,,ქართული ლიტერატურისა და ლიტერატურული პროცესის კვლევის ბათუმის სეზონური სკოლა” დაარსდა 2022 წელს ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. პროექტის ავტორი და ორგანიზატორია ბსუ-ის ასოცირებული პროფესორი, ლიტერატურათმცოდნე ნანა ტრაპაიძე. პროექტი არის აჭარის ა/რ განათლების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს უმაღლესი განათლების ხელშეწყობის ფარგლებში გამოცხადებული საგრანტო კონკურსის გამარჯვებული.
სკოლის ფარგლებში სტუდენტებს ლექციებს უკითხავდნენ მოწვეული პროფესორები, რომლებიც კონკურსის წესით შეარჩიეს საქართველოს სხვადასხვა უნივერსიტეტიდან.
არილი აქვეყნებს ამ სკოლის ფინალური ღონისძიების – ესეების კონკურსის ერთ-ერთ გამარჯვებულ ტექსტს.
აგვისტოს თბილისი. დაცარიელებული კაფე. მარიამი და ლუკა მაგიდასთან პირისპირ სხედან. შემოდის მიმტანი. შეკვეთას იღებს: ორი ცივი ყავა ნაყინით. მარიამი და ლუკა თავ-თავიანთ ლეპტოპებს ხსნიან და წერას იწყებენ.
მარიამი: „არ ვიცი, რატომ დავწერე “გოდოს მოლოდინში”, ეს თავისით მოხდა” – სწორედ ამ სიტყვებით დაახასიათა სემუელ/სამუელ ბეკეტმა თავისი ცნობილი პიესა „გოდოს მოლოდინში”.
ლუკა: არც ჩვენ ვიცით, რატომ გადავწყვიტეთ ეს კრიტიკა ერთად დაგვეწერა; ეგეც თავისით მოხდა.
მარიამი: სამაგიეროდ, ვიცით, რატომ ავირჩიეთ ეს ტექსტი – ორივეს ძალიან გვიყვარს და კიდევ უფრო გვიყვარს ის ამბავი, რომელიც თვითონ პიესას გადახდა თავს. ლუკა, მოჰყვები?
ლუკა: მოვყვები, აბა, რას ვიზამ: რადგანაც ჩვენ ვსაუბრობთ პიესაზე, გვერდს ვერ ავუვლით მის დადგმებს. მით უმეტეს, როცა ვსაუბრობთ გოდოზე, რომლის დადგმებიც ყოველთვის გამოირჩეოდა. ერთხელ „გოდოს მოლოდინში” დაიდგა ერთ-ერთ ციხეში, ოთხასამდე ტუსაღის თანდასწრებით. სპექტაკლის დაწყებამდე ტუსაღებს გადაწყვეტილი ჰქონდათ, რომ როგორც კი სცენაზე მდედრობითი სქესის პერსონაჟი გამოჩნდებოდა, სპექტაკლი სიცილ-ხარხარით ჩაეშალათ. მაგრამ, როგორც ცნობილია, სპექტაკლში მხოლოდ მამრობითი სქესის პერსონაჟები გვყავს. თუმცა, ასეც რომ არ ყოფილიყო, მათ დაუშვეს ერთი დიდი შეცდომა და მოუსმინეს პირველ რამდენიმე რეპლიკას. საბოლოოდ, არავის არაფერი ჩაუშლია და, პირიქით, დიდი ოვაციებით გააცილეს მსახიობები სცენიდან.
სანამ უშუალოდ კრიტიკის მცდელობაზე გადავალთ, გვინდოდა, რომ ეს ამბავი მოგვეყოლა, რადგანაც ჩვენი კომენტარი არაფერია, თუ არა პასუხი კითხვაზე – რა მოეწონათ ასე ძალიან ტუსაღებს…
მიმტანი ბიჭი (მაგიდასთან მოდის): უკაცრავად, თქვენ ცივი ყავა შეუკვეთეთ, ჰო?
მარიამი: დიახ, ორი ცივი ყავა.
ლუკა: მალე იქნება?
მიმტანი ბიჭი: დიდხანს არ გალოდინებთ.
მარიამი: მადლობა! ჰოდა, სად ვიყავით? ააა, ახლა მე გავაგრძელებ:
ალბათ, კრიტიკა იმის აღნიშვნით უნდა დავიწყოთ, რომ „გოდოს მოლოდინში” ირლანდიელმა ინგლისურენოვანმა მწერალმა ფრანგულად დაწერა, 1951-53 წლებში. ამიტომ არ ვიცით, სწორად როგორ წავიკითხოთ მის სახელი – სემუელი თუ სამუელი. როგორც უნდა იყოს, საინტერესოა, რატომ გადაწყვიტა მან ასეთი ექსპერიმენტის ჩატარება. პირველი ვარაუდი, რატომაც მოიქცა ასე, არის ის, რომ ბეკეტმა მეორე ირლანდიელი ავტორის – ჯეიმს ჯოისის ჩრდილიდან გამოსვლა და მასთან დაპირისპირება სცადა. თუმცა მეორე და არანაკლებ საინტერესო ახსნა შეიძლება იყოს ისიც, რომ ეს ყველაფერი ერთგვარი შემოქმედებითი ხრიკი იყო და ბეკეტი ასე საკუთარ ტექსტთან გაუცხოვდა – შედეგად კი მან საკუთარ თავს ერთგვარი ენობრივი ბარიერი შეუქმნა, რამაც საშუალება მისცა, რომ წერისას პირადი ემოციები თუ შთაბეჭდილებები გვერდზე გადაედო, დაემალა.
ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ფრანგულის არჩევა ბეკეტისთვის ძალიან სწორი გადაწყვეტილება იყო.
ლუკა: დავიწყოთ იმით, რომ გამოყენებული ლექსიკური მარაგი ძალიან მარტივია. ფრანგულის ელემენტარული ცოდნაც საკმარისია ტექსტის წასაკითხად (ვგულისხმობთ წაკითხვას და არა გააზრებას). მოკლე, მარტივი წინადადებები კი არ ამარტივებს ტექსტს, პირიქით, უფრო ართულებს მას ერთი ცხადი მიზეზის გამო – ფრანგული არის ძალიან ორაზროვანი ენა. ბეკეტი ამ ორაზროვნებას იყენებს, რაც გამოიხატება იმაში, რომ ხშირად ნებისმიერი პერსონაჟის რეპლიკა ჩვენ შეგვიძლია გავიგოთ როგორც სიტყვა-სიტყვით, ასევე მეტაფიზიკურად.
მაგალითად, პიესის პირველი რეპლიკა: “estragon (renonçant à nouveau). – Rien à faire.” – მოცემული რეპლიკა, რომელიც პირდაპირ რომ ვთარგმნოთ, გამოდის – „ვერაფერს გავხდები”, – შეგვიძლია გავიგოთ, როგორც ესტრაგონის ფეხსაცმლის გახდა/ვერ გახდაზე წამოსროლილი რეპლიკა, მაგრამ ასევე როგორც ზოგადი ნათქვამი – ის ცხოვრებაში ვერაფერს გააწყობს.
ამ აზრის გასამყარებლად, გვინდა მოვიყვანოთ თამილა ცინცაძის ქართული თარგმანი: „ესტრაგონი: თუ გინდა, თავი მოიკალი… არაფერი გამოვა”. საინტერესოა, რატომ გადაწყვიტა მთარგმნელმა ბეკეტის მარტივი, მოკლე წინადადება ამგვარად განევრცო? იმიტომ, რომ ფრანგულისთვის თუ ორაზროვნება ძალიან ბუნებრივია, ქართული ენის თავისებურებების გათვალისწინებით, მთარგმნელმა საჭიროდ ჩათვალა მინიშნება იმაზე, რომ რეპლიკებს შეიძლება ჰქონდეთ ერთზე მეტი მნიშვნელობა. რაც ტექსტს სემ…
აუ, როგორ არის ის სიტყვა?
მარიამი: სემან…
მიმტანი ბიჭი (მაგიდასთან მოდის): კალიების გეშინიათ?
მარიამი: რა იყო, მაზის???
მიმტანი ბიჭი: ჯერ არა!
(მიმტანი ბიჭი მარიამის სკამის საზურგეზე ამომხტარ კალიას კლავს)
მარიამი: ვაიმე, მადლობა!
ლუკა: სიტყვა, მარიამ, სიტყვა!
მარიამი : სემანტიკური მრავალფეროვნება.
ლუკა: ჰო, ჰო, ეგ – სემანტიკურ მრავალფეროვნებას მატებს და ასევე ჟანრულ თავისებურებებზეც მიუთითებს.
მარიამი: ჰო, მაგრამ სანამ უშუალოდ ჟანრობრიობაზე გადავალთ, კიდევ ერთი საინტერესო დაკვირვება გვინდა გაგიზიაროთ; პიესაში პირველი, რასაც მკითხველი სათაურის მერე ხედავს, არის მოქმედ პირთა ჩამონათვალი. „გოდოს” შემთხვევაში ესეც კი თავისებურია. აქ მოქმედ პირებს, ძირითადი სახელის გარდა, ფრჩხილებში აქვთ მიწერილი: ესტრაგონი (გოგო), ვლადიმირი (დიდი). როგორც თარგმანის სქოლიოშია განმარტებული, აქ ისევ ვუბრუნდებით ფრანგული ენის მახასიათებელს: ფრანგულში მიღებულია სახელებიდან მარცვლების ამოღება და მათი გაორება. ამ შემთხვევაში ვლა-დი-მირი = დიდი, ესტრა-გო-ნი = გოგო; პერსონაჟები სწორედ ასე მიმართავენ ერთმანეთს, რაც მათ ფამილიარულ და ახლო დამოკიდებულებას უსვამს ხაზს.
მაგრამ არსებობს მეორე ინტერპრეტაციაც, რომელიც თვალსაჩინოა მათთვის, ვინც იცნობს ჩინურ ენას. ჩინურში “გოგო” და “დიდი” პირდაპირი მიმართვის ფორმებია, რომლებსაც იყენებენ მამაკაცები განსაკუთრებული სიახლოვის გამოსახატავად; ისინი ითარგმნება როგორც “უფროსი ძმა” და “უმცროსი ძმა”. ეს ინტერპრეტაციები ტექსტის იდეური გააზრებისას მორიგ გასაღებს გვაძლევს: პიესაში სხვა მრავალი კითხვის გარდა, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანია ის, თუ რა ურთიერთდამოკიდებულება აქვთ მთავარ მოქმედ გმირებს. რადგანაც ტექსტში უფრო მეტი მინიშნებაა იმაზე, რომ მათ ერთმანეთი უფრო სძულთ, ვიდრე უყვართ: ისინი ერთმანეთს არ უსმენენ, არ ითვალისწინებენ – ამ ენობრივი მახასიათებლების ანალიზით შეგვიძლია საპირისპირო ვივარაუდოთ.
ლუკა: ისე, მარტო ჩინურსა და ფრანგულში არა; როგორც ვიცით, როდესაც რობერტ სტურუამ „გოდოს მოლოდინში” დადგა „გოგოს” მიმართვის ფორმა სახალისო ელემენტი აღმოჩნდა ქართველი მაყურებლისთვის, რადგან ის მიემართებოდა მოხუც კაცს, რაც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმას, რომ ბეკეტის ტექსტი იმდენად უნივერსალური ენით არის დაწერილი, რომ სხვადასხვა კულტურას თავისებურად და მარტივად ერგება.
მიმტანი ბიჭი (შემოდის): უკაცრავად, თქვენს ცივ ყავას აგვიანდება.
მარიამი: კი ბატონო, არსად მივდივართ.
მიმტანი ბიჭი: ბოდიშს გიხდით.
ლუკა: არა უშავს, დაველოდებით.
მიმტანი ბიჭი: მადლობა!
(გადის)
ლუკა: აუ, მაგრად მინდა ცივი ყავა.
მარიამი: ჰო, ვიხუთები, ძაან ცხელა. იმედია, მალე მოვა.
ლუკა: კი, მოვა, აბა, სად წავა. ისე, ჩვენ რომ გოდოს პერსონაჟები ვყოფილიყავით, ნეტა, რა გვერქმეოდა?
მარიამი: ჰმ, ალბათ, მარიამი – რირი და ლუკა – ლულუ.
ლუკა: აუ, კი, რა კარგად ჟღერს! მოდი, გავაგრძელოთ და ჟანრობრიობაზე გადადი.
რირი: ჰო, ჟანრობრიობაც ძალიან საინტერესო ასპექტია. მიუხედავად იმისა, რომ ლიტერატურის ისტორიაში იონესკო, ოლბი და ბეკეტი აბსურდის თეატრის ფუძემდებლებად მიიჩნევიან, თვითონ ბეკეტი უარყოფდა ამ ჟანრთან მიკუთვნებულობას.
ლულუ: ეგ ხო იცი, ყველაფერს უარყოფდა. ხასიათი ჰქონდა ეგეთი. ნათელი და სანთელი!
რირი: ჰო, თვითონ რაც უნდა თქვას, აბსურდია და ვერ გაექცევი! ბეკეტის ტექსტსა და სიზიფეს მითს შორის კავშირი ცალსახაა – წრეზე სიარულსა და ციკლურობას იმეორებს ყველა, ვინც უპირისპირდება გაუმართლებელ არსებობას. იგივე გზა გაიარა სიზიფემ და იმავე გზას გადიან ესტრაგონიც და ვლადიმირიც. მაგრამ სიზიფეს რომ თავი გავანებოთ, პიესის კითხვისას მკითხველს არ შორდება ის განცდა, რომ რასაც კითხულობს, აბსურდულია – პერსონაჟები დაუსრულებელ მოლოდინში არიან და ერთმანეთს ეპასუხებიან, მაგრამ ჩნდება შეგრძნება, რომ ისინი უშუალოდ ერთმანეთს არ მიმართავენ. ეს „წამოსროლილი რეპლიკები”, როგორც წესი, მოკლე, მარტივი და განმეორებადია. მაგალითად, ესტრაგონის პირველი ორაზროვანი რეპლიკა „არაფერი გამოვა“ ტექსტში მრავალჯერ მეორდება.
მიმტანი ბიჭი (მაგიდასთან მოდის): ბოდიში, შეგაწუხეთ; თქვენ ხომ ცივ ყავას ელოდებით?
რირი: დიახ, ორ ცივ ყავას.
ლულუ: ნაყინით.
მიმტანი ბიჭი: როგორ?
რირი: ნაყინით, ნაყინით.
მიმტანი ბიჭი: ჰო, ჰო ნაყინით. აგვიანდება ცოტა…
ლულუ: არა უშავს. დაველოდებით.
(მიმტანი ბიჭი გადის)
ლულუ: აუ, ძაან დავიღალე, ხო არ წავიდეთ და ხვალ გავაგრძელოთ?
რირი: არა, რა წასვლა, მერე ცივი ყავა?
ლულუ: ააა, დაველოდოთ, ხო?
რირი: კი, დაველოდოთ. ისე კი ძაანცხელა, ვიხუთები. საშინელებაა აგვისტო თბილისში! ცოტაც და სეზონური დეპრესია დამეწყება!
ლულუ: მოვა ცივი ყავა და გადავრჩებით! შენ დეპრესიას გირჩევნია, ეგზისტენციალიზმზე გააგრძელო.
რირი: ჰო, ეგზისტენციალიზმი – ჩვენთვის არც ისე უცხო.
„გოდოს მოლოდინში”, აბსურდის თეატრის გარდა, ეგზისტენციალიზმის ცხადი მაგალითიცაა.
ლულუ: მაგრამ, რა თქმა უნდა, ამასაც უარყოფდა ბატონი ბეკეტი…
რირი: მთავარია, ლიტერატურათმცოდნეებმა ასე გადავწყვიტეთ, რომ ბეკეტს ეგზისტენციალიზმის ცალსახა ნიშნებიც ჰქონდა, რასაც ადასტურებს ტექსტის მიმართება სიზიფეს მითთან და, ისევ და ისევ, გაუმართლებელ არსებობასთან – ადამიანის სურვილთან, რომ დაძლიოს ამაოება, შეისწავლოს, რამე გაუგოს იმ აბსურდს, რომელშიც ცხოვრობს; ერთგვარად შეძლოს ამ განმეორებადი წრის გარღვევა.
თუმცა, ამის გარდა, პიესას პოსტმოდერნისტული ნიშნებიც აქვს. რეცენზიის დასაწყისში ნახსენები მცდელობა, რომ ბეკეტი ტექსტს გაუცხოებოდა, შესაძლოა, პოსტმოდერნისტულ ექსპერიმენტადაც ჩავთვალოთ. მართალია, როლან ბარტმა ცოტა მოგვიანებით დაწერილ პუბლიცისტურ წერილში ისაუბრა ავტორის სიკვდილზე, თუმცა ბეკეტმა ეს რამდენიმე წლით ადრე სცადა – წერისას მოკლა საკუთარი თავი, გამოეყო მას და გაუცხოვდა როგორც საკუთარ თავთან, ისე საკუთარ ტექსტსა და პერსონაჟებთან.
ლულუ: მარიამმა უკვე ისაუბრა აბსურდზე, ეგზისტენციალიზმსა და პოსტმოდერნიზმზე, მაგრამ, როდესაც წიგნს ხელში ვიღებთ, ვკითხულობთ სულ სხვა რაღაცას: „გოდოს მოლოდინში” (ტრაგიკომედია ორ მოქმედებად).
ტექსტის ტრაგიკული ასპექტი ძალიან მარტივი ამოსაცნობია. ვუბრუნდებით, ისევ და ისევ, დაუსრულებელ წრესა და ციკლურობას, რაც ეპასუხება ფატალურობას, მაგრამ ფატალურობას რომ თავი დავანებოთ, პიესაში მკაფიოდ იგრძნობა ტრაგედიისათვის ორი ძალიან ახლობელი ემოცია: სიბრალული და შიში. სიბრალული ესტრაგონისა და ვლადიმირის მიმართ, რადგან შეუძლებელია, არ თანაუგრძნო ამ პერსონაჟებს, მაგრამ ასევე შიში; შიში, რომ მკითხველიც ესტრაგონსა და ვლადიმირს დაემსგავსება. ის ამბავი, რომ მკითხველს არ სურს ტექსტის პერსონაჟს დაემსგავსოს, კიდევ ერთხელ ამძაფრებს ტექსტისადმი ნებითი გაუცხოების შეგრძნებას, რომელსაც ამ შემთხვევაში არა ავტორი, არამედ თვითონ მკითხველი განიცდის.
რაც შეეხება ტექსტის კომიკურობას – აქ საქმე უფრო რთულადაა, რადგან ამ შემთხვევაში ბეკეტი მინიშნებებით გვესაუბრება. ესტრაგონისა და ვლადიმირის სახით ბეკეტი წარმოგვიდგენს კლოუნადას; როგორც კლოუნი გამოსვლისას ფლობს დამახასიათებელ ნივთებს, ასევე ესტრაგონი და ვლადიმირი მუდმივად კომიკურ სიტუაციებში ვარდებიან საკუთარი ნივთების გამო. ამ შემთხვევაში ვსაუბრობ ესტრაგონის ფეხსაცმელსა და ვლადიმირის ქუდზე. ეს ბეკეტის ერთ-ერთი საყვარელი ხერხია…
რირი: ამის გარდა, ისიც არ დაგვავიწყდეს, რომ ისევე როგორც ბეკეტის სხვა პერსონაჟებს, ვლადიმირსა და ესტრაგონსაც აქვთ ფიზიკური დეფექტები, რაც დამახასიათებელია ზოგადად ბეკეტის სტილისთვის – ამ ასპექტით ავტორი კიდევ უფრო ამძაფრებს ლუკას მიერ ნახსენებ კომიკურობას.
ლულუ: რაც საერთოდ არ არის სასაცილო, მაგრამ ბეკეტს უცნაური იუმორის გრძნობა ჰქონდა. ეჰ, ნათელი და სანთელი!
სხვათა შორის, ისევ დადგმებს რომ დავუბრუნდეთ; ცნობილია, რომ სხვადასხვა ქვეყანაში სპექტაკლს სხვადასხვანაირად შეხვდნენ: ინგლისში გოდო ეზიზღებათ, საფრანგეთში – მაყურებელი სიცილით კვდება, საქართველოში კი სტურუამ ტექსტის კომიკური ასპექტი გააძლიერა და სარკაზმის ელემენტები შემატა…
რირი: კი და საინტერესოა, რომ ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული შეცდომა, რომელსაც მკითხველი ამ ტექსტის გაცნობისას უშვებს, არის ის, რომ ის პიესას ანიჭებს სივრცეს, რომელიც ავტორმა განზრახ წაშალა: იქიდან გამომდინარე, რომ ტექსტი დაწერილია ფრანგულად, მაყურებელმა თავიდანვე მიიჩნია, რომ მოქმედება საფრანგეთში ხდება, რაც ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზის გამო უსაფუძვლო და აზრს მოკლებული დასკვნაა: ტექსტში არანაირი მინიშნება არ არის დროსა და სივრცეზე. არჩეული ენა არ განსაზღვრავს სივრცეს. მოქმედება ვითარდება სოფლის გზაზე, ერთადერთი ხელჩასაჭიდი დეტალი, რაც უშუალოდ სივრცეს მიემართება, შარა გზაზე ამოზრდილი ხეა. ბეკეტმა ყოველგვარი ზღვარი წაშალა – ადგილი, სადაც სიუჟეტი მიმდინარეობს, ზოგადი, გაურკვეველია.
ამის გარდა, სწორედ ისევ ეს ხეა ერთადერთი ინდიკატორი, რომ დრო გადის – ხეს ფოთლები ცვივა, თუმცა, ასევე, აღსანიშნავია, რომ დროის ზანტი მსვლელობის წარმოსაჩენად, ავტორი გათენებისა და დაღამების დეტალს იყენებს. მოცემული ასპექტები კიდევ ერთხელ ამტკიცებს იმას, რასაც ბეკეტი ასე უარყოფდა – აბსურდის თეატრთან მიკუთვნებულობას. ზოგადად, ტრადიციულ თეატრს სამი ძირითადი მახასიათებელი აქვს: დროის არსებობა, სივრცის არსებობა და მოვლენათა ლოგიკური თანმიმდევრულობა. „გოდოს მოლოდინში” კი სამივე დარღვეულია: სივრცე წაშლილია, დროის მსვლელობა ბუნდოვანია, ხოლო მოვლენათა მიმდევრობა გაურკვეველი და აბნეულია, რასაც ავტორი ორაზროვან რეპლიკათა განმეორებით აღწევს.
ლულუ (მიმტანს ეძახის): უკაცრავად, ცივი ყავა მალე იქნება?
მიმტანი ბიჭი: ნაყინით, ხო?
რირი: დიახ, ნაყინით.
მიმტანი ბიჭი: აი, თითქმის მოვიდა.
ლულუ: კეთილი, დაველოდებით.
რირი: აუ, იქნებ ცივი წყალი მაინც მოგვიტანოთ, ძალიან ცხელა!
მიმტანი ბიჭი: დიახ, ახლავე.
(გადის)
ლულუ: დასკვნაზე ვართ, ჰო, უკვე მისულები? დროა, ჩვენი ტუსაღების ამბავს მივუბრუნდეთ: ციხეში ჩატარებულ სპექტაკლს შეუმჩნევლად არ ჩაუვლია თეატრმცოდნეებისათვის. ალბათ, უკვე მიხვდებოდით, რომ ბეკეტმა ამ პიესით აზრთა სხვადასხვაობა და დაპირისპირება გამოიწვია. დარგის ექსპერტებსაც გაუჩნდათ კითხვა – რატომ მოეწონათ ტუსაღებს ასე ძალიან სპექტაკლი, როდესაც მისი შინაარსი თეატრმცოდნეებისათვისაც ბუნდოვანია.
ჩვენ განზრახ გამოვტოვეთ და ბოლოსთვის შემოვინახეთ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი: სათაური. ტექსტის მთავარი კითხვა, უფრო სწორად, კითხვა, რომელსაც ყველაზე ხშირად ვსვამთ, არის – ვინ ან რა არის გოდო. ყველაზე გავრცელებული ინტერპრეტაციით, გოდო არის გაფრანგულებული “God”, ანუ ღმერთის აღმნიშვნელია და გაიგივებულია ღმერთთან.
საბედნიეროდ, ბეკეტმა სიცოცხლეში მოასწრო და კატეგორიულად განაცხადა, რომ გოდო არ არის ღმერთი, თუმცა არც ეს ვარაუდი იყო ბოლომდე უგულებელსაყოფი, რადგანაც ტექსტში არაერთი კავშირი ჩანს ქრისტიანობასთან: იქნება ეს ქრისტესა და ავაზაკების იგავის გახსენება, ბიჭის მოსვლა/არ მოსვლის ქრისტეს სახესთან გაიგივება, ასევე ლაკის ქრისტესთან გაიგივება და სხვა, თუმცა აქაც უნდა გავიხსენოთ, რომ ტექსტის ავტორი სამუელ ბეკეტია – კაცი, რომელსაც მუდმივად თავის ჭკუაზე დაჰყავხარ – გაძლევს ხელჩასაჭიდს, მაგრამ გატყუებს.
რირი: თუმცა, ჩვენი ვარაუდით, ლაკი უფრო მეტად სიზიფეს განსახიერებაა და თუ მართლა არის შესაძლებელი სიზიფეს ბედნიერად წარმოდგენა, ლაკი სწორედ ამ სურვილის გამოძახილია. სწორედ ამ ბედნიერების განცდის გამო აიგივებენ ლაკსა და ქრისტეს ერთმანეთთან.
ლულუ: ჰო, ისევ გოდოს რომ მივუბრუნდეთ, ჩვენ არ ვიცით, გოდო მოვა თუ არა და არც პერსონაჟებმა იციან. არაფერი ვიცით გოდოს შესახებ, იმის გარდა, რომ ის არსებობს. ამიტომაცაა ყველაზე გავრცელებული დავის საგანი მისი ვინაობა/რაობა.
საერთოდაც, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ტექსტში გოდოს ვინაობა ყველაზე მნიშვნელოვანი და არსებითი საკითხი სულაც არ არის – აქ გადამწყვეტია ის, რომ გოდო არსებობს. შესაბამისად კი, ყველა მკითხველისთვის ინდივიდუალურ, ცალკეულ სახეს თუ ხატს წარმოადგენს.
ამის მიუხედავად, ტუსაღებსაც სწორედ ეს ჰკითხეს, თუ ვინ ან რა იყო გოდო, თუმცა აღმოჩნდა, რომ მათ უმეტესობას საერთოდ არ უფიქრია ამაზე. მათ წმინდად ინტუიციურად და ემპათიურად აღიქვეს სპექტაკლის შინაარსი. მათთვის ის, რასაც ესტრაგონი და ვლადიმირი გადიან, ძალიან ნაცნობი და ხელშესახებია, რადგანაც ისინიც იმყოფებიან მუდმივი მოლოდინის მდგომარეობაში, მათ იგივე ურთიერთდამოკიდებულება აქვთ, რაც ესტრაგონსა და ვლადიმირს: თან ეზიზღებათ ერთმანეთი, რადგანაც საკუთარი გასაჭირის შემახსენებლები არიან, მაგრამ თან ვერ ძლებენ უერთმანეთოდ, რადგან ერთ სივრცეში არიან გამოკეტილები…
რირი: კი და აქვე მივდივართ ტექსტის მორიგ მახასიათებელთან, რაც გულისხმობს პერსონაჟების სტატიკურობას. საინტერესოა, რომ მოცემულ პიესაში, სხვა ყველაფერთან ერთად, ჩამოშლილია ის კრიტერიუმი, რითაც, როგორც წესი, ლიტერატურათმცოდნეები ტექსტებს აანალიზებენ ხოლმე: ხდომილების კრიტერიუმი. ხდომილების კრიტერიუმი მიემართება სიუჟეტში არსებულ ცვლილებას, გარდაქმნას, რომელსაც პერსონაჟები განიცდიან. ეს ცვლილება სამ კატეგორიად იყოფა: არსებითობა (მნიშვნელობა), კონსეკუტიურობა და შეუქცევადობა. ანუ: ცვლილება უნდა იყოს არსებითი, გარდამტეხი, მას უნდა მოყვებოდეს რაიმე შედეგი და უნდა იყოს შეუქცევადი – რაც ნიშნავს ცვლილების ძირფესვიანობას – პერსონაჟი ვერ უნდა მიუბრუნდეს თავის საწყისს, რადიკალურად უნდა გარდაიქმნას. „გოდოს მოლოდინში” არცერთი კრიტერიუმი არ კმაყოფილდება: ესტრაგონი და ვლადიმირი ტექსტის ბოლოს ზუსტად ისეთები არიან, როგორიც დასაწყისში. ეს კიდევ ერთხელ ხსნის ტუსაღების საპასუხო რეაქციასაც – შეგვიძლია, ვივარაუდოთ, რომ მათ ჰქონდათ პერსონაჟებთან თანაგანცდის მომენტი: სტატიკურობა ციხის გარემოსთვისაც დამახასითებელია. პატიმრები ძალიან ჰგვანან ესტრაგონს და ვლადიმირს, რომლებიც, მართალია, პირდაპირი მნიშვნელობით გისოსებს მიღმა არ ცხოვრობენ, მაგრამ მეტაფორულად მოლოდინის აბსურდულობაში არიან გამომწყვდეულები…
ლულუ: სწორედ ამიტომაა ეს ტექსტი ასეთი განსაკუთრებული. ბეკეტმა მოახერხა და შექმნა პიესა, რომელსაც აქვს პრეტენზია იყოს უნივერსალური. ყველაფერი, რაც ჩვენ აქამდე ვთქვით, ამას მიანიშნებს. არა მარტო ენობრივად, შინაარსობრივადაც.
და აქვე მივდივართ ბოლოსკენ, ამიტომ პატარა დასკვნის გაკეთებას ვცდით. რატომ ელოდებიან ესტრაგონი და ვლადიმირი გოდოს? მათ სწამთ, რომ გოდო თუ მოვა, გადარჩებიან, წრეს დაარღვევენ და საკუთარ გაუმართლებელ არსებობას თავს დააღწევენ, მაგრამ გოდო არ მოდის. ყოველ შემთხვევაში, ტექსტში გოდოს მოსვლა არ ჩანს, თუმცა ვლადიმირი და ესტრაგონი მუდმივ მოლოდინში რჩებიან.
გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, ციკლურობას არღვევს თვითმკვლელობა. თვითმკვლელობა არ არის უცხო ამ ტექსტისთვის და, ზოგადად, ბეკეტისათვის. ჯერ ერთი, რადგანაც პერსონაჟები მუდმივად ლაპარაკობენ თავის ჩამოხრჩობაზე; ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ ორაზროვნებაზე. შევხედოთ პირველი მოქმედების დასასრულს:
„ესტრაგონი: წავიდეთ, მაშ. ვლადიმირი: წავიდეთ. (დგანან).”
ჩვენ შეგვიძლია, გავაკეთოთ ამ ნაწყვეტის პერიფრაზი შემდეგნაირად:
ესტრაგონი: წავიდეთ, თავი მოვიკლათ. ვლადიმირი: წავიდეთ, მოვიკლათ თავი. (დგანან).
რატომ არ იკლავენ თავს ესტრაგონი და ვლადიმირი? ჩვენი აზრით, ბეკეტი ტოვებს იმედს.
ბეკეტი მკაცრი ავტორია და მას რომ სდომებოდა ვლადიმირისა და ესტრაგონის მოკვლა, არაფერი შეაკავებდა. თუ გავიხსენებთ ან “თამაშის დასასრულს”, ან “ჩემს ბედნიერ დღეებს”, დავინახავთ, რომ მისთვის სრული ადამიანური დესტრუქცია მოლოდინის შეგრძნების წართმევაა. ესტრაგონსა და ვლადიმირს მოლოდინი რჩებათ და ისინიც ჯიუტად დგანან ხესთან; არსად მიდიან.
ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ ეს იმედია – იმის, რომ ადამიანი ყოველთვის დაუპირისპირდება აბსურდს და…
(მაგიდასთან მოდის მიმტანი. ორ ჭიქასა და წყალს დგამს. უხმოდ გადის)
რირი: აუ, აღარ მოაქვთ ეს ცივი ყავა…
ლულუ: მოდი, წავიდეთ, რა. ჰო მოვრჩით წერას?
რირი: ჰო, წავიდეთ.
ლულუ: წავედით.
(სხედან).
© არილი