გუნტერ გრასი, “კიბორჩხალას სვლა”
Crabwalkby Gunter GrassFaber J16.99, 234 გვ.

კაცმა არ იცის, რა ბედი ელის ადამიანს ომში? ბოლო პერიოდში ომის თემატიკა ხელოვნებაში განსაკუთრებით აქტუალური გახდა (თუმცა როდის არ იყო აქტუალური). რომან პოლანსკიმ გადაიღო “პიანისტი” – ვარშავის გეტოს მემუარი, გუნტერ გრასმა კი რომანი “კიბორჩხალას სვლა” დაწერა, ყველაზე საზარელი საზღვაო კატასტროფის ამბავს რომ მოგვითხრობს.
1945 წლის 30 იანვარს ლტოლვილებითა და დაჭრილი ჯარისკაცებით სავსე გერმანული გემის – ვილჰელმ გუსტლოფის დაღუპვა. ამ გემის ისტორია უფრო ტაბუირებული იყო, ვიდრე დრეზდენის დაბომბვა. გემზე სავარაუდოდ 6 ათასიდან 10 ათასამდე ადამიანი დაიღუპა, ზუსტი ციფრი დღემდე არაა ცნობილი. გემი სამმა ტორპედომ ჩაძირა. 1200-ზე მეტი ადამიანი გადარჩა.
ეს ისტორია დღემდე ბნელით არის მოცული. გემი 30 იანვარს აიგო – ჰიტლერის ხელისუფლებაში მოსვლიდან მე-12 წლისთავზე. მას იმ ფაშისტი აქტივისტის სახელი დაარქვეს, 1936 წელს ებრაელი ერის სახელით რომ მოკლა დევიდ ფრანკფურტერმა. გემი ფაშისტურ ორგანიზაციას ეკუთვნოდა და იაფ კრუიზებს აკეთებდა მუშახელის შესაგროვებლად.
რომანი პირველ პირშია დაწერილი, ამბავს პოლ პოკრიფკე გვიყვება. კატასტროფაში დაღუპულ გემზე მისი დედა იმყოფებოდა, რვა თვის ორსული ქალი, რომელიც სასწაულებრივად გადაურჩა სიკვდილს. ცოტა ხანში პოლიც დაიბადა.
გუნტერ გრასს საკუთარი თავიც შეჰყავს ამ ისტორიის გმირად: გამოჩნდება ბებერი მწერალი, რომელიც ამ ამბის დაწერას სთავაზობს პოლს, პროფესიონალ ჟურნალისტს, რადგანაც ეს ისტორია მის მშობელთან და მის დაბადებასთან არის დაკავშირებული. შესაძლოა, ეს მწერალი პოლის მამაც იყოს. ყოველ შემთხვევაში პოლს ასეთი ეჭვი უჩნდება (მიუხედავად იმისა, რომ სხვა პოტენციური მამაც გამოუჩნდება), დედამისი ხომ მსუბუქი ყოფაქცევის ქალი გახლდათ. სხვათა შორის, პოლის დედას გრასის მკითხველები ადვილად იცნობენ. “კატა და თაგვის” გმირი თინეიჯერი ტულა პოკრიფკე, ტრამვაის კონდუქტორად რომ მუშაობდა დანციგში, ახლა უკვე პოლის დედაა.
რომანი საოცარი ოსტატობით არის დაწერილი. სახელი “კიბორჩხალას სვლა” ნაწარმოების დახლართულ სიუჟეტზე მიანიშნებს, თანაც ეს პირველი შემთხვევა არაა, როდესაც გრასი უსახურ არსებას იღებს ემბლემად: ვირთხას, ლოკოკინას… კიბორჩხალა უგვანო ცხოველია – “ქვეწარმავლები და მსგავსი გამონაზარდები ისტორიისა”, – ამბობს პოლი და კიბორჩხალაც ცოცვას იწყებს. პოკრიფკე ერთმანეთის პარალელურად გვაიამბობს სხვადასხვა ამბებს: გუსტოფის ისტორია, მისი მკვლელობა, გემის კატასტროფა, რუსი კაპიტანი მარინესკი, რომელმაც ჩაძირა გემი, გუსტოფის მკვლელის დაპატიმრება, თანამედროვე ყოფა… აი ასეთია ნაწარმოების კიბორჩხალისებური ირიბი კონსტრუქცია, ხან ერთი ამბავი ამოტივტივდება, ხან – მეორე. და ბოლოს, გერმანიის ისტორიის საკმაოდ უხეში შეფასება: “გაფუჭებული ტუალეტია, რომელსაც, რამდენიც არ უნდა ჩამოუშვა წყალი, მაინც ვერ ჩარეცხავ.”
რატომ ვიხსენებთ გუსტლოფს? – ის აქამდეც უნდა გაგვეხსენებინა, ეს ხომ ტიტანიკზე უფრო საზარელი ტრაგედია იყო. გუნტერ გრასი გუსტლოფის ამბავს გერმანიის იგავად ყვება, იგავის მორალი კი ასეთია: ქვეყანამ ვერ შეძლო კოშმარებიან წარსულს გაქცეოდა, იმიტომ რომ დღესაც ვერ უსწორებს ამ წარსულს თვალს.

უილიამ ბოიდი, “ნებისმიერი ადამიანური გული”
Any Human Heart
By William Boyd New York: Alfred A. Knopf, 498 გვ.

უილიამ ბოიდის რომანი ნამდვილად დიდ სიამოვნებას მიანიჭებს მკითხველს. საინტერესო ამბები, ინტრიგები, ისტორიული ფაქტები, მწერლის დახვეწილი ლიტერატურული გემოვნება. რომანის მთავარი გმირი ლოგან მონსტიუარტია. ლოგანი 1906 წელს დაიბადა. არცთუ ხელსაყრელი დროა იმისათვის, რომ დაიბადო, – წერს მწერალი. და მისი გმირიც იზიარებს ამ აზრს. თუმცა დარწმუნებით თვითონაც არ იცის, როდის ჯობდა დაბადებულიყო, იქნებ ოციოდე წლით ადრე, რომ ჭეშმარიტი ლიტერატურული ცხოვრებით ეცხოვრა, ან იქნებ საუკუნის ბოლოს, სექსუალური რევოლუციის აქტიური მონაწილე რომ გამხდარიყო.
მაგრამ როგორც არ უნდა იფიქროს მწერალმა თუ გმირმა, ლოგანი მაინც 1906 წელს დაიბადა ურუგვაიში, მონტევიდეოში. ჰყავდა ბრიტანელი მამა და ურუგვაელი დედა. მამა ღირსეული კაცი იყო, ზნეობრივი, ის ადრე გარდაიცვალა. დედა ლამაზი ქალი იყო, სიცოცხლით სავსე, მაგრამ საოცრად არაპრაქტიკული. იშვიათი შემთხვევაა -შვილი მშობლებს ყველაფერ კარგში დაემსგავსა. სწავლობდა კოლეჯში, კოლეჯში დაწერა პირველი წიგნი “შელის ბიოგრაფია” და კოლეჯშივე დაიწყო მისი პირველი სასიყვარულო ისტორიაც, მეგობრის შეყვარებულთან.
ლოგანი ხან პარიზში იყო, ხან – ლონდონში; მისი ოჯახური იდილია მეორე მსოფლიო ომმა დაარღვია; ლოგანი ომში წავიდა, ტყვედაც ჩავარდა. ომის შემდეგ მან ახალი ცხოვრება დაიწყო.
ლოგანის ცხოვრება შეიძლება აბსურდულიც მოგეჩვენოთ. განა აბსურდი არაა, 60 წლის კაცი რევოლუციურ ტერორისტულ ჯგუფში რომ გაერთიანდება; ძირითადი მიზეზი მოწყენილობაა. ლოგანი ქარიზმატული პერსონაჟია, რომლის ცხოვრების აღწერა რომანში კულტურის ისტორიის აღწერის პარალელურად მიდის. მთავარი გმირი ხელოვანთა წრეში ტრიალებს. რომანში რამდენჯერმე ვხვდებით, მაგალითად, მწერალ ვირჯინია ვულფს, რომელიც ლოგანის აზრით, “სულელი მწერალია” (ვულფისტების წყრომა გარდუვალია!). პარიზში ლოგანი პიკასოსთან ერთად სვამს, ჰემინგუეისთან სადილობს. “მშვიდობით იარაღოს” ავტორი მას ესპანეთის სამოქალაქო ომის წინა ხაზზეც კი გააცილებს…
რას გვეუბნება ლოგანის ცხოვრება საერთოდ ცხოვრებაზე – ან ხელოვნების არსებობაზე 20 საუკუნეში? საყურადღებო ფაქტია, ლოგანი მწერალია, არცთუ ურიგო მწერალი, მაგრამ თავს ნახატების ყიდვა-გაყიდვით ირჩენს. მწერლობა მას არაფერში გამოადგა. კარგად გაიყიდა მხოლოდ მისი ერთადერთი წიგნი, რუს მეძავთან შეხვედრაზე რომ გვიამბობს. მწერალი ხვდება, რომ წერას აზრი არა აქვს და აღარც კი ძალუძს კალმის ხელში აღება. საუკუნე მიდის და მწერლობა თავის ფასს კარგავს, თითქოს თავისი თავი ამოწურაო. “ყველაფერი შეიცვალა, – გულისტკივილით ეუბნება ლიტერატურული აგენტი ლოგანს 1969 წელს, – ხალხს მარტო ყიდვა-გაყიდვა და ავანსი აინტერესებს.” ლოგანი თავის ადგილს ვეღარ იმკვიდრებს. თვითდამკვიდრების ადგილები გაქრა – აი, რა გამოიწვია სამყაროს დეცენტრალიზაციამ.
დაბოლოს, ვინ არის ლოგანი? წიგნის დასასრულს მისი გერი, ჭკვიანი ამერიკელი თინეიჯერი გეილი მას ასე ახასიათებს: “ინგლისელია, ხელოვნების სფეროში მუშაობს, ყველა მაგარ ხელოვანს იცნობს, სად აღარ უცხოვრია, რომანებს წერს, ციხეშიც იჯდა.” ლოგანს ასეთი დახასიათება გადაჭარბებულადაც კი მიაჩნია: “კინაღამ ვიფიქრე, რა დიდებული ადამიანი ვარ-მეთქი”, მაგრამ მკითხველი აცნობიერებს, რომ ყველა ეს ატრიბუტი გარემოებიდან გამომდინარე და ყალბია. არავინ ლაპარაკობს იმაზე, თუ რა კაცია სინამდვილეში ლოგანი, საუკუნის დასაწყისში დაბადებული მდიდარი, წარმოსადეგი და თვითკმაყოფილი კაცი, რომელიც მორიდებული, კეთილი და ბრძენი ტოვებს ამ ქვეყანას. ლოგანი ადამიანია, რომელიც დრომ და საუკუნემ გარდაქმნა.

ჩარლზ სიმიკი, “ხმა დღის 3 საათზე” (ძველი დ ახალი ლექსების რჩეული)
THE VOICE AT 3:00 A.M. Selected Late & New Poems.By Charles Simic.177 pp. Orlando, Fla.: Harcourt.

ცოტა თუ მოიპოვება ისეთი ამერიკელი პოეტი, რომლის ლექსებიც ისე ჟღერდეს, როგორც ჩარლზ სიმიკის პოეტური ქმნილებები. ნაწილობრივ ეს ალბათ იმითაც არის განპირობებული, რომ სიმიკმა უჩვეულო, მძიმე ცხოვრების გზა განვლო. ის 1938 წელს დაიბადა იუგოსლავიაში, სამი წლის იყო, როცა გერმანელების ჩამოგდებული ბომბი მისი სახლის სიახლოვეს აფეთქდა – საწოლიდან წამომხტარი ნახევრად მძინარე ბავშვი თავლებგაფართოებული უყურებდა ნანგრევებად ქცეულ ქუჩას. ყოველი ფეხის ნაბიჯზე ძალადობას ხვდებოდა. 16 წლის იყო, როცა აშშ-ში ჩავიდა, სადაც მისი სამწერლობო მოღვაწეობა დაიწყო. ამერიკაში გამოსცა პირველი პოეტური კრებული.
სიმიკს ჩვეულებრივ სიურეალისტ პოეტად მოიხსენიებენ ხოლმე, მისი სიურეალიზმი ფანტასმაგორიიდან იღებს სათავეს: მუდმივი ცვალებადობა, ავისმომასწავებელი ზმანებანი. ეს პოეტური სახეები იმ ეგზისტენციალურ კითხვებზე გვაძლევს პასუხს, ნებისმიერ ადამიანს რომ აღელვებს – სიკვდილი და ბედისწერა, სულის უკვდავება, ეჭვი, ცხოვრების საზრისი…
ცხოვრების უაზრობაზე ორი მიმდინარეობის პოეტები წერდნენ: ცივი აბსურდისტები და სასოწარკვეთილი რომანტიკოსები. სიმიკი პოეტია რომანტიკოსის გულით და აბსურდისტის გონებით, – ასე ახასიათებენ ამერიკელ პოეტს კრიტიკოსები.
სიმიკი სკეპტიკოსია, ოღონდ სკეპტიკოსი ზომიერების გრძნობით; ის დასცინის, მაგრამ არ უარყოფს ფილოსოფიას, შესაძლოა თეორიების არ სწამს, მაგრამ სჯერა ადამიანებისა, და სწორედ ეს რწმენა ასაზრდოებს სიმიკის პოეზიას, სწორედ ამიტომ უწოდებენ მას “სიყვარულის პოეტს”. სიმიკის სამყაროში სიყვარული ძალიან რეალური, ყოველდღიური განცდაა. ყოველდღიური სიხარული კი ისეთივე ღირებულია, როგორც დიდი ვნებები.
თუმცა მაინც უნდა ითქვას, რომ დროდადრო პოეტს მაინც ღალატობს რწმენის ერთგულების გრძნობა, ამიტომ ხშირად სიმიკის ლექსები წინააღმდეგობრივია, ირონიულიც, რომანტიკულიც, სენტიმენტალურიც. ახალი კრებული, რომელშიც ჩარლზ სიმიკის ძველი და ახალი რჩეული ლექსებია შესული, უთუოდ დააინტერესებს პოეზიის მოყვარულებს.

კურტის კეიტი, “ფრიდრიხ ნიცშე”
Friedrich Nietzscheby Curtis Cate
Hutchinson, 689 გვ.

ლოცვის მაგივრად ადამიანმა სჯობს ყოველი დღე ასე დაიწყოს: როცა გაიღვიძებ, იმაზე უნდა იფიქრო, როგორ მიანიჭო სიხარული ერთ ადამიანს მაინც, – ასე ფიქრობდა ფრიდრიხ ნიცშე.
კურტის კეიტის თხზულება ნიცშეს პირველი ბიოგრაფია არ არის, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ ეს ყველაზე სრულყოფილი ბიოგრაფიული ნაშრომია, სადაც დიდი გერმანელი მოაზროვნის ცხოვრება და მოღვაწეობა შეძლებისდაგვარად მთელი სისრულით არის წარმოდგენილი. რაში მდგომარეობს ნიცშეს გენიალურობის არსი? რატომ იზიდავს მისი ნაწერები მკითხველს? ამ კითხვებზე კეიტი მარტივად უპასუხებს: ნიცშეს ნაშრომები მრავალფეროვანია და იმ კონფლიქტებითა და წინააღმდეგობებითაა სავსე, ნებისმიერი მრწამსის ადამიანს რომ დააინტერესებს.
თავის პირველ წიგნში – “ტრაგედიის დაბადება”, რომელიც 1872 წელს გამოიცა, ავტორი ამტკიცებდა, რომ ბერძნული ტრაგედიის თავისებურებას მხოლოდ აპოლონიური თავშეკავება კი არ განაპირობებდა, არამედ, როგორც კეიტი ამბობს, “ძირითადი ადამიანური ინსტინქტების პრიმიტიული, პირველქმნილი ძალა, ამ ძალამ თავისუფალი გამოხატულება ჰპოვა დიონისეს მიმდევრების რიტუალებში, რომელთა მთავარ ელემენტებს სიმღერა და ცეკვა წარმოადგენდა.”
“დიონისური ვულკანური ძალის აღმოჩენას, რომელიც ადამიანის “ფსიქეს” ბნელი, ინსტინქტური სიღრმეებიდან ამოიფრქვევა”, ნიცშეს ფილოსოფიური აზრის განვითარებისთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. მას ეს აღმოჩენა ისე ცხადად ჩაებეჭდა გონებაში, რომ როდესაც განდეგილივით დაიწყო ცხოვრება, მარტოსული ზეკაცი საათობით დაბორიალობდა ხოლმე ოთახებში. ერთ ოთახში პატარა ღუმელი ჰქონდა. ამ ღუმელს ცეცხლის კერპს ეძახდა, ხტუნვა-ხტუნვით უვლიდა გარს კერპს წარმართობის იდეით ატაცებული, – გვიამბობს კეიტი. ეს იყო 1887 წელს. 1889 წლის დეკემბერში ტურინში შეესწრო, როგორ გამწარებით სცემდა ტაქსის მძღოლი ცხენს, ის ცხენს ჩაეხუტა და გონება დაუბნელდა. ამის მერე მძიმე სენისგან ვეღარასოდეს გათავისუფლდა. რამდენიმე დღის შემდეგ მეგობარმა მოინახულა ნიცშე და ასეთი სანახაობა დაუდგა თვალწინ. სრულიად გაშიშვლებული, დიონისური ექსტაზით შეპყრობილი უგზოუკვლოდ დარბოდა ოთახში. “ასეთი იყო კონტრასტი მისი აზრის გრანდიოზულობასა და მისი ცხოვრების სევდას შორის. ნიცშემ კიდევ 10 წელი იცოცხლა ჩამქრალი ვულკანივით…”
ტურინში ნიცშე სარკეს ეცა, შეხედა თავს, გატრიალდა, და ისევ სარკეში ჩაიხედა. ესეც 1889 წელს იყო. ნიცშემ აღარ იცოდა, ვინ იყო, შეჰყურებდა სარკეში საკუთარ თავს, მაგრამ სარკეში აღარ ჩანდა ზეკაცი.
კურტის კეიტი თავის ნაშრომში დეტალურად აღწერს მოაზროვნის ცხოვრებისა და შემოქმედების ძირითად მომენტებს. და ერთი წუთითაც არ აძლევს მკითხველს მოდუნების საშუალებას, ან კი როგორ უნდა მოდუნდე, მწერალი ხომ ფეხდაფეხ მიყვება ნიცშეს ცხოვრებას.

“კეტრინ მენსფილდის ჩანაწერები” (სრული გამოცემა)
The Katherine Mansfield Notebooks
Complete EditionEdited by Margaret ScottMinneapolis: University of Minnesota Press. Cloth, 708 გვ.

1923 წელს, როცა კეტრინ მენსფილდის სიკვდილის ამბავი გაიგო, ტომას ელიოტმა სამძიმრის წერილი გაუგზავნა მის მეუღლეს – კრიტიკოს ჯონ მიდლტონ მარის და ისიც მისწერა, რომ კეტრინის მოთხრობებზე კრიტიკული ნარკვევის დაწერას აპირებდა. მისი სტატია არასოდეს გამოქვეყნებულა, თუმცა ელიოტმა მოიძია და გადაიკითხა მენსფილდის ბოლო წიგნის ეგზემპლარი. “მე ვფიქრობ, რომ ამ მწერლის რეპუტაცია გაბერილია, და ეს უნდა ითქვას” – წერდა იგი თავის თანაშემწეს.
მარი ტყუილუბრალოდ ელოდა, რომ ელიოტი მის ცოლს უკვდავთა რიგებს მიაკუთვნებდა. თუმცა ეს საქმე თვითონვე ითავა. მეუღლის გარდაცვალებიდან ერთი წელიც არ იყო გასული, რომ ცოლის ლექსები გამოსცა, ეს პოეტური ნიმუშები 34 რვეულიდან და სხვადასხვა ჩანაწერებიდან აარჩია. ეს იყო 1927 წელს. 1928 წელს ამას მოჰყვა კეტრინ მენსფილდის წერილები. 1939 წელს გამოჩნდა კეტრინ მანსფილდის გადაყრილი ხელნაწერებიც.
მართალია, ფართო აუდიტორია დიდი ინტერესით ხვდებოდა ყველაფერს, რასაც მარი გამოსცემდა, პუბლიკას, რა თქმა უნდა, აინტერესებდა უდროოდ დაღუპული ლამაზი ხელოვანი ქალის ცხოვრების ყველა დეტალი. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ მარისა და მენსფილდის მეგობრებს აღელვებდათ ქვრივის საქციელი, ერთმა მათგანმა ასეთი ცოტა არ იყოს უხეში შედარებაც კი გააკეთა: “მარი კეტრინის ძვლებს ხარშავს და ამ ძვლებისგან ამზადებს სუპსო”. დ.ჰ. ლორენსი, რომელიც ყოველთვის დიდი ინტერესით ეკიდებოდა და მაღალ შეფასებას აძლევდა მენსფილდის ნაშრომებს, სერიოზულად შეშფოთდა კეტრინის მეუღლის საქციელით: მური პირდაპირ კეტრინის ნაგვის ყუთიდან იღებს ქაღალდებს და ამ გადაყრილ ნაწერებს აქვეყნებსო.
ასეა თუ ისე, მენსფილდის მიუსაფრობის განცდითა და სენტიმენტალობით გაჯერებული ნაწერები დღეს კრიტიკოსთათვის და მკითხველისთვისაც საინტერესოა. შეიძლება მენსფილდი საუკეთესო მწერალი ქალი არ ყოფილა, შესაძლოა ის არც ყველაზე ლამაზი იყო, მაგრამ კეტრინ მენსფილდი ნამდვილად იყო თავისი დროის ყველაზე სიმბოლური ქალი, რომელიც რომანტიკული, ბოჰემური ცხოვრებით ცხოვრობდა და რომელსაც ბაძავდა 20-იანელთა თაობა, ისევე როგორც ცოტა მოგვიანებით სილვია პლათს. ამ ორ მწერალს ნამდვილად ჰქონდა საერთო: დიდი ნიჭი, სილამაზე, პრეტენზია, მგრძნობიარობა და ტრაგიკული სიკვდილი…
კეტრინ მენსფილდი წუთების დღიურის გაკეთებაზე ოცნებობდა: “სულ ესაა. არც რომანები, არც პრობლემატური მოთხრობები, არ გვინდა არაფერი, რაც მარტივი არაა.”
ჰქონდა კიდეც თავისი წუთების წიგნი: “მე მცივა, მოიტანეთ ქაღალდი, რომ ცეცხლი დავანთო… შეშა… ალი… ძალა… დაანთეთ ცეცხლი… აღარ გვინდა ცეცხლი.” “დღიურების” ბოლო თავი ასე მთავრდება: “დღე იყო ისეთი ნათელი, ისეთი წყნარი, ისეთი მშვიდი, თითქოსდა ყველაფერი გაჩერდა საკუთარი სილამაზით გაოცებული.”
ეს კეტრინ მენსფილდის სილამაზის უკანასკნელი გაელვება იყო.
ახალი წიგნი მწერლის ჩანაწერების სრულ კრებულს წარმოადგენს.

რობერტ ლუის უილკენი, “ადრექრისტიანული აზრის სული” (ეძიე სახე ღვთისა)
The Spirit Of Early Christian Thought
Seeking the Face of GodBy Robert Louis Wilken. New Haven: Yale University Press, 368 გვ.

ცნობილ გერმანელ კლასიკოსს – ედვარდ ფრენკელს უთქვამს: ლათინური პროზის უდიდესი წარმომადგენლები არიან ციცერონი, პეტრონიუსი და ტერტულიანეო. ამ სამ ადამიანს თითქმის არაფერი აქვთ საერთო ერთმანეთთან, მაგრამ სამივე მათგანის შემოქმედებაში კლასიკური კულტურა ჩანს. აი, სწორედ ეს კლასიკური კულტურა აერთიანებს ამ სამ ავტორს.
ახალი წიგნი (მისი ავტორი რობერტ ლუის უილკენი ვირჯინიის უნივერსიტეტში ქრისტიანობის ისტორიას ასწავლის.) “ადრექრისტიანული აზრის სული” ამ სამი მოაზროვნედან მხოლოდ ერთს შეეხება – ნაშრომი ქრისტიანი მამების ცხოვრებასა და მოღვაწეობას ასახავს, იმ მამებისას, რომელთაც ავტორი ახლად ჩამოყალიბებული რელიგიის ინტელექტუალურ არისტოკრატიას უწოდებს. ზოგნი, მაგალითად, ტერტულიანე და ავგუსტინე ლათინურად წერდნენ, ზოგნი – ბერძნულად, ყველა მათგანი თავისი დროის ტრადიციული კლასიკური კულტურით საზრდოობდა. იცოდნენ პლატონი, ისევე როგორც პლატონის მიმდევართა ნააზრევი, საკუთარ მოძღვრებაში იყენებდნენ თანამედროვე რიტორიკის გამომსახველობით საშუალებებს, და დაუსრულებლად დავობდნენ თეოლოგიურ პრობლემატიკაზე.
პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, წარმართი მოსახლეობა აღელვებდათ. თავიდან მამები უმცირესობაში იყვნენ, რადგან ხმელთაშუა ზღვის მოსახლეობა წარმართები იყვნენ, კონსტანტინეს მმართველობის დროს კი უკვე სახელმწიფო რელიგიის წარმომადგენლების პოზიციიდან საუბრობდნენ. ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებამ შიდა ბრძოლები გაამძაფრა. ისტორიკოსი ამიანე მარცელინე წერს: “იმპერატორი იულიანე ქრისტიანად გაიზარდა, მაგრამ თავგამოდებული წარმართი გახდა, იცოდა ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან, რომ არცერთი ველური მხეცი არ იყო ისეთი დაუნდობელი ადამიანის მიმართ, როგორც ქრისტიანების უმეტესობა ერთმანეთის მიმართ.” თუმცა, ამ შემთხვევაში იულიანემ მამების მიმართ გადააჭარბა. ისინი თეოლოგიის საკითხებში ვერ თანხმდებოდნენ, თორემ ქრისტეს მოძღვრებას ერთად იცავდნენ.
ქრისტიანმა მამებმა უდიდესი განძი დაგვიტოვეს – ბერძნული და ლათინური პატროლოგია. მათ ნაწერებს საუკუნეების მანძილზე სწავლობდნენ. მამებმა წმინდა წიგნს ბერძნული ახალი აღთქმა და აპოკრიფული ტექსტები მიუმატეს. უილკენის ნაშრომში ქრისტიანი მამების ცხოვრებასა და მოღვაწეობასთან ერთად განხილულია ის მოძღვრებებიც (პლატონური ფილოსოფია, ნეოპლატონიზმი…), რომლებმაც დიდი გავლენა მოახდინეს მათი ნააზრევის ჩამოყალიბებაზე. თუმცა ავტორი ცდილობს მამების მოძღვრებაში ბიბლიის უწინარესობა დაამტკიცოს.
თხზულების ქვესათაური ფსალმუნიდან მოდის – “ეძიე მისი სახე.” ნაშრომში განხილულია პატრისტიკის მნიშვნელოვანი საკითხები – ღვთის ხატება და მსგავსება, მიზეზისა და რწმენის ურთიერთდამოკიდებულება, ქრისტეს დუალიზმი… კრიტიკოსები ერთხმად აღიარებენ, რომ აღნიშნული ნაშრომი უდავოდ ბრწყინვალეა, თანაც დღეს ჩვენ განსაკუთრებით გვჭირდება დავინახოთ სამყარო ორიგენეს, გრიგორი ნაზიანზელის, ავგუსტინესა და სხვათა თვალით, დავინახოთ განსხვავება კლასიკურ აღმოსავლურ და დასავლურ კულტურებს შორის, რადგან, როგორც ავგუსტინე აღიარებდა, ერესს მარტო თეოლოგიური საფუძველი კი არ ჰქონდა, ის კულტურული კონტექსტიდან აღმოცენდა.

ბერნარდ ლუისი, “ისლამის კრიზისი” (საღვთო ომი და უღვთო ტერორი)
The Crisis Of IslamHoly War and Unholy Terror.By Bernard Lewis.New York: The Modern Library, 184 გვ.

მას შემდეგ, რაც მთელ მსოფლიოში უდიდესი ტრაგედია დატრიალდა, არაერთხელ დაისვა შეკითხვა: რატომ მოხდა ეს? რატომ დადგა 11 სექტემბერი? ეს კითხვას კი არა, რიტორიკულ გამოწვევას უფრო ჰგავს – რა არის ამის მიზეზი? –”არაფერი. არც იდეოლოგია, არც თეოლოგია, არც წარსული უსამართლობა და არც ძველი ტკივილი, ასეთ არაჰუმანურ შურისძიებას გამართლება არა აქვს”, – ასეთი მრისხანე და უკომპრომისო განაცხადი გადმოისროლა მწერალმა ბერნარდ ლუისმა და მკითხველს თავისი ბესტსელერი დაუდო ცხვირწინ – “რა იყო არასწორი?” What Went Wrong?
ახლა კი, როცა მოვლენები მიზეზთა გამო ისევ ტრაგიკულად განვითარდა, დროა, სხვა კითხვაზეც გავცეთ პასუხი: რატომ იყო ეს არასწორი? რა შეიძლება მოვიმოქმედოთ ასეთ სიტუაციაში? სად არის გამოსავალი? და კიდევ ერთხელ მოექცა ბერნარდ ლუისი მკითხველის ცენტრში ახალი წიგნით: “ისლამის კრიზისი: საღვთო ომი და უღვთო ტერორი”.
ყველა იმ სიტყვაში, რასაც ლუისი წერს, დიდი სიბრძნე დევს. ახალი წიგნიც არაა გამონაკლისი. მასში ახალ მასალებთან ერთად უკვე გამოქვეყნებული მასალებსაც შეხვდებით. ფაქტობრივად, თავის ახალ წიგნში ლუისმა ხორცი შეასხა იმ ჩონჩხს, რომელიც მოცემული იყო სტატიაში “ისლამის ამბოხი” (The Revolt of Islam), და რომელიც გასულ წელს ჟურნალ “ნიუ-იორკერში” დაიბეჭდა. სტატიამ იმთავითვე დიდი გამოხმაურება ჰპოვა.
ლუისის ახალ თხზულებაში ავტორისათვის დამახასიათებელი დიდი მჭევრმეტყველებითა და ერუდიციით (რასაც ყოველთვის აფასებენ მისი კრიტიკოსები) წარმოჩენილია ისლამური საზოგადოების ისტორია, წეს-ჩვეულებები, ისტორიოგრაფიისა და იურისპრუდენციის საკითხები. ნაწარმოების ერთი თავი მთლიანად ჯიჰადის თეოლოგიურ საფუძველს ეძღვნება. რაც მთავარია, ლუისის მოსაზრებათა უმრავლესობა საფუძვლიანად არის არგუმენტირებული. ლაპარაკია იმ თემაზეც, რომელიც დგას ალ ქაიდას ტერორიზმის ისლამური ფუნდამენტალიზმის უკან და აიათოლა ხომეინის ისლამური რესპუბლიკის მიღმა. ლუისი განმარტავს, რომ აღმოსავლური ტერორიზმის რიგი თავისებურებები, მაგალითად, ჯიჰადისკენ მოწოდება, ისლამური დოქტრინისგან იღებს სათავეს, მაგრამ ისეთ ძირითად ელემენტებს, როგორიცაა უმწეოთა ჩაგვრა, ქალებსა და ბავშვებზე ძალადობა, თვითმკვლელობა – არავითარი კავშირი არა აქვთ ისლამის წმინდა წიგნთან. ლუისი ხმას იმაღლებს “ისლამური კონფერენციის ორგანიზაციის” წინააღმდეგაც, რომელსაც განუწყვეტლივ შეაქვს საჩივრები, როცა საქმე ქრისტიანთაგან მუსულმანთა ჩაგვრას ეხება და დუმს, როცა მუსულმანი ჩაგრავს მუსულმანს. მაგალითად, მან დაგმო ისრაელის ქმედება, მაგრამ კრინტი არ დაუძრავს ჰუსეინის მიერ ჩადენილ მკვლელობათა სერიის შესახებ.
ასე რომ, “ისლამის კრიზისი” დღესდღეობით ერთ-ერთ ყველაზე აქტუალურ თხზულებადაა მიჩნეული.

მოამზადა თამარ სუხიშვილმა

© “წიგნები – 24 საათი”

პოეტის მთელი შემოქმედება,
მისანო, ხელისგულზე გიშლიათ……
არ გღრღნით ეჭვები (არც გაქვთ ისინი!)…
სულს სხვისას სუროს ხლართით ერთვებით!
…ო, არაფერში თქვენ არ შეცდებით
(თავდაჯერება – მეცხრე ცაზეა!):
“იქნებ”… “ეგების”…
“ვფიქრობ, ასეა”… –
ამაებს ყველას ყავლი გასვლია!
“მშურს, ბატონებო, ეგ ფანტაზია!”

ანა კალანდაძე – “მიჯნათაშორისის პოეტი”

რაც მართალი, მართალია: უყვარს ზაზა შათირიშვილს ეპატაჟურ-ეფექტური, მდაბიურად რომ ვთქვათ, მყვირალა სათაურები. მაგალითად, – “ნარატივის აპოლოგია” (სხვათა შორის, საინტერესო წიგნია), ანდა, მთლად უკეთესი – “ნაციის დაბადება ბიზანტიური გეტოდან”; ზოგადად “ნაცია” არ გეგონოთ, 21-ე საუკუნემდე შრომით, ბრძოლით, მშვენიერების მსახურებით, ვაი-ვიშით და ტაშ-ფანდურით მოღწეულ, ჯერ კიდევ ნირუცვლელ ქართველობაზეა საუბარი. გეტო?! Aამის წამკითხავი, ძრწოლამ მომიცვა; ჰიტლერ-მუსოლინის მოლანდებები და, რატომღაც, თომას მანის ძველი, რუსულად ძვირფასად თარგმნილი სტატიის («Фридрих Ницше в свете нашего опыта») ასოციაცია გამიჩნდა, შემდეგ ძალდაუტანებლად ამოტივტივდა შათირისეული სათაურის პირველწყარო – “ტრაგედიის დაბადება მუსიკის სულიდან” (ნიცშე).
ამგვარ სათაურთა წყებას განეკუთვნება “არტისტული ყვავილებიდან ARTყვავილებამდე” (კვლავ ასოციაცია: ტარიელ ჭანტურიას “დინოზავრიდან დიზაინამდე”).
ზაზა შათირიშვილის სტატიას რეზო გეთიაშვილის ლექსების პუბლიკაცია მოსდევს. კიდევ კარგი, რომ ჯერ ლექსები წავიკითხე და მერე ზემოხსენებული წერილი ანუ “გეთიაშვილის აპოლოგია”, თორემ იქნებ მრუდე სარკეში დამენახა პოეტი (რასაც ნამდვილად არ იმსახურებს).
ზაზა შათირიშვილმა, სანამ რეზო გეთიაშვილს “ნამდვილად დიდ პოეტად” და “გალაკტიონის ეპოქის დამასრულებლად” გამოაცხადებდა, ჰაიჰარად მიმოიხილა “მთელი” XX საუკუნის პოეზია: დიდი ჩავარდნებით თუ “ამოვარდნებით”, საკუთარი “ორიგინალური მეთოდოლოგიით”, – პოეტების “გეტოებში” მოქცევით (“მიჯნათაშორისი”, “მიჯნებამდე მისვლის გარეშე”, “მიჯნებმოშლილი”…), მათი სისტემატიზაციით, კლასიფიკაციითა თუ დახარისხებით, “შტრიხ-კოდების” ჩამორიგებით: “ცუდი”, “კარგი”, “მცირე”, “დიდი”, “ნამდვილად დიდი”, “პლაკატური”, “მთის ლირიკოსი”, “ბარის ეპიკოსი”, “პოეტური პოეტი”, “თითქმის გენიალური”, “ინგლისურენოვანი სკოლის” მიმდევარი, “კანონიკური”, “კონცეპტუალისტი”, “მინიმალისტი”, “ვერშემდგარი კონცეპტუალისტი”, “სტილიზატორი”, “რადიკალური მინიმალისტი” და ა.შ.
არ ღირს ვრცელი მსჯელობა ავტორის უმეტესწილად უსაფუძვლო, უსაბუთო, მიკერძოებულ, ამასთან, – შეუვალი კატეგორიულობით გამოთქმულ მოსაზრებებზე, მხოლოდ ზოგიერთ, განსაკუთრებით ოდიოზურ ფრაგმენტს მივაპყრობ მკითხველის ყურადღებას.

***
“გალაკტიონისა და ნიკო სამადაშვილის ამ ორ პოეტიკას შორის მერყეობდა ქართული პოეტური ენა XX საუკუნის 90-იან წლებამდე. ამიტომაც 1960-1990 წლების პოეზიას მიჯნათაშორისიც შეიძლება ვუწოდოთ. ამ 30-წლეულის ყველა მნიშვნელოვანი პოეტი უგამონაკლისოდ (?!) მოცემულ ორ პოეტიკას შორის მოძრაობს, ოღონდ მიჯნებამდე მისვლის გარეშე”.
ამაზე ბუნდოვანი (პოეტი “ბუნდოვანი” არ გეგონოთ) დისკურსი იშვიათად შემხვედრია. Gგაუგებარია, საიდან იწყება XX საუკუნის ქართული პოეზიის ათვლა; გაუგებარია, ცამ ჩაყლაპა, მიწამ თუ ბერმუდის სამკუთხედმა 1900-1960 წლების ქართული პოეზია; ისიც კი გაუგებარია, დროითი სამანებია ნაგულისხმები თუ “მოძრავი” პოეტების ერთურთისაგან გამოყოფა-დაშორიშორება.
განა გალაკტიონი “ცარიელ” სივრცეში აღმოცენდა? ნიკო სამადაშვილის პოეტიკის ზეგავლენა კი ერთობ შეზღუდული უნდა ყოფილიყო, თუნდაც იმის გამო, რომ მის პოეზიას ერთეულები იცნობდნენ…

***
ნამდვილად გაუმართლა 60-80-იანი წლების ე.წ. “გამოჩენილ” პოეტებს (მათ შორის ზოგიერთს საკუთარი, ნოვატორული პოეტიკა აქვს და სხვისი ნასუფრალით არ საზრდოობს), ვინ იცის, რა იარლიყს მიაკრავდა მათ ავტორი (მურმან ლებანიძის პატრიოტული ლირიკის ინტიმური, თბილი ინტონაციები, “საუბრით” განდობა მკითხველთან, – “ქართულ პლაკატურ ნაციონალიზმად” არის მონათლული); Aარ გაუმართლა “გლობალური ფრაგმენტაციის” პერიოდის ოთხმოცდაათიანელებს, რომელნიც, სრულიად უსამართლოდ, ერთ ტაფაში არიან მოქცეულნი. Aარადა, ყველაზე ნიჭიერი და საიმედო ავტორები, ღვთის მადლით, საოცრად გამოირჩევიან ნაცრისფერ ფონზე. ზაზა შათირიშვილი ან ზედმეტად მკაცრია მათ მიმართ, ანდა, – ზერელედ იცნობს მათ შემოქმედებას (პირიქით კი უნდა იყოს, თუნდაც “გენერაციული” სოლიდარობის გამო).
… “ჩვენს წინაშეა ვერშემდგარი “კონცეპტუალიზმი”.
… ვერ ახერხებენ წინამორბედი პოეტების ესთეტიკურ სიმაღლეთა დაპყრობას.
… “სტერილური ქართულის” მანკიერ ზეგავლენას ისინიც ვერ ასცდნენ.
… ორიგინალური ლექსი თარგმანის შთაბეჭდილებას ტოვებს.
… ყველა ზემოთ აღნიშნული პოეტი, ლამის უგამონაკლისოდ, საკმაოდ შეზღუდულად ფლობს ქართულ პოეტურ (და არა მხოლოდ პოეტურ) ენას.
… სწორედ ცინიზმი და პოეტური ტრადიციის ცოდნა არ ყოფნით ჩვენს კონცეპტუალისტებს” და მისთანანი. ასეთია ავტორის დეკლარაციულ ბრალდებათა არასრული ნუსხა.

***
ზაზა შათირიშვილი ქართულზე უფრო ხშირად ინგლისურ პარალელებს მიმართავს, მოიხმობს ინგლისელ ან ინგლისურენოვან ავტორებს და ავტორიტეტებს; მანვე აღმოაჩინა თანამედროვე ქართულ პოეზიაში “ინგლისურენოვანი სკოლა”, თუმცა არ დაუზუსტებია, რა იგულისხმება: ინგლისურის მცოდნე, ინგლისურიდან მთარგმნელი ქართველი პოეტები თუ ისინი, ვისი “ორიგინალური ლექსი თარგმანის შთაბეჭდილებას ტოვებს”. ყოველივე ეს, ცოტა არ იყოს, ბანალურ სნობიზმს წააგავს.
ინგლისურ კვალს ეძიებს ავტორი რეზო გეთიაშვილის “მკვდრების მანიფესტში”: “ესაა ნამდვილი სამოქალაქო პოლიტიკური ლირიკა, რომელსაც ქართულ პოეზიაში სრულიად ახალი, გარკვეული აზრით, “ინგლისური” ინტონაცია შემოაქვს. “ინგლისურის” საფუძველი გასაგებია – ესაა მაჩაბლისეული შექსპირი, რომელიც რეზო გეთიაშვილის პოეზიაში შეუფარავად “ისმის”. …მაგრამ საქმე ისაა, რომ მაჩაბლისეული შექსპირი “მკვდრების მანიფესტში” “საკუთრივ შექსპირულად” ჟღერს – იმ ინტონაციით, რაც შექსპირის ერთი უმთავრესი “თვისებაა” – აფორისტული წყობის მედიტაციური პოლიტიკური რეფლექსია ძალაუფლებაზე. …გენიალურ მაჩაბელში იყო ეს შექსპირისეული პოლიტიკური პოტენციალი, რომელიც გეთიაშვილმა აიღო და “ახალ დროს” მოუცილებელი იარლიყი მიაწება”…
80-იანი წლებიდან დღემდე, სამოქალაქო თუ პოლიტიკური სულისკვეთება გვხვდება სხვადასხვა თაობის ქართველ ავტორთა პოეზიაში, მხოლოდ მოძიებაა საჭირო. ასეც რომ არ იყოს, ეგებ, ზაზა შათირიშვილს “მკვდრების მანიფესტზე” ენაწყლიანი საუბრისას, ბესიკ ხარანაულის გახმაურებული ლექსი “მკვდრების სიმღერა” მაინც გახსენებოდა.
მაჩაბლისეული შექსპირის “პოლიტიკური პოტენციალისა” რა მოგახსენოთ, მაგრამ პირადად მე “მანიფესტის” 14-მარცვლიანმა, ჯვარედინი რითმით გაწყობილმა სტროფებმა უფრო 10-20-იანი წლების არაკანონიკური ქართული სონეტის ჟღერადობა და ცისფერყანწელთა “სიმახინჯის ესთეტიკა” (“ვარდებით მოვა პროზექტურის სამი ტენორი”) გამახსენა, – ინტერტექსტუალური ჩანართებით (აკაკი, გალაკტიონი, ცისფერყანწელები, ირაკლი აბაშიძე…).

***
რეზო გეთიაშვილს არავისთვის უთხოვია – “დიდ პოეტად მაქციეთო”; ვფიქრობ, რომ ღირსსაცნობი პოეტია, თუნდაც ასეთი მშვენიერი სტროფის გამო:
საკუთარ თავს ვუვლი გარშემო, წლებია,
მაგრამ მისასვლელი ვერ ვუპოვე,
ათასუცნობიანს, უცნაურს, ათასათმცნებიანს.
სიტყვები უკვე ზედიზედ ჭკნებიან და
ყველა იმ ნანახის მეკუბოვე
ვფიქრობ რომ ასეა, სიტყვებიც ჭკნებიან.

***
ზაზა შათირიშვილი რომ ხელწამოსაკრავი ავტორი არ არის, ცნობილია. ამიტომაც მგონია, რომ ზემოხსენებული სტატიით “წაითამაშა”, იქნებ სატყუარაც კი გადმოგვიგდო, – ვნახოთ, რა მოხდებაო…

P.S. სათაურის “ანალიტიკური ეპატაჟი” შოთა იათაშვილისაგან მაქვს ნასესხები, რის გამოც მადლობას ვუხდი “პოეზიისა და სიდიდეების” ავტორს.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ნინო ხიდაშელი

გამოქვეყნდა გასულ წელს, წერილი ეხება “საბა 2008”-ს.

საქართველოში ყველაზე პრესტიჟული ლიტერატურული პრემია “საბას” დაჯილდოების ცერემონიალი 5 ივნისის საღამოს თიბისი ბანკის შიდა ეზოში გაიმართა. ყველაფერი ისე იყო, როგორც უკვე მივეჩვიეთ – განათებული და მორთული ეზო, საზეიმო განწყობა, გახარებული ლაურეატები და ცოცხალი მუსიკა – თიბისი ბანკმა უკვე მეხუთედ მოუწყო ზეიმი მწერლებსა და ლიტერატურის მოყვარულებს.
ლიტერატურულ პრემია “საბას” განსაკუთრებულ ხიბლს, ალბათ, მაინც ის სძენს, რომ ამ პრემიის ჟიურის მთელი წლის მანძილზე ქართულ ენაზე გამოცემული წიგნების შეფასება უწევს. “საბას” შორთ ლისტებიდან ნამდვილად შეიძლება იმის გაგება, ერთ წელიწადში რა მოხდა ქართულ ლიტერატურაში ყველაზე მნიშვნელოვანი და საინტერესო. ბუნებრივია, შესაძლებელია დავა იმის შესახებ, ვის მიენიჭა პრემია და ვის არა (“საბას” დაჯილდოების ცერემონიალის შემდეგ ამაზე, როგორც წესი, ბევრს და ენერგიულად კამათობენ ხოლმე), მაგრამ ამ პრემიის შორთ ლისტები ერთწლიანი ლიტერატურული პროცესის ერთგვარი შეჯამებაა ხოლმე და იმ დროს, როცა ჩვენში ლიტერატურული კრიტიკა თითქმის მკვდარია, “საბას” ამ ფუნქციის შეთავსებაც უწევს. როგორც ჟიურის ერთ- ერთმა წევრმა ბიძინა მაყაშვილმა აღნიშნა, წლევანდელი “საბა” იმითაც გამოირჩეოდა, რომ ჟიურიმ ძალიან შეთანხმებულად და მშვიდად იმუშავა. ისიც აღსანიშნავია, რომ წინა წლებში ჟიურის შვიდკაციანი შემადგენლობა წელს, რატომღაც შეამცირეს, თუმცა, ამას შედეგებზე ნამდვილად არ უმოქმედია.
“საბას” ხუთკაციან ჟიურის წელს გამოცემული ასამდე წიგნის წაკითხვა მოუწია. ასი წიგნი კი, ისეთი მცირე ერისთვის, როგორიც ჩვენ ვართ, ნამდვილად არაა ცოტა. დღეს საქართველოში იმდენს ნამდვილად აღარ წერენ და კითხულობენ, როგორც ადრე და ეს წლევანდელ წიგნის ბაზრობაზეც თვალშისაცემი გახლდათ – წინა წლებთან შედარებით ნამდვილად იგრძნობოდა სიხალვათე. ხანდახან იმასაც ვემბობთ, რომ ჩვენში აღარაფერი იწერება საინტერესო და მნიშვნელოვანი, მაგრამ გაზაფხულზე, როცა “საბას” დაჯილდოების ცერემონიალი იმართება ხოლმე, აღმოჩნდება, რომ ისე ცუდადაც არაა საქმე, როგორც ერთი შეხედვით ჩანს. თუმცა, ვისაც გასული საუკუნის 70-იანი წლები გვახსოვს, მაინც ვწუწუნებთ და ჯიუტად გვგონია, რომ მაშინ ბევრად უფრო მეტი კარგი წიგნი გამოდიოდა და მკითხველებიც უკეთესები ვიყავით. აქ მიზეზების ძებნა, ალბათ, შორს წაგვიყვენდა. ჩემთვის ყველაზე უცნაური და საწყენი მაინც ისაა, რომ ქართულ ლიტერატურაში, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, ჯერჯერობით ვერ აისახა ის პროცესები, რაც ჩვენმა ქვეყანამ უკანასკნელი ოცი წლის მანძილზე გადაიტანა და ამას წლევანდელი “საბას” შორთ ლისტებიც ადასტურებს. ცხადია, იმისათვის, რომ მწერლობა პრესტიჟული გახდეს, უპირველეს ყოვლისა, ქვეყანა უნდა იყოს მდიდარი, გალაღებული და რაც შეიძლება ბევრს უნდა მიუწვდებოდეს ხელი წიგნებზე, მაგრამ აუცილებელია ისიც, რომ სხვადასხვა ხერხებით ლიტერატურის პოპულარიზაცია ხდებოდეს – “საბა” სწორედ ამ საქმეს ემსახურება – მადლობის მეტი რა გვეთქმის თიბისი ბანკისთვისაც და მწერლებისთვისაც, რომლებმაც, მიუხედავად იმ სირთულეებისა, რასაც დღეს საქართველოში მწერლად ყოფნა გულისხმობს, მაინც მოახერხეს და ავად თუ კარგად, მაგრამ მაინც მწერლებად დარჩნენ.
მამუკა ხაზარაძე ნამდვილად ამაყი იყო, როცა ცერემონიის დასასრულს თიბისი ბანკის შენობის შიდა ეზოს აივანზე იდგა და ლიტერატურაში შეტანილი წვლილისთვის ვახუშტი კოტეტიშვილს აჯილდოებდა. ვახუშტი კოტეტიშვილის დამსახურებებზე საუბარი აქ ნამდვილად უხერხულად გვეჩვენება, მაგრამ თუნდაც ის ფაქტი, რომ ბატონი ვახუშტი წელს “საბას” კიდევ ორ პრიზზე იყო ნომინირებული – პოეზიაში – “რაც მეთქმევინა” და კრიტიკისა და ესეისტიკის ნომინაციაში – “მხატვრული თარგმანის მასტერკლასი” ნამდვილად ბევრის მთქმელია. ბატონმა ვახუშტიმ ავადმყოფობის გამო ვერ მოახერხა დაჯილდოების ცერემონილაზე მოსვლა და პრიზი მამუკა ხაზარაძემ მის ვაჟს, გუგა კოტეტიშვილს გადასცა, “საბას” მთავარი პრიზის ლაურეატს სწრაფად გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ და მისგან ისევ ველოდებით თუნდაც, ისეთ სიხარულს, რაც “ლიტერატურის” აპრილის ნომერში გამოქვეყნებულმა მისმა ახალმა სონეტებმა მოგვიტანა.
“საბას” დაჯილდოების ცერემონიალზე აკა მორჩილაძემ კარგი რამ გვითხრა – მეგობრებო, ძილის წინ, 15 წუთით მოვიცალოთ და წიგნები ვიკითხოთო. აკა მორჩილაძეს, რომელიც უკვე მეოთხედ იღებდა “საბას”, ცოტა არ იყოს, ერიდებოდა კიდეც, კიდევ ერთხელ რომ იდგა თიბისი ბანკის აივანზე პრიზით ხელში – წლევანდელი პრიზი რომანის ნომინაციაში ისევ მას ერგო. რას ვიზამთ, თავს ზემოთ ძალაა არაა – ასეთ პატარა, ოთხმილიონიან ერს ერთი კარგი რომანების მწერალი რომ გვყავს, ეგეც ხეირია. ჩესლავ მილოში ერთგან წერს – ჩვენ, პოლონელები იმიტომ ვერ ვწერთ დიდ რომანებს, რომ პოლონელს ან მხოლოდ პოლონეთი აინტერესებს, ან მხოლოდ საკუთარი თავიო. ეს ფრაზა რომ ამოვიკითხე, შვებით ამოვისუნთქე და მაშინვე ვიფიქრე, ქართველებზეც ზედგამოჭრილია პოლონელი ნობელიანტის ფრაზა – ალბათ, სწორედ ამიტომ ვერ ვწერთ ქართველები დიდ რომანებს-მეთქი. ისეთებს, “ძმები კარამაზოვები” და “ჯადოსნური მთა” რომაა. ჰოდა, ერთი ქართველი, რომელსაც საქართველოსა და საკუთარი თავის გარდა, კიდევ ბევრი რამ აინტერესებს, გემრიელი და გრძელი ამბების მოგონება და რაც მთავარია, გემრიელად მოყოლა შეუძლია და არც წერა ეზარება; მეტიც, წელიწადში ორ რომანს წერს (წელს მისი მეორე რომანიც გახლდათ ნომინირებული), ნამდვილად იყო პრიზის ღირსი. “Maid in Tiflisi” სწორედ ისეთია, როგორ ამბებსაც უკვე მივეჩვიეთ ლამის ერთადერთი პროფესიონალი ქართველი რომანისტის მკითხველები – საინტერესოდ საკითხავი და ცოცხალი ტექსტია. ძილის წინ 15 წუთი ნამდვილად ცოტაა, ხელში რომ აიღებ, ძნელად დაანებებ თავს, ძილიც დაგავიწყდება და ეგებ, შემოგათენდეს კიდეც. მოკლედ, შარშანდელისაგან განსხვავებით, წელს ჯიურის არჩევანის საშუალება ნამდვილად ჰქონდა. ნომინაციაში გამარჯვებული რომანის გარდა წარდგენილი იყო ლაშა იმედაშვილის “პატრიარქის ზაფხული”, აკა მორჩილაძის “ძველი გულებისა და ხმლისა” თამრი ფხაკაძის “ჩვენ სამნი და ანგელოზი”.
მიუხედავად იმისა, რომ თარგმანის ნომინაცია მართლაც, ყველაზე სოლიდურად გამოიყურებოდა, (ელზა ახვლედიანი – გაბრიელ გარსია მარკესის “ჩემი ნაღვლიანი მეძავები”, სოფიო ბენდიაშვილი – ჟან მარი გუსტავ კლეზიოს “უდაბნო”, ლევან ბერძენიშვილი, არისტოფანეს კომედიები, ტომი III, გიორგი ლობჟანიძე – “ყურანი” გურამ გოგიაშვილი – მილორად პავიჩის “ხაზარული სიტყვისკონა” ნანა გოგოლაშვილი – ჰერმან ჰესეს “ავგუსტუსი”, გიორგი ეკიზაშვილი – პიერ პეჟუს “პატარა შარტრეზი” ნოდარ ლადარია – მარკო პოლოს “ქვეყნიერების მრავალფეროვნებისთვის” გივი შაჰნაზარი – პარუირ სევაკის “იქმენინ ნათელი”, რუსუდან ღვინეფაძე – არტურ ზუტნერის “აჭარლები”) ჟიურის, ალბათ, ამდენი თარგმანის ოსტატს შორის მაინც არ გაუჭირდებოდა არჩევანის გაკეთება – “საბა” გიორგი ლობჟანიძის გადაეცა “ყურანის” თარგმანისათვის. სასიამოვნოა, რომ ჟიურიმ დააფასა ის მრავალწლიანი შრომა, რაც გიორგი ლობჟანიძემ “ყურანის” თარგმანში ჩადო. ამ თარგმანმა შარშან ირანის სახელმწიფო პრემია მიიღო (ამაზე ვრცლად წერდა “ცხელი შოკოლადი”), გიორგი ლობჟანიძეს ირანის პრეზიდენტმა გადასცა პრიზი, მაგრამ მთარგნელისათვის ქართული “საბა” მაინც განსაკუთებით სასიხარულო იყო და გიორგის ეს არც დაუმალავს: “მნიშვნელოვანია, რომ ეს პრემია არსებობს და დასაფასებელია თიბისი ბანკის ძალისხმევა. ნებისმიერ ცივილურ სახელმწიფოში არსებობს სხვადასხვა სახელმწიფო პრემიები – სახელმწიფოს წამახალისებელი ჯილდო ხელოვანი ადამიანებისთვის. დღეს, ჯერჯერობით აღარ გაიცემა რუსთაველის, მაჩაბლის პრემიები. სწორედ ისინი ჩაანაცვლა “საბამ”. მეოთხედ ვიყავი “საბას” ნომინანტი და მეოთზე ჯერზე ავიღე. სიმართლე გითხრათ, მოველოდი, მაგრამ თან ძალიან ვღელავდი. “ყურანი” მნიშვნელოვანი წიგნია, მაგრამ მარტო ყურანი ვერ მიშველიდა, თარგმანი უნდა შეეფასებინა ჟიურის. ჩემთვის მართლა დიდი პატივია “საბას” ლაურეატობა. სხვათა შორის, თარგმანში ყველაზე უკეთ იყო წარმოდგენილი შორთ ლისტი, ეს ძალიან სასიხარულოა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მთარგმენლობითი პროცესი მიდის ქვეყანაში. წელს ვინც იყო შორთ ლისტიდან, ნებისმიერი მთარგმნელი იმსახურებდა “საბას”. ჩემი გამარჯვება მოცულობამ და “ყურანის” მნიშვნელობამ განაპირობა.”
პოეზიაში “საბა” მაია სარიშვილს ერგო, მართლაც მშვენიერი კრებულისათვის “მიკროსკოპი”, რომელიც გამომცემლობა Link -მა დასტამბა. მაია სარიშვილის ლექსები შიშველი გულწრფელობითა და ეფექტური მეტაფორებით ნამდვილად გამოირჩევა თანამედროვე ქართულ პოეზიაში. მიუხედავად იმისა, რომ შორთ ლისტში მართლაც საინტერესო კრებულები მოხვდა (რეზო გეთიაშვილის “ART ყვავილები”, ვახუშტი კოტეტიშვილის “რაც მეთქმევინა”, გაგა ნახუცრიშვილის “სხვანაირი დრო”, დავით ჩიხლაძის “დეკემბრის ღამეები”), ერთ-ერთი კი, რეზო გეთიაშვილის “ART ყვავილები”, ზაზა შათირიშვილმა გალაკტიონის “არტისტულ ყვავილებს” გაუტოლა მნიშველობით და სრულიად საქართველოს ახალი დიდი პოეტის დაბადება ახარა. ამან ჟიურის გადაწყვეტილებაზე ვერნაირად ვერ იმოქმედა. აქ ნამდვილად შეიძლება დავა – პოეზიის შესაფასებლად რაიმე განსაზღვრული კრიტერიუმის მოძებნა ძალიან ძნელია, მაგრამ ამ არჩევანისათვის მაინც მადლობა მინდა ვუთხრა ჟიურის – მაია სარიშვილი გამორჩეული ხმის მქონე, ძალიან საინტერესო პოეტია.
წარმოდგენილ ნომინატთაგან (ზაზა აბზიანიძე – “წითელკუდა”, ჯემალ მონიავა – “წუთი სოფელში”, ბესო სოლომანაშვილი – “ზამორა”, დავით ქართველიშვილი – “4 მოთხრობა”, ეკა ღაღანიძე – “შვიდი”, ფიქრია ყუშიტაშვილი – “ქათმის გრიპი”, ბესო ხვედელიძე – “ესტაფეტა”) საუკეთესო პროზაულ კრებულად ჟიურიმ დავით ქართველიშვილის პატარა წიგნი “4 მოთხრობა” ცნო. საინტერესოა ის ექსპერიმენტი, რასაც დათო ქართველიშვილი თავის ახალ მოთხრობებში მიმართავს – ავტორი და პერსონაჟი, რეალობა და ირეალური ისე უცნაურადაა გადაწნული ერთმანეთში, რომ ნამდვილად ჭირს ამ ლაბირინთებში გარკვევა; რაც მთავარია, კითხვისას ხვდები – ქართულად ადრე მსგავსი არაფერი წაგიკითხავს და სწორედ ეს სიახლე გაინტერესებს და გითრევს. აღსანიშნავია ისიც, რომ ქართველიშვილის ენა ბუნებრივი, ძალადაუნტანებელი და ერთი შეხედვით მარტივიც კია, თხრობაც რიტმულია და თავისუფალი.
ბაჩო კვირტიას ბოლო ორი წელიწადია, ნამდვილად უმართლებს კონკურსებში – 2007 წელს “პენ მარათონი” მოიგო, წელს “წერო” და ბოლოს საუკეთესო დებიუტისათვის “საბაც” გადაეცა. თუმცა, დებიუტის ნომინიაციაში მას ნამდვილად ღირსეული მეტოქეები ჰყავდა – ირმა ტაველიძე და თეა თოფურია. ასევე ედგარ კერეტის წიგნის “ნებროთმა გარეკას” მთარგმნელი თამარ ბაბუაძე.
მიუხედავად იმისა, რომ ამირან არაბულის და ეთერ თათარაიძის “შენდობით მომიხსენიეთ” არც კრიტიკაა, არც ესეისტიკა და არც დოკუმენტური პროზა, უფრო ეთნოგრაფიული ნარკვევი ეთქმის (შორთ ლისტში მოხვდა გიორგი კაკაბაძის “როგორ მესმის ლიტერატურა”, ვახუშტი კოტეტიშვილის “მხატვრული თარგმანის მასტერკლასი” და არჩილ მანჯგალაძის “დამარცხებიდან დამარცხებამდე”), ჟიურიმ ამ ნომინაციაში სრულიად სამართლიანად სწორედ ეს წიგნი მიიჩნია საუკეთესოდ. წიგნი ქართული საფლავების და ეპიტაფიების ალბომია, რომელსაც ავტორები წლების განმავლობაში მთელ საქართველში, სოფელ-სოფელ აგროვებდნენ. მართლაც, უზარმაზარი შრომა დევს ამ წიგნში. ამირან არაბულმა და ეთერ თათარაიძემ ჩვენთვის დღემდე თითქმის უცნობი კულტურა – ქვაში ნაკვეთი ძველი ქართული საფლავები, რომლებიც, ბუნებრივია, არაფრითაა დაცული და თანდათან ნადგურდება, ფოტოებზე დააფიქსირეს და გადაარჩინეს. ძალიან საინტერესოა საფლავის ქვებზე წარწერილი ეპიტაფიებიც, სადაც კარგად ჩანს უბრალო ქართველების დამოკიდებულება სიკვდილ-სიცოცხლესთან. ისე კი, ნამდვილად გულდასაწყვეტია ის სიმწირე, რაც ამ ნომინაციაში, და ზოგადად, ქართულ ლიტერატურულ კრიტიკაში თითქმის ყოველ წელს იგრძნობა ხოლმე.
წლის საუკეთესო პიესად დათო ტურაშვილის “შავი კედები” აღიარეს, (ნომინირებული იყო თამარ ბართაიას “პეიზაჟს აკლია სითბო” და ირაკლი სამსონაძის “აფრინდა ჭილყვავი, გადაიყრანტალა”). შარშან პიესაში პრიზი საერთოდ არ გაცემულა. იმედია, “საბას” გამარჯვებულ და ბოლო ეტაპზე გასულ პიესებს მალე ვიხილვთ ქართული თეატრების სცენაზე.
“საბას” ნომინაციებში დღემდე რატომღაც არ შეაქვთ პრიზი საუკეთესო საბავშვო ნაწარმოებებისთვის. არ ვიცი, პრემიის ავტორებს საბავშვო ლიტერატურა ნაკლებ მნიშვნელოვანი ჰგონიათ, თუ რაიმე სხვა მიზეზია, მაგრამ ამ პრიზის არსებობა ჩვენში საბავშვო ლიტერატურის პოპულარიზაციას ნამდვილად შეუწყობდა ხელს. მერე რა, რომ დღეს ქართველი მწერლები ცოტას წერენ ჩვენი პატარებისთვის. რამდენიმე გამომცემლობა ქართველი საბავშვო მწერლების ახალ წიგნებს გამოსცემს. მაგალითისთვის “დიოგენეს” მიერ ლამაზად დასტამბული რამდენიმე წიგნიც კმარა – ვასო გულეურის “ჩიტის მოტანილი ამბები”, ნანა კაციაშვილის “მზის სხივი” და ნესტან კუპრავას “ჯადოსნური სიტყვები”. ვფიქრობთ, რომ “საბას” ამ ნომინაციის არსებობა ნამდვილად სტიმულად იქცეოდა არა მხოლოდ მწერლებისთვის, არამედ, გამომცემლებისთვისაც და ხელს შეუწყობდა ჩვენში საბავშვო ლიტერატურის განვითარებას.
ისე მოხდა, რომ შარშან ლიტერატურული პრემია “საბას” დაჯილდოება ქართულ-რუსული პოეზიის ფესტივალს დაემთხვა და ფესტივალის რამდენიმე სტუმარი, მათ შორის საკმაოდ ცნობილი და აღიარებული რუსი პოეტები დაჯილდოების ცერემონიალზე მოხვდნენ. საღამოს შემდეგ ისინი გაოცებას ვერ მალავდნენ – ლიტერატურისა და მწერლების ასეთი სიყვარული სხვაგან არსად არ გვინახავსო. ისინი სწორედ იმ ატმოსფერომ გააოცა, რაც დაჯილდოების ცერემონიალზე სუფევდა, თორემ ლიტერატურულ პრემიებს ყველა ცივილურ ქვეყანაში გადასცემენ და ცერემონიებიც ყველგან იმართება. მაგრამ როცა შარშანდელი “საბას” ლაურეატი, შოთა იათაშვილი ვიღაცებმა ლამის ხელში აიტაცეს, რუსმა პოეტებმა გაკვირვება ვერ დამალეს, ერთ-ერთმა ცრემლიც კი მოიწმინდა – აი, თურმე როგორ გყვარებიათ ქართველებს თქვენი მწერლებიო. სასიამოვნოა, რომ მწერლები, არა მხოლოდ უბრალო მკითხველებს, არამედ, თიბისი ბანკის მესვეურებსაც უყვართ.
მამუკა ხაზარაძემ ცერემონიის დასასრულს კიდევ ერთი კარგი ამბავი გვამცნო – დაარსდა ახალი ქართული ლიტერატურული ჟურნალი “საბა”, რომლის პრეზენტაციაც დაჯილდოების დაწყებამდე გაიმართა და მკითხველებს ახალი გამოცემის ეგზემპლარები უფასოდ დაურიგდათ. იმედია, ახალი ჟურნალი ცოტათი მაინც შეავსებს იმ ვაკუუმს, რასაც ჩვენში ლიტერატურული პერიოდიკის სიმცირე ქმნის.