თეონა დოლენჯაშვილი

გიორგი ლობჟანიძე – პოეზიის თავშესაფარი პიროვნებად შემდგარი ადამიანების გულებშია.

– გიორგი, ის ადამიანი ხარ, რომელიც ადრეულ ასაკში გაიცნო მკითხველმა თავისი ძალიან საინტერესო ლექსებით. ვუნდერკინდი ბავშვების ბედი, საერთოდ რთულია. შენ თავად როგორ შეაფასებდი იმ პერიოდს და შემდგომ შემოქმედებით ეტაპებს?
– მართალი ხარ, ნაადრევად მოსული წარმატება შესაძლოა დამღუპველი აღმოჩნდეს ბავშვისათვის, რომელიც რაღაც ნიჭით, ვთქვათ, ლიტერატურული უნარითაა დაჯილდოებული. მით უფრო, იმხანად, როცა ჩემი ლექსები დაიბეჭდა, ამ ყველაფერს ისეთი არაჯანსაღი აჟიოტაჟი მოჰყვა, იმდენი წერილი მივიღე საქათველოს სხვადასხვა კუთხიდან და დღევანდელ ჟარგონზე რომ ვთქვათ, ისე “მაფანატებდა” უამრავი ჩემი თანატოლი, რომ კიდევ კარგი, ვითარებას სერიოზულად არ აღვიქვამდი, თორემ უსათუოდ ფიზიკურად დავიღუპებოდი. დღემდე ძალიან მადლობელი ვარ პაატა ნაცვლიშვილისა, ვინც დამინახა, გამომარჩია და მაშინდელ “ახალგაზრდა კომუნისტში” მთელი გვერდი ლექსებიც დამიბეჭდა. პაატა მაშინ მე თვითონ მოვძებნე, ჩემი თავიცა და ლექსებიც თავს თვითონ მოვახვიე და რაღაც ეტაპზე იმ პუბლიკაციების გამო ძალიანაც ბედნიერი ვიყავი. თუმცა, დღეს რომ ახლიდან ვიწყებდე ცხოვებას, იმავეს არავითარ შემთხვევაში აღარ ჩავიდენდი. 13 წლისა ლექსებს აღარაფრით აღარ დავბეჭდავდი, რადგან ამ პუბლიკაციის მერე რაც დაიწყო, იმის გაძლება დღესაც ძალიან გამიჭირდებოდა და მაშინ ხომ თითქმის მთელი ჩემი სულიერი ძალები ამ უაზრო ვითარებასთან გამკლავებას შეეწირა. ერთი მხრივ, როგორც გითხარით, მომდიოდა უამრავი წერილი. ამ წერილების უკან რეალური ადამიანები იდგნენ, თავიანთი გასაჭირითა და პრობლემებით: მწერდნენ ციხიდან, ფსიქიატრიული საავადმყოფოდან, საბავშვო სახლებიდან, მთხოვდნენ რჩევას, ფიზიკურ თუ მორალურ თანადგომას. რახან ჩემი ასაკისათვის შეუფერებლად ჭკვიანურ ლექსებს ვწერდი, ყველამ რატომღაც ყოვლისშემძლედ წარმომიდგინა. მე კი ჩემი გამჭირვებოდა. შინაგანად ისედაც ძალიან დაუცველი ვიყავი და ამას ცოტა ხანში თან უდიდესი ტრაგედიაც დაერთო, რაც კი შეიძლება ცამეტი წლის ბიჭს დაემართოს: ერთი წლის განმავლობაში ჯერ მამა გარდამეცვალა და მერე დედა. დავრჩი მარტო და უცებ მივხვდი, რომ ამ სიმარტოვეში მხოლოდ პოეზია თუ გადამარჩენდა. ახლა ეგებ პათეტიკურად გეჩვენებათ, რასაც ვამბობ, მაგრამ მაშინ პათეტიკისთვის ნამდვილად არ მცხელოდა. თანაც პოეზიაში, მაშინ ყველაფერს ვგულისხმობდი, რაც კი სიფაქიზეს, შინაგან სინამდვილეს უკავშირდებოდა. იმხანად ჩემი ლიტერატურისადმი დამოკიდებულება ლამის სარწმუნოებრივ ფანატიზმს გაუტოლდა. ეს – ჩემში რაც ხდებოდა. გარედან კი უამრავი რამ მეჭრებოდა: სასკოლო და სარაიონო ღონისძიებები, რომლებზე ლექსით გამოსვლაც ხშირად მიხდებოდა. იმდენად მორიდებული ვიყავი, რომ უარს ვერავის ვეუბნებოდი და ამიტომ ძალიან ბევრ ასეთ ღონისძიებაში მიმიღია მონაწილეობა. თუმცა, ალბათ, ერთი მხრივ, კარგია, რომ ეს ეტაპი ბავშვობაშივე გავიარე. იმიტომ, რომ დღეს უკვე საკუთარი თავისა და შემოქმედების ასეთი იაფფასიანი პრეზენტირების სურვილი ვეღარაფრით ამიყოლიებს. მე ვიცი, რა ფუყეა ხმამაღლა წაკითხული ლექსისათვის დაკრული ტაში, რა უცებ მოდის ასეთი წარმატება და სამაგიეროდ, რამდენი უნდა იშრომო ნამდვილად ფასეული წარმატებისათვის. ღმერთმა დამიფარა, რომ ბავშვობაში მოსულმა პოპულარობამ ხანძარივით არ გადამიარა და ჩემს ადგილას შავად გადღაბნილი ლაქა არ დატოვა.

– მართლაც ასეთია ქართველი მკითხველი? თუ ეს მხოლოდ იმ წლებში იყო ასეთი აქტიური?. საერთოდ როგორია ის? უფრო კომპეტენტური… თუ ფეხის ხმას აყოლილი?
– ძალიან გამიჭირდება ქართველ მკითხველზე ასე ზოგადად ლაპარაკი. ცხადია, ბევრი რამ შეიცვალა. იმ წლებში ვფიქრობ, ხალხი უფრო სერიოზულად კითხულობდა და სააზროვნო სივრცეც უფრო არსებობდა. საერთოდ, ტოტალიტარული სისტემების ერთ-ერთი დამახასიათებელი ნიშანი, როგორც ჩანს, წიგნის კითხვის მოთხოვნილება და სიყვარულია. მაშინ ლამის ერთადერთი სარკმელი, სულიერი ცხოვრებისაკენ გამოღებული, წიგნი და ლიტერატურა იყო. მეორე საკითხია: მაშინაც ბევრს შეეძლო თუ არა, დამოუკიდებლად გაეკეთებია დასკვნა წაკითხულის შესახებ. ამ გადასახედიდან რომ ვაფასებ, საქართველოში მუდმივად ასე ხდებოდა: ვიღაცას ამოიჩემებდნენ და ყველას ის ამოჩემებული პოეტი თუ მწერალი უყვარდა. მის გვერდით კი ძალზე ნიჭიერი და შეიძლება ასგზის უკეთესი მწერლები შეუმჩნევლები და დაუფასებელნი რჩებოდნენ. არსებითად, კაცმა არ იცის, იმ “შემჩნეულსაც” რაში სჭირდებოდა ასეთი დაფასება: საყოველთაო სიყვარული, რომელსაც ფესვი არცოდნაში, წამხედურობასა და სნობიზმში გაედგა. უბრალოდ, მაშინ საქმეს ის შველოდა, რომ შემფასებლები, ვის სიტყვასაც ხალხი ენდობოდა და ანგარიშს უწევდა, მართლაც გემოვნებიანნი და თავისი საქმის მცოდნე ლიტერატორები იყვნენ, რომელთაც მთელი მსოფლიოს სამწერლობო პროცესები ხელისგულზე ედოთ და, შესაბამისად, არც სიახლის შემჩნევა, გაანალიზება და სხვებისათვის ჩვენება უჭირდათ. მაგალითად, მაშინ ასეთი გზამკვლევები, მაღალი ლიტერატურული მოდის კანონმდებლები, ვთქვათ, აკაკი ბაქრაძე ანდა გურამ ასათიანი ბრძანდებოდნენ. შედარებით უმცროსი თაობიდანაც თეიმურაზ დოიაშვილი და ლევან ბრეგაძე. ეს ისე, მაგალითისათვის, უცებ ვინც გამახსენდა. ახლა კი მონასტერი აირია. ლიტერატრულ ანალიზს, ნაწარმოების ავ-კარგზე მსჯელობას, რაც ისედაც იშვიათად შეგხვდებოდათ, ბოლო ხანს თითქმის მთლიანად ჩაენაცვლა პიარი. და მკითხველიც, თვალსა და ხელს შუა მაყურებლად რომ გარდაიქმნა, იმ მწერალს იწონებს, ვისაც ტელევზორში უფრო ხშირად ხედავს და წიგნის წაკითხვა სულაც აღარ არის საჭირო, რაკიღა ტელევზორში ხედავს, ესე იგი, კარგი მწერალია…

– პოეტი გიორგი ლობჟანიძე და მთარგმნელი გიორგი ლობჟანიძე. როგორ ცხოვრობს ეს ორი ადამიანი ერთად და როგორ ახერხებ ამ ორი რთული საქმის შეთავსებას..
– ძალიან ძნელია ამ ორი ადამიანის თანარსებობა და მათ შორის ისეთი სიღრმისეული კონფლიქტია, როგორიც შეიძლება მხოლოდ სიამის ტყუპებს შორის ჩამოვარდეს. თარგმნა თავიდან შემოქმედებითი კრიზისის პერიოდში დავიწყე, როცა საკუთარს ვეღარაფერს ვწერდი და ვიფიქრე, თარგმანი დამეხმარება, “ფორმიდან სულ რომ არ ამოვვარდე-მეთქი.” მერე ამ საქმემ ისე გამიტაცა, რომ რაღაც მომენტში სულერთი გახდა, ჩემს სათქმელს რა ფორმით ვიტყოდი: თარგმანის თუ ორიგინალური შემოქმედების მეშვეობით. ხშირად სათარგმნი მასალა და ავტორი, რომელსაც სამუშაოდ ვირჩევ, მხოლოდ საბაბია საკუთარი დამოკიდებულებებისა და ნააზრევის გადმოსაცემად. თუმცა არ მინდა, ვინმემ არასწორად გამიგოს: ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ ჩემეულს ვწერ და თარგმანად ვასაღებ. პირიქით, რასაც დღემდე სხვებთანაც ვერ ვეგუები, დედანთან არაპატიოსანი დამოკიდებულებაა. აქ ტრივიალურ შეცდომებს არ ვგულისხმობ, რაც ყველას ემართება. მე მძაგს ვითარება, როცა მთარგმნელი გატყუებს, რომ რასაც წერს, დედანში სიტყვა სიტყვით ამოიკითხა. და რაც მთავარია, ამ ტყუილს კანით ვგრძნობ. იმ ენებიდან, ვთქვათ, ჩინურიდან თარგმნილი ნაწერების შემთხვევაშიც კი, ორი ღერი სიტყვაც რომ არ მესმის. თარგმანი საერთოდ ადამიანის პატიოსნების ხარისხს საუკეთესოდ ააშკარავებს. მოგეხსენებათ, ისეთი ენებიდან ვთარგმნი, საქართველში კი არა, მსოფლიოშიც რომ ბევრმა არ იცის. შესაბამისად, შემეძლო ამ მართლაც დიდებული პოეტების განწყობილებები ხელაღებით გადმომეტანა და საკუთარ შემოქმედებით ძიებებად გამესაღებინა, მაგრამ ასეთი რამ ფიქრადაც კი არასდროს გამივლია. ეს ხომ იმაზე საშინელი ქურდობაა, ვიდრე რაღაც ნივთების მოპარვა. არადა, ჩემ ირგვლივ იმდენი მოკალმე დაემსგავსა საეჭვოდ უცხოელ პოეტებს, რომ ბევრი მათგანი თავისივე თარგმანის ნაბიჭვარი გეგონება.
წინასწარ ვიცი, ბოლო წინადადება რა აურზაურსაც გამოიწვევს, ამიტომ შემეძლო დამეკონკრეტებია, ამ სიტყვებში რომელი პოეტი არ იგულისხმება, თუმცა არ ღირს. აქ არაიმდენად რომელიმე კონკრეტული ადრესატი, არამედ ზოგადი ტენდენციაა მნიშვნელოვანი, ამიტომაც ჩემი ძვირფსი კოლეგები მაინცდამაინც ნათქვამში საკუთარი თავის აღმოჩენას ნუ დაიწყებენ.
ჩემთან დაკავშირებით კი შემიძლია გითხრათ, რომ მე პირიქით მიმივიდა: ყველაფერი, რაც შემეძლო თვითონ დამეწერა, ქართლური ახირებით, ნებითა თუ შემოქმედებითი ბედისწერის ძალით, თარგმანებს მივეცი. ვერ აგიხსნით, რა გრძნობაა, როცა, ვთქვათ, რომელიმე იუზერი ზოგჯერ შენ მიერ თარგმნილ მასალას დაიმოწმებს და იქვე კეკლუცად დასძენს: “როგორც ფორუყი ამბობს”, ან: “რა კარგად თქვა ესა და ეს ხალილ ჯიბრანმაო”. ხოლო მთარგმნელის მითითება ავიწყდება კი არა და, უბრალოდ, აუცილებლადაც არ თვლის.
ერთი სიტყვით, მგონი, ჩემი პასუხიდან ის მაინც არის ცხადი, რომ მთარგმნელსა და პოეტ გიორგი ლობჟანიძეებს თუ ლობჟანიძე გიორგიებს ერთმანეთთან ძალიან რთული, წინააღმდეგობრივი, ვნებიანი შეყვარებულებივით ეჭვიანი ურთიერთობები აკავშირებთ.

– აღმოსავლეთი – პოეტისთვის მას ალბათ განსაკუთრებული ხიბლი აქვს. მახსოვს, ერთგან წერდი, რომ იქ საუბრის დროსაც საოცრად პოეტურები არიანო. ჩვენს საუკუნეში რამდენად ბუნებრივია ეს და კიდევ დიდხანს შეეძლება აღმოსავლეთს ამ ერთგვარი რომანტიზმის შენარჩუნება?..
– აღმოსავლეთი ჩემთვის, სამწუხაროდ, დიდი ხანია გაძარცვულია იმ რომანტიზმისაგან, რაც შორიდან მაცქერალ ადამიანს იქ ეჩვენება და თავისკენ იზიდავს. თავის დროზე ამ პოეტურობამ, ყოფითმა მისტიციზმმა თუ ყოფის მისტიკურობამ თავის შიგნით ისე ჩამიკირა, როგორც მწერი ქარვის თვალმა.
ირანში რომ ჩავედი, ჩემი ერთ-ერთი პირველი გაოცება ცის სიახლოვემ გამოიწვია. იქაურ უდაბნოში ცა საოცარი ფერისაა და საოცრად დაბლაა. ისეთი გრძნობა გაქვს, რომ მოინდომო, ხელითაც შესწვდები. ან კიდევ ერთი ნაბიჯი და მიწიერ ზღურბლს თავისუფლად გადააბიჯებ. აღმოსავლეთი სწორედ ამ ერთი ნაბიჯის კიდეზე ცახცახებს: ცახცახის აქეთ რეალურია, იქით – ირეალური. ეგვიპტეში ექსკურსიაზე წაგვიყვანეს კაიროდან შარმ ელ-შეიხში, გზად უდაბნოზე უნდა გაგვევლო. ავტობუსიდან უცებ შუაგულ უდაბნოში გამწვანებულ ბაღს ვკიდეთ თვალი. გაოცებისაგან ყველანი ფანჯრის მინებს ავეკარით, არაბი გამყოლი კი შორიდან გვაკვირდებოდა და იღიმოდა. ცოტა ხანში კი აგვიხსნა, რომ თურმე იქ არავითარი ბაღი არ ყოფილა და მირაჟი დაგვინახავს. მეცნიერულად როგორც არ უნდა აიხსნას ეს მოვლენა, ამის შემდეგ ვეღარავინ დამაჯერებს, რომ ის ქვეყანა არ არსებობს და სადღაც, ხელის გაწვდენაზე არ არის. უბრალოდ ჩვენ ვერ ვხედავთ, რადგან მხედველობა რამდენიმე განზომილების პროეცირებაზე გვაქვს მომართული.
ეს რელიგიური ადამიანის განცდები იყო. მალე კი თანამედროვე კაცის ჩვეული სკეფსისი მომეძალა და გავიფიქრე: ვინ იცის, ეგებ ეს ქვეყანაც ისევე არ არსებობს, როგორც ის მირაჟი, ავტობუსიდან რომ დავინახეთ. არსებითად ხომ ამ ქვეყანასაც ზუსტად ასე ვხედავთ: წამიერად, თითქოს გაქანებული ავტობუსის ფანჯრიდან მოვკარით თვალი.

– ვიმ ვენდერსმა თქვა კინო ევროპაში დაიბადა და ირანში განაგრძობს სიცოცხლესო (ამ შემთხვევაში ირანელ რეჟისორს და პოეტს აბას ქიაროსთამს გულისხმობდა) პოეზიის თავშესაფარიც უფრო იქით ხომ არ გეგულება?
– ამ შეკითხვის პასუხიც ვგონებ, ზემოთქმულს ბუნებრივად გააგრძელებს. აღმოსავლური კინემატოგრაფის არნახული წარმატება სწორედ ხედვის, როგორც სამყაროს ფილოსოფიურ-პოეტური აღქმის თავისებურებებს უკავშირდება. ამ შემთხვევაშიც აღმოსავლეთმა დასავლური ტექნოკრატიული ცივილიზაციის პროდუქტი – კინოკამერა მარჯვედ გამოიყენა თავისი ბუნებრივი, ღვთით ბოძებული ნიჭის – ხედვის დასაფიქსირებლად. აღმოსავლურმა აზროვნებამ კინოკამერას იმედნად მინიმალური ფუნქცია მიანიჭა, რომ მისი არსებობა ზედმეტი და ზოგჯერ აუტანელიც კი გახადა. ამდენად, ჩემთვის იგივე აბას ქიაროსთამი უპირველსად პოეტია და მერე რეჟისორი. რაც შეეხება “პოეზიის თავშესაფარს”, მე ის კარგა ხანია მიწიერ განზომილებებში აღარ მეგულება, რადგან ერთი დიდი მოაზროვნის სიტყვებით რომ ვთქვათ, “დღეს აღარც დასავლეთია დასავლეთი და არც აღმოსავლეთი აღმოსავლეთი.” პოეზიის თავშესაფარი პიროვნებად შემდგარი ადამიანების გულებშია. ასეთები კი, სამწუხაროდ, უკვე მაშრიყშიც და მაღრიბშიც ძალიან ცოტანი არიან.

– ყურანი – მისი თარგმნის გადაწყვეტილება უკვე გმირობა იყო. როგორ მიიღე ეს გადაწყვეტილება, რამდენად რთული იყო მუშაობის პროცესი და რა მოგიტანა ამ წიგნმა წარმატებასთან ერთად.
– თარგმნის გადაწყვეტილება არ ვიცი, რამდენად გმირული იყო, რადგან პრაქტიკულად, ეს ყველაფერი თავიდან ჩემთვის, საკუთარი ინტერესების დასაკმაყოფილებლად წამოვიწყე. აი, გამოქვეყნებას რაც შეეხება, ამ შემთხვევაში კი მართლაც შემიძლია მივიღო თქვენი კომპლიმენტი.
თარგმანის გადაწყვეტილება, სპონტანურად, შეიძლება ითქვას, გაუცნობიერებლადაც კი მივიღე. მესამე კურსზე ქალბატონი თინა მარგველაშვილი გვიკითხვდა სპეცკურსს “ყურანის არაბული” და იმედნად მივიხიბლე მუსლიმთა საღვთო წიგნის სტილური და მხატვრული თავისებურებებით, რომ თამაშ-თამაშით მისი ქართულად თარგმნა წამოვიწყე. მაშინ ნამდვილად ვერ ვიფიქრებდი, რომ ეს ბავშვური გატაცება ჩემი ცხოვრების უმთავრესი საქმე გახდებოდა და ამდენ წელიწადს მიმიჯაჭვავდა.
მუშაობის პროცესი ურთულესიც იყო და ძალიან დაძაბულიც. სირთულეს სხვადასხვა ეტაპზე სხვადასხვა რამ განაპირობებდა, მაგრამ მე ვფიქრობ, ყველაზე რთული მაინც სტილური ადეკვატის მოძებნა გახლდათ, იმ მხატვრული საშუალებების მოძიება, რამაც ქართული თარგმანის სტილისტიკა განსაზღვრა.
სულიერ პლანში ყურანის თარგმანის დასრულება მართლაც იყო ძალიან დიდი წარმატება, რომელმაც უდიდესი სიხარული და შვება მომიტანა, მაგრამ თავს იმდენად დიდი შური, ბოღმა და ისეთი აგრესიული ფორმით გამჟღავნებული ბოროტებაც დამატეხა, რომ თვით უახლოესი ადამიანებიც კი სულ სხვანაირად წარმომიჩინა და დამანახვა. დაიწყეს ათასგვარი მითქმა-მოთქმა, თარგმანის მერკანტილური და იდეოლოგიური მოტივების ძიება, ტექსტში კირკიტი და იქ შეცდომების, ანდა უნებლიე გადაცდენების აღმოჩენა. მადლობა ღმერთს, იმის ძალა რომ მომცა, ამ ყველაფრისთვის მშვიდად და აუმღვრევლად შემეხედა.
მეშურნეთათვის ერთი პასუხი მაქვს: ჰა, ბურთი და ჰა მოედანი, მიბრძანდნენ და თუ ჩემი თარგმანი არ მოსწონთ, უკეთესი თვითონ გააკეთონ! ხოლო თუ ვინმე ფიქრობს, რომ არც თარგმნისას და არც ურთიერთობისას არაფერი შეეშლება, წიწილები მოგვიანებით, “შემოდგომაზე” დაითვალოს.
ყოველ შემთხვევაში ერთი რამით მაინც მინდა დავამშვიდო ჩემი გაავებული მოშურნენი: მერწმუნეთ, ყურანის თარგმნას მატერიალური თვალსაზრისით არაფერი მოაქვს. ისევ საცოდავ ქოხში ვცხოვრობ, ჭერიდან წვიმა ჩამოგვდის და შინ სამუშაო კუთხეც არ გამაჩნია.

– შენი აზრით, როგორია თანამედროვე ლიტერატურული პროცესები? რა ხდება? ან ხდება კი რამე საერთოდ?
– ძალიან საინტერესო ლიტერატურული პროცესები მიდის ჩვენში და მათი შედეგები ხვალ უფრო მკაფიოდ გამოჩნდება. საერთოდ, მეჩვენება, რომ ქართული ლიტერატურა განახლების თვისებრივად ახალ საფეხურზე გადავიდა. გამოჩნდა ბევრი ახალგაზრდა ნიჭიერი მწერალი, გამოიკვეთა უამრავი ღირებული პოზიცია. ხვალ კიდევ უფრო საინტერესო ვითარება გველის, რადგან უცხო ენებთან და კულტურებთან სიღრმისეულმა ზიარებამ ჩვენს თანამედროვე მწერლებს საკუთარი შემოქმედებისა და მსოფლიო ლიტერატურული პროდუქციის შედარების საშუალება უნდა მისცეს და ეს უეჭველად საბოლოო შედეგზეც დადებითად აისახება. ბუნებით ოპტიმისტი ადამიანი ვარ და პერსპექტივასაც შეიძლება ასე ამიტომაც ვხედავ. არსებობს სხვა აზრიც. ზოგს რომ ჰკითხო, თანამედროვე ქართული ლიტერატურა დეგრადაციისაკენ წავიდა. ახალი არაფერია და რაც იწერება, იმას ძველი ანუ წინა საუკუნის 70-იანი წლებში დაწერლი გაცილებით სჯობია. მაშინ უამრავი კარგი მწერალი ქმნიდა მაღალ ფასეულობას. ყველა მათგანს თავისი განუმეორებელი სტილი და თხრობის ორიგინალური მანერა ჰქონდა, დღეს კი ჰა და ჰა, ერთი აკა მორჩილაძეა და ისიც წინა თაობის კოლეგების წარმატებებს დიდად ჩამორჩება.
ასეთ აზრზე მდგარმა ადამიანმა, თავს დავდებ, არათუ ღრმად არ იცის დღევანდელი მწერლობა, არამედ მიმდინარე ლიტერატურულ პროცესებში საერთოდ ვერ ერკვევა. ჯერ ერთი, ის წინა თაობის მწერლები, ვიზეც ასე ხელაღებით ოპერირებენ, უმრავლეს შემთხვევაში დღესაც აქტიურად შრომობენ. გარდა ამისა, ახალგაზრდა მწერლებშიც შემიძლია რამდენიმე ისეთის უცებ დასახელება, რომელთა ასაკშიც წინა თაობის მწერლების ნამუშევარი მათ მოთხრობებთან შედარებით ძალზე უფერულად გამოჩნდება. სწორად გამიგეთ, ამით თაობებს კი არ ვაპირისპირებ; უბრალოდ, შეუძლებელია,Lღვინოზე და მაჭარზე ერთნაირად იმსჯელო. გარდა ამისა, რაც სამსჯელოა, იმაზე ხმას არავინ ამოიღებს. მაგალითად, შარშან ნაირა გელაშვილის ორი ერთმანეთზე უკეთესი რომანი გამოვიდა. მათ შორის ერთ-ერთი წიგნი – “პირველი ორი წრე და ყველა სხვა” – საქართველოს უკანასკნელი პერიოდის ისტორიას თავისებურად აჯამებს. სხვა ქვეყნებში ეს მკითხველისა და სალიტერატურო კრიტიკის ცხოველ ინტერესს გამოიწვევდა. აქ კი, ერთი-ორი ადამიანის გარდა, ხმაც არავის ამოუღია.

– საგამომცემლო პრობლემებზე რას იტყვი? რატომ არის ასე რთული პოეზიის გამოცემა? თუკი ეს საქმე ასეთი კომერციულად წამგებიანია, გამოდის რომ პოეზიის მკითხველი დღეს საერთოდ აღარ გვყავს?
– დავიწყოთ იქიდან, რომ ნამდვილი პოეზიის მკითხველი ყოველთვის და ყველგან, მათ შორის საქართველოშც, ძალიან ცოტა იყო. გარითმული სადღეგრძელოები, რაც ჩვენს ქვეყანაში იწერებოდა და ფასდებოდა, ძირითადად, უბნის, ქალაქისა და სოფლის კოლორიტებს ქეიფისა და სუფრისათვის ლაზათის მისაცემად სჭირდებოდათ, რომ დედმამიშვილების, მშობლების, ნაცნობ-მეგობრებისა და განსაკუთრებით, სამშობლოს სადღეგრძელოები ლექსად დაელიათ. ამიტომ, პოეზიის მკითხველი პრაქტიკულად, დიდი ანგარიშით ჩვენს ქვეყანაში არც არასდროს ყოფილა. კაცმა რომ თქვას, ალბათ ახლაც სამასი კაცი თუ მოიძებნება, ვისაც ლექსის მიმართ პროფესიული თუ ადამიანური ცნობისწადილი ამოძრავებს. ამიტომ, ცხადია, რომ პოეზიის გამოცემა წამგებიანი იქნება. სამას კაცზე ბიზნესს ვერ გაითვლი და ააწყობ. დღევანდელი გამომცემლები კი საქმესა და მოვლენებს სირაჯხანის დახლში მდგარი მიკიტნებივით აფასებენ. მაგალითად, ჩემი აზრით, დღევანდელ საქართველოში ელა გოჩაიშვილის მსგავსი პოეტი, საერთოდ თუა, ძალიან ცოტაა. ორი წელია, ლექსების ერთი მომცრო კრებულის გამოცემა უნდა, რომელსაც მე პირადად დავატარებ გამომცემლობიდან გამომცემლობაში და ყველა, მათ შორის “მეგობარი გამომცემლებიც” თავაზიან უარს მეუბნებიან.. თავაზიანსაც იმიტომ, რომ მეგობრები არიან, თორემ სხვა შემთხვევაში ჭიტლაყითაც გამომისტუმრებდნენ.
ამ ცოტა ხნის წინათ ჩემი ლექსების გამოცემა მოვინდომე და ერთ-ერთ მოდურ გამომცემლობას მივაკითხე. გამომცემლობის ხელმძღვანელ ქალბატონს ტუჩის აბზუებაზე ეტყობოდა, რომ ჩემი სახელი და გვარი ბევრს არაფერს ეუბნებოდა და ერთი სული ჰქონდა, თავიდან მოვეშორებინე. მითხრა: ჩვენთან პოეზიის ავკარგს კომისია აფასებს და მხოლოდ ამ კომისიის ვიზირების შემდეგ ვიღებთ ლექსების დაბეჭდვის გადაწყვეტილებას, მაგრამ თუნდაც თქვენი ლექსების საკითხი დადებითად გადაწყდეს, ორი წლის საგამომცემლო ლიმიტი წინასწარა გვაქვს შევსებული და კაი დიდი ხნით დაცდა მოგვიწევსო. ხომ იყო ღირსი, მეთქვა, გავკარი შენს კომისიას-მეთქი, მაგრამ იქვე უბრალოდ საკონტროლო კითხვა შევაგებე, თარგმანებს თუ ბეჭდავთ-მეთქი. თვალები წარმტაცად ამიფახურა და შეკითხვაზე შეკითხვით მომიგო: და რა ენიდან თარგმნით? ასეთ შემთხვევებში დიპლომატიური მუშაობის გამოცდილება მშველის ხოლმე და გამომცემელს ზრდილობიანად დავემშვიდობე.

– წინა შეკითხვით ნაწილობრივ ამ შეკითხვასაც გაეცი პასუხი. მაგრამ მინდა ერთი სატელევიზიო გადაცემა გავიხსენო, სადაც დაისვა ასეთი კითხვა, თუ რატომ არსებობს სოციალური სტატუსი გამომცემელი და არ არსებობს სოციალური სტატუსი მწერალი? საერთოდ როგორ შეაფასებ არსებულ ვითარებას, და ჩვენს, ანუ შენი და შენი კოლეგების საზოგადოებრივ და შემოქმედებით გარემოს.
– იმის გამო, რომ დღევანდელ საქართველოში არც გამომცემლისა და მითუმეტეს, არც მწერლის შრომას არავინ აფასებს, არც სტატუსი გამომცემელი არსებობს და მითუმეტეს, არც სტატუსი მწერალი. თუ მაინცდამაინც, შეიძლება არსებობდეს სტატუსი ბაკურ სულაკაური და სტატუსი ქეთევან კიღურაძე, მაგრამ მათი მაგალითით ზოგადად გამომცემლის მდგომარეობაზე ვერ ვილაპარაკებთ.
მწერლებს ხომ საერთოდ სათვალავშიც არავინ აგდებს და კაცმა რომ თქვას, ღირსებიც არიან…

– ვიცი, რომ აბას ქიაროსთამის პოეტური კრებულის “ქარის მხარდამხარ”
თარგმანზე მუშაობდი? როდის გამოვა ეს წიგნი? კიდევ რას უნდა ველოდოთ გიორგი ლობჟანიძისგან.
– ქიაროსთამის წიგნი გამოვიდა, მაგრამ ისეთი ტრავმირებული ვარ ამ გამოცემის გამო, რომ წიგნისაკენ გახედვაც არ მინდა და ვაპირებ ვუჩივლო გამომცემელს, რომელმაც ასეთ მდგომარეობაში ჩამაყენა. ჯერ დეტალებზე არ ვილაპარაკებ. უბრალოდ მინდა: ყველა გამომცემლისათვის მაგალითი იყოს ის, რასაც ქიაროსთამის წიგნის გამო დავატრიალებ. რათა მომავალში ვეღარავინ ვეღარ გაბედოს ასე უდიერად მოეპყრას მწერლისა და მთარგმნელის შრომას იმიტომ, რომ არსებობს საავტორო უფლებები და ყველა ვალდებულია, დაიცვას და პატივი სცეს ამ უფლებებს.
რაც შეეხება შემოქმედებით სიახლეეებს. ცოტა ხნის წინათ დავამთავრე XIII საუკუნის დიდი სპარსელი პეოტის საადი შირაზელის გენიალური “გოლესტანის” პირველი სრული ქართული ტარგმანი, რომლის გამოცემაც, ჩემი სხვა მნიშვნელოვანი წიგნების მსგავსად ისევ ევროპულმა ფონდმა “ჰორიზონტმა” დააფინანსა და წლის ბოლომდე დასტამბავს “კავკასიური სახლი”.

© “Weekend”

პი­ტერ აკ­რო­ი­დი – სა­ხელ­გან­თ­ქ­მუ­ლი ინგ­ლი­სე­ლი მწე­რა­ლი, ავ­ტო­რი წიგ­ნე­ბი­სა, “გო­ლე­მი ლა­იმ­ჰა­უ­სი­დან” (“ელ­ი­ზა­ბეტ კრის პრო­ცე­სი”), “ოს­კარ უაილ­დის დღი­უ­რე­ბი”, “დოქ­ტორ დის სახ­ლი”, “ლონდონი: ბიოგრაფია”; გა­მო­ცე­მუ­ლი აქვს დი­კენ­სის, ტო­მას სტერნზ ელ­ი­ო­ტის, ეზ­რა პა­უნ­დის და სხვა­თა ბი­ოგ­რა­ფი­ე­ბი. ცხოვ­რობს ლონ­დონ­ში.

– თქვე­ნი წიგ­ნე­ბის ერთ-ერ­თი უმ­თავ­რე­სი გმი­რი ლონ­დო­ნია. რას ნიშ­ნავს თქვენ­თ­ვის ეს ქა­ლა­ქი?
– მე აქ და­ვი­ბა­დე და ჩე­მი პირ­ვე­ლი წიგ­ნე­ბიც ლონ­დონ­ში გა­მო­ვი­და. შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, ლონ­დო­ნი ჩე­მი წარ­მო­სახ­ვის აკ­ვი­ა­ტე­ბუ­ლი პე­ი­ზა­ჟია. რო­ცა მის ის­ტო­რი­ა­ში ვერ­კ­ვე­ვი, სა­კუ­თარ თავ­საც უკ­ეთ ამ­ო­ვიც­ნობ ხოლ­მე.
– თქვე­ნი აზ­რი ის­ეთ ცნე­ბა­ზე, რო­გო­რიც “ის­ტო­რიაა”?
– ის­ტო­რია ესაა ამბავი, რომ­ლის დახ­მა­რე­ბი­თაც აწმ­ყოს აღვ­წერ. ვცდი­ლობ გა­ვი­გო და ავხ­ს­ნა აწმ­ყო. ჩემს ბევრ წიგ­ნ­ში მოქ­მე­დე­ბა ერთ­დ­რო­უ­ლად ორ დრო­ით პლას­ტ­ში ვი­თარ­დე­ბა. ის­ტო­რი­უ­ლი კონ­ტექ­ს­ტი უბ­რა­ლოდ გვეხ­მა­რე­ბა გა­ვი­გოთ ის, რაც ახ­ლა ხდე­ბა. სა­ერ­თოდ, ვერ ვხე­დავ გან­სა­კუთ­რე­ბულ სხვა­ო­ბას წარ­სულ­სა და აწმ­ყოს შო­რი­საც.
– რო­გო­რია თქვე­ნი პერ­სო­ნა­ლუ­რი “გან­ც­და” წარ­სუ­ლი­სა აწმ­ყო­ში?
– ეს, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, ჩე­მი წიგ­ნე­ბია. რო­ცა ის­ტო­რი­ა­ში ვი­ქე­ქე­ბი, მის გა­თა­მა­შე­ბას ვახ­დენ ხოლ­მე. მის ენ­ა­ზე ვიწყებ ლა­პა­რაკს. ვცდი­ლობ შე­ვიგ­რ­ძ­ნო ის, რა­საც იმ ეპ­ო­ქის ად­ა­მი­ა­ნე­ბი გრძნობ­დ­ნენ და ა.შ. რას გა­ნიც­დი­და ოს­კარ უაილ­დი, რო­ცა პა­რიზ­ში ცხოვ­რობ­და, ან დოქ­ტო­რი დი. უც­ხო ტყავ­ში მოქ­ცე­ვით, წარ­სულს უკ­ეთ აღ­იქ­ვამ, ვიდ­რე უბ­რა­ლოდ მი­სი აღ­წე­რი­სას.
– თქვე­ნი პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბი წარ­სულ­ში? გიყ­ვართ თუ არა გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად რო­მე­ლი­მე ეპ­ო­ქა?
– არა. საყ­ვა­რე­ლი ეპ­ო­ქე­ბი ჩემ­თ­ვის არ არ­სე­ბობს. მე ვწერ­დი ბლე­იკ­ზე, მილ­ტონ­ზე, დი­კენ­ს­ზე, უაილდ­ზე და ტ.ს. ელ­ი­ოტ­ზე. ასე რომ, თა­ვა­დაც ხე­დავთ, რამ­დენ ეპ­ო­ქა­სა ვარ მო­დე­ბუ­ლი. არც ერთს არ ვა­ნი­ჭებ უპ­ი­რა­ტე­სო­ბას – მე პრო­ცე­სი მა­ინ­ტე­რე­სებს, დრო­თა კავ­ში­რი და არა მი­სი ცალ­კე­უ­ლი ფრაგ­მენ­ტე­ბი.
– რო­გო­რია თქვე­ნი ის­ტო­რია?
– და­ვი­ბა­დე ლონ­დო­ნის და­სავ­ლეთ­ში კა­თო­ლი­კურ ოჯ­ახ­ში, დავ­დი­ო­დი კა­თო­ლი­კურ სკო­ლა­ში, და­ვას­რუ­ლე კემ­ბ­რი­ჯი, შემ­დეგ იელი. რის შემ­დე­გაც ვმუ­შა­ობ­დი რე­დაქ­ტო­რად ჟურ­ნალ “The Book Spectator”-ში, შვი­დი წე­ლი. მე­რე რო­მა­ნე­ბის წე­რა და­ვიწყე და დღემ­დე რო­მა­ნე­ბით ვცხოვ­რობ.
– არ გსურთ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ კრი­ტი­კა­ში დაბ­რუ­ნე­ბა?
– არც არ­ას­დ­როს მი­მი­ტო­ვე­ბია ეს სა­მუ­შაო – ხში­რად ვწერ ხოლ­მე ლონ­დო­ნის ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გა­მო­ცე­მე­ბი­სათ­ვის, ასე რომ, თქვენს წი­ნა­შე, ჯერ კი­დევ ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტია.
– თქვე­ნი საყ­ვა­რე­ლი წიგ­ნე­ბი?
– არც ერ­თი. და­წე­რის შემ­დეგ, უბ­რა­ლოდ, ვი­ვიწყებ წიგ­ნებს და მორ­ჩა. თუ­კი წარ­მა­ტე­ბა­ზე ვი­სა­უბ­რებთ – დი­დე­ბა “ოს­კარ უაილ­დის დღი­ურ­მა” და ელ­ი­ო­ტის ბი­ოგ­რა­ფი­ამ მო­მი­ტა­ნა.
– რო­გორ მო­ა­ხერ­ხეთ და­გე­წე­რათ ელ­ი­ო­ტის ბი­ოგ­რა­ფია ისე, რომ პო­ე­ტის არც ერ­თი ცი­ტა­ტა არ გა­მო­გი­ყე­ნე­ბი­ათ? მემ­კ­ვიდ­რე­ებ­მა, რო­გორც ვი­ცი, აგ­იკ­რ­ძა­ლეს ცი­ტა­ცია?
– ამ­ა­ში არ­ა­ფე­რია გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი. გარ­წ­მუ­ნებთ. ცუ­დია, რომ წე­რი­ლე­ბის ცი­ტი­რე­ბა არ შე­მეძ­ლო, მაგ­რამ… ბი­ოგ­რა­ფია მე შე­მიკ­ვე­თეს და სა­მუ­შა­ოს დაწყე­ბამ­დე არც ვი­ცო­დი, რა სირ­თუ­ლე­ებს შე­ვე­ჯა­ხე­ბო­დი. რო­ცა აკრ­ძალ­ვის შე­სა­ხებ გა­ვი­გე, ვი­ფიქ­რე უარს ვიტყ­ვი-მეთ­ქი შეკ­ვე­თა­ზე. შემ­დეგ კი პი­რი­ქით, ამ აკრ­ძალ­ვამ ჩემს სა­სი­კე­თოდ იმ­ოქ­მე­და. რად­გან ცი­ტი­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო, ელ­ი­ო­ტის იმ­ი­ტი­რე­ბა და­ვიწყე – ალ­ბათ, ქვეც­ნო­ბი­ე­რად, მაგ­რამ მა­ინც მის სტილ­ში ვწერ­დი (მის პრო­ზა­სა და წე­რი­ლებს ვგუ­ლის­ხ­მობ). სწო­რედ ეს ხერ­ხი იქ­ცა ჩემს მე­თო­დად, რო­ცა სხვა თე­მებ­ზე მუ­შა­ო­ბას შე­ვუ­დე­ქი.
– არ­ის თუ არა ბი­ოგ­რა­ფი­ა­ში ელ­ი­ო­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბის კრი­ტი­კა?
– ინგ­ლი­სურ ლი­ტე­რა­ტუ­რას კემ­ბ­რიჯ­ში ვსწავ­ლობ­დი. ამ­ი­ტო­მაც კლა­სი­კო­სე­ბის შე­სა­ხებ ჩე­მი აზ­რი გა­მაჩ­ნ­და, მაგ­რამ საქ­მე ამ­ა­ში არ გახ­ლავთ, არ­ა­მედ იმ­ა­ში, რომ ეს არც მთლად კრი­ტი­კა გახ­ლ­დათ; უბ­რა­ლოდ ვცდი­ლობ­დი, პრო­პორ­ცი­უ­ლად მო­მერ­გო ერთ­მა­ნე­თის­თ­ვის ცხოვ­რე­ბა და ლი­ტე­რა­ტუ­რა ისე, რომ მათ ერთ­მა­ნე­თი გა­ნე­მარ­ტათ.
– რო­გორ უყ­უ­რებთ ელ­ი­ო­ტი­სა და ოდ­ე­ნის შე­მოქ­მე­დე­ბას?
– ელ­ი­ო­ტი პო­პუ­ლა­რუ­ლი ფი­გუ­რაა ინგ­ლი­სურ კრი­ტი­კა­ში, მას­ზე დღემ­დე წე­რენ წიგ­ნებს. ოდ­ენს, ალ­ბათ, ყვე­ლა­ზე მეტს კითხუ­ლო­ბენ სხვა პო­ე­ტებ­თან შე­და­რე­ბით, მი­სი ხმა, რა უც­ნა­უ­რიც არ უნ­და იყ­ოს, დღემ­დე “ჟღერს”. მაგ­რამ არ­ა­ნა­ირ, გან­სა­კუთ­რე­ბულ, გრძნო­ბე­ბით ამ ავ­ტო­რე­ბის მი­მართ არა ვარ გამ­ს­ჭ­ვა­ლუ­ლი.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

გამომცემლობა, რომლისთვისაც წამგებიანი ლიტერატურა ფუფუნებაა
ნანა კობაიძე
დღევანდელი წერილი ერთობ სასიამოვნო ინფორმაციით მინდა დავიწყო. ქართულ საგამომცემლო სივრცეს კიდევ ერთი ახალი გამომცემლობა შეემატა. დღეს 16 საათზე გამომცემლობა “არეტე” თავის პირველ ნამუშევარს, ბესიკ ხარანაულის ახალ წიგნს (სახელწოდებით – “წიგნი ამბა ბესარიონისა”) წარმოგვიდგენს.
ახალი გამომცემლობა სამმა თანამოაზრემ – გია დარსალიამ, მალხაზ ხარბედიამ და ვახტანგ მარსაგიშვილმა დაარსა. ამათგან პირველ ორს საზოგადოება შედარებით კარგად იცნობს: გია დარსალია წიგნის მაღაზია “პარნასის” ერთ-ერთი დამაარსებელია, მალხაზ ხარბედია კი წლების განმავლობაში გაზეთ და შემდგომში უკვე ჟურნალ “არილის” ერთ-ერთი მთავარი “დამრტყმელი ძალა” გახლდათ. ბოლო დროს იგი სხვადასხვა ლიტერატურული კონკურსის ჟიურის წევრადაც მოგვევლინა. სიმართლე გითხრათ, როდესაც ეს ამბავი გავიგე, არ გამკვირვებია, უფრო გამიხარდა, რადგან ვინც მალხაზს იცნობს, მისთვის ამ ადამიანის გამომცემლის ამპლუაში ხილვა სავსებით ლოგიკურია.
ახალი გამომცემლობა სიკეთის, სიქველისა და კეთილშობილების თესვას აპირებს – სწორედ ასე ითარგმნება ძველი ბერძნულიდან მისი სახელწოდება. და კიდევ, მალხაზი და გია აპირებენ “არეტეს” თითოეული ახალი წიგნი ისეთივე სრულყოფილი (“არეტეს” სემანტიკურ ველში ეს სიტყვაც შედის) იყოს, როგორც პირველი ორი, რომელთა გამოცემასაც, როგორც თავად თქვეს, გადააკვდნენ. ერთი მათგანი – “წიგნი ამბა ბესარიონისა” – უკვე ვახსენეთ.
ეს ძალზე საინტერესო წიგნი, რომელიც კრიტიკოსთა და ლიტერატორთა აზრით, სრულიად განსხვავდება ბესიკ ხარანაულის წინა წიგნებისგან, პირველად ჟურნალ “არილში” დაიბეჭდა. გამომცემლები ამ ჟურნალთან თანამშრომლობას სამომავლოდაც გეგმავენ: სხვათა შორის, “წიგნი ამბა ბესარიონისა” ხსნის სერიას სახელწოდებით – “არილის ბიბლიოთეკა,” რომელსაც გამომცემლები კიდევ რამდენიმე საინტერესო პროექტით გააგრძელებენ. მეორე გამოცემა, რომელსაც “არეტე” გვთავაზობს, გერონტი ქიქოძის “თანამედროვე ჩანაწერებია”. იგი 1988 წელს გამოქვენდა, წიგნის სახით კი პირველად გამოდის. ამდენად, მათთვის, ვინც გერონტი ქიქოძის პიროვნებასა და მის ლიტერატურულ კრიტიკას აფასებს და ვისაც აინტერესებს მისი თვალით დანახული XX საუკუნის პირველი ნახევრის ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენების მისეული ხედვა, ეს გამოცემა მნიშვნელოვანია.
რა პრიორიტეტები ექნება ახალ გამომცემლობას? უპირველეს ყოვლისა, მაღალმხატვრული ლიტერატურა და შემდეგ – სხვა დანარჩენი. გამომცემლების თქმით, უპირატესობას მიანიჭებენ როგორც ქართულ, ასევე მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის თანამედროვე მწერლობას, თარგმანებს და საბავშვო ლიტერატურას. რაც შეეხება ამ უკანასკნელს, იმის მიუხედავად, რომ ბოლო დროს საკმაოდ ბევრ წიგნს გამოსცემენ, მინდა აღვნიშნო, რომ ხარისხიანი საბავშვო ლიტერატურა (იგულისხმება ტექსტიც და ილუსტრაციაც) სანთლით საძებარია. “არეტე” პატარა მკითხველს და მათ მშობლებს კლასიკური ტექსტების ახალ თარგმანებს შესთავაზებს. გარდა ამისა, განზრახული აქვთ ხელი შეუწყონ იმ ქართველი ავტორების წარმოჩენასაც, რომლებიც დღესდღეობით ამ სფეროში მუშაობენ.
მინდა ისევ “არეტეს” “მთავარ თემას” – თარგმანებს დავუბრუნდე და გაგაცნოთ, რას ფიქრობენ გამომცემლობის მესვეურები ამ საკითხზე. გია დარსალიას თქმით, საქართველოში ეს სფერო მოიკოჭლებს, თუმცა, არა ხარისხობრივად, არამედ გამოცემული წიგნების რაოდენობით. რაც შეეხება ხარისხს, არ შეიძლება არ აღინიშნოს, რომ ბოლო დროს წიგნის თაროებზე არაერთი საინტერესო თარგმანი გამოჩნდა. ეს ლიტერატურულ კონკურს “საბაზეც” დაფიქსირდა: ჟიურის წევრებს სწორედ ამ ნომინაციში გაუჭირდათ ყველაზე მეტად გამარჯვებულის გამოვლენა.
გია დარსალიამ კიდევ ერთ საინტერესო მომენტზე გაამახვილა ყურადღება – ბოლო დროს ნათარგმნ ლიტერატურაზე მოთხოვნილება საკმაოდ გაიზარდა, სხვათა შორის, ეს რუსულიდან თარგმნილ წიგნებზეც ვრცელდება. “ახალმა თაობამ აღარ იცის რუსული, რომელიც ჩვენთვის მეორე მშობლიურ ენას უტოლდებოდა” – ასე ხსნის ამ ფაქტს გამომცემელი. ეს ყველაფერი დროის მოთხოვნაა და გამომცემლებიც ცდილობენ ამ მოთხოვნას ფეხი აუწყონ.
“არეტეს” კიდევ ერთი პრიორიტეტი ექნება – პოეზია, რომელსაც შოთა რუსთველისადმი უდიდესი პატივისცემის მიუხედავად, ქართველ გამომცემელთა უმეტესობა, რბილად რომ ვთქვათ, არ წყალობს. მითი იმის შესახებ, რომ საქართველო პოეტების ქვეყანაა, სადაც ყოველი მეორე ლექსებს წერს, ქართულ წიგნის ბაზარს თუ გადავხედავთ, მითადვე რჩება. თითო-ოროლა გამომცემლობის გარდა, “ოდითგანვე სიბრძნის დარგი” თითქმის იგნორირებულია და თუ ასეთი ტემპით გაგრძელდება, მალე საქართველოს მთავრობას საფრანგეთის გამოცდილების გაზიარება მოუწევს, რაც საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში პოეზიის ნიმუშების გამოკვრაში გამოიხატება. თუმცა, იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველოს მთავრობა მისი ფრანგი კოლეგების დონეს კარგა ხანს ვერ მიაღწევს, ქართული პოეზიის პოპულარიზაცია ისევ ქართულ გამომცემლობებს მოუწევს. ჰოდა, სწორედ ამას აპირებს “არეტე”. “გარკვეულ ლიტერატურულ წრეებში დამკვიდრდა სტერეოტიპი, რომ პოეზიას “არ უმართლებს”. ჩვენ ძალზე ბევრი რამ გვიმაგრებს ზურგს, რათა ეს სტერეოტიპი დავანგრიოთ. ვიცნობთ ადამიანებს, რომელნიც ძალიან კარგ ლექსებს წერენ, მაგრამ ფართო საზოგადოებამ მათ შესახებ ცოტა რამ იცის, ან მხოლოდ ლიტერატურული პერიოდიკიდან იცნობენ მათ შემოქმედებას. სწორედ ასეთების წარმოჩენას აპირებს ჩვენი გამომცემლობა” – თქვა მალხაზ ხარბედიამ.
როგორი გამომცემლობის შექმნა სურთ მის დამაარსებლებს, ანუ, რა არის ის მთავარი მახასიათებელი, რაც “არეტეს” სხვა გამომცემლობებისგან გამოარჩევს?
მალხაზის თქმით, ეს არის სტაბილური სერიების სისტემა, რომელიც მოიცავს თანამედროვე ქართულ პროზას, პოეზიას, ბიოგრაფიულ გამოცემებს, უახლეს თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურას. ისინი აპირებენ ბედი ანტიკური და აღმოსავლური ლიტერატურის გამოცემაშიც სცადონ, რადგან უკვე საკმაოდ დაგროვდა თარგმანები, რომლის გამოცემაც შეიძლება.
ეშინიათ თუ არა კონკურენციის? როგორც გიამ თქვა – არა. “სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, იმდენი წიგნია გამოსაცემი, რომ დღეს არსებული გამომცემლობები ამხელა ბაზარს ვერ აუვა. ასე რომ ამ სფეროში კონკურენცია რეალურად ჯერ არ არსებობს” – მიიჩნევს იგი.
როგორ წიგნებს არ გამოსცემს ძარეტე”? გამომცემლების თქმით, ერთადერთი, რის გამოცემასაც ისინი არ დაუშვებენ – იქნება წამგებიანი ლიტერატურა. ასეთი წიგნები გამომცემლისთვის დიდი ფუფუნებაა, რის უფლებასაც თავს ჯერჯერობით ვერ მოვცემთო – მითხრეს გიამ და მალხაზმა. მაღალმხატვრული ლიტერატურა, რომელიც კარგად გაიყიდება – ასეთია მათი მუშაობის დევიზი.
როგორც უკვე გითხარით, დღეს გამომცემლობა “არეტე” მაღაზია “პარნასში” წარდგება ჩვენს წინაშე, რამდენიმე დღეში კი, თბილისის წიგნის V ფესტივალზე
მას უკვე გაცილებით ფართო საზოგადოება გაიცნობს. ვუსურვოთ წარმატება სიკეთისკენ მიმავალ გზაზე და რაც მთავარია, ბევრი კარგი წიგნი და უფრო მეტი – ამ წიგნის მყიდველი.

© “წიგნები – 24 საათი”

ნანა კობაიძე

ჩვენი რუბრიკის დღევანდელი სტუმარი გამომცემელი ლაშა ბერაიაა, რომელიც გამომცემლობა “ლოგოს პრესს” ხელმძღვანელობს. “ლოგოსი” ძველბერძნულად “სიტყვას” ნიშნავს და სწორედ ასე ერქვა გამომცემლობას, უფრო სწორად, საგამომცემლო პროგრამას, რომელიც 1996 წელს კლასიკური ფილოლოგიის, ბიზანტინოლოგიისა და ნეოგრეცისტიკის ინსტიტუტის ბაზაზე ჩამოყალიბდა. ლაშა ბერაია დღესაც რჩება პროგრამა “ლოგოსის” აღმასრულებელ დირექტორად, პარალელურად კი საკუთარ გამომცემლობას ხელმძღვანელობს, რომელიც უკვე ორი წელიწადია არსებობს, თუმცა უკვე მოასწრო მთელი რიგი საინტერესო პროექტების განხორციელება. ლაშა ბერაიას კლასიკური ფილოლოგიის, ბიზანტინოლოგიისა და ნეოგრეცისტიკის ინსტიტუტში შევხვდი, სადაც იგი მუშაობს. აქვეა მისი გამომცემლობაც.
ლაშა ბერაიას საგამომცემლო საქმიანობის დასაწყისი მის პროფესიას უკავშირდება. მან თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კლასიკური ფილოლოგიის განყოფილება დაასრულა და იქვე გააგრძელა სამეცნიერო საქმიანობა. საგამომცემლო საქმის შესწავლა 1993 წელს დაიწყო. იმ პერიოდში კომპიუტერი ჯერ კიდევ ახალი ხილი იყო. ბატონმა ლაშამ პირველი ნათლობა “ელექტრონიკის” მარკის ძველ კომპიუტერზე მიიღო. საგამომცემლო საქმეში თავის პირველ მასწავლებლად ლევან ბერძენიშვილს მიიჩნევს, რომელიც იმ დროს ჯერ კიდევ მუშაობდა კლასიკური ფილოლოგიის კათედრაზე. “ლევანი იყო ერთ-ერთი პირველთაგანი, რომელიც კომპიუტერებსა და საგამომცემლო საქმიანობასთან დაკავშირებულ პროგრამებში გაერკვა. სწორედ მან დაიწყო თავის დროზე იმ გამომცემლობის აწყობა, რომელსაც დღეს “ლოგოსი” ჰქვია. შემდეგ ლევანი უნივერსიტეტიდან წავიდა და მისი დაწყებული საქმე მე გავაგრძელე” – იხსენებს ლაშა ბერაია. 1996 წელს ეს პროგრამა გამომცემლობად ჩამოყალიბდა, თუმცა, ეს მაინც იყო კლასიკური ფილოლოგიის, ბიზანტინოლოგისაა და ნეოგრეცისტიკის ინსტიტუტის ნაწილი. ბატონი ლაშას თქმით, იმის მიუხედავად, რომ დღემდე რჩება ამ პროგრამის აღმასრულებელ დირექტორად, მისი უფლებები “ლოგოსში” მაინც შეზღუდულია. “ლოგოსის” ბედს, მასში გამოსული წიგნების გეგმას და გამოცემასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს ინსტიტუტის დირექტორი, რისმაგ გორდეზიანი და მისი სხვა თანამშრონლები წყვეტენ. თანაც, “ლოგოსის” თემატიკა ძირითადად კლასიკური ფილოლოგიის, ბიზანტინოლოგიისა და ნეოგრეცისტიკის სფეროებით შემოიფარგლება. ლაშა ბერაიას კი უფრო მეტის გაკეთება სურდა. სწორედ ამიტომ, 2000 წელს გამომცემლობა “ლოგოს პრესი” დააფუძნა. დღესდღეობით მისი ძირითადი საქმიანობა სწორედ ამ გამომცემლობას უკავშირდება.
ლაშა ბერაიამ პირველი წიგნი 1995 წელს გამოსცა. Griechenland und Rom – ასე ერქვა მას და მოიცავდა ერთ-ერთი სამეცნიერო კონფერენციის მასალებს. წიგნის დიდი ნაწილი მან თავად ააწყო, დააკაბადონა და დიზაინიც გააკეთა. მის გამოცემაში დიდად დაეხმარა კლასიკური ფილოლოგიის ცნობილი სპეციალისტი, აწ გარდაცვლილი გერმანელი მეცნიერი შმიდტი. სხვათა შორის, ორიოდე კვირის წინათ ინსტიტუტის სიმონ ყაუხჩიშვილის სახელობის კაბინეტში გაიხსნა განყოფილება, რომელიც მთლიანად შმიდტის მიერ ნაჩუქარი წიგნებისგან შედგება. ბატონ შმიდტს დიდი გამოცდილება ჰქონდა საგამომცემლო საქმიანობაში. სწორედ მისგან ისწავლა ბევრი რამ ლაშა ბერაიამ.
ლაშა ბერაიას თქმით, მას არ დაუსახავს მიზნად – ჰქონოდა გარკვეული პრიორიტეტები. “მინდა გამოვცე როგორც მხატვრული ლიტერატურა, თარგმანები, ასევე საბავშვო გამოცემები, სასკოლო წიგნები და საუნივერსიტეტო სახელმძღვანელოები” – გვითხრა მან. განხორციელებულ პროექტებზე გამომცემელმა დაწვრილებით ისაუბრა.
“ლოგოს პრესმა” გამოსცა რამდენიმე წიგნი საბავშვო და საყმაწვილო წიგნების სერიიდან. მათგან გამომცემელმა ფონდ “ღია საზოგადოება – საქართველოსთან” ერთად განხორციელებული პროექტი – “ქართული მითების სამყარო” გამოყო. წიგნი ისტორიკოსებმა – ნატა ახმეტელმა და ბესიკ ლორთქიფანიძემ დაწერეს, ილუსტრაციები კი გია ბუღაძეს ეკუთვნის. ამავე სერიით გამოვიდა “ხელოვნების ისტორია მოზარდებისთვის.” ჯერჯერობით, დაისტამბა მისი ორი წიგნი – ძველი ეგვიპტე და საქართველო, მალე გამოვა ძველი საბერძნეთი, სერიას კი დაასრულებს ძველი რომი. “ლოგოს პრესი” აქტიურად მუშაობს სასკოლო სახელმძღვანელოებზე. უკვე გამოსცეს VII და VIII კლასების “მშობლიური ლიტერატურა,” რომელიც ვახტანგ როდონაიას ხელმძღვანელობით მომზადდა და VIII კლასის “მითოლოგია” – ნანა ტონიასა და ზურაბ კიკნაძის ავტორობით. გამომცემლობა სამეცნიერო ლიტერატურასაც არ ტოვებს უყურადღებოდ. გამოსცეს ზურაბ კიკნაძის “ქართული ხალხური ეპოსი.” ლაშა ბერაიას აზრით, ეს ძალზე მნიშვნელოვანი გამოცემაა. “ზურაბ კიკნაძე ამ სფეროს ერთ-ერთი საუკეთესო სპეციალისტია. წიგნში ქართულ ეპიკურ ნაწარმოებებთან დაკავშირებული ბევრი სიახლეა, რომელიც ბევრს დააინტერესებს” – გვითხრა გამომცემელმა. “ლოგოს პრესმა” გამოსცა დამანა მელიქიშვილის ფუნდამენტური ნაშრომი “ქართული ზმნის უღლების სისტემა,” მალე გამოვა აკაკი ხინთიბიძის “ქართული ლექსი” – ლაშა ბერაიას თქმით, კიდევ ერთი მაგალითი იმისა, რომ ისინი ზრუნავენ ახალგაზრდობაზე. დაგეგმილია კიდევ ერთი სამეცნიერო გამოცემა, რომელიც განსაკუთრებით ლიტერატორებს დააინტერესებს. ეს არის ზაზა შათირიშვილის “გალაკტიონის პოეტიკა და რიტორიკა”, რომელიც გამომცემლის აზრით, უდავოდ მნიშვნელოვანი იქნება ქართველი ინტელქტუალებისთვის.
“ლოგოს პრესის” კიდევ ერთი მიმართულებაა აკადემიური სახელმძღვანელოები. მათ უკვე გამოსცეს ცნობილი ინგლისელი ისტორიკოსის, პიტერ ბერკის “ისტორია და სოციალური თეორია.” ამჟამად მთავრდება მუშაობა რამდენიმე ერთობლივ პროექტზე ფონდ “ღია საზოგადოება – საქართველოსთან” ერთად. მალე მკითხველი იხილავს ჯორჯ ედვარდ მურის “პრინციპია ეთიკას,” ერთ-ერთი უდიდესი ფილოსოფოსის, ლუდვიგ ვიტკენშტაინის ფილოსოფიურ გამოკვლევებს და რობერტ პატნემის ნაშრომს – “როგორ ვამუშავოთ დემოკრატია”. ეს წიგნი ეხება 70-ან წლებში იტალიაში მიმდინარე რეგიონალიზაციის პროცესს, რომელმაც ქვეყნის სწრაფი განვითარება გამოიწვია. ამ კონკრეტულ მაგალითზე ავტორი რეგიონალიზაციის დადებით მხარეებზე გვესაუბრება.
გამომცემლობის კიდევ ერთი მიმართულება თარგმანების სერიაა. შარშან “ლოგოს პრესმა” ლევან ბერძენიშვილის მიერ თარგმნილი ძველი ბერძნული ეპოსი “ბაყაყებისა და თაგვების ომი” გამოსცა, რამდენიმე თვის წინათ – ნაბოკოვის “ლოლიტა,” რომელიც თამარ ლომიძემ თარგმნა. მალე ამ სერიით მკითხველი კიდევ ერთ საჩუქარს მიიღებს. ეს არის არისტოფანეს კომედიების 5-ტომეული, რომლის თარგმანი, შესავალი წერილი და კომენტარები ლევან ბერძენიშვილს ეკუთვნის. გარდა ამისა, გამომცემლობამ განმეორებით გამოსცა “ლოგოსის” მიერ დასტამბული ევრიპიდეს “მედეა,” რომლის თარგმანიც ბაჩანა ბრეგვაძეს ეკუთვნის. ბაჩანა ბრეგვაძის თარგმანით გამოსცეს კიდევ ერთი წიგნი – ნიკოლოზ ბერდიაევის “ადამიანის ბედი თანამედროვე სამყაროში.” “განმეორებითი” სერიით ლაშა ბერაია კიდევ ერთ სიახლეს გვპირდება – ზურაბ ჭუმბურიძის “რა გქვია შენ” – შესწორებული და შევსებული გამოცემას. გამომცემლობა “სანის” ხელმძღვანელის, ზაზა ბერიშვილის მსგავსად, ლაშა ბერაიაც მიიჩნევს, რომ საბჭოთა პერიოდში არაერთი საინტერესო წიგნი გამოიცა, რომელთა ნახვაც დღეს მხოლოდ ბიბლიოთეკაში შეიძლება, ამიტომ, ძალზე მნიშვნელოვანია მათი ხელახალი გამოცემა. ვფიქრობ, ქართველ გამომცემლებში ეს ტენდენცია უკვე დაიწყო და სამომავლოდ ამ კუთხით არაერთ საინტერესო გამოცემას ვიხილავთ.
უახლოეს მომავალში “ლოგოს პრესი” კიდევ ერთ საჩუქარს გვიმზადებს. ეს არის ოთარ ჭილაძის ესეების, პუბლიცისტური წერილებისა და ინტერვიუების კრებული. “ამ წიგნში არის საკითხები, რომელიც დააინტერესებს არა მარტო მხატვრული ლიტერატურის მოყვარულებს, არამედ ფინანსისტებს, სოფლის მეურნეობის დარგის სპეციალისტებს, ეკონომისტებს და თუნდაც – პარლამენტარებს. მათთვისაც საინტერესო უნდა იყოს, რას ფიქრობს ერთ-ერთი საუკეთესო ქართველი მწერალი ქვეყნის წინაშე მდგარ პრობლემებზე” – გვითხრა ლაშა ბერაიამ. დამეთანხმებით, მის მიერ ჩამოთვლილი გამოცემული და გამოსაცემი წიგნების ნუსხა საკმაოდ სოლიდურია. აქ ნაკლებად არის ფართო მასაზე გათვლილი ლიტერატურა. “ლოგოს პრესის” მიერ გამოცემული წიგნები უფრო ინტელექტუალი მკითხველისთვისაა განკუთვნილი. არადა, ფინანსური თვალსაზრისით, გამომცემლობისთვის ეს წამგებიანია. თუ არ იქნება მოგება, თავისთავად, ვერ გამოსცემენ ახალ წიგნებსაც და გამომცემლობა ნელ-ნელა დაღმავალი გზით წავა. ანუ, რისკი საკმაოდ დიდია, თუმცა, ლაშა ბერაია პესიმისტურად განწყობილს ნამდვილად არ ჰგავს. “ზოგჯერ ვრისკავ და გამოვცემ წიგნებს, რომლებიც წელიწადში 500-ზე მეტი არ იყიდება. ამას იმიტომ ვაკეთებ, რომ “ლოგოს პრესმა” სერიოზული გამომცემლობის იმიჯი შეიქმნას. ვიმედოვნებ, სამომავლოდ ვითარება შეიცვლება, ქვეყანა გამოიღვიძებს. ჩემს მიერ გამოცემული წიგნები იმ ხალხისთვის არის განკუთვნილი, რომელთაც საზოგადოება უნდა გამოაღვიძონ” – გვითხრა გამომცემელმა. როგორც ამბობენ, რისკი კეთილშობილური საქმეა, მაგრამ ამართლებს თუ არა ლაშა ბერაიას არჩევანი? როგორც თავად თქვა, ჯერჯერობით – არა, მაგრამ უიმედოდ არ ვარ, რადგან მყიდველთა და დაინტერესებულ პირთა რაოდენობა იზრდებაო. გარდა ამისა, “ლოგოს პრესს” ჰყავს ერთგული მკითხველები, რომლებიც მის წიგნის კლუბში არიან გაწევრიანებული და რეგულარულად ყიდულობენ ახალ გამოცემებს. ერთი სიტყვით, ლაშა ბერაიას პოზიციას პესიმისტურს ნამდვილად ვერ ვუწოდებთ. პირიქით, მისი აზრით, საქართველოში გამომცემლობების ბუმი იწყება, რაც სრულიად ნორმალური მოვლენაა. “ჩვენხელა ქვეყანაში რამდენიმე ათასი გამომცემლობა უნდა იყოს და არ გაგიკვირდეთ, რომ რამდენიმე წელიწადში მათი რაოდენობა სწორედ ამდენი გახდეს” – გვითხრა გამომცემელმა. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა მათგანის საქმიანობა წარმატებული იქნება – ზოგი გაიზრდება, ზოგი – საშუალო ზომამდე მივა, ზოგი – დარჩება პატარა, მაგრამ თავის სამყოფ წიგნს გამოუშვებს და იქნება ასე… ლაშა ბერაიას პროგნოზით, გამომცემლობების ბუმს მკითხველის ბუმიც მოჰყვება. მისი აზრით, საქართველოში მკითხველთა რაოდენობა ძალიან მცირეა. “ჩვენხელა ევროპულ ქვეყნებში გაცილებით მეტი ადამიანი კითხულობს. საკმაოდ ჩამოვრჩებით მათ. სტატისტიკური მონაცემების მოყვანა გამიჭირდება, მაგრამ შემიძლია გითხრათ, რამდენიმე ასეულჯერ თუ არა, ათეულჯერ მაინც” – თქვა მან. ასე რომ, ცნობილი მოსაზრება – თითქოს საბჭოთა კავშირი მკითხველთა რაოდენობით მსოფლიოში ერთ-ერთ პირველ ადგილზე იდგა, რბილად რომ ვთქვათ, გაზვიადებულია. იმ პერიოდში წიგნებს უფრო პრესტიჟისთვის ყიდულობდნენ, ვიდრე საკითხავად, ანუ, მყიდველი ყოველთვის არ იყო მკითხველი. თავისთავად არც ეს ფაქტია ცუდი, მყიდველი თუ არა, წიგნს მისი ოჯახის რომელიმე წევრი ან ახლობელი მაინც წაიკითხავდა. დღეს არც მყიდველია იმ რაოდენობით, არც მკითხველი. თუმცა, გასულ წლებთან შედარებით, გარკვეული პროგრესი არის. ლაშა ბერაიას თქმით, ბოლო ერთ წელიწადში გაყიდვების რიცხვმა 2,5 – 3-ჯერ მოიმატა. იკვლევს თუ არა საქართველოში ვინმე მკითხველის მოთხოვნილებებს? ლაშა ბერაიას თქმით, ცალკეული გამომცემლებისთვის მარკეტოლოგის დაქირავება ძალზე ძვირი სიამოვნებაა. უჯობესია, როცა ამას რამდენიმე გამომცემლობა ახორციელებს. ერთი ასეთი გამოკვლევა რამდენიმე წლის წინათ ჩატარდა და სავალალო შედეგები აჩვენა – რომ საქართველოში, ფაქტობრივად, არ არსებობს წიგნის ბაზარი, არის ძალზე ცოტა გამომცემლობა, რომელნიც მცირე რაოდენობით წიგნებს გამოსცემენ და მათ თითქმის არავინ ყიდულობს. მას შემდეგ ვითარება გარკვეულწილად შეიცვალა, მაგრამ დამაკმაყოფილებელს ნამდვილად ვერ ვუწოდებთ. მსოფლიო სტანდარტებამდე ძალზე ბევრი გვიკლია. ამისთვის, ალბათ, გამომცემელთა გაერთიანებაა საჭირო. ბევრმა, შესაძლოა, არც კი იცის, რომ დღესდღეობით საქართველოში გამომცემელთა ორი გაერთიანებაა – “საქართველოს გამომცემელთა და წიგნის გამავრცელებელთა ასოციაცია,” რომელსაც სათავეში გამომცემლობა “აზრის” დირექტორი, მერაბ ქათამაძე უდგას და “საქართველოს გამომცემელთა ასოციაცია,” რომელსაც გამომცემლობა GCI-ს დირექტორი, შადიმან ხელაძე ხელმძღვანელობს. რამდენიმე წლის წინათ ამ ორ ასოციაციას შორის გარკვეული უთანხმოება იყო. სწორედ ამის გამო საქართველო ვერ ხდება გამომცემელთა საერთაშორისო საოციაციის წევრი. თუმცა, ლაშა ბერაიას თქმით, ყველაფერი იქით მიდის, რომ გამომცემლები საერთო ენას ისევ გამონახავენ, რადგან, საბოლოოდ, ეს არის ბიზნეს-ასოციაციები, რომელთაც საერთო ინტერესები აქვთ.

გამოქვეყნდა 2002 წელს

© “წიგნები – 24 საათი”

ნანა კობაიძე
ჩვენი რუბრიკის დღევანდელი სტუმარი ბატონი ზაზა ბერიშვილია, გამომცემელი, რომლის საქმიანობის შესახებ არცთუ დიდი ხნის წინათ მხოლოდ მისმა მეგობრებმა და პარტნიორთა ვიწრო წრემ იცოდა. ბოლო პერიოდში განხორციელებული რამდენიმე პროექტის შემდეგ კი იგი ფართო საზოგადოების სერიოზული ინტერესის ობიექტად იქცა. რატომ, ქვემოთ შეიტყობთ.
ზაზა ბერიშვილს გამომცემლობაზე ბავშვობიდან არ უოცნებია. არც ირგვლივ ჰყოლია ვინმე, ვისი მაგალითიც ამ საქმიანობისკენ უბიძგებდა. პროფესიით ექიმია და მის ოჯახშიც ძირითადად ამ სფეროს წარმომადგენლები ჭარბობენ. თუმცა, როგორც ხუმრობით იხსენებს, ყოფილა ვინმე თავადი ნიჟარაძე, რომელიც მას დედის მხრიდან ენათესავება და 1800 წელს პირველი ქართული სტამბის ზედახედველად დაუნიშნავთ. ეს იყო და ეს. თავად მისი საექიმო კარიერა თავიდანვე მკვეთრად იყო განსაზღვრული. 1983 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუტი თერაპევტის სპეციალობით. 1989 წელს კიევში საკანდიდატო დისერტაციაც დაიცვა, თუმცა, შემდგომი საქმიანობა სრულიად სხვა მიმართულებით წარმართა. მოგეხსენებათ, დღესდღეობით ექიმებს უჭირთ და ოჯახში ვიღაცას პურის ფულიც ხომ უნდა შემოეტანაო – “განმარტა” საკუთარი არჩევანი. თუმცა, მისი გადაწყვეტილება კიდევ ერთმა, საკმაოდ მნიშვნელოვანმა ფაქტორმა განაპირობა – ზაზა ბერიშვილს ძალიან უყვარს კითხვა. სანამ საკუთარ გამომცემლობას დააარსებდა, ბევრი ეტაპი გაიარა, ისწავლა და საბოლოოდ დაასკვნა, რომ ისეთ ადამიანს, როგორიც ის არის, აუცილებლად უნდა ჰქონოდა საკუთარი გამომცემლობა, თავად განესაზღვრა, რას გამოსცემდა და როგორ. 1998 წელს ჩანაფიქრი რეალურად განახორციელა. ასე შეიქმნა გამომცემლობა “სანი,” რომელიც თავდაპირველად სხვის შეკვეთებს ასრულებდა. ისევე, როგორც ბევრი სხვა გამომცემლობა, ბეჭდავდნენ ყველაფერს, რასაც შესთავაზებდნენ – ღია ბარათებსაც და მხატვრულ ლიტერატურასაც. გარკვეული პრიორიტეტები გაცილებით გვიან გამოიკვეთა. დღესდღეობით ზაზა ბერიშვილი “სანის” საქმიანობას წარმატებულად მიიჩნევს, იმიტომ, რომ შეუძლია გამოსცეს იმ მწერლების შემოქმედება, რომლებიც ძალიან უყვარს.
ზემოთ მოგახსენეთ, რომ “სანის” რამდენიმე საინტერესო პროექტმა გაუთქვა სახელი, ეს პროექტები სამომავლოდ გამომცემლობის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულება გახდება. ყველაფერი გურამ დოჩანაშვილთან ნაცნობობით დაიწყო, რომელიც ზაზა ბერიშვილის საყვარელი მწერალია. გაცნობისთანავე შესთავაზა, რომ გამოსცემდა ნებისმიერ ნაწამოებს, რომელსაც ბატონი გურამი ისურვებდა. არჩევანი ძმები კეჟერაძეების ამბებზე შეჩერდა და ასე გამოიცა პირველი პროექტი, რომელშიც დოჩანაშვილის 5 მოთხრობა შევიდა. ამას მოჰყვა “ვატერპოლო,” ამის შემდეგ კი ბატონმა ზაზამ გარისკა და “სამოსელი პირველიც” გამოსცა. წიგნის პრეზენტაცია რამდენიმე დღის წინათ გაიმართა. ეს გამოცემა რიგით მეოთხეა. მესამე გამოცემიდან 10 წელზე მეტი გავიდა. ზაზა ბერიშვილი გაკვირვებულია, რატომ არავის მოუვიდა აზრად მისი ხელახალი დასტამბვა. ეს წიგნი ხომ იმ ნაწარმოებთა რიცხვში შედის, რომელიც ძალიან უყვარს მკითხველს. “სხვათა შორის, “სამოსელი პირველის” გამოცემა ძალიან გამიიოლდა, რადგან წიგნზე მომუშავე პერსონალი უანგაროდ აკეთებდა საქმეს, ისინი ბედნიერნი იყვნენ ამ პროქტის განხორციელებით. ერთადერთი პრობლემა ქაღალდის შეძენა იყო” – მითხრა ბატონმა ზაზამ. მისივე თქმით, ყველა პროექტი, რომელიც გურამ დოჩანაშვილს უკავშირდება, მინიმალურ საგამომცემლო ხარჯებს მოითხოვდა. “5 მოთხრობის” პრეზენტაციისთვის დარბაზს ვეძებდი. ჩვეულებრივ, მისი დაქირავება საკმაოდ ძვირია. დავრეკე საჯარო ბიბლიოთეკაში. დარბზის ფასი რომ ვიკითხე, შეიცხადეს, რას ამბობთ, გურამ დოჩანაშვილის წიგნის პრეზენტაციაში ფულს როგორ გამოგართმევთო – იხსენებს ზაზა ბერიშვილი.
არცთუ დიდი ხნის წინათ, კერძოდ, სექტემბრის შუა რიცხვებში, საზოგადოების ყურადღების ცენტრში მისი კიდევ ერთი პროექტი მოექცა. ეს გახლდათ რეზო გაბრიაძის ახალი რომანის – “ქუთაისი ქალაქია” – პრეზენტაცია და უკვე ცნობილი – “შერეკილების” ხელახალი გამოცემა. ამ გამოცემათა ისტორია ასეთია: დაახლოებით ერთი წლის წინათ საფრანგეთის საელჩოს მიერ გამართულ ერთ-ერთ მიღებაზე ფრანგებმა რეზო გაბრიაძეს წარუდგინეს გამომცემელი ზაზა ბერიშვილი, რომელიც აქტიურად თანამშრომლობს მათთან. ამ შეხვედრისას გაირკვა, რომ ბატონ რეზოს ჰქონდა გარკვეული იდეები, მაგრამ ვერ იპოვა გამომცემელი, რომელიც მათ ზუსტად განახორციელებდა. ისინი რამდენჯერმე შეხვდნენ ერთმანეთს, ისაუბრეს და გადაწყდა, რომ გაბრიაძის ახალ რომანს სწორედ ზაზა ბერიშვილი გამოსცემდა. “ბატონი რეზოს წიგნის გამოცემა ნებისმიერი გამომცემლობისთვის დიდი პატივი იქნებოდა. როგორც ჩანს, მას ჩვენი გამომცმლობის მუშაობის მთავარი პრინციპი მოეწონა – ჩვენ არ ვცდილობთ ჩვენი პროექტებიდან მივიღოთ მაქსიმალური მოგება. ისინი ორ მთავარ მიზანს ემსახურება – ავტორის მატერიალური მდგომარეობის გაუმჯობესებას და მკითხველისთვის ხელმისაწვდომ ფასს” – მითხრა ზაზა ბერიშვილმა. სხვათა შორის, ჩემს რესპოდენტთაგან იგი პირველია, რომელიც ამბობს, რომ საქართველოში წიგნის ფასები გაუმართლებლად მაღალია. “რეალურად წიგნის გამოცემა არ ჯდება ისე ძვირი, რომ ამხელა ფასი დავადოთ – ეს ჩემი სუბიექტური აზრია და შესაძლოა, ვინმე არ დამეთანხმოს. მსოფლიოში წიგნი არსად არის იაფი, მაგრამ იქ მოსახლეობას იმხელა ანაზღაურება აქვს, რომ მაღალი ფასი გადამწყვეტ როლს არ თამაშობს. დღესდღეობით საქართველოს მოსახლეობა წიგნში ძალიან ძვირს ვერ გადაიხდის. ზოგჯერ მათი ფასი გაუმართლებლად მაღალიც კი არის. ეს თბილისელი ტაქსის მძღოლების ამბავს მაგონებს: მოგეხსენებათ, თბილისში ორნაირი მძღოლები არიან – ერთნი მთელ დღეს სადგურთან დგანან და 50-ლარიან კლიენტს ელიან, მეორე კატეგორია განუწყვეტლივ დარბის ქალაქში და სამლარიანი მგზავრიც მიჰყავს და ლარიანიც. ერთი სიტყვით, ოჯახს ორივე არჩენს, ოღონდ სხვადასხვაგვარად. ჩვენი გამომცემლებიც დაახლოებით ასე იქცევიან, ზოგს ურჩევნია 500 წიგნი გამოსცეს და 10 ლარად გაყიდოს. ჩემთვის ასეთი რამ მიუღებელია, მირჩევნია 1000 ეგზემპლარი გამოვცე და 2-3 ლარი დავადო, რადგან მინდა, რომ ჩემი გამომცემლობის მიერ დასტამბული წიგნი რაც შეიძლება ბევრმა ადამიანმა იყიდოს.” – ამბობს ზაზა ბერიშვილი და ძნელია, არ დაეთანხმო. სამომავლოდ იგი კიდევ რამდენიმე საინტერესო წიგნის გამოცემას აპირებს. სულ მალე მკითხველი იხილავს ოთარ ჭილაძის პოემებისა და ლექსების კრებულს, რომელიც ასევე დიდი ხანია, არ დასტამბულა და გოდერძი ჩოხელის კრებულს, რომელშიც მისი ახალი ნაწარმოებები შევა. “სანი” ახალგაზრდა საინტერესო ავტორებთანაც აპირებს თანამშრომლობას, შერჩეული ჰყავს რამდენიმე კანდიდატურაც, მაგრამ ბატონმა ზაზამ მათი დასახელებისგან ჯერჯერობით თავი შეიკავა. სამაგიეროდ, ერთი ახალი პროექტის შესახებ პირველი განცხადება ჩვენთვის გააკეთა. მისი თქმით, გაზაფხულზე პატარა მკითხველები ეგზიუპერის უკვდავ ქმნილებას, “პატარა უფლისწულს” იხილავენ, რომელსაც “სანი” ცივილიზებული გზით, ანუ საავტორო უფლებების სრული დაცვით გამოსცემს. საქმე ის გახლავთ, რომ ეს წიგნი საქართველოში რამდენჯერმე გამოიცა, თუმცა, პირატულად. “სანიმ” ამ წიგნის საავტორო უფლებების მქონე ფრანგულ გამომცემლობა “გალიმარს” მიმართა. საფრანგეთში ამ ქმნილებას ეროვნულ განძთან აიგივებენ და მის საავტორო უფლებებსაც სიფრთხილით ეკიდებიან. “ჩვენი არსებობის შესახებ არაფერი იცოდნენ და პასუხიც კი არ გაგვცეს” – იხსენებს გამომცემელი. შემდეგ საგარეო საქმეთა სამინისტროს დაუკავშირდნენ, რომელმაც თავის მხრივ რჩევისთვის საქართველოში საფრანგეთის საელჩოს მიმართა. საბედნიეროდ, იქ უკვე იცნობდნენ ზაზა ბერიშვილს, რეკომენდაციაც გაუწიეს და საავტორო უფლებების შეძენაშიც დაეხმარნენ. ამ გამომცემლობის მიწვევით ოქტომბრის დასაწყისში ბატონი ზაზა საფრანგეთში იმყოფებოდა, სადაც ბევრ სამომავლო პროექტს ჩაეყარა საფუძველი. “გალიმარი” დაინტერესებულია, რომ მისი გამომცემლობის მიერ დასტამბული წიგნები ისეთ პატარა ქვეყანაში გამოვიდეს, როგორიც საქართველოა. ისინი თანამედროვე ქართული მწერლობითაც დაინტერესდნენ. ზაზა ბერიშვილი იმედოვნებს, რომ მომავალში მათი ურთიერთობა ორივე მხარისთვის საკმაოდ საინტერესო იქნება. ფრანგული შთაბეჭდილებებიდან ბატონმა ზაზამ ერთი საინტერესო ფაქტი გვიამბო. თურმე, ბოლო დროს საფრანგეთში ძალზე დაეცა მოსახლეობის დაინტერესება პოეზიით. იმისათვის, რომ ხალხი გახდეს უფრო ემოციური და ნაკლებ პრაგმატული, საფრანგეთის მთავრობამ ასეთ ხერხს მიმართა – მეტროს ვაგონებში გამოაკრა ნაწყვეტები პოეზიიდან, რომელსაც ყოველ კვირა ცვლიან. ერთ დღეს ვაგონში შესულმა ქართველმა გამომცემელმა მისდა გასაოცრად კედელზე ნიკოლოზ ბარათაშვილის “ბედი ქართლისას” ნაწყვეტები აღმოაჩინა – ქართულ და ფრანგულ ენებზე. საფრანგეთის მთავრობა ზრუნავს არა მხოლოდ ფრანგული, არამედ უცხოური პოეზიის პოპულარიზაციისთვისაც. “რა თქმა უნდა, იმის წარმოდგენა, რომ დღეს საქართველოში ვინმე ლიტერატურის პოპულარიზაციით დაინტერესდება, ილუზიაა, უბრალოდ, ეს არის შესანიშნავი მაგალითი, რა შეიძლება გავაკეთოთ, როცა კარგად ვიცხოვრებთ” – მითხრა ზაზა ბერიშვილმა.
გამომცემლობა “სანის” სამომავლო საქმიანობა კიდევ ერთ მიმართულებას ითვალისწინებს. ეს არის უცხოური ბესტსელერების გამოცემა ქართულად. უახლოეს მომავალში გამოსცემენ ფრანგი ავტორის, ვენსან რავალეკის ბესტსელერს, რომელსაც მთელი საფრანგეთი კითხულობს. ბატონ ზაზას ეს პროექტი, ცოტა არ იყოს, აშინებს, რადგან ფიქრობს, რომ ამ წიგნს საზოგადოებაში ისეთივე ეფექტი ექნება, როგორც თავის დროზე გადაცემა “ფსიქოს,” თუმცა, გადაწყვეტილება მაინც მიიღო. მისი თქმით, ეს ნაწარმოები არ არის განკუთვნილი ფართო მასისთვის, იგი იმ კატეგორიის მკითხველს დააინტერესებს, რომელსაც უნდა გაიგოს, რას კითხულობენ დღეს საფრანგეთში. “დაგეგმილია კიდევ ერთი საინტერესო გამოცემა. ეს არის ასევე ფრანგი ავტორის, უელბეკის ბესტსელერი “ელემენტარული ნაწილაკები,” რომელსაც გიორგი ეკიზაშვილი თარგმნის. საქართველოში მომავალ საფრანგეთის კულტურის ატაშეს ეს წიგნი პრეზენტაციიდან სამი კვირის შემდეგ თურქეთის აეროპორტში თურქულად ნათარგმნი უნახავს, იგი რუსულადაც თარგმნეს. ჩვენ ცოტა დავაგვიანეთ, მაგრამ სჯობს გვიან, ვიდრე არასდროსო” – გვითხრა ბატონმა ზაზამ. ერთი სიტყვით, გეგმები ბევრია, ისღა დაგვრჩენია, ჩვენს რესპონდენტს წარმატება ვუსურვოთ, რადგან მისი წარმატება ქართველი მკითხველის ბევრი ახალი წიგნით მომარაგებას ნიშნავს.

სტატია გამოქვეყნდა 2002 წელს

© “წიგნები – 24 საათი”