოარჩევს ათასობით რესპექტაბელური, სინამდვილეში კი სიცრუეში მცხოვრები, თანამოძმისაგან (სხვათა შორის, რესპექტაბელურობის ფასი მას შემდეგ შეუდარებლად გაიზარდა) გაუბედავ, შინაგანად ლაჩარ მამაკაცებზე, “შურისძიების” ნიშნითაა აღბეჭდილი. რაღაც შუალედური პატრიარქალურ გმირსა და ვთქვათ, ფელინის “დედიკოს ბიჭებს” შუა – მამაკაცთა ამგვარი მოდგმა ნაირა გელაშვილს აშკარად აღიზიანებს. აი, რას გვიამბობს მწერალი ერთ-ერთ ინტერვიუში: “… სტუდენტობისას რამდენიმე ლექტორის საუბარს შევესწარი. ერთი (კარგი სპეციალისტი) ამტკიცებდა, გურამ რჩეულიშვილი იმიტომ დაიხრჩო, რომ “პაკაზუხა” იყოო… შეიძლება “პაკაზუხაც” იყო, არ ვიცი, მაგრამ სხვის გადასარჩენად გადახტა წყალში… რამდენად უბადრუკი უნდა იყო ადამიანი, რომ უპირატესობა მკვდარსაც არ აპატიო. მერე მთელი ცხოვრების მანძილზე სულ ამას ვხედავდი, რომ ქართველ კაცებში დიდი შიშია დაგროვილი, წარმოუდგენლად დიდი შიში – ცხოვრების, ერთმანეთის, ამა ქვეყნის ძლიერთა წინაშე, შიში საკუთარი შესაძლებელი მარცხის წინაშე, რომელიც მათ ქმედებას ადაბლავებს”…
თუმცა ის, რაც ყოფით დონეზე შურისძიების საგანია, წარმოსახვით სამყაროში შემოქმედის მიერ თანაგრძნობით აღძრულ გამოსარჩლების სურვილად იქცევა ხოლმე. ნაირა გელაშვილი მწარედ სჯის, მაგრამ გამეტებით ვერ იმეტებს თავისი ჯავრიანი გამოხედვის მქონე პერსონაჟს, რომელიც ისე გამოუფიტავს სხვისი ცხოვრებით ცხოვრებას, რომ აღარც სარკეში იხედება და არც დიდი თუ პატარა სიმართლეების თავი აქვს.
“ნუთუ არც ისეთი გადასაგდები კაცი ვარ?” – იტყვის იგი მოთხრობის ფინალში იმ დიდი გამოღვიძების შემდეგ, რომელიც, პოეტის თქმის არ იყოს, თავად ვერ მოუწყო საკუთარ თავს, მაგრამ სხვამ თუ სხვებმა მოუწყვეს.
მოთხრობა არაჩვეულებრივი კომპოზიციური სიზუსტითაა აგებული. მას იმდენად ფაქიზი ორგანიკა აქვს, რომ საკმარისია ერთი დისონანსური თემა, ფრაზა, სიტყვაც კი, რომ ყველაფერი დაინგრეს და, შესაბამისად, მკითხველისათვის აქ მოთხრობილი “ამბავი სიყვარულისა” დაუჯერებელი გახდეს. სწორედ ამგვარ დისონანსურ თემებად ქცევა ემუქრებოდათ ავტობუსში მჯდარ ფილოსოფიის ლექტორის საუბრებს “ევროპის დაღუპვაზე”, მთის საკმაოდ გაცვეთილ რომანტიკას, ვირტუალური და რეალური სამყაროების ვარირებას ცხადისა და ვიზიონის მონაცვლეობით, ეკოლოგიური საფრთხის, საერთოდ სამყაროს სიმყიფის შესახებ გაკეთებულ სხვადასხვა ჩანართს… მაგრამ ყველაფერი ეს საოცარი მიზანდასახულობით მუშაობს გმირთა ხასიათების ნიუანსობრივ გახსნაზე, მათი ფერებისა და ეჭვების სიღრმეში მკითხველის გარკვევაზე. არც ერთი დეტალი, თვით სიზმრიდან ამოყოლილი კვნესაც კი, არ რჩება ფუნქციის გარეშე.
საერთოდ, მთიდან ჩამობრუნებულისათვის ქალაქი დიდ გამოცდად იქცევა ხოლმე, განსაკუთრებით, პირველ ხანებში. მით უფრო გაუსაძლისია ეს შეგრძნება იმათთვის, ვინც დიდი სულიერი არჩევანის ზღვარზე დგას. ნაირა გელაშვილი ჯერ კიდევ გაურკვეველი მოლოდინით გასენილ ქუჩებში ატარებს თავის გმირებს და არა მარტო მათ, არამედ იმ სხვებსაც, ამ მოთხრობის მიღმა დარჩენილ ადამიანებსაც, რომლებიც ყოფიერების მორევში დანთქმულან, ქალაქი კი მათთვის საკუთარი თავისა და წარსულისაგან თავდასახსნელ უიმედო თავშესაფრად ქცეულა. კაცი და ქალი, ქალი და ბავშვი, ბავში და მოხუცი – რა იციან მათ წუთების დროზე, რომელიც აქ, ამ ტკბილ-მწარე “წუთისოფელში უნდა აკრიფო და იმქვეყნად გადაბარგების” წინ სანთელივით წაიმძღვარო. უმეტესობამ – თითქმის არაფერი. მწერალს კი სწორედ ამ ცოდნის გაზიარების სურვილი ამოძრავებს.
ბევრი მანკიერება, რომელიც სამოცდაათიანი-ოთხმოციანი წლების პროზამ ასახა, ტოტალიტარიზმის წნეხს ბრალდებოდა. მათ შორის შიშით შეპყრობილი ქართველი მამაკაცების არსებობაც. ახალ რეალობაში ტოტალიტარიზმის რეციდივებზე თუ შეიძლება საუბარი, “ადამიანის მიწიერი ექსისტენსის არსი” კი უფრო მიუწვდომელი და ძნელად ახსნადი ჩანს. მატერიალურ-ნივთიერ და მეტაფიზიკურ-ტრანსცენდენტურ სფეროთა შეუთავსებლობა კი სულ უფრო გვაშორებს “ამოცანას, რომელიც თითოეული ჩვენგანის ცხოვრებას აქვს დაკისრებული”. ასეთ ვითარებაში იმ მწერლის ხმა, რომელმაც “ამბრნის” შექმნა შეძლო, გაგონილ უნდა იქნას.

© “წიგნები – 24 საათი”

ამელი ნოთომბი, “საკუთარ სახელთა წიგნი”
The Book of Proper Names
By Amelie Nothomb
Faber, 126 გვ.

ყველა ბავშვი განსაკუთრებულია. პრობლემები მაშინ იწყება, როცა მშობლები თვლიან, რომ მათი შვილი გამორჩეულია, უნიკალური, განსაკუთრებული მონაცემებით დაჯილდოებული, შვილს ფსევდოდიდების კვარცხლბეკს უგებენ და იმაზე აღარ ფიქრობენ, თუ რა სავალალო შედეგით შეიძლება დამთავრდეს მათი ახირება. მერე ხშირად ხდება ისე, რომ იზოლირებულ, მიმზიდველ გარემოში გაზრდილი ბავშვები ვეღარ ეგუებიან რეალურ სამყაროს და მშობელთა მიერ აგებული კვარცხლბეკიც ფეხქვეშ ემსხვრევათ. ამელი ნოთომბის გმირ ქალს პლექტრუდი ჰქვია, ეს უცნაური სახელი ცრუმორწმუნე დედამ საგანგებოდ შეარჩია ახალშობილისთვის. თუმცა, როგორც ციხის ზედამხედველი ამბობს, სრულფასოვან პიროვნებად ჩამოყალიბებისათვის სულაც არ არის აუცილებელი ბავშვს უცნაური სახელი ერქვას. სახელს რა მნიშვნელობა აქვს? შეიძლება მერი გერქვას და გამორჩეული იყო. არა, – ამბობს დედა, – ეს სახელი მისი მფარველი იქნება, ჩემი შვილი ძლიერი გამოვა და შეძლებს დაიცვას საკუთარი თავი. ციხის ზედამხედველს ახალშობილთან რა ხელი აქვს? – ალბათ იკითხავთ. გიპასუხებთ: პლექტრუდის დედა ციხეში ზის; მან ფეხმძიმობის დროს თავისი შვილის მამა მოკლა, მერე კი, როცა ბავშვი დაიბადა, თავი ჩამოიხრჩო. პლექტრუდი დეიდა კლემენსმა იშვილა. ის ძალიან უფრთხილდებოდა თავისი დის ხსოვნას, რაღა თქმა უნდა, ოჯახურ ტრაგედიაზე კრინტი არ დაუძრავს, დისშვილს განსაკუთრებით უვლიდა, ზღაპრული პრინცესასავით აცხოვრებდა… მაგრამ ვერც დეიდამ და ვერც უცნაურმა სახელმა ვერ შეძლო გოგონას დაცვა ყოველდღიური პრობლემებისაგან. პირველი იმედგაცრუება სკოლის პერიოდში ჰქონდა. თანაკლასელებისაგან გარიყული აღმოჩნდა. მაგრამ მალე თავისი გზა იპოვა, საბალეტო სკოლაში ისე გამოიჩინა თავი, რომ ყველა მასზე ალაპარაკდა. პლექტრუდს ცნობილი ვარსკვლავის – ანა პავლოვას მომავალი უწინასწარმეტყველეს. დეიდა კლემენსი აღტყინებას ვერ მალავდა. დისშვილი მის ერთადერთ იმედად იქცა, თავის დროზე ხომ კლემენსს საბალეტო სკოლაში მიღებაზე უთხრეს უარი და ერთადერთი ოცნება დაუმსხვრიეს. თითქოს ყველაფერი კარგადააა, მაგრამ…
ნოთომბის რომანები, რომლებიც დღეს უკვე ბესტსელერებადაა ქცეული საფრანგეთში, მძაფრი სატირით გამოირჩევა. მწერალი უკიდურესი დრამატიზმით აღწერს საბალეტო სკოლის მოსწავლე გოგონების ცხოვრებას; ისინი შიმშილობენ, იტანჯებიან და, რაც ყველაზე სამწუხაროა, წონის დაკარგვასთან ერთად გრძნობებსაც კარგავენ. ტრაგედია მოახლოებულია. პლექტრუდს კალციუმის ნაკლებობა აქვს, ამას ფეხის მოტეხილობაც დაემატება და კიდევ ექიმების დაუნდობელი დასკვნა: გოგონა ვეღარასოდეს ვეღარ იცეკვებს. ესეც ნოთომბის შავი იუმორი – ბავშვი, რომელიც მეფის ასულივით იზრდებოდა, მწვავე იმედგაცრუების მსხვერპლი აღმოჩნდება.
არანაკლებ შემზარავია ფინალი – დეიდა კლემენსი, რომელიც ღვიძლი შვილივით ზრდის პლექტრუდს, უცებ ბოროტ ჯადოქრად მოგვევლინება. პლექტრუდი მისთვის სიყმაწვილის ოცნებების ასრულების ერთადერთი იმედია და როცა მიხვდება, რომ ხელიდან ეცლება ეს ბოლო იმედიც, პლექტრუდის მიმართ ეგოისტური სიყვარული სიძულვილად გადაექცევა. დეიდა გოგონას მისი დაბადების საზარელ საიდუმლოს გაუმხელს, თუმცა ბოლო მაინც კეთილია. პლექტრუდი ბოროტ ჯადოქარს თავს დააღწევს და სიყვარულსაც იპოვის. “ჭირი იქა, ლხინი აქა…”

ჯონ აპდაიკი, “სოფლები”
Villages
By John Updike
Viking, 320 გვ.

60-იანი წლებში, როცა ჯონ აპდაიკის “წყვილები” გამოქვეყნდა, მწერალს არც კი უფიქრია, რომ ამას დიდი მღელვარება მოჰყვებოდა. “სოფლები” აპდაიკის 21-ე რომანია და ერთგვარად “წყვილების” განწყობასაც ეხმიანება.
რომანის მთავარი გმირი ოუენ მაკენზი – კომპიუტერული პროგრამების ყოფილი დიზაინერი, მასაჩუსეტსის შტატში ცხოვრობს. ნაწარმოები მაკენზის ერთი ჩვეულებრივი დილის აღწერით იწყება: მაკენზის ეღვიძება, სიზმარს იხსენებს და ა.შ. ანუ მოქმედება აწმყოში მიმდინარეობს, მაგრამ სრულიად მოულოდნელად სადღაც მეცხრე გვერდზე, იმის მაგივრად, რომ მწერალმა დიზაინერის რუტინულ ყოფაში რამე ინტრიგა ჩახლართოს, მას მკითხველი ჩვეული ოსტატობით გადაჰყავს წარსულში. ამგვარად აღმოვჩნდებით პენსილვანიაში, იქ, სადაც ოუენი დაიბადა და ოუენის სულის სიღრმეებშიც ჩავიხედავთ. აპდაიკის გმირის ცხოვრება მართლაც რომ გამონაკლისია. ოუენი განსხვავებული ბავშვია, გამორჩეულად მგრძნობიარე და მშფოთვარე. უცნაურობებიც მრავლად ახასიათებს. ყველაფრის ეშინია, წყლის, სიმაღლის, ობობების, სიბნელის, სარეცხი მანქანისაც კი.
ამ შიშსა და მღელვარებას ვერ იცილებს ვერც მეგობრების წრეში და ვერც ქალებთან ურთიერთობისას. გამუდმებით რაღაც ეჩვენება, გამუდმებით რაღაც საზარელი ხმები ესმის… მის შიშს ვერაფერი აქარწყლებს, – ვერც წარმატებული კარიერა, ვერც ქალები… ფაქტობრივად რომანი ოუენის სექსუალური ოდისეაა, რომელსაც ახლავს ქალთა შთამბეჭდავი კატალოგი, გარეგნული და ფიზიოლოგიური მონაცემებით. აპდაიკის გმირისთვის ქალები ორ კატეგორიად იყოფიან: ერთნი, რომლებთანაც მას სქესობრივი კავშირი ჰქონია და მეორენი, რომლებთანაც არ ჰქონია. საინტერესო დეფინიციაა, არა?! ნიშანდობლივია ისიც, რომ ოუენის ერთ-ერთი საყვარელი მას სექსიზმში ადანაშაულებს. ოუენი ქალთან კამათში უკან იხევს და თავის “მოძველებულ” შეხედულებებს ბავშვობაში გამოტანილ დასკვნებს აბრალებს. თუმცა ამას ხმამაღლა ამბობს, გულის სიღრმეში კი დარწმუნებულია, რომ ქალები მამაკაცებზე ბევრად უფრო გამბედავები არიან.

დერეკ უოლკოტი, “უძღები შვილი”
The Prodigal
By Derek Walcott
Faber, 112 გვ.

დერეკ უოლკოტის ახალი ეპიკური პოემის დასასრულს ასეთი დიალოგი იმართება. “თქვენ არ გინახავთ პარიზი? აუცილებლად უნდა ნახოთ. რატომ? ის თქვენს ცხოვრებას შეცვლის.” “მე მომწონს ჩემი ცხოვრება.” “თქვენ ფიქრობთ, რომ აქ ყველაფერია?” “ჩემთვის კი…”…
ეს დიალოგი ხანგრძლივი მოგზაურობის დამაგვირგვინებელია, დიდი განსჯისა და გააზრების შედეგი. ეს “აქ” – სენტ-ლუსიაა, უოლკოტის დაბადების ადგილი. აქ ცხოვრება მას ნებისმიერი მდიდრული ქალაქის ფუფუნებას ურჩევნია.
ბევრი უმოგზაურია, ბევრი რამ გადახდენია, ბევრი რამ უნახავს პოეტს, რა თქმა უნდა, ბევრი ცუდიც (აქეთ-იქით ხეტიალი განსაკუთრებით 1992 წლიდან, ნობელის პრემიის მიღების შემდეგ დასჩემდა), მაგრამ უოლკოტის მძაფრი ოპტიმისტური განწყობა უიმედობისა და განწირულობის ყველა განცდას აბათილებს. “ბედნიერი იყავი!” – მიმართავს საკუთარ თავს, – “აი, შენ აქ ხარ, 75 წლისა მოიყარე, გონება ისევ გიჭრის”. თუმცა დროდადრო მაინც შემოაწვება ხოლმე ნაღველი: ძირითადად ეს არის წუხილი ნაადრევად დაღუპული ტყუპისცალის, როდის, იოსიფ ბროდსკისა და სხვა მეგობრების გარდაცვალების გამო. და მაინც, უოლკოტის პოეტური აღსარება არ არის გოდება წარსულზე, ეს უფრო ღვთის მიერ მონიჭებული სიცოცხლის სამადლობელია.
ეპიკურ პოემაში მოქმედება პენსილვანიაში იწყება – მატარებელში. ლექსის რიტმი თითქოს მატარებლის ბორბლების რიტმს მიჰყვება. ლამის ნახევარ მსოფლიოს შემოივლის პოეტი: პესკარა, გენუა, მილანი, რიმინი, კართაგენი, გვადალახარა… თხრობა ხან პირველ პირშია, ხან მესამეში. მოგზაურობას არც კონკრეტული მიზანი აქვს და არც დანიშნულების ადგილი. დროდადრო მოგზაური სადმე კაფეში ან რომელიმე ხელოვნების მუზეუმში ჩერდება ხოლმე, ასეთი ადგილები ხომ უძღებ შვილთა კარგი თავშესაფარია.
ცნობილ ეპიკურ პოემაში – “ომეროსი” (1990) უოლკოტმა აქილევსი და ფილოქტეტე ადგილობრივ მეთევზეებად აქცია და მათი ცხოვრება დაგვიხატა. “უძღები შვილის” თხრობა “ომეროსული” ინერციით არ არის დამუხტული, თუმცა ძალიან საინტერესოა, ის ხომ პოეტის გონების მდინარებას ასახავს.
ეს არ არის მოგზაურობის დღიურები, ეს უფრო სალექციო ჩანაწერებს ემსგავსება, – ჩანაწერებს ხელოვნებაზე, გადასახლებაზე, რასობრივ განსხვავებაზე, იმპერიაზე, სიყვარულზე და იმ შემზარავ რუკაზე, რომელსაც ჰქვია არსად და “საითკენაც ჩვენ ყველანი მივექანებით.”
ლირიკული გმირის მოგზაურობას თან სდევს “ისტორიის სურნელი”. შვეიცარიაში ის მოხიბლულია ალპებით, იტალიაში ძლევამოსილი იმპერიის ნაშთებით, – სტრიქონებში წარსულისადმი უდიდესი პატივისცემის განცდა გამოსჭვივის და ამ წარსულის ნანგრევებქვეშ პოეტი ნებისმიერ ალაგას მშობლიური კერას პოულობს.
რომანტიკული ასოციაციები მხოლოდ ისტორიის სურნელის გამოძახილი არ არის, პირად გრძნობებსაც უკავშირდება. რას უფრო ვაღმერთებდი, ქალაქებს თუ ქალებს? – კითხულობს პოეტი და როცა ამ თემას ეხება, ყველაზე მეტად გრძნობს ასაკის სიმძიმეს. “ეს მოხუცი კაცის დაწერილი წიგნია”, – წერს უოლკოტი და თვითონაც კარგად იცის, რაც უფრო ასაკში შედის, მით უფრო მძაფრდება დაკარგული ბავშვობისა და გარდაცვლილი ტყუპისცალის მონატრების განცდა.
მგზავრობის დასასრულს პოეტი თავის დაკარგულ ხმას პოულობს. ეს ის ხმაა, რომელმაც თავის დროზე “ომეროსში” გაიჟღერა: “უძღებო შვილო, რისთვის დაეხეტები? – ეკითხება საკუთარ თავს თითქოსდა ბრალდების ტონით. თუმცა პოემას მაინც ეპიფანური დასასრული აქვს – დელფინების იდილია სენტ-ლუსიას სანაპიროზე პოეტს მხნეობას ჰმატებს. თუ, პოეტის პროგნოზის თანახმად, უოლკოტი მეტ წიგნს აღარ დაწერს, შეიძლება ითქვას, რომ “უძღები შვილის” კულმინაცია – როდესაც შუქი გადმოვა “სხვა სანაპიროდან” და პოეტი დაღუპულ ტყუპისცალს აღმოაჩენს – ფინალის ერთგვარი მაუწყებელია.

მაიკლ კუსტოვი, “პიტერ ბრუკი” (ბიოგრაფია)
Peter Brook A Biography
By Michael Kustow
St. Martin’s Press, 334 გვ.

მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრის რეჟისორთა შორის პიტერ ბრუკმა უკვე დიდი ხანია თავისი სახელი დაიმკვიდრა. ვისაც უნახავს, არასოდეს დაავიწყდება შექსპირის პიესების ნოვატორული დადგმები 1962-1970 წლებში – “მეფე ლირი”, “ზაფხულის ღამის სიზმარი” და სხვა. რეჟისორი, რომელმაც რევოლუცია მოახდინა სცენაზე, შეცვალა თეატრალური დადგმის სტილი – რიტორიკიდან მოქმედებამდე – ასე გაიცნო აუდიტორიამ პიტერ ბრუკი, რეჟისორი, რომლის წყალობითაც, ერთი კინოკრიტიკოსის ფრაზა რომ მოვიშველიოთ, “შექსპირი ჩვენი თანამედროვე გახდა”. თუმცა აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ბრუკის ახალი ნაბიჯები მხოლოდ შექსპირით არ შემოფარგლულა.
პიტერ ბრუკი 1925 წელს დაიბადა ლონდონის გარეუბანში, ლატვიელი ებრაელი ემიგრანტების ოჯახში. კინოთი და თეატრალური ხელოვნებით პატარაობიდანვე დაინტერესდა. ათი წლის ყოფილა, ოჯახის წევრებისათვის თოჯინური სპექტაკლი რომ დაუდგამს – “ჰამლეტი”. ოქსფორდის უნივერსიტეტში სწავლის დროს კი თავისი პირველი ფილმი გადაუღია, ლორენს სტერნის “სენტიმენტალური მოგზაურობა”. სარეჟისორო მოღვაწეობა ბრუკმა 1943 წელს დაიწყო. 1945-1965 წლებში მან შექსპირის პიესები დადგა შექსპირის მემორიალურ თეატრში, სტრეტფორდ-ონ-ეივონში. 1962 წლიდან შექსპირის სამეფო თეატრის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი იყო. მისი კომერციულად ყველაზე წარმატებული ფილმი “ბუზთა ბატონი” გახდა, რომელიც ეკრანებზე 1963 წელს გამოვიდა. ბიოგრაფიული რომანის ავტორის, მაიკლ კუსტოვის შეფასებით, ბრუკმა ამ ფილმით ყველაზე კარგად გამოხატა თავისი მრწამსი – ის თავისუფალი მოთამაშეა. ბრუკის სცენური თუ კინოექსპერიმენტების თავისებურება პირველ რიგში ის იყო, რომ რეჟისორმა თავს სრული თავისუფლება მისცა და ავანგარდიდან სესხებას არ მოერიდა. მაქს რაინჰარდტის მერე ბრუკი ყველაზე წარმატებული რეჟისორი იყო, რომელმაც თეატრში ავანგარდული მიდგომა გამოიყენა, რევოლუციურ შედეგს მიაღწია და კლასიკური დადგმა სამუდამოდ ჩაანაცვლა ნოვატორულით. რეჟისორ მაიკლ კუსტოვის ბიოგრაფიული თხზულება ბევრ საინტერესო ამბავს გვიამბობს პიტერ ბრუკის შემოქმედებითი და პირადი ცხოვრებიდან.

© “წიგნები – 24 საათი”