ინგლისურიდან თარგმნა ანა მგელაძემ
ოქსფორდის დატოვებამდე ცოტა ხნით ადრე, ვიდრე დასავლეთ აფრიკელი ტივის ხალხთან საცხოვრებლად გავემგზავრებოდი, სტრატფორდის თეატრის სეზონზე მოგვიწია საუბარი. „თქვენ ამერიკელებს, შექსპირთან პრობლემები გაქვთ“- მითხრა ერთმა მეგობარმა. „ის სისხლით ხორცამდე ინგლისელი პოეტია და, თუ მისთვის დამახასიათებელი ნიუანსები არ გესმის, ადვილად შეიძლება მისი ნაწარმოების უნივერსალურობაში ეჭვი შეგეპაროს“.
მე განვუცხადე, რომ ადამიანის ბუნება ერთია და ეს ეხება დედამიწის ნებისმიერ კუთხეში მცხოვრებ ხალხს. ამიტომ, კლასიკურ ტრაგედიებში გატარებული ძირითადი იდეები და ინტრიგები ყველგან და ყველასთვის გასაგებია, მიუხედავად იმისა, რომ ნაწარმოების თარგმნის შემთხვევაში, ტექსტში გარკვეული ცვლილებები ხდება, ან საჭიროა ამა თუ იმ წეს-ჩვეულების განმარტება.
დისკუსია იმით დასრულდა, რომ ჩემმა მეგობარმა ჰამლეტის ერთი ეგზემპლარი გადმომცა, რომელიც აფრიკის მიყრუებულ რეგიონში ყოფნისას უნდა შემესწავლა. ეს, მისი აზრით, გამიადვილებდა საგნების გაცნობიერებას იმ „ელემენტარულ გარემოში“, ხოლო ხანგრძლივი მედიტაციის წყალობით ნაწარმოების სწორი ანალიზის საშუალება მომეცემოდა.
აფრიკელი ტივის ხალხთან ერთად ცხოვრება ჩემთვის მეორე საველე მოგზაურობა იყო. ამ, სამყაროსაგან დავიწყებულ და ფეხით ძნელად მისადგომ ადგილას ცხოვრებისათვის კარგად ვიყავი მომზადებული. ერთი ბრძენი უხუცესის ნებართვის მერე, რომელიც ას ორმოცი კაცისგან შემდგარი თემის ბელადიც იყო, საბოლოოდ მოვეწყვე. თემი მისი ახლო ნათესავების, მათი ცოლებისა და ბავშვებისგან შედგებოდა. ისევე როგორც სხვა მეზობელი თემის უფროსები, მოხუცი ბელადი დროის უდიდეს ნაწილს ცერემონიების წარმართვაში ატარებდა. ცერემონიების ნახვა იშვიათად ხერხდებოდა. ჩემს ბედნიერებას საზღვარი არ ჰქონდა – ვიცოდი, რომ მოსავლის აღების, წყლის დონის მომატების და ახალი მიწების დამუშავების შემდეგ, სამი თვე იზოლირებული აღმოვჩნდებოდით. იმედი მქონდა, რომ ახლა მაინც მოიცლიდნენ ცერემონიებისა და მათი ახსნისათვის საკმარისი დროც ექნებოდათ.
ვცდებოდი. ცერემონიების დიდი ნაწილი ძველი თაობის წარმომადგენლებისგან დასწრების ნებართვას მოითხოვდა. წვიმების სეზონის დროს მოხუცებს უჭირდათ ერთი ცერემონიიდან მეორეზე წასვლა და ამიტომ ცერემონიები ერთმანეთის მიყოლებით უქმდებოდა. მდინარეების კალაპოტში წყლის დონის აწევისას ყველა საქმიანობა ჩერდებოდა ერთის გარდა – ქალები ქერისა და სიმინდისაგან ლუდს ხარშავდნენ. კაცები, ქალები და ბავშვები მის სმას იწყებდნენ.
ლუდის სმა დილაუთენია იწყებოდა. შუადღისას ყველა მღეროდა, ცეკვავდა და ტამტამზე უკრავდა. წვიმის დროს ხალხი შინ ბრუნდებოდა, სადაც ასევე სვამდნენ და მღეროდნენ ან სვამდნენ და ისტორიებს ყვებოდნენ. შუადღემდე მე ან მათთან ერთად ვიყავი, ან სახლში ვბრუნდებოდი ჩემს წიგნებთან. „ლუდის სმისას სერიოზულ საკითხებზე არავინ კამათობს. მოდი, ჩვენთან ერთად დალიე“ – მთავაზობდნენ მასპინძლები. თუმცა, რადგან მათსავით არ შემეძლო ამ მაგარი სასმელის დალევა, დროის უმეტეს ნაწილს ჰამლეტთან ვატარებდი. ორი თვის მერე გონება გამინათდა. დარწმუნებული ვიყავი, რომ ჰამლეტის მხოლოდ ერთადერთი ინტერპრეტაცია შეიძლებოდა და ის უნივერსალური ჭეშმარიტება იყო.
ყოველ დღე, დილაუთენია, ჩვეულებად მექცა მოხუცი ბელადის მისივე კარავში მონახულება (წრეზე განლაგებულ ძელებს ჩალისგან დამზადებული ჭერი ეკავათ, კედლები ნახევრად ალიზით იყო ამოშენებული და ქარისა და წვიმისაგან იცავდა). იმედი მქონდა, რომ სერიოზული საუბრის საშუალება ლუდის დღესასწაულის დასრულებამდე მომეცემოდა. ერთ დღეს, კარავში შესულს, თემის მამაკაცების უმრავლესობა იქ დამხვდა. დაბალ სკამებზე, ხის საწოლებზე და უხეშ სავარძლებზე მოკალათებულიყვნენ და სიცივისა და წვიმისაგან მობუზულები ერთმანეთს ეკვროდნენ ცეცხლის პირას. შუაგულში ლუდით სავსე სამი თიხის ჭურჭელი იდგა. დღესასწაული იწყებოდა.
მოხუცმა ბელადმა გულითადად მიმიღო – „დაჯექი და დალიე“. ლუდით სავსე უზარმაზარი თასი გადმომაწოდეს, რომელიც ჯერ პატარაში გადავისხი და შემდეგ ჩუმად მიწაზე დავღვარე. თასში ლუდი ჩავამატე და იმ კაცს გადავეცი, რომელიც ჩემი მასპინძლის შემდეგ ასაკით ყველაზე ხნიერი იყო. ჩემი ფიალა კი ახალგაზრდას გადავაწოდე, რომელმაც სტუმრების გამასპინძლება განაგრძო. პატივსაცემ პირებს ეკრძალებოდათ საკუთარი თავის მომსახურება.
„ასე უკეთესია“, თქვა უფროსმა ბელადმა, რომელმაც გადმომხედა და თმებში გაჩხერილი ბალახი ამომაძრო. „უფრო ხშირად უნდა მოხვიდე ჩვენთან ლუდის სასმელად. შენმა მოსამსახურეებმა მითხრეს, რომ როცა ჩვენთან არ ხარ, მთელ დღეს შენს კარავში ერთი ქაღალდის ყურებაში ატარებ“.
უხუცესი ბელადი ოთხი ტიპის „ქაღალდებს“ იცნობდა; გადასახადების, მზითვის, იურიდიულ დოკუმენტებს და პირად წერილებს. მაცნე, რომელსაც მოჰქონდა წერილები, ამ წერილებს კარვის კედლებზე კიდებდა. მხოლოდ მან იცოდა ზუსტად, თუ რა ეწერა გზავნილში და უყვებოდა ბელადს. იმ შემთხვევაში, როცა პირადი წერილები სახელმწიფო სტრუქტურებში ან ადმინისტრაციულ თანამდებობებზე მომუშავე ახლობლებისგან მოდიოდა, წერილებს ინახავდნენ დიდ ბაზარში გამგზავრებამდე. ბაზარში ერთი მწერალი ეგულებოდათ, რომელსაც შეეძლო მათი წერილების კითხვა. ჩემი იქ ყოფნისას, წერილები ჩემთან მოჰქონდათ წასაკითხად. ზოგიერთ მათგანს მზითვის დამადასტურებელი დოკუმენტიც მოჰქონდა და ჩუმად თანხის აღმრიცხველი ციფრების შეცვლას მთხოვდა. მორალის მხრივ ამას დიდად არ განიცდიდნენ, რადგან მომავალი მეუღლის მშობლები კარგ გასატყავებელ ობიექტებად მიაჩნდათ, ხოლო იმის შიში, რომ სიმართლის გარკვევას ერთ დღესაც ვინმე შეეცდებოდა, ამ წერა-კითხვის უცოდინარ ხალხში, ნაკლებად მოსალოდნელი იყო. სულაც არ მინდოდა მათ ჰგონებოდათ, რომ მთელი დღეები სწორედ ასეთი „ქაღალდების“ კითხვით ვიყავი დაკავებული, ამიტომაც მალევე ავუხსენი, რომ „ჩემი ქაღალდი“ დიდი ხნის წინ ჩამოვიტანე ჩემი ქვეყნიდან.
„ო“, აღმოხდა მოხუცს. „მოგვიყევი“.
ვიუარე და ვუთხარი, რომ მეზღაპრე არ ვიყავი. მათში ამბის თხრობა მთელი ხელოვნებაა და პუბლიკაც ძალიან მომთხოვნი და მკაცრია (უკმაყოფილებას ხმამაღლა გამოხატავენ). ტყუილად ვირჯებოდი – იმ დღეს გადაწყვეტილი ჰქონდათ ჩემგან ამბის მოსმენა. დამემუქრნენ, თუ არ მოვყვებოდი, ისინიც აღარასოდეს მომითხრობდნენ თავიანთ ისტორიებს. საბოლოოდ, მოხუცი ბელადი დამპირდა, რომ არავინ მისაყვედურებდა ჩემი აქცენტის გამო. „ვიცით, რომ ჩვენს ენაზე საუბარი გიჭირს“, „მაგრამ“, დაამატა ერთ-ერთმა მათგანმა, „შენ უნდა აგვიხსნა, როცა რაიმეს ვერ გავიგებთ, ისევე, როგორც ჩვენ გიხსნით ხოლმე ჩვენი ისტორიების მოყოლისას“. მივხვდი, რომ საშუალება მეძლეოდა გამომეცადა ჰამლეტის უნივერსალურობა და დავთანხმდი. ისტორიის მოყოლა რომ არ გამჭირვებოდა, ბელადმა ლუდი ხელახლა შემომთავაზა. კაცებმა გრძელი ხის ჩიბუხი გატენეს, ცეცხლიდან ნაკვერჩხალი ამოიღეს, კმაყოფილი იერით გააბოლეს და მოსასმენად მოემზადნენ. თხრობა შესავალი ნაწილით დავიწყე, იმ ადგილიდან, როცა სასახლის სამი მცველი ღამის სადარაჯოზე დგას და უცბად, ყოფილ ბელადს დაინახავენ.
„რატომ ყოფილი? რატომ აღარ იყო ის მათი ბელადი“?
„მოკვდა“ – ავუხსენი მე. „ამიტომაც მცველებს მისი დანახვისას ძალიან შეეშინდათ“.
„შეუძლებელია“ – თქვა უცბად ერთ-ერთმა უხუცესმა და ჩიბუხი მეზობელს გადააწოდა, რომელმაც მას სიტყვა გააწყვეტინა. „რა თქმა უნდა, ის გარდაცვლილი ბელადი ვერ იქნებოდა. ის ჯადოქრის გამოგზავნილი „ნიშანი“ იყო. გააგრძელე“.
ცოტა დაბნეულმა თხრობა განვაგრძე: „ამ სამ კაცთაგან ერთ-ერთი განსწავლული იყო’’. მეორემ, რომელმაც საუბარი შემაწყვეტინა, გამარჯვებული იერით გადახედა პირველს. „მან აჩრდილს მიმართა: გვითხარი რა უნდა მოვიმოქმედოთ, რომ შენ მშვიდად განისვენო საფლავში? აჩრდილს პასუხი არ გაუცია. ის გაუჩინარდა და მას შემდეგ აღარ უნახავთ. სწავლულმა (რომლის სახელია ჰორაციო) განაცხადა, რომ ეს გარდაცვლილის ვაჟის, ჰამლეტის საქმე იყო“.
წრეში მსხდომებმა ერთდროულად გაიქნიეს თავები. „გარდაცვლილ ბელადს ძმები არ ჰყავდა? თუ მისი ვაჟი გახდა ბელადი ?“
„არა, უფრო სწორად“, ვთქვი მე, „მას ჯერ კიდევ ჰყავდა ცოცხალი ძმა, რომელიც ბელადი გახდა მისი სიკვდილის შემდეგ.“
მსმენელები ახმაურდნენ. „ნიშნების ამბები უხუცესების და უფროსების საქმეა და არა ახალგაზრდების; ბელადის ზურგს უკან გაკეთებული საქმიდან კარგი არაფერი გამოვა; ჩანს, რომ ჰორაციო სულაც არ იყო განსწავლული.“
„კი, იყო“, შევეკამათე მე და ლუდის ფიალასთან მოახლოებულ ქათამს ხელი ავუქნიე. „ჩვენს ქვეყანაში ვაჟი იკავებს მამის ადგილს. აქ კი, დიდი ბელადი გარდაცვლილი ბელადის ძმა გახდა. შემდეგ კი, ძმის დაკრძალვიდან ერთი თვის თავზე, მან ცოლად შეირთო მისი ცოლი“.
„სწორად მოქცეულა“, განაცხადა კმაყოფილმა ბელადმა და დანარჩენებს მიუბრუნდა: „ხომ გეუბნებოდით, რაც უფრო მეტი გვეცოდინება ევროპელებზე, უფრო მეტად გამოჩნდება, რომ ისინიც ზუსტად ჩვენნაირები არიან. ჩვენთანაც უმცროსი ძმა გარდაცვლილი უფროსი ძმის ცოლს ირთავს და მისი შვილების მამა ხდება. ასევე, თუ შენს ბიძას, რომელსაც ცოლად მოჰყავს ქვრივი დედაშენი, მამაშენის მკვიდრი ბიძაშვილია, ისიც შენი ნამდვილი მამა ხდება. ჰამლეტის მამას და ბიძას ერთი დედა ჰყავდათ?“
კითხვის ბოლომდე გაგების თავიც კი აღარ მქონდა. იმდენად დაბნეული და გაოგნებული ვიყავი, რომ ჰამლეტის უმნიშვნელოვანესი ელემენტები ხელიდან გამომეცალა. ვუპასუხე, რომ მგონი ერთი დედა ჰყავდათ, მაგრამ დარწმუნებული არ ვიყავი, რადგან ისტორიაში ამის თაობაზე არაფერი ეწერა. მოხუცმა ბელადმა მკაცრად მომიგო, რომ გენეალოგიურ დეტალებს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა და როცა შინ დავბრუნდებოდი, უხუცესებთან ყველაფერი უნდა გამერკვია. შემდეგ ერთ ახალგაზრდა ცოლთაგანს გასძახა და თხის ტყავისგან შეკერილი ჩანთის მოტანა დაავალა.
მტკიცედ მქონდა გადაწყვეტილი, ჰამლეტის დედააზრი გადამერჩინა და ძირითადი იდეისგან არ გადამეხვია. ღრმად ჩავისუნთქე და გავაგრძელე: „ჰამლეტი ძალიან მოწყენილი იყო, რომ დედამისი მამის გარდაცვალებიდან ძალიან მალე დაქორწინდა. დედამისს არავინ ავალდებულებდა მსგავსი გადაწყვეტილება მიეღო, პირიქით, ჩვენში ტრადიციაც არსებობს მსგავს შემთხვევაში, როცა ქვრივი 2 წლის მანძილზე თავს იკავებს სხვასთან ქორწინებისგან“.
„ორი წელი ძალიან ბევრია“ – გააპროტესტა ბელადის ახალგაზრდა ცოლმა, რომელიც თხის ტყავის ჩანთის მოსატანად იყო გასული. „ვინ გათოხნის ყანას, სანამ ქმარი არ გეყოლება?“
„ჰამლეტი ზრდასრული იყო და თავადაც შეეძლო დაემუშავებინა დედამისის ყანა. მას სულაც არ სჭირდებოდა ხელახლა დაქორწინება’’ – წამოვიძახე მე დაუფიქრებლად. ყველამ ეჭვის თვალით გადმომხედა, მეც აღარ გამიგრძელებია. „დედამისმა და მისმა ქმარმა – ახალმა ბელადმა, ჰამლეტს უთხრეს, რომ მას არ უნდა მოეწყინა, რადგან უფროსი ბელადი მას ნამდვილ მამობას გაუწევდა. ჰამლეტი ასევე მომავალი ბელადი იყო. ის ვალდებული იყო, ბელადის საქმეები ესწავლა. ჰამლეტი დათანხმდა და ყველამ ერთად გადაწყვიტა ლუდის დალევა.“
შესვენებისას, სანამ საკუთარ თავს ვეკითხებოდი, თუ როგორ შეიძლებოდა ჩამომეყალიბებინა უბედური ჰამლეტის მონოლოგი კლავდიუსისა და ჰერტრუდას სწორ საქციელში დარწმუნებულ მსმენელთათვის, ერთ-ერთმა ახალგაზრდამ მკითხა, თუ ვინ დაქორწინდა გარდაცვლილის სხვა ცოლებზე.
„მას სხვა ცოლი არ ჰყავდა“ – ვუპასუხე მე.
„ბელადს ბევრი ცოლი უნდა ჰყავდეს! სხვანაირად როგორ მოხარშავს ის ლუდს და გაუმასპინძლდება თავის მრავალრიცხოვან სტუმრებს?“
მე განვაცხადე, რომ ჩვენს ქვეყანაში ბელადებს ერთზე მეტი ცოლი არ ჰყავდათ, სამაგიეროდ მოსამსახურე პერსონალი არსებობდა სხვადასხვა სამუშაოებისათვის, რომელთაც ბელადი ხელფასს უხდიდა.
„ბელადისათვის უკეთესია ბევრი ცოლის და ვაჟის ყოლა, რომლებიც მას ყანის გათოხნასა და ხალხის დაპურებაში დაეხმარებიან“ – განაცხადეს მათ. „ამგვარად, ბელადი, რომელიც გასცემს და სანაცვლოდ არაფერს იღებს, ყველას ეყვარება (გადასახადი ცუდი რამ არის)’’.
მათ ბოლო კომენტარს დავეთანხმე, დანარჩენებზე კი “ქვას თავი შევუშვირე’’ და არ დავთმე. ჩემს შეკითხვებს მათთვის საყვარელ ხერხს უპირისპირებდნენ: „ასე უნდა მოიქცე, რადგან ჩვენც ასე ვიქცევით მსგავს სიტუაციაში“.
გადავწყვიტე, მონოლოგისთვის თავი ამერიდებინა. მიუხედავად იმისა რომ ისინი დადებითად იყვნენ განწყობილნი კლავდიუსის მიმართ (ძმის ცოლის შერთვის დეტალი), რჩებოდა საწამლავის მომენტი. დარწმუნებული ვიყავი, რომ არ მოიწონებდნენ ძმის მკვლელობას. იმედიანად გავაგრძელე: „იმ ღამეს ჰამლეტი საგუშაგოზე იყო იმ სამ პირთან ერთად, რომლებმაც წინა ღამეს მისი გარდაცვლილი მამის აჩრდილი დაინახეს. აჩრდილი კვლავ გამოჩნდა. მაშინ, როცა სხვებს თავზარი დაეცათ, ჰამლეტი აჩრდილს გაჰყვა. როცა მარტონი დარჩნენ, აჩრდილი ალაპარაკდა“.
„ნიშნები არ ლაპარაკობენ!“ – განაცხადა ბელადმა.
„ჰამლეტის გარდაცვლილი მამა არ იყო ნიშანი“. ჩემი მსმენელები გაოცებულები იყვნენ. „ის სინამდვილეში ჰამლეტის გარდაცვლილი მამა იყო. იმას, რასაც ჩვენში აჩრდილს ვეძახით“. იძულებული გავხდი სიტყვა ghost გამომეყენებინა, რადგან სხვა მეზობელი ხალხების ნაცვლად, მათ ადამიანის გარდაცვალების მერე სიცოცხლის აღარ სჯერათ.
„რა არის აჩრდილი? ჩვენება?“
“არა, აჩრდილი, ის არის, ვინც მოკვდა, მაგრამ სეირნობა და ლაპარაკი შეუძლია, მისი ხმის გაგება და დანახვა შეიძლება, მაგრამ შეხება შეუძლებელია“.
მსმენელებმა უარყოფის ნიშნად თავი გააქნიეს – „ხელით შეხება მხოლოდ ზომბების შეიძლება“.
„არა, ის არ გახლდათ ერთ-ერთი იმათგანი, რომელთა სხეულებსაც ჯადოქრები აცოცხლებენ, რომ შემდეგ შეჭამონ ან მსხვერპლად შესწირონ. ჰამლეტის მამას არავინ მართავდა. ის თავისი ნებით მოძრაობდა“.
„მკვდრებს სიარული არ შეუძლიათ“ – მომიგეს ჩემმა მსმენელებმა ერთხმად. დათმობაზე წავედი – „მოჩვენება გარდაცვლილის აჩრდილია“.
„მკვდრებს არ აქვთ ჩრდილები“ – ისევ იუარეს მათ.
„ჩემს ქვეყანაში აქვთ“ – მშრალად მივუგე მე.
მოხუცმა ბელადმა ჩვენს დიალოგს ბოლო წამოდგომით მოუღო. შემბრალებლური იერი მიიღო და ისე მომმართა, როგორც აბსურდზე მოსაუბრე, ზებუნებრივ ძალებში დარწმუნებულ ახალგაზრდას მიმართავენ ხოლმე: „შენს ქვეყანაში, რა თქმა უნდა, გარდაცვლილები დადიან და თან ზომბები არ არიან. ჩანთიდან გამხმარი კოლას კაკლის ნაყოფი ამოიღო, ჩაკბიჩა იმის დამადასტურებლად, რომ მოწამლული არ იყო და დარჩენილი მე გადმომცა მშვიდობის ნიშნად“.
„ყოველ შემთხვევაში“ – გავაგრძელე მე, „ჰამლეტის მამამ განაცხადა, რომ ის საკუთარმა, დღეს ბელადად ქცეულმა ძმამ მოწამლა. მას სურდა, რომ ჰამლეტს შური ეძია. ჰამლეტმა დაუჯერა, რადგან მას არ უყვარდა საკუთარი ბიძა“. კიდევ ერთი ყლუპი ლუდი მოვსვი და გავაგრძელე. „დიდი ბელადის ქვეყანაში ერთი ბრძენი კაციც იყო, რომელიც სულ ბელადთან იყო და მას რჩევებს აძლევდა. მას პოლონიუსი ერქვა. ჰამლეტს მისი ქალიშვილი მოსწონდა, მაგრამ ქალის მამა და ძმა მასთან მარტო შეხვედრას უშლიდნენ. ჰამლეტი მომავალში თავად გახდებოდა ბელადი და მის ცოლად შერთვას ვერ შეძლებდა“.
„რატომ?“ – იკითხა ბელადის სკამის კიდეზე ჩამომჯდარმა ქალმა. ბელადმა წარბები დაჭიმა, ქალს უკმაყოფილო იერით გადახედა მისი შეკითხვის გამო და დააყოლა – “ერთ ჭერქვეშ ცხოვრობდნენ“.
„ამ მიზეზის გამო არა“ – ჩავერიე მე. „პოლონიუსი უცხოელი იყო და ბელადის მრჩეველი, ამიტომაც ცხოვრობდა სამეფო კარზე“.
„მაშინ რატომ ვერ შეირთავდა ცოლად ჰამლეტი მის ქალიშვილს“?
„ჰამლეტს შეეძლო, მაგრამ, ყველაფრის მიუხედავად, ჰამლეტი ხომ დიდი კაცის შვილი იყო და, შესაბამისად, დიდი კაცის ქალიშვილზე უნდა დაქორწინებულიყო, რადგან ჩვენთან მხოლოდ ერთ ქალზე დაქორწინებაა მიღებული. პოლონიუსი შიშობდა, რომ ჰამლეტთან ურთიერთობის მერე მისი ქალიშვილის ცოლდ მოყვანა აღარავის მოუნდებოდა“.
„ეგ შეიძლება მართალია“ – აღნიშნა ერთ-ერთმა გამჭრიახმა მოხუცმა, „მაგრამ, ბელადის ვაჟი თავისი ქალბატონის მამას საკმარისზე მეტ საჩუქარსა და მფარველობას მიუძღვნიდა, რათა გათანაბრებულიყვნენ.“
მე დავეთანხმე. “პოლონიუსმა თავისი ვაჟი, ლაერტი, პარიზში გააგზავნა, რომ მას უცხო ქვეყნის ჩვეულებები შეესწავლა. თან ეშინოდა, რომ ლაერტი ლუდის სმაში, ქალებსა და გართობაზე დიდ თანხას დახარჯავდა, ამიტომ სათვალთვალოდ ერთი მსახურიც გააყოლა, რომელსაც მამისათვის ყოველ დღე უნდა მოეხსენებინა ლაერტის საქმიანობების შესახებ. ერთ დღეს ჰამლეტი შემთხვევით პოლონიუსის ქალიშვილს შეხვდა. ის ისე უცნაურად იქცეოდა, რომ პოლონიუსის ქალიშვილს ძალიან შეეშინდა“ (სიტყვებს ვეძებდი, რომ ჰამლეტის სიგიჟის ორაზროვნება ზუსტად გადმომეცა). “ყველამ შენიშნა, რომ როცა ჰამლეტი საუბრობდა, მისი სიტყვები ყველას ესმოდა, მაგრამ მათგან აზრის გამოტანა შეუძლებელი იყო. ყველას ეგონა, რომ ის გაგიჟდა’’. ჩემი მსმენელები ამ სიტყვებზე ყურთასმენად იქცნენ. “დიდ ბელადს უნდოდა გაეგო, რა სჭირდა ჰამლეტს, რა იყო მიზეზი მისი სიგიჟისა. ბელადმა, ჰამლეტის ბიძამ, ჰამლეტის ასაკის ორი კაცი მონახა და ჰამლეტს მიუგზავნა ამბის გასაგებად. ჰამლეტი მიხვდა, რომ ისინი ბიძამისის მიგზავნილები იყვნენ და სიტყვა არ დასცდენია. პოლონიუსს ეგონა, რომ ჰამლეტი ოფელიასთან შეხვედრის აკრძალვის გამო გაგიჟდა“.
„რატომ მოინდომა ვიღაცამ ჰამლეტისთვის ჯადოს გაკეთება?“ – იკითხა უცბად ერთმა ხმამ.
„ჯადო“?
„დიახ, ადამიანის გაგიჟება მხოლოდ ჯადოქრებს შეუძლიათ ან კიდევ, თუ შემთხვევით ტყეში მოხეტიალე არსებებს გადაეყარა“.
მთხრობლის როლი მივატოვე, ჩანაწერების რვეული ავიღე და ჩემს მსმენელებს ვთხოვე კიდევ უფრო მეტი მოეთხროთ სიგიჟის ამ ორი შემთხვევის შესახებ. ვიდრე ისინი ყვებოდნენ და მე ვიწერდი, შევეცადე, თან დამედგინა და თან ახალი პარამეტრით გამეზომა ინტრიგა – ჰამლეტს არ ჰქონია საშუალება ტყის არსებებს შეხვედროდა. მხოლოდ მისი მამის მხრიდან ნათესავებს შეეძლოთ მისი მოჯადოება. და თუ მხედველობაში არ მივიღებდით იმას, რაზეც შექსპირი არ წერდა, მაშინ ეს კლავდიუსი გამოდიოდა ჰამლეტის მომჯადოებელი.
დიდმა ბელადმაც არ დაიჯერა, რომ ჰამლეტის გაგიჟების მიზეზი ოფელიას სიყვარული იყო. მისთვის ნათელი იყო, რომ ჰამლეტს ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი საკითხი აწუხებდა.
„ჰამლეტის თანმხლებმა პირებმა თან ერთი ცნობილი მეზღაპრე მოიყვანეს. ჰამლეტმა მისთვის ისტორია შეთხზა და მისი ბიძისა და ოჯახის წევრებისათვის მოყოლა დაავალა. ისტორიაში მოთხრობილი იყო, როგორ წამლავს ერთი კაცი საკუთარ ძმას, ბელადის ადგილის და მისი ცოლის მოსაპოვებლად. ჰამლეტი დარწმუნებული იყო, რომ ამ ისტორიას მისი ბიძა გულგრილად ვერ შეხვდებოდა, თუ ის დამნაშავე იყო. ამგვარად, ჰამლეტი დარწმუნდებოდა გარდაცვლილი მამის სიტყვების სიმართლეში“.
მოხუცმა ბელადმა შემაწყვეტინა და შემცბარი იერით მკითხა: „მამა შვილს რატომ მოატყუებდა?“
მე შეფარვით გავაგრძელე: „ჰამლეტი არ იყო დარწმუნებული, რომ აჩრდილი სინამდვილეში მამამისი იყო“. მათ ენაზე შეუძლებელი იყო იმის გადმოცემა, რომ ის შეიძლება ეშმაკისეული შთაგონება ყოფილიყო.
„შენ იმის თქმა გინდა, რომ ის სწორედაც მოჩვენება იყო, რომელსაც ჯადოქრები შეცდომით აგზავნიან ხოლმე. ჰამლეტი შეცდა, რომ მაშინვე არ იპოვა პირი, რომელიც ამ ნიშანს ამოიცნობდა და სიმართლეს გაარკვევდა. კაცი, რომელიც წინასწარ ხედავს ყველაფერს, მას ეტყოდა, თუ როგორ მოკვდა მისი მამა, მოწამლეს თუ არა სინამდვილეში ის და ერია თუ არა ამ ყველაფერში ჯადოქრის ხელი. ამის შემდეგ ჰამლეტი შეძლებდა უხუცესების მოწვევას და გადაწყვეტილების მიღებას“ – მითხრა ბელადმა.
ერთ-ერთი პატარა და გაქნილი მოხუცი საუბარში ჩაერია: „რადგან გარდაცვლილის ძმა უკვე დიდი ბელადი იყო, წინასწარმეტყველ კაცს შეეშინდებოდა სიმართლის თქმის. ამიტომაც ჰამლეტის მამის მეგობარმა (ჯადოქარი და უხუცესი) მის ვაჟს ნიშანი გაუგზავნა. იყო თუ არა ნამდვილად ნიშანი?“
„კი“ – ვთქვი მე და აჩრდილებისა და ეშმაკების იდეას თავი დავანებე, „რადგან ის ჯადოქრის მიერ გაგზავნილი ნიშანი უნდა ყოფილიყო. ის ნამდვილი იყო, რადგან როცა მეზღაპრემ ყველას წინაშე ისტორიის თხრობა დაიწყო, დიდი ბელადი შეშინებული წამოდგა ფეხზე. შეშინებული იმით, რომ ჰამლეტი სინამდვილეს შეიტყობდა და მისი მოკვლა გადაწყვიტა“.
პიესის მომდევნო ნაწილი სათარგმნელად ძნელი გამოდგა. მე სიფრთხილით გავაგრძელე: „მთავარმა ბელადმა ჰამლეტის დედას სთხოვა თავისი ვაჟისათვის სიმართლე დაეტყუა. მაგრამ რადგან დედის გულში შვილებს მაინც პირველი ადგილი უკავიათ, იმავე ოთახში პოლონიუსიც გაგზავნა, რომელიც ფარდის უკან დაიმალა. ჰამლეტმა დედასთან საუბარი საყვედურებით დაიწყო“.
ამას მსმენელთა რიგებში საყოველთაო უკმაყოფილება მოჰყვა – „კაცმა არასოდეს უნდა უსაყვედუროს საკუთარ დედას“.
„კამათისას ჰამლეტის დედამ შეჰყვირა და ამ ხმაზე ფარდის უკან დამალული პოლონიუსი გაინძრა. ვირთხა – წამოიძახა ჰამლეტმა, ხმალი იძრო და ფარდას გაურჭო“. მე ცოტა ხნით დავდუმდი, რომ სიტუაციის დრამატულობისათვის ხაზი გამესვა. “მან პოლონიუსი მოკლა!“
უხუცესებმა ერთმანეთს ზიზღით გადახედეს. “ეს პოლონიუსი ნამდვილი სულელია და ეტყობა არაფერი გაეგება! ბავშვიც კი მიხვდებოდა, რომ უნდა დაეძახა – მე ვარო. ეს ხალხი მონადირე ხალხია, ყოველთვის მშვილდით და მაჩეტეთი არის შეიარაღებული. ბალახის პატარა გაფაჩუნება და მშვილდის მომართვა ერთია, მონადირე ყვირის – ნადირი! თუ არავინ პასუხობს, ისარიც ვარდება. ჰამლეტმა – ნამდვილმა მონადირემ იყვირა – ვირთხა!“
მე შევეცადე პოლონიუსის რეპუტაცია გამომესწორებინა. „პოლონიუსმა დაილაპარაკა. ჰამლეტმა გაიგო, მაგრამ ეგონა, რომ ეს ბიძამისი იყო ფარდის უკან და ამიტომაც მოკლა, რომ მამის გამო შური ეძია. მას ჯერ კიდევ მანამდე უნდოდა მისი მოკვლა“. ძალიან ძნელი იქნებოდა ამ ხალხისათვის, რომელსაც არ სჯერა სიკვდილის მერე სიცოცხლისა, იმის ახსნა, თუ რა განსხვავებაა სიკვდილამდე ცოდვების მონანიებასა და არმონანიებას შორის.
აი, ახლა კი ნამდვილად შოკში ჩავაგდე ჩემი მსმენელები. „კაცისთვის საკუთარი მამის ძმაზე ხელის აღმართვა, რომელიც მისი მამაც გახდა – საშინელი რამეა. უხუცესებმა ასეთი კაცი უნდა მოაჯადოონ”.
ნერვიულობისგან ჩემი კოლას კაკლის ჭამა დავიწყე, შემდეგ დავძინე, რომ ყველაფრის მიუხედავად მან ჰამლეტის მამა მოკლა.
„არა“ – განაცხადა ბელადმა, რომელიც უფრო ახალგაზრდების გასაგონად ლაპარაკობდა, ვიდრე ჩემი – „თუ შენმა ბიძამ მამაშენი მოკლა, მაშინ შენ მამის ხნის კაცებს უნდა უხმო; აი, მათ შეუძლიათ შურისძიება“. უცბად სხვა აზრიც მოუვიდა თავში: „თუ ჰამლეტის ბიძა იმდენად ბოროტი იყო, რომ ჰამლეტს ჯადო გაუკეთა და გააგიჟა, მაშინ მშვენიერი ამბავი გამოვა. რადგან მისი ბრალია, რომ გაგიჟებულ ჰამლეტს ჭკუა აღარ მოეკითხებოდა და მზად იყო, საკუთარი მამის ძმა მოეკლა.“
მსმენელებში თანხმობის ჩურჩული გაისმა. ჰამლეტი მათთვის, როგორც ჩანს, კარგი ისტორია აღმოჩნდა. მაგრამ ჩემთვის ის სულაც აღარ იყო იგივე ამბავი. მომდევნო ჩახლართულ ინტრიგებსა და მოტივზე რომ დავფიქრდი, გამბედაობა დავკარგე და გადავწყვიტე სახიფათო ადგილები სწრაფად გამევლო.
„პოლონიუსის სიკვდილი ბელადს დიდად არ ადარდებდა“ – გავაგრძელე მე. „სამაგიეროდ კარგი საბაბი მიეცა, რომ ჰამლეტი შორს გაეგზავნა. მას თავისი კაცები გააყოლა და თან წერილი გაატანა, სადაც შორეულ მხარეში მცხოვრებ სხვა ბელადს ჰამლეტის მოკვლას სთხოვდა.“ მაგრამ ჰამლეტმა წერილი ისე შეცვალა, რომ მის მაგივრად უცხო ბელადმა მისი თანმხლები პირები დახოცა“. ჩემი ერთ-ერთი მსმენელის გამოხედვაში უნდობლობა შევნიშნე, ცოტა ხნის წინ სწორედ მას ვეუბნებოდი, რომ გაყალბება არა მხოლოდ ამორალური, არამედ ადამიანთათვის შეუფერებელი საქმიანობა იყო. კაცს თვალი ავარიდე.
„ჰამლეტის მოსვლამდე, ლაერტი მამის დასაფლავებიდან დაბრუნდა. დიდმა ბელადმა მას მოახსენა, რომ ეს ჰამლეტმა მოკლა პოლონიუსი. ლაერტმა დაიფიცა, რომ ის მამის მკვლელ ჰამლეტს მოკლავდა. როცა ოფელიამ შეიტყო, რომ მამა საყვარელმა კაცმა მოუკლა, მწუხარებისაგან გაგიჟდა და მდინარეში დაიხრჩო თავი“.
„უკვე დაგავიწყდათ, რაც გითხარით“ – წყენით მომმართა უხუცესმა ბელადმა. „გიჟზე შურისძიება არ შეიძლება. ჰამლეტმა სიგიჟის გამო მოკლა პოლონიუსი. რაც შეეხება ქალიშვილს, ის არამარტო გაგიჟდა, არამედ თავიც დაიხრჩო. მხოლოდ ჯადოქრებს შეუძლიათ ადამიანების დახრჩობა. წყალს არ შეუძლია ცუდი იყოს. ის მხოლოდ დაილევა და მასში ბანაობაა შესაძლებელი”.
მე გაბრაზება დამეტყო. „თუ არ მოგწონთ ჩემი ისტორია, გავჩერდები.“ მოხუცმა ბელადმა დასამშვიდებლად რამდენიმე სიტყვა ჩაიბურტყუნა და თავად დამისხა ცოტაოდენი ლუდი. „შენ კარგად მოგვითხრობ ისტორიას და ჩვენც ყურადღებით გისმენთ. მაგრამ, ცხადია, რომ შენი ქვეყნის უხუცესებს შენთვის არასოდეს უთქვამთ, თუ რას წარმოადგენს სინამდვილეში ისტორია. არა, არ გამაწყვეტინო! ჩვენ შენი გვჯერა, როცა გვეუბნები, რომ შენს ქვეყანაში გავრცელებული ქორწინების წეს-ჩვეულებები, ტანსაცმელი და იარაღი ჩვენგან განსხვავებულია. მაგრამ ადამიანები ყველგან ერთნაირები არიან. ჯადოქრები ყველგან არიან და ეს ჩვენ, უხუცესები ვცნობთ მათ ქმედებებს. ჩვენ გითხარით, რომ ეს დიდ ბელადს სურდა ჰამლეტის მოკვლა და შენი მონათხრობის მერე აღმოჩნდა, რომ მართლები გამოვდექით. ოფელიას მამაკაცი ნათესავები ჰყავდა?“
„მას მხოლოდ მამა და ძმა ჰყავდა“. ჰამლეტი მე აღარ მეკუთვნოდა. „უფრო მეტიც უნდა ჰყოლოდა. ამის შესახებაც უნდა ჰკითხო უხუცესებს, როცა შენს ქვეყანაში დაბრუნდები. შენი ნაამბობის მიხედვით, რადგან პოლონიუსი მოკვდა, ოფელიას მოკვლა მხოლოდ ლაერტს შეეძლო, მიუხედავად იმისა, რომ ამის ნამდვილ საბაბს ვერ ვხედავ“. ლუდის ერთი კასრი ბოლომდე დავცალეთ. ამის შემდეგ საუბარი ნახევრად შეზარხოშებულებმა გავაგრძელეთ. საბოლოოდ, ერთ-ერთმა მკითხა: „რა თქვა პოლონიუსის მსახურმა დაბრუნებისას?“
თავს ძალა დავატანე და შევეცადე რეინალდოს და მისი მისიის შესახებ რაიმე გამეხსენებინა. „არა მგონია, რომ ის პოლონიუსის სიკვდილამდე დაბრუნებულიყო“.
„მისმინე“ – ისევ გამაწყვეტინა ერთ-ერთმა მოხუცმა, „მე გეტყვი რა მოხდა შემდეგ და იმასაც, თუ როგორ გაგრძელდება შენი ისტორია და ამის მერე შენ მითხარი, შევცდი თუ არა. ლაერტს სინამდვილეშიც უამრავი ვალი დაედო, რადგან ბევრს ჩხუბობდა და თამაშობდა. მას მხოლოდ ორი გზით შეეძლო ფულის სწრაფი შოვნა. ერთ-ერთი მისი დის დაქორწინება იყო, მაგრამ ეს არც ისე იოლი საქმე იყო, რადგან ძნელი იქნებოდა უცხო კაცის მოძებნა, რომელიც ჰამლეტის რჩეულის ცოლად მოყვანას დათანხმდებოდა. რადგან თუ ბელადის მემკვიდრე შეცოდებს შენს საცოლესთან, როგორ უნდა მოიქცე? მხოლოდ სულელი შეეცდება სამართლიანობის აღდგენას კაცთან, რომელიც ერთ დღეს მისი მოსამართლე იქნება. ასე რომ, ლაერტს მეორე საშუალება უნდა გამოეყენებინა. მან ჯადოქრობით მოკლა საკუთარი და, დაახრჩო, ამგვარად, ის ჩუმად შეძლებდა მისი სხეულის მიყიდვას ჯადოქრებისათვის“.
მე ვიუარე: „მისი სხეული იპოვეს და დამარხეს. დაკრძალვის დღეს ლაერტი მისთვის გათხრილ საფლავში ჩახტა, რომ დის სხეული უკანასკნელად ენახა. ხომ ხედავ, მისი სხეული ნამდვილად იქ იყო. იმ წუთას დაბრუნებული ჰამლეტიც ჩახტა მის შემდეგ“.
„აბა, მე რას გეუბნებოდი?“ უხუცესმა სხვებს გადახედა. „ლაერტი მზად იყო მისი დის სხეული ცუდი საქმეებისათვის გამოეყენებინა. ჰამლეტმა მას ხელი შეუშალა, რადგან ბელადის შვილს, მემკვიდრეს, არ სურს, რომ სხვა კაცი გახდეს მასზე ძლიერი და მდიდარი. ლაერტი განრისხებული იქნებოდა, რადგან მან და არაფრის გულისთვის მოკლა, ისე რომ მისგან სარგებელიც ვერ მიიღო. ჩვენს ქვეყანაში ამის გამო ის ჰამლეტის მოკვლას შეეცდებოდა. ასეც არ მოხდა?“
„გარკვეულწილად“ – დავეთანხმე მე. „როცა დიდმა ბელადმა ნახა, რომ ჰამლეტი ისევ ცოცხალი იყო, მან ლაერტი შეაგულიანა და მათ შორის ორთაბრძოლა მოაწყო. ამ ბრძოლაში ორივე ახალგაზრდა სასიკვდილოდ დაიჭრა. ჰამლეტის დედამ მოწამლული ლუდი დალია, რომელიც დიდმა ბელადმა ჰამლეტისათვის გაამზადა, იმ შემთხვევისთვის, თუ ის ბრძოლიდან მოგებული გამოვიდოდა. როცა მომაკვდავმა ჰამლეტმა მოწამლული დედა დაინახა, თავისი ხმლით ბიძის მოკვლა მოახერხა“.
„ხომ ხედავ, მართალი ვიყავი“ – შეჰყვირა უხუცესმა.
„ძალიან კარგი ისტორია იყო“ – დააყოლა ბელადმა. „და შენ ძალიან ცოტა შეცდომა დაუშვი მისი მოყოლისას. მხოლოდ ერთი შეცდომა იყო, ბოლოსკენ – მოწამლული სასმელი, რომელიც ჰამლეტის დედამ დალია, ბრძოლაში გამარჯვებულისათვის იყო განკუთვნილი, ვინც არ უნდა ყოფილიყო ის. ლაერტის გამარჯვების შემთხვევაში ბელადი მასაც მოკლავდა, რათა არავის შეეტყო, რომ ჰამლეტის მოკვლა მისი მოწყობილი იყო. ამას გარდა, მას ლაერტის ჯადოქრობისაც აღარ შეეშინდებოდა. ქვის გული უნდა გქონდეს კაცს, რომ ერთადერთი და სასიკვდილოდ გაიმეტო’’.
„ერთ დღეს შენი ქვეყნის სხვა ისტორიებიც უნდა მოგვიყვე“ – მითხრა ბელადმა. „ჩვენ, უხუცესები მათ ნამდვილ მნიშვნელობას აგიხსნით, რომ შენს ქვეყანაში დაბრუნებისას, თქვენებურმა უხუცესებმა ნახონ, რომ ტყიურებთან კი არ იყავი მთელი ეს დრო, არამედ მათ შორის, ვინც ბევრი რამ იციან და შენ სიბრძნეს გაზიარეს“.
© არილი