სიმშვიდის სურნელება

ლელა სამნიშვილი, მუდმივი ტატუ (ლექსები, 2005-2006), თბ. “სიესტა”, 2006.

როცა მეტ-ნაკლებად უცნაურ პოეტურ ხელწერასთან გაქვს საქმე, კვანძის გახსნა რომელიმე ერთი ლექსიდან უნდა დაიწყო. ლელა სამნიაშვილის ლექსი “ბალახის სუნი” სისადავით და არყოფნის ჩუმი სევდით არის გაჟღენთილი.
ბალახის სუნი არცერთ სუნს არ წააგავს, როგორც პოეტი ამბობს, ეს “სიმშვიდის სურნელებაა”. ესეთი სუნი არც რძეს აქვს და არც ყვავილს. აქ უკვე შეგრძნებით აღძრულ ასოციაციაზეა საუბარი. ბალახი მარადიულ სიმშვიდესთან ასოცირდება. ამ მარადიული სიმშვიდის განუყოფელ ნაწილად იქცა ბებია და პოეტიც ამ საკვირველი ფენომენის სიღრმისეულად აღქმას ცდილობს. ბალახი არამარტო სიმშვიდეა ან არყოფნა, არამედ სიყვარულიც.
ლელა სამნიაშვილი არ ეკუთვნის იმ პოეტების კატეგორიას, რომლებიც სათქმელს აგროვებენ და მერე ფრთხილად ამზეურებენ, ფრთხილად წარმოთქვავენ, რადგან გამჟღავნებისას გრაფიკული და ემოციური სიმკვეთრე არ განელდეს. პოეტი დაურიდებლად, თითქოს სულმოუთქმელად ალაპარაკებს თავის ლირიკულ მუზას და ამიტომაცაა, რომ მისი ლექსების ემოციური ტემპერატურა არათანაბარია, ზოგჯერ საგრძნობლად აიწევს სიმხურვალე, ზოგჯერ კი ეცემა. ეს მონაცვლეობა ხშირად სასურველ ესთეტიკურ ეფექტს ქმნის, მხოლოდ აქა-იქ უმნიშვნელო, ფერმკრთალი ფრაზაც იპარება.
ლელა სამნიაშვილი ლექსის პირველი ფრაზიდან ცდილობს მკითხველის მონუსხვას, მის განცვიფრებას. საამისოდ კი ცხადია, ორიგინალური, უჩვეულო, უცნაური სათქმელი უნდა თქვას. ჩვეულებრივ, ორიგინალური სათქმელი ბუნებრივად, ძალდაუტანებლად იბადება ხოლმე, მაგრამ თუ პოეტს აქვს მძაფრი სურვილი, რომ შოკში ჩააგდოს მკითხველი, ის გონებას იშველიებს და მისი მეშვეობით ქმნის უჩვეულო პოეტურ სიტუაციას. ლექსში “კულინარიული მცდელობა” საუბარი პოეტის სამზარეულოს ეხება. პოეტი ენაში განასაგნებს თავის სათქმელს. ყოველივე ამას “დიასახლისის გულმოდგინებით” აკეთებს. როგორც თვითონ ლელა სამნიაშვილი ამბობს, ეს არის მისი “განწირული კულინარია, რომელიც ვერც დაგათრობს, ვერც დაგაპურებს.” ცნობილია, რომ პოეზიის რეცეპტი არ არსებობს. და ლელა სამნიაშვილი თვითონ წერს თავის რეცეპტს, სადაც მარილივით არის გაზავებული სევდაც და სიხარულიც.
პირადად ჩემთვის, ამ რეცეპტით “შემზადებული” ის ლექსები ან ის ფრაზებია ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი, რომელთაც თავიანთი იდუმალი ნათება აქვთ: “სამი დილაა მაღვიძებს ყვავი,/ უამინდობის შავი მამალი./ ჩანთის წიგნებით, თერმოსის ყავით/ მთელი ზამთარი – ჩექმით სავალი/ მიდევს. შევფუთნი ფიფქის ქინქლებით/ ფარანს და ამინდს ღიმილს ავუწყობ,/ მაინც მოვიწყენ, სხვა რა იქნება…/ უცხო ქალაქში თვითონ ვარ უცხო.”
ლელა სამნიაშვილი პროზაულ ნაკადს თავისებურად აზავებს პოეზიაში. აქ არის პოეზიის პროზად ქცევის ერთგვარი ხიფათი, ანუ განწყობა, რომელმაც ლექსი უნდა შვას, შეიძლება მშრალ რიტორიკად იქცეს. ასეთ დროს ფაქტობრივად ბეწვის ხიდია გასავლელი. Lექსები, “ხატვის გაკვეთილი” და “ორი ტატუ” პროზაული შტრიხებითაა შესრულებული, თუმცა ფარულ პოეტურ მუხტს ინარჩუნებს.
არაერთხელ ჩამოვარდნილა სიტყვა პოეტურ ციკლზე. ციკლი შინაარსობრივი მთლიანობა უნდა იყოს, ფრაგმენტებისგან წარმოქმნილი მთლიანობა, მაგრამ საქმე ისაა, რომ ფრაგმენტების, ლექსების შეერთება ყოველთვის არ წარმოშობს ციკლს. ლექსების მიღმა უნდა ჩანდეს ავტორი, ლირიკული სუბიექტი, რომელიც მოძრაობს, დადის, იცინის, ტირის, ფიქრობს, დარდობს, ნაღვლიანობს. ე.ი. უნდა ჩანდეს ცოცხალი ადამიანი. ამ სიცოცხლეს კი დინამიზმი წარმოადგენს.
ლელა სამნიაშვილის ლექსებში ლირიკული სუბიექტის მოძრაობის რიტმი აშკარად იგრძნობა, მხოლოდ, ჩემი აზრით, უფრო მეტად უნდა გასწორდეს ფოკუსი ანუ უფრო ნათელი უნდა გახდეს პოეტური აზროვნება, რათა ხელშესახებად აღიქვას მკითხველმა ის გარემო, რომლის არსებობასაც ლირიკული გმირის მოძრაობა ანიჭებს აზრს. ლელა სამნიაშვილი ხშირად იყენებს იმ ინტონაციას, რომელიც 60-იანი წლების ქართულ პოეზიაში იყო დამკვიდრებული. ვთქვათ, ლექსებში “გორელები”, “მე ღვთაებად ავირჩევდი არტემიდას”, “კონტრაბანდა”, ეს ინტონაცია კი მეორდება, მაგრამ პოეტური ანტურაჟი, ყოველდღიურობის ატმოსფერო, პოეტური ნაკადის სიჭარბე იმდენად ძლიერია, რომ 60-იანი წლების არავითარი ასოციაცია არ აღიძვრება.
“ველოსიპედი” ამერიკული პოეზიის ნიმუშს წააგავს. ამგვარი პროზაიზაცია თამაშიც არის და მოულოდნელიც, ფინალიც არ არის ურიგო: “ვუყვარდი შენს ველოსიპედს: ჩემი წამოსვლის დღესვე დაიმტვრა”.
აქ უბრალოდ პროზაული შტრიხები ან ნაკადი კი არ არის შეჭრილი პოეზიაში, არამედ თვითონ პროზაული ნაწარმობის მსგავსი გაბმული ტექსტია ლექსის გრაფიკული გამოსახულებით მოწვდილი. ინტერვალები ტექსტს ნაწყვეტებად აცალკევებს და ამით სხვაგვარ მნიშვნელობას სძენს. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს ცარიელი ადგილები იმას “იტევს”, რაც უთქმელია და ნაგულისხმევი. ფაქიზი მინიშნებების ტექნიკა ლელა სამნიაშვილს არაერთგზის აქვს გამოყენებული და საკმაოდ მოხერხებულადაც.
პოეტისთვის მთავარი მაინც მნიშვნელოვანი სათქმელია. ჩემი აზრით, შინაარსობრივი თვალსაზრისით ლელა სამნიაშვილის ლექსები სამომავლოდ უფრო მრავალფეროვანი უნდა გახდეს. ძიების პროცესი არ შეიძლება ცალმხრივი იყოს – ფორმისმიერ წესრიგს შინაარსობრივი სისავსის ხარისხი ქმნის. უშუალოდ ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ აქ გადამწყვეტი სიტყვა უნდა თქვას. უკვე მიღწეული პოეტური ოსტატობის დონე ლელა სამნიაშვილისთვის ამ გამოცდილების განუყოფელ ნაწილად უნდა იქცეს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გარკვეულ პერიოდში პოეტის სტილური ძიებანი სასურველია მეტად შეერწყას მის სათქმელს. ლექსს ჩამოშორდება ზედმეტი მინარევი, მეტ ჰაეროვნებას და სინატიფეს შეიძენს, ემოციურადაც უფრო იოლად აღსაქმელი გახდება.
შეუძლებელია პოეტს თვითდაკვირვების საკმაოდ ხშირი მომენტები არ ჰქონდეს, ის ხომ ყველაფერთან ერთად თვითშემფასებელიც არის. ამიტომაც ხანმოკლე თუ ხანგრძლივი კრიზისის შემდეგ დამდგარ ფერიცვალების პროცესს ყველაზე ადრე თვითონ შეამჩნევს.

© “ცხელი შოკოლადი”

გამჭვირვალე თამაში

აკა მორჩილაძე, ძველი გულებისა და ხმლისა (რომანი). თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2007.

აკა მორჩილაძის ახალი რომანი “ძველი გულებისა და ხმლისა” (ის წელს, 10 მაისიდან 18 მაისამდე დაიწერა და ოთხ კვირაში დაისტამბა) თანაბრად გიბიძგებს თუ გაცდუნებს, ილაპარაკო ტექსტზეც და ავტორზეც.
აკა მორჩილაძის მკითხველი შეეჩვია მისი პერსონაჟების სამოქმედო დროსა და გარემოს, მისი რომანების რთულ კომპოზიციურ წესრიგს, კონსტრუქციებით ჟონგლიორობას, სიუჟეტის შელფებსა და შეგნებულ ლაკუნებს, სამეტყველო ნიღბებით თამაშს. შესაბამისად, სიხარული მოაქვს პაზლის აწყობას, მიხვედრას, ამოცნობას, “თანამშრომლობას” ავტორთან, ილუზიას, რომ კრეატიულ ქაოსში წესრიგს შენ – მკითხველი ამყარებ. “ძველ გულებში” გიწევს უარი თქვა ამ სიხარულზე: არავითარი ხვეულები და ფრაგმენტები, არავითარი მანიპულირება, არავითარი ენობრივი სტილიზაცია. აკა მორჩილაძე თითქოს აღარ გვეთამაშება.
ის ირჩევს “მარტივ” გზას: სიცხადეს, სიუჟეტის წრფივ და თანმიმდევრულ განვითარებას. კითხვისას უბრალოდ ენდობი და მიჰყვები მთხრობელს. ეს გზა სხვა გაგებითაც მარტივი და გატკეპნილია: აკა მორჩილაძის მთავარი პერსონაჟი მოძრაობს ყველა ქართველისათვის კარგად ცნობილი მარშრუტით. ქართლელი აზნაური ბადუნა ფავნელი მიდის თბილისიდან ფოთისკენ. ის დაკარგულ ძმას ეძებს.
მაგრამ 1827 წელს, რომანის სამოქმედო დროს, ეს გზა თითქმის გაუკვალავია. ქართველები იშვიათად დადიან თავიანთი ქვეყნის აღმოსავლეთიდან დასავლეთში და პირიქით. ბადუნა ფავნელიც ამ გზას პირველად ადგას. პირველად და უკანასკნელად. კლასიკური ტრაგედიის გმირის დარად, ის რისკავს, მაგრამ არ იცის, რა ცოდნა ელის გზის ბოლოს და რად დაუჯდება ეს ცოდნა.
კლასიკურ ტექსტებთან აკა მორჩილაძის რომანს შორეულად ანათესავებს სიმეტრია და სტერეოსკოპულობა, ოღონდ არა ტექსტის შიგნით, არამედ სინამდვილესთან, კონტექსტთან მიმართებით.
30 წელიც არ გასულა, რაც რუსეთი საქართველოში შევიდა. იმპერია და პატარა პროვინცია ახლა ეცნობიან ერთმანეთს. გაუცხოება არ დაუძლევიათ, თუმცა ქართველები, ასე თუ ისე, ალღოს უღებენ და მორგებიან ახალ “პატრონს”: ემსახურებიან, თანამშრომლობენ, ურთიერთობების წესებშიც ერკვევიან და იციან, როგორ ისარგებლონ. ესაა დრო, როცა რუსეთი იმპერიას ამკვიდრებს საქართველოში: მოაქვს სტაბილურობა, აწყობს კომუნიკაციებს, ახალისებს კომერციას.
დღეს საქართველო მიდის რუსეთიდან. საქართველოს ისევ ჭირდება მოდერნიზაცია. გაუცხოება რუსეთთან ძალაშია, ოღონდ სხვა ნიადაგი აქვს. 1827 წელს ჯერ არ მოქმედებდა რუსეთის იმპერიის პარადოქსი: ის უზრუნველყოფს წინასწარ და აუცილებელ პირობებს ნაციის ჩამოსაყალიბებლად, მაგრამ შემდეგ ეს ნაცია ვეღარ ავლენს თავის პოტენციალს იმპერიის ფარგლებში და მტრად ეკიდება მას.
დუმილი, სიტყვაძუნწობა, რაც აკა მორჩილაძის რომანში ახასიათებთ ქართველებს რუსებთან ურთიერთობის დროს, მხოლოდ ენის არცოდნის ბრალი არ არის. ამ ქართველებში თანაარსებობს უცხოთა მიუღებლობა და შეგუება, ვაჟკაცობა და თვალთმაქცობა, სიმტკიცე და თავის მოსულელება. იმპერიასთან შეხებისას მათი ვნება შეგუბებულია. თითქოს ხვდებიან – უნდა მოითმინონ, ჯერ ადრეა.
ვისაც “ძველი გულებისა და ხმლისა” არ წაუკითხავს, ეგებ იფიქროს, რომ საქმე ისტორიულ ან/და პოლიტიკურ რომანთან აქვს. კონიუნქტურული ქარაგმებისა და პოლიტიკური სიმბოლოების მოყვარულებს შეუძლიათ, კარგად გაერთონ ამ რომანის კითხვისას: ბათუმის ფაშა სტამბოლში მიდის სამკურნალოდ. ავტორი, ვსთქვათ თანამედროვედ, ამუშავებს ტრეფიკინგისა და ემიგრაციის პრობლემებს. ვისაც უნდა, იტყვის, რომ ღრმად სიმბოლურია ნაწარმოების ფინალი: ქართველებს ერთმანეთთან რთული ანგარიშები აქვთ, მაგრამ ბოლოს, სამი სხვადასხვა ქართველი – დასავლელი, მუსლიმი და ქართლელი ერთად შეაკვდება რუსებს. რუსეთი კლავს და სიკვდილში აერთიანებს საქართველოს – თუ გნებავთ, ასეც წაიკითხეთ რომანის ბოლო გვერდები.
მკვლელი, მოძალადე, ადამიანის გამტაცებელი, ადამიანით მოვაჭრე, ყაჩაღი, ბავშვობაში ტრავმირებული აუტისტი, დამპყრობლის მსახური, პათოლოგიურად ეჭვიანი უცხოელი სამხედრო, რომელიც ქართველებს ვერ იტანს – ესაა რომანის პერსონაჟთა არასრული ჩამონათვალი. თუ დავძენთ, რომ ყოველ მათგანს პეწი, ღირსება და თავისი სიმართლე აქვს, ყოველ მათგანს გაუგებ და თანაუგრძნობ, რაღაცით ყოველი მათგანი მოგწონს – ეგებ წიგნის წაუკითხავადაც მივხვდეთ, რა რანგის ლიტერატურულ ოსტატობას ავლენს აკა მორჩილაძე.
რომანში მოქმედებას მოსდევს ხოლმე რეტროსპექტული პარაბასისები: ესენი ეხება აღმოსავლეთი და დასავლეთი საქართველოს მიმართებას, ქორწინებას, ტყვეთა სყიდვას, ძველი საქართველოს გზებსა და სამალავებს, ზღვასა და ქართველებს… აკა მორჩილაძეს “ამოყავს” თავისი საქართველოს ისტორია, ოღონდ მოვლენებსა და თარიღებს არად დაგიდევთ, უფრო სოციალურ რეალიებს აცოცხლებს. კი, აკა მორჩილაძე ასწავლიდა ისტორიას უნივერსიტეტში, მაგრამ ამ რომანში ის ისტორიის ალქიმიკოსია, პოეტი და ინტელექტუალი.
თუ მაინცდამაინც გვინდა, თამაშის ელემენტებიც დავინახოთ წიგნში, ის მეორედ უნდა წავიკითხოთ. აღმოაჩენთ, რომ თხრობისას ავტორი მუდმივად და პატიოსნად მიგანიშნებთ, როგორი იქნება კულმინაცია, ვინ ვინ არის და რას მოიმოქმედებს. ეს არის უაღრესად ღია თამაში, რომელსაც უცებ ვერ ჩახვდები. რაც შეეხება ენას, აკა მორჩილაძეს ასეთი ენით აქამდე არაფერი დაუწერია. “ძველი გულებისა და ხმლისა” სამი თვეა, რაც გამოვიდა, მაგრამ უკვე ქრესტომათიული პროზაა. მისი შეტანა ახლავე შეიძლება ქართულის (გინდა ენის, გინდა ლიტერატურის) სასკოლო სახელმძღვანელოებში. სადღეგრძელოს არ ვამბობ – აქ მიღწეულია ენობრივი სიცხადისა და სისადავის ისეთი დონე, რომელიც რომანს, მგონი, ზედროულ ტექსტად აქცევს: მჯერა, ამ წიგნს მისი პერსონაჟების თანამედროვე მკითხველებიც თავისუფლად გაიგებდნენ.
ყველაფერი, რაც პოლიტიკაზე და ისტორიაზე აქ ითქვა, მესამეხარისხოვანია. მოქმედებას დიდ ტრაგედიებში, ერთი შეხედვით, პოლიტიკური ვნებები წარმართავენ, მაგრამ ბოლოს აღმოჩნდება, რომ მთავარი – მაინც ოჯახის ამბავია. ასეა აკა მორჩილაძის გამჭვირვალე და ნაღვლიან ტრაგედიაში, სადაც არის ამბავზე მთავარი რამ – განწყობა, ინტონაცია, ხმა.

© “ცხელი შოკოლადი”

ჯადოსნური პორტალი


ა. ა. მილნი, ”ვინი პუჰი”, ”სახლი ვინის ტყეში”. მთარგმნელი ლამარა თურმანიძე, რედაქტორი ლალი ქადაგიძე. თბ. ”დიოგენე” 2006.

მახსოვს, დილის რადიოინტერვიუში ჟურნალისტმა ჰკითხა ერთ-ერთ იმჟამად მარგინალ პოეტს – ლექსების წერა რა ასაკში დაიწყეთ და ვინმეს გავლენა თუ გქონდათო. პასუხი კიდევ უფრო ნათლად მახსოვს – პირველი ლექსი ვინი პუჰის პოეტური ტალანტის გავლენით დავწერე და მერეც ლექსწერის მისეულ მეთოდს მივმართავდიო – პასუხს კორეპონდენტ-რეპონდენტის თავაზიანი სიცილი მოჰყვა.
იმ ასაკში ვიყავი, რუსულის მასწავლებლები ო’ჰენრის და დრაიზერის კითხვას რომ აძალებენ ბავშვებს, მაგრამ ვინი პუხის თავგადასავალი არათუ წაკითხული არ მქონდა, უშუქობა-უდენობის გადამკიდე მულტფილმისთვისაც არ მომეკრა თვალი. მაშინ ვაფრინე დედა ბიბლიოთეკაში და ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ორ კვირაში პირველი ლექსი გამოვაცხვე. იშვიათია წიგნი, რომელსაც ამხელა გავლენა მოეხდინოს ე.წ. ”კოლექტიურ ქვეცნობიერზე” – მახსოვს, როგორ ღიღინებდნენ ვინი პუჰის სიმღერას ლეონოვის ხმის წაბაძვით, ან რა ხალისით ვრცელდებოდა ანეკდოტები ვინი პუხსა და გოჭუნაზე – ბორის ზახოდერისეულმა თარგმანმა და საბჭოთა მულტფილმმა გაბერილი, ღორმუცელა, ნახერხით თავგამოტენილი დათუნია საკულტოდ აქცია.
უცნაურია, მაგრამ ისე მოხდა, რომ სამშობლოში (ინგლისი) და სხვა არასაბჭოთა ქვეყნებში ვინი პუჰი და მისი მეგობრები ჩვეულებრივ, ბავშვებში უფრო იყო პოპულარული და ალან მილნის საბავშვო წიგნს უფროსებისგან ამხელა გაფეტიშება და პერსონაჟებთან თვითიდენტიფიკაცია არ მოჰყოლია. წიგნის ილუსტრაციებიც (ერნსტ შეპარდი) და დისნეის მულტიპლიკაციური ფილმების გმირებიც უპრეტენზიობით და ინფანტილურობით განსხვავდებიან ჩვენთვის კარგად ცნობილი თვითკმაყოფილი ვინისგან, მშიშარა გოჭუნასა თუ ცხოვრებაზე ხელჩაქნეული იო-იოსგან.
სწორედ ორიგინალის მიხედვითა შედგენილი ვინი პუხის პირველი ქართული თარგმანიც. პირველი წიგნი – ”ვინი პუჰი” ინგლისში 1926 წელს გამოიცა და მას მალე დათუნიას ახალი თავგადასავლები – ”სახლი ვინის ტყეში” (1928) მოჰყვა. წიგნები ათი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი ამბისგან შედგება, რომლებსაც ა. მილნი თავისი პატარა ბიჭის, ქრისტოფერ რობინისთვის იგონებდა. მოქმედების ადგილი უღრანი ტყეა – ერთგვარი პორტალი, რომელსაც სხვა სამყაროში გადავყავართ, იუმორით, მზრუნველობითა და სიხალასით დამუხტულ ატმოსფეროში, სადაც თავად ქრისტოფერ რობინი, მისი მეგობარი დათუნია, გოჭუნა, კურდღელი, ჭოტი და სხვა პერსონაჟები ცხოვრობენ.
ქართულ თარგმანში ამ პერსონაჟების ხასიათებს არაერთგან სცდება მათივე ფრაზეოლოგია და ხშირად შინაარსთანაც შეუსაბამოა. მაგალითად, კურდღლის ხვრელში გაჭედილი, აბუზღუნებული ვინი არასოდეს იტყოდა: ”რაკი ასეა, ნუგეში მცეს ამ მწარე დღეში ჩავარდნილ, საცოდავ დათუნიას”, არც თაფლზე სანადიროდ ჰაერში გამოკიდებული წაიღიღნებდა სახელდახელოდ შექმნილ თავის სულელურ სიმღერას ასეთი სიტყვათწყობით: ”მხიბლავს ზეცის მყუდროება, მოლივლივე ლურჯი ფერი”. მსგავსი შემთხვევები ტექსტს საერთო რიტმიდან აგდებს და მკითხველსაც ხელიდან უსხლტება პერსონაჟის გარშემო შექმნილი განწყობა. იკარგება მთლიანობა და ირღვევა ნაწარმოების ის საშუალო ტემპერატურა, რაც მას ერთი ამოსუნთქვით გაკითხებს. ცოტა არ იყოს, დამაბნია გოჭუნას სახელმაც – ვინის განუყრელ მეგობარს წიგნის ქართულ თარგმანში რატომღაც ”დრუნჩა” (ინგ. Piglet) ჰქვია, არადა ქართული საბავშვო ლიტერატურიდან დრუნჩა დღემდე დათვთან ასოცირდება (”დათუნია დრუნჩასა ერბო ერგო თაფლისა…”).
”ვინი პუხი” ის წიგნია, რომელზე მუშაობის დროსაც მთარგმნელი აუცილებლად გადააწყდება სირთულეს, გახდეს წიგნის თანაავტორი და შემდეგ სხვა ენაზე დაწეროს იგი; თვითონვე შექმნას პერსონაჟები – დიდი მოაზროვნე და პოეტი, ღორმუცელა დათვი, რომელსაც ნახერხით აქვს თავი გამოტენილი და თავის ბრიყვულ ფილოსოფიას პრიმიტიული, სასაცილო ლექსიკით აყალიბებს, პრეტენზიული, მშიშარა და ფაცი-ფუცა გოჭი, გამოუსწორებელი პესიმისტი, სკეპტიკოსი იო-იო, დინჯი და მეოჯახე კურდღელი, უღრანი ტყის ბინადრების ავტორიტეტი, დამცველი და ერთგული მეგობარი ქრისტოფერ რობინი, და რაც მთავარია, მთარგმნელმა ტექსტს უნდა შეუნარჩუნოს ის მიამიტური განწყობა და ხასიათი, რომელიც ყველა ამ პერსონაჟს აერთიანებს. გულუბრყვილობა და ნაივურობა – სწორედ ეს არის ა. მილნის ორივე წიგნის ემოციური ფონი, რაც გაიძულებს, გაგეღიმოს ვინის მუქთახორობასა და მუცლის მონობაზე, ჭოტის ძალადნაკითხობაზე, გოჭუნას დაუდევრობასა და იო-იოს უკმეხობაზე; მიამიტურობაა ვინი პუხის ტყის ის ძირითადი მუხტი, რასაც წიგნის კითხვის დროს ამ სამყაროდან გავყავართ და თავს პატარა ცხოველების გვერდით მყუდროდ და დაცულად გვაგრძნობინებს. თუმცა, ისევე როგორც ყველა კარგ წიგნს, ვინი პუხის თავგადასავალსაც ერთი ნაკლი აქვს – ბოლოს ისიც მთავრდება. მაგრამ, რამდენად უცნაურიც არ უნდა იყოს, ავტორი არ გვიშვებს უღრანი ტყიდან – მართალია, ვინი პუხი და ქრისტოფერ რობინი ხელიხელჩაკიდებულები მიდიან მათი საყვარელი ადგილიდან და თავგადასავლებიც ამით მთავრდება, მაგრამ რჩება ჯადოსნური პორტალი, რომელიც ყოველთვის, როცა კი მოგვინდება, უკან დაგვაბრუნებს ვინის ტყეში და მისი მორიგი სულელური ჩანაფიქრის განხორციელების მომსწრეს გაგვხდის: ”ორივენი წავიდნენ. მაგრამ სადაც არ უნდა იყვნენ და რაც არ უნდა შეემთხვეთ გზაში, აქ, ამ მოჯადოებულ ადგილას, ამ გორაკზე შეფენილ ტყეში პატარა ბიჭი მაინც ყოველთვის ითამაშებს თავის დათუნიასთან ერთად.”

© “ცხელი შოკოლადი”

რეფლექსია უპირველეს ყოვლისა!

1990-2004, თანამედროვე ქართული ლექსის ანთოლოგია. შემდგენელი და წინასიტყვაობის ავტორი მალხაზ ხარბედია. თბ. “LINK”, 2004.

“გავიბითურეთ სამშობლო,
მართლაც სამოთხის სადარი.
სხვა საქართველო კი არა,
თვით საქართველო სად არი?!”

ვ.კოტეტიშვილი

1.

ახალი წიგნების თვალიერება თუ გიყვართ, თვალში აუცილებლად მოგხვდებოდათ მალხაზ ხარბედიას მიერ შედგენილი “თანამედროვე ქართული ლექსის ანთოლოგიის” უცნაურად ჭრელი გარეკანი. თქვენი არ ვიცი, მაგრამ მე უცებ ვერ მივხვდი, რომ ეს სხვადასხვაფრად გადღაბნილი ლაქები სამხედრო კამუფლაჟი იყო.
სტერეოტიპებს ყველგან და ყველაფერში შეიძლება გადააწყდეთ. ეტყობა, ლექსისა და უხეში სამხედრო ძალის სიმბოლოს ერთმანეთთან დაკავშირება გამიჭირდა. ანდაზადქცეული ერთი მოარული გამოთქმაც ხომ არსებობს – როცა ქვემეხები ქუხან, მუზები დუმანო. მაგრამ ასე არ ყოფილა. როცა ქვემეხები ქუხან, მუზები კი არ დუმან, უბრალოდ, ატეხილ აურზაურში, მათი ხმა მხოლოდ კარგი სმენის პატრონებსღა ესმით.
ანთოლოგია 1990 – 2004 წლებში დაწერილი ლექსებითაა შედგენილი და ალბათ, პირველ რიგში, იმ ცუდი სმენის პატრონებს მიემართებათ, რომელთაც ამ თოთხმეტწლიან ქაოსში, ძარცვა-გლეჯასა და კაცის კვლაში მუზების ხმა არათუ არ გაუგონიათ, მათი არსებობაც კი გადაავიწყდაათ.

2.

ანთოლოგია მნიშვნელოვანი წიგნია რამდენიმე თვალსაზრისით. პირველ რიგში, ეს გახლავთ საერთოდ პირველი საავტორო ანთოლოგია ჩვენი ლიტერატურის ისტორიაში. ანუ კრებულში შესული ავტორები და მათი ლექსები მთლიანად შემდგენლის გემოვნებითაა შერჩეული. ეს ის თემაა, რომელზედაც იმდენი აზრი შეიძლება არსებობდეს, რამდენი პოეზიის მოყვარულიც არსებობს ამქვეყნად. ამიტომ ზედმეტი დავა და წვრილმანი კირკიტი გაუმართლებლად მიმაჩნია. ანთოლოგია ისეთი უნდა მივიღოთ, როგორიც ავტორმა შემოგვთავაზა.
კრებული იმითაცაა მნიშვნელოვანი, რომ უკანასკნელი საბედისწერო თოთხმეტი წლის განმავლობაში მწირ ლიტერატურულ პრესასა და ავტორთა მცირეტირაჟიან კრებულებში მიმოფანტული და ტონობით მაკულატურაში ჩამხრჩვალი ლექსები კვლავ გამოაქვს დღის სინათლეზე და სიცოცხლეს უბრუნებს.
თუმცა ეს კიდევ არ არის ყველაფერი.
ის, რის გამოც მართლაც ღირს ამ ანთოლოგიაზე სპეციალური ფიქრი და საუბარი, სულ სხვა, გაცილებით ფუნდამენტური პრობლემაა, რომელიც თანაბრად ეხებათ როგორც პოეტებს, ისე მათ მკითხველებსაც.
საქმე ის გახლავთ, რომ გასულ საუკუნეში მრავალთა მიერ მრავალგზის სიამაყით გამეორებული აზრი – საქართველო პოეტების ქვეყანააო, – სრულიადაც არ იყო გადაჭარბებული. მართალია, არ ვიცი, საამაყო რა იყო ამაში, მაგრამ საქართველო არა მარტო პოეტების ქვეყანა გახლდათ, მისი უგვირგვინო მეფეებიც პოეტები იყვნენ. პოეტები განსაზღვრავდნენ ჩვენს ფასეულობებს, ოცნებებს, მთლიანად ჩვენს ცნობიერებას. ელვის სისწრაფით იყიდებოდა უზარმაზარი ტირაჟით გამოცემული პოეტური კრებულები, რაც ევროპის ყველაზე სერიოზული კულტურის მქონე ქვეყნების წარმომადგენლებსაც კი ძალიან აოცებდათ. მაგრამ ბოლო თოთხმეტი წლის მანძილზე რაღაც ძალზე უცნაური და მნიშვნელოვანი რამ მოხდა. იმდენად მნიშვნელოვანი, რომ შეიძლება მისი ბოლომდე გაცნობიერება უმრავლესობას გაუჭირდეს კიდეც.
მალხაზ ხარბედიას თქმით, “წარსულს ჩაბარდა ის დრო, როცა გალაკტიონის სიტყვით, “საქართველომ პოეტისაგან და პოეტმა საქართველოსგან ისესხა მანერა საუბრის, მანერა სულის დაქანების, მანერა ბრძოლის”, როცა საქართველო ისისხლხორცებდა “პოეტის გემოვნებას, მის ჩვეულებებს, მის ალერსს, მის სასიყვარულო სიტყვებს”.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამ თოთხმეტ წელიწადში პოეტსა და საქართველოს შორის განხეთქილება მოხდა. პოეტმა და მისმა სიტყვამ დაკარგა ის განსაკუთრებული მნიშვნელობა, რომელიც მას ბოლო ორი საუკუნის მანძილზე ეკავა ქართულ კულტურულ სივრცეში. უცნაურია, მაგრამ ძალზე მყიფე აღმოჩნდა ის, რაც უმტკიცესი გვეგონა. მოულოდნელად, შეიძლება ითქვას, ხელის ერთი დაკვრით, ყოველგვარი ძალა და გავლენა დაკარგა იმ სპეციფიკურმა ქართულმა პოეტურმა დისკურსმა, რომლის შედევრებსაც ქმნიდნენ თავის დროზე მურმან ლებანიძე, ანა კალანდაძე, მუხრან მაჭავარიანი, შოთა ნიშნიანიძე…
ამ გასაოცარი გადატრიალების, ამ ეპოქალური მეტამორფოზის მიზეზები ბოლო თოთხმეტი წლის მანძილზე მიმდინარე მოვლენებში უნდა ვეძებოთ. ანთოლოგიამ ეს ყველაფერი სარკესავით აირეკლა.

3.

“გამოვიარე დრო უჟამური,
ცეცხლში გაჰქონდა წიგნებს ბრიალი,
მიწას არ ერქვა უკვე მამული
და ძეხორციელს – ადამიანი”

a. სულაკაური

სხვათა შორის, მეორე მსოფლიო ომში საქართველომ პროცენტულად უდიდესი მსხვერპლი გაიღო, მაგრამ იმ დროს გამოცემული პოეტური კრებულების მხატვრებს აზრადაც არ მოსდიოდათ სამხედრო სიმბოლიკა წიგნის გარეკანზეც გაეტანათ. იმიტომ რომ, ის ომი, მიუხედავად მისი გრანდიოზულობისა და ჩვენგან გაღებული დიდი მსხვერპლისა, მაინც არ იყო ჩვენი ომი.
ის სხვათა ომი იყო.
იმ ხალხების ომი იყო, რომელთა წიაღში მიმდინარე პროცესები მთელ მსოფლიოზე ახდენენ ხოლმე ზეგავლენას.
ჩვენი ომი მხოლოდ ჩვენია. უკანასკნელი ორი საუკუნის მანძილზე, ვფიქრობ, მხოლოდ ეს იყო თავიდან ბოლომდე ჩვენი ომი, რადგან იგი საქართველის დამოუკიდებლობიდან დაიბადა.
ამქვეყნად, ისევე როგორც ყველა ომს, ჩვენსასაც ორი მხარე აღმოაჩნდა. საქართველოში ჯერ ხილულმა ომმა იფეთქა მთელი თავისი ქაოტურობით, უთავბოლობით, ყოყოჩობით, ღალატით, ძარცვა-გლეჯით, დარდიმანდობით, უბადრუკობითა და მარცხით, რამაც სასტიკი სიცხადით დაგვანახა, რომ ომი ჯერ საკუთარ თავთან უნდა გაგვემართა, ჯერ შინაგანი, უხილავი ომი უნდა გადაგვეხადა, რადგან მხოლოდ ამ ომში მიღწეული გამარჯვების შემდეგ შეიძლება ხილულ ომებში გამარჯვება. მაგრამ ქვეყანამ ეს არ იცოდა, არავინ არ იცოდა, წარმოდგენა არავის ჰქონდა, სინამდვილეში როგორი იყო.
მე–20 საუკუნის მიწურულს მოულოდნელად საკუთარი თავის ანაბარა დარჩენილმა საქართველომ იგრძნო, რომ ქართული კულტურა და განსაკუთრებით მისი ხერხემალი – ქართული პოეზია, ძირითადად ცრუ იმედებითა და ილუზიებით კვებავდა. ქართული პოეტური დისკურსისათვის დამახასიათებელი “რომანტიკული პატრიოტიზმი” (გ. ქიქოძე), თვითგანდიდება, ნარცისიზმში გადაზრდილი ყოველივე ქართულის წრეგადასული ხოტბა-დიდება, ცუდად დამთავრდა როგორც ქვეყნის, ისე მისი პოეზიისთვის.
თავისუფლებამ, როგორც მას ეს სჩვევია, პირველ რიგში, ჩვენს ცნობიერებაში ფესვგადგმული ამგვარი წარმოდგენების რეალურობა შეამოწმა.
შედეგი?
ქვა ქვაზე აღარ დარჩა.
ეს იყო უდიდესი იმედის გაცრუება, უდიდესი კატასტროფა.
ეს განცდა დაედო საფუძვლად მანამდე წარმოუდგენელ აქტს – ვერის ბაღში, სადღაც ჭადრაკის სასახლის სიახლოვეს, ხალხმა ქართველი მწერლებისა და პოეტების წიგნები დაწვა.
ამ ბარბაროსულმა სცენამ ტელევიზორის ეკრანებზეც გაიელვა. იწვოდა მანამდე ამავე ხალხის მიერ თითქმის ღმერთკაცებად და ღმერთქალებად შერაცხილი ადამიანების წიგნები. და თუკი განვლილი თოთხმეტი წლის უბედურებამ ოდნავ მაინც გვასწავლა რამე, უნდა ვაღიაროთ, რომ მიუხედავად ამ აქტის მთელი ვანდალიზმისა, მოხდა ის, რაც უნდა მომხდარიყო.
ეს იყო დასასრული.
ხილულად თუ დიადი საბჭოეთი ინგრეოდა, უხილავად ჩვენს კულტურულ სივრცეში ქართული პოეზიის ჰიპერბოლიზებული დისკურსის ერთპიროვნული ბატონობა ითვლიდა უკანასკნელ დღეებს. საქართველომ უარი თქვა პოეტის ალერსის, მისი სასიყვარულო სიტყვების შესისხლხორცებაზე. რაც გასულ საუკუნეში ტრადიციული პოეზიის პათეტიკური ენის დამცველებს არაპოეტურად თუ არაქართულად მიაჩნდათ, დღეს სწორედ ის გახდა წარმმართველი.

4.

ახალ დროებას ყველაზე მეტი ტკივილი, ცხადია, იმ თაობის პოეტებისთვის უნდა მიეყენებინა, რომლებმაც ნებსით თუ უნებლიედ, მთელი თავისი არაორდინალური ნიჭი ჩვენში გაბატონებული პოეტური დისკურსის ძალისა და გავლენის გამყარება-გაძლიერებას შეალიეს.
თავის დროზე ვისი გული არ შეუძრავს ირაკლი და გრიგოლ აბაშიძეების, მურმან ლებანიძის, ანა კალანდაძის, მუხრან მაჭავარიანის, შოთა ნიშნიანიძის ქმნილებებს? ჩვენში ვის შეუძლია თქვას, რომ მის ცნობიერებაზე არასდროს არავითარი ზეგავლენა არ მოუხდენია ამ პოეტების ხშირად მართლაც ჯადოქრულ სტრიქონებს? პოეტური სიტყვის დამფასებლებს დღესაც გვახსოვს და ალბათ არც არასოდეს დაგვავიწყდება მათი არა ერთი და ორი ლექსი, მაგრამ ახალმა დროებამ ყველაფერი თავდაყირა დააყენა.
“ნელი სათქმელია, ვინ როგორ გაიცნობიერა ამ კატასტროფის მიზეზები, მაგრამ ანთოლოგიაში შესული უფროსი თაობის პოეტების ლექსებში აშკარად იგრძნობა დაბნეულობა, ტკივილი, გამწარებული სიბერისა და მოახლოებული სიკვდილის მწარე განცდა. ყველაზე უკეთ ეს ყველაფერი და ისიც, რისი მოხელთებაც ასე ძნელია პოეტურ ქმნილებაში, გრიგოლ აბაშიძემ გამოხატა თავის შედევრში “არყოფნისაკენ!”, რომელიც მხცოვანმა პოეტმა სწორედ გარდაცვალების წელს შექმნა.

5.

“ვერ გავფრინდები თუ სრულიად არ უარგყავი,
ოთახის კედლებს ვერ გასცდება ჩემი ღავღავი…”

გ. ალხაზიშვილი

თავის დროზე ქართულ კულტურას შეეძლო მიეღო დავით გურამიშვილის, ნიკოლოზ ბარათაშვილის, ილია ჭავჭავაძისათვის დამახასიათებელი თვითრეფლექსიის დაუძლეველი სურვილი, თვით ყველაზე უსიამოვნო სიმართლისათვის თვალის გასწორების შინაგანი მზაობა. მაგრამ თუკი ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში ამგვარ მზაობას თავისი სივრცე გააჩნდა, უკვე მე-20 საუკუნეში, განსაკუთრებით 30-იანი წლებიდან, იგი ცეცხლითა და მახვილით იდევნება კულტურიდან. სწორედ ამ დროიდან იწყება საკმაოდ უცნაური სიმბიოზის ჩამოყალიბება – ჩვენებური ნარცისიზმი სწრაფად სინთეზირდება საბჭოურ დისკურსთან და მთელ კულტურულ სივრცეში ერთპიროვნულად ბატონდება.
მაგრამ 60-იანი წლებიდან საკმაოდ სტიქიურად იწყება საპირისპირო პროცესი – ეროვნული შინაგანად ემიჯნება და უპირისპირდება საბჭოურ დისკურსს. ამიტომ 60-იანი წლები ქართული პოეზიისთვის (და არა მარტო მისთვის) თავისებური ოქროს ხანა იყო. პოეზიისა და პოეტების ზეგავლენამ ქართულ საზოგადოებაზე ამ დროს მართლაც აპოგეას მიაღწია. ეს იყო დრო, როცა საქართველო მართლაც ისისხლხორცებდა პოეტის გემოვნებას, მის ალერსს, მის სასიყვარულო სიტყვებს. მაგრამ როგორც საზოგადოდ ალერსსა და სასიყვარულო სიტყვებს სჩვევია, ყოველივე ამან, სამწუხაროდ, მეტისმეტად არარაციონალური, მეტისმეტად თვითგანდიდებითი ფორმები მიიღო.
საინტერესოა, რომ ამავე პერიოდის ქართულ კულტურაში აქა-იქ, ზოგჯერ საკმაოდ ძნელად საცნობი ფორმებით, თავს იჩენს შედარებით რაციონალისტური მცდელობანიც. მე მგონი, პოეზიაში ამ მოვლენამ თავი იჩინა, პირველ რიგში, ტარიელ ჭანტურიასა და ვახტანგ ჯავახაძის შემოქმედებაში გამოკვეთილი ირონიულ-პაროდიული ნაკადის სახით. უნდა ითქვას, რომ ამ გარემოებას მაშინ არავითარი განსაკუთრებული ხმაური არ გამოუწვევია. ეტყობა, ეს ამბავი განიხილებოდა როგორც რაღაც ასატანი პოეტური უცნაურობა, როგორც თავისებური პოეტური იუმორი, პლუს სხვადასხვა ვერსიფიკაციული ორიგინალობები, რაც გაბატონებულ დისკურსს საფრთხეს ვერ შეუქმნიდა.
სამაგიეროდ, ქართულ პოეზიაში რომანტიკული პატრიოტიზმის ადეპტები მართლა ძალიან გააღიზიანა ოდნავ მოგვიანებით გამოჩენილმა ბესიკ ხარანაულისა და ლია სტურუას შემოქმედებამ. ვერლიბრი ქართული პოეზიისთვის უცხო, მიუღებელ და დასაგმობ მოვლენად გამოცხადდა.
სხვათა შორის, 70-იანი წლებიდანვე კომპარტიის ახალი ხელმძღვანელი ძალზე ენერგიულად იწყებს ეროვნული და საბჭოთა დისკურსების ხელახალი დაახლოებისა და ახალი სიმბიოზის შექმნისათვის ბრძოლას. ამ საქმეში მონაწილეობის მიღება, ცხადია, მატერიალურად მეტად მომგებიანი იყო და ბევრმა ვერ გაუძლო ცდუნებას. ბედის ირონია თუ კანონზომიერება კი ის გახლავთ, რომ უხვად კომპენსირებადი ეს ტვირთი ძირითადად ისევ რომანტიკოსმა პატრიოტებმა ზიდეს. მაგრამ, მე მგონი, ერთადერთი სერიოზული პოეტი, ვისაც ნამდვილად სჯეროდა ხსენებული სინთეზის საჭიროება და აუცილებლობა, შოთა ნიშნიანიძე იყო. მას შეეძლო თანაბრად ძლიერი ლექსები შეექმნა როგორც კომუნისტურ, ისე ეროვნულ თემატიკაზე და დიდი ზეგავლენა მოხდინა ადამიანებზე.
ასეთ ვითარებაში თავისუფალი ლექსი მართლაც მეტისმეტად უცხო და მიუღებელ ფორმად უნდა გამოჩენილიყო როგორც ეროვნული, ისე კომუნისტური დისკურსებისათვის. სინამდვილეში ვერლიბრი ერთსაც უქნიდა საშიშროებას და მეორესაც, რადგან ეს გახლავთ ფორმა, რომელიც სწორედ თავისი არაპათეტიკურობით, დამიწებულობითა და თვითრეფლექსიისაკენ გამუდმებული სწრაფვით ხასათდება.

6.

“რა ფასად გავყიდო ლექსი,
რომელსაც თითები ოდნავ რომ მოვუჭირო,
სისხლი გამოუვა ჩემი”

რ. კაიშაური

ქართულ პოეზიაში რაციონალიზმის ნაკადი მხოლოდ ირონიულ- პაროდიული სტილისტიკითა და ვერლიბრის ფორმით არ გამოვლენილა. თავად 60-იანელთა წიაღში, მიხეილ ქვლივიძის, არჩილ სულაკაურის, თამაზ ჭილაძის, გივი გეგეჭკორის, ოთარ ჭილაძის, დავით წერედიანისა და სხვა ნიჭიერი პოეტების შემოქმედებაში ტრადიციული მოტივების გვერდით თავს იჩენს ერთგვარი ინტელექტუალური ლექსი. მაგრამ ძირითადად კონვენციური ლექსის ფორმით გამოხატული, მოაზროვნე ადამიანისათვის დამახასიათებელი რთული განცდებისა და ასოციაციების სამყარო, ძალიან კარგ მკითხველს გულისხმობს, რაც ჩვენში უმრავლესობა არასოდეს ყოფილა. ამიტომ ასეთი ლექსი კამერულ მოვლენად რჩება.
თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია ისეთი პოეტებისთვის, როგორებიც არიან გივი ალხაზიშვილი, თედო ბექიშვილი, ჯარჯი ფხოველი, დავით მჭედლური და სხვები, სწორედ ამ კუთხით ემუშავათ და მრავალი საინტერესო მიგნებაც შეეთავაზებინათ მკითხველისათვის, მაგრამ 70-80-იან წლებში ვერლიბრის გარშემო ატეხილ აურზაურში ეს ყველაფერი თითქმის ყურადღების მიღმა დარჩა.
იგივე შეიძლება ითქვას იმ თაობაზე, რომელსაც მამუკა სალუქვაძე, თემურ ჩხეტიანი, ანდრო ბუაჩიძე, ნუგზარ ზაზანაშვილი, რუსუდან კაიშაური, ზაზა თვარაძე, ელა გოჩიაშვილი და სხვები წარმოადგენენ.
ეს გარემოება გულდასაწყვეტი კია, მაგრამ გასაკვირი ნამდვილად არ არის. რომანტიკული პატრიოტიზმითა და პათეტიკით გაჯერებულ კულტურულ სივრცეში, რეფლექსიის მძაფრი სურვილით განმსჭვალული, მაგრამ თავისი ფორმით ძირითადად კონვენციური ლექსი, ცხადია, უღიმღამო მოვლენად უნდა გამოჩენილიყო, რომელიც მასებს ვერც აღაფრთოვანებდა და ვერც აღაშფოთებდა. მაგრამ ვინა თქვა, რომ მე-20 საუკუნეში მაინცდამაინც ის არის კარგი ლექსი, რომელსაც მასები მღერიან? დასავლეთში პოეტმა დიდი ხნის წინ დაკარგა სახალხო ტრიბუნისა თუ ტრუბადურის ფუნქცია, სერიოზული პოეზია განწირულია ყოველთვის კამერულ მოვლენად დარჩეს.
მაგრამ ჩვენი 70-იანელებისა თუ 80-იანელების კამერულობა მხოლოდ მათი პოეზიის სიღრმესთან არ უნდა იყოს დაკავშირებული. ისინი ჯერ პატრიოტული ლირიკის მგზნებარებით შექმნილი მაღალი ძაბვის ფონზე ჩანდნენ ზედმეტად ცივები, ხოლო მოგვიანებით თავისუფალი ლექსის აშკარად გამოხატული “არაპოეტური” ფორმებით გამოწვეულ ხმაურსა და აყალმაყალში გამოჩნდნენ ნაკლებად გამაღიზიანებლები.
შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო ტიპიური ქართული გაუგებრობა, როცა რაიმე მოვლენის ფასეულობა მოწმდება არა მის არსში წვდომით, არამედ მისგან გამოწვეული ხმაურის კოეფიციენტით. დრო ყველაფერს უკეთესად დაალაგებს.

7.

“აქა ვდგავარ
და სხვაგვარადაც ძალმიძს.”

ჯ. ტიკარაძე

ანთოლოგიიდან კარგად ჩანს, რომ თავისუფლებამ ნიჭიერსაც და უნიჭოსაც დააკარგვინა წაკითხვის ღირსი და თვალებში ნაცრის შემყრელი მგზნებარე პატრიოტული ლექსების წერის ხალისი.
მაგრამ ანთოლოგიიდან ისიც კარგად ჩანს, რომ სწორედ თავისუფლებამა და მასთან დაკავშირებულმა რადიკალურმა კულტურულმა გადატრიალებამ აქამდე უპირველესი მნიშვნელობის ქართული პოეზია კამერულ მოვლენად აქცია. დღეს კამერულად შეიძლება ჩაითვალოს ნებისმიერი ტიპის ლექსი. ახლა თუ რამე იწერება, პროფესიონალი ლიტერატორების წრეს იშვიათად სცილდება. მაგრამ ეს სრულებითაც არ არის ტრაგედია. რასაკვირველია, მომავალში მკითხველი მოიმატებს, მაგრამ, არა მგონია, ოდესმე პოეტობა ისევ სარფიან საქმედ, ხოლო პოეზია საერთო-საყოველთაო მოვლენად იქცეს. გასაგებია, როცა თავისუფალ ქვეყანაში საერთო-საყოველთაო ხდება სატელევიზიო ტაშ-ფანდურა, იგივე შოუ, ლუდი “ყაზბეგი” ან კბილის პასტა “ქოლგეიტი”, მაგრამ რატომ უნდა იყოს მასობრივი პოეზია?!
დღეს მორალისტები ბევრს წუწუნებენ პოეზიაში მომრავლებულ სკაბრეზულ სიტყვებსა თუ გამოთქმებზე. ნაწილობრივ ეს ანთოლოგიაშიც აისახა, მაგრამ გასაკვირი ამაში არაფერია. რაც უფრო ზეაწეული და პათეტიკური იყო ჩვენში დაფასებული პოეზიის ენა, რაც უფრო ფარისევლური იქნება ჩვენებური ობივატელის მორალი, მით უფრო დამიწებულ და ვულგარულ ენაზეც კი იმეტყველებს თანამედროვე პოეტთა უმრავლესობა, მაგრამ ეს გარდამავალი მოვლენაა.
ირონიულ-პაროდიული ლირიკის პატრიარქი ტარიელ ჭანტურია კვლავაც გვანებივრებს თავისი ახალ-ახალი ქმნილებებით, მაგრამ მისი სტილისტიკა მართლაც უკიდურესობამდე მიიყვანა კოტე ყუბანეიშვილმა. მისთვის დამახასიათებელი მაგარ-მაგარი გამოთქმების, “კოტესტროფების”, “კოტეკლიზმებისა” და ერთობ არტისტული საჯარო გამოსვლების გამოისობით, დღეს იგი შეიძლება ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ პოეტადაც ჩაითვალოს.
მაგრამ ირონიულ-პაროდიული სტილისტიკა ვითარდება არა მარტო “სივრცეში”, არამედ “სიღრმეშიც”. ამ უკანასკნელის კარგი ნიმუში მგონია ჯუანშერ ტიკარაძის “ბებერი ჭრიჭინას სენტენციები”.

8.

“თუ მართლა გიყვარდა, დამარხე.
თუ მართლა გიყვარდა, ნუღარ ამოთხრი”.

ელა გოჩიაშვილი

ანთოლოგია გვიდასტურებს, რომ დღეს საქართველოში ვერლიბრის ნამდვილი ბუმია. ცხადია, ზოგს გამოსდის, ზოგსაც – ვერა, მაგრამ ახლა თავისუფალ ლექსს წერს ყველა ან თითქმის ყველა. ასე რომ, ბესიკ ხარანაული ლამის საკულტო ფიგურად იქცა.
როგორც ჩანს, ახალ პოეზიაში იმდენად მძაფრია წარსულთან გამიჯვნის სურვილი, რომ კონვენციური ლექსის წერა ძველმოდურობადაც კი აღიქმება, ხოლო მისი საკმაოდ რთული ტექნიკის ათვისება – ზედმეტ გარჯად. ეს ამბავი ძალიან ჰგავს ნაბანი წყლისთვის ბავშვის გადაყოლებას, რადგან გარდა იმისა, რომ კონვენციურ ლექსს ნამდვილად არაფერი დაუშავებია, არც მისი შესაძლებობებია ალბათ ბოლომდე ამოწურული. მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება და მომავალში კიდევ რა მოხდება, ეგ ღმერთმა იცის.
თუმცა თავისუფალი ლექსის პოპუlარობის ასეთი არნახული ზრდის უმთავრესი მიზეზი ძნელი დასანახი არ არის. განსაკუთრებით მე-20 საუკუნეში ჩვენს კულტურულ სივრცეში ერთპიროვნულად გაბატონებული დისკურსისათვის დამახასიათებელი აშკარად ჰიპერბოლიზებული პიეტეტი ყოველივე ქართულისადმი და აქედან შობილი ნარცისიზმი, სამშობლოს მზნებარე სიყვარულით ვერ გამართლდება. სამშობლო მხოლოდ იმათ არ უყვართ, ვინც ამ გრძნობის სისტემატურ დეკლამირებასა და აფიშირებას ახდენს. ჩვენი კულტურის ამგვარი ტრაგიკული ცალმხრივობის მიზეზების კვლევა სულ სხვა საუბრის თემაა, თუმცა ერთი რამ აქვე შეიძლება ითქვას: ცალმხრივობა რაციონალიზმისა და, საერთოდ, რეფლექსიის სასტიკი დეფიციტის პირობებში გახდა შესაძლებელი. მაგრამ თავისუფლება ვერავითარ ცალმხრივობას ვერ იტანს და მით უფრო ასეთ ფუნდამენტურ საქმეში. არ ვიცი, ამას ვინ როგორ იცნობიერებს, მაგრამ დღეს სწორედ ამიტომ გახდა უმთავრესი რეფლექსია ანუ ის, რაც ასე ძალიან გვაკლდა.
მათ შორის, პოეზიაშიც.
თავისუფალი ლექსი კი თითქოს სწორედ ამისთვისაა ზედგამოჭრილი, თავისი არალოზუნგურობით, თავისი თხრობითი კილოთი, თავისი “არაპოეტური” თემებით. თავისუფალი ლექსის თემა შეიძლება გახდეს როგორც კარტოფილის ამოღება (ბესიკ ხარანაული), ასევე, ვთქვათ, ყოვლად ჩვეულებრივი კოვზები (ნუგზარ ზაზანაშვილი) ან მეტეოროლოგიის გამიჯვნა პოეზიისაგან (შოთა იათაშვილი) თავისი შესანიშნავი შედეგებითურთ.
ერთი სიტყვით, ქართულ პოეზიაში დღეს სწორედ იმ ლექსის გამარჯვებას ვხედავთ, რომელსაც გასული საუკუნის 80-იან წლებში დიდი ვაი-ვიშითა და წვერთაგლეჯით იწუნებდნენ ჩვენებური ნარცისიზმის ადეპტები.
არადა ერთ რამეში მართლები აღმოჩნდნენ: სანთლითაც რომ ეძებოთ, ვერც ნინო დარბაისელთან, ვერც მაია სარიშვილთან ან ზვიად რატიანთან, ვერც გიორგი ლობჟანიძესთან ან ლელა სამნიაშვილთან ერთ სტრიქონსაც ვერ იპოვით, თავმოყვარე თამადამ რომ გამოიყენოს სადღეგრძელოს გზნების ასაწევად და სუფრის წევრთა გულების ასაჩქროლებლად.
მაგრამ ეს თამადების პრობლემაა.
სხვამხრივ ყველაფერი რიგზეა.
ვისაც ამაში ეჭვი ეპარება, მალხაზ ხარბედიას საავტორო ანთოლოგიაში ჩაიხედოს.

© “წიგნები _ 24 საათი”

სატკბილეთის ქვეყანა

ირმა მალაციძე, სატკბილეთის ქვეყანა. რედაქტორი მარინე ბედოშვილი, ილუსტრაციები ია გიგოლაშვილისა. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2004.

წიგნს დიდ-პატარისათვის თვალში მოსახვედრი ლამაზი ყდა აქვს, ამიტომაც არ გამკვირვებია, როცა მაღაზიაში, თაროსთან მდგარს მომესმა “ეს წიგნი მინდა” და ხელმა “სატკბილეთის ქვეყანა” თაროდან აიღო. დამაინტერესა, მოვბრუნდი და ვკითხე, როგორ შეარჩია მეთქი და ყდითო, მიპასუხა მშობელმა, კითხვა ჯერ არ იცისო.
სილამაზეა ის, რასაც ადამიანი, ყველა ასაკში, გვერდს ვერ აუქცევს.
“სატკბილეთის ქვეყანას” სათაურიც მიმზიდველი აქვს. ისიც კი, ვისაც ტკბილ გემოს მწარე, ან ცხარე ურჩევნია, არ უარყოფს, რომ სიტყვა “ტკბილს” მხოლოდ დადებითი ემოცია აქვს. განსაკუთრებით კი ბავშვისთვის ძალიან ბევრს ნიშნავს. ერთი ფსიქოლოგიური ტესტია, სადაც ასიდან ოთხმოცდაცხრამეტი ბავშვი შეკითხვას ერთნაირად პასუხობს – “ტკბილი” შეიძლება მხოლოდ კარგი იყოს.
მწერლის მიერ დარქმეული ზღაპრის სათაური მკითხველისთვის ყოველთვის განწყობის შემქმნელია და ამ მხრივაც ავტორის “განზრახვაზე” ლაპარაკობს – ეს ბავშვებისთვის დაწერილი ზღაპარია. ხშირად გვითქვამს კარგი საბავშვო წიგნი უფროსებისთვისაც კარგი საკითხავიაო, მაგრამ ამ შემთხვევაში წიგნი საბავშვოა. ბავშვებს კი ყველაფერი თავისი უფრო უყვართ, ვიდრე უფროსებთან გაზიარებული – სხვადასხვა ზომის ხუთი ერთნაირი ნივთიდან ისინი იმას ირჩევენ, რაც მათი ზომისთვის უფრო შესაფერისია. შინაარსითაც ის ამბავი უყვართ, რაც კარგად მთავრდება, მაგრამ მსვლელობა აუცილებლად დაძაბული უნდა იყოს, გაზადაგზა წინააღმდეგობები, საშიშროებები უნდა ჩნდებოდეს, რაც, უფროსებისგან განსხვავებით, ბავშვს კიდევ უფრო უმტკიცებს კეთილი დასასრულის რწმენას და ამბის ბოლოს სურვილი უჩნდება, ნეტავ კიდევ გაგრძელებულიყოო. “სატკბილეთის ქვეყნის” წაკითხვა შვილებისთვის მშობლებს არაერთხელ მოუწევთ, ისევე, როგორც ერთი და იგივე ზღაპრის მრავალჯერ მოყოლა უწევთ.
სატკბილეთის ქვეყნის ამბავი კი მოგვითხრობს ერთი ქვეყნის, სატკბილეთის ცხოვრებაზე, სადაც ობოლი ბიჭები და გოგონები ქუჩის ამარა არ რჩებიან, სადაც მეფე-დედოფალი ისეთი კეთილები და სამართლიანები არიან, რომ ერთადერთი ქალიშვილის არჩევანსაც, ცოლად გაჰყვეს ღარიბ მოხეტიალე მუსიკოსს, სიხარულით იღებენ.
ამ ზღაპარში კეთილი და ბოროტი გამუდმებით უპირისპირდება ერთმანეთს – სამწერეთის მეფე სატკბილეთს ესხმის თავს, ვეზირი არვინგაგვიგოსი მეფის წინააღმდეგ შეთქმულებას აწყობს, აფთიაქარ ალთეუსის ჯადოსნური წამალი მეფე ნესტარ მეორეს და დედოფალ ზაზუს რამდენიმე საათით კეთილ ადამიანებად აქცევს… მუსიკოს ლინოვიოს მეგობრობა და ხელოვნება ეხმარება, რომ ნაღვლიანი მეფის ასულის გული და ხელი მოიპოვოს. ამ ზღაპარში არის ბევრი შიში, ბევრი განსაცდელი, რომელსაც გმირები მკითხველთან ერთად ძლევენ. ზღაპარში სამართლიანობის და უსამართლობის გამუდმებული ჭიდილი სამართლიანობის გამარჯვებით მთავრდება.
ბავშვისთვის იოლად აღსაქმელია ავტორის მიერ სახელების დარქმევის პრინციპი: ვერაგი ვეზირი არვინგაგვიგოსი, ასეთივე ვერაგი დონ კაკტუსო და მისი შვილები სუსხია და ეკლინა, კეთილი დედოფალი მარმელადინა და მეფე კარამელიუსი, კეთილი გოგონა ვარდია, პრინცესა რაფაელა, გადია ფუნთუშინა, რომელიც მსუქანი უკეთილესი გადიაა, ხარაზი ლანჩა, ბიჭუნა ნიგო, რომელიც ნიგვზის, როგორც ტკბილეულის მეტად გაგემრიელების უტყუარი საშუალებაა, ბოროტი მეფე ნესტარ მეორე.
თუმცა მცირე უყურადღებობები ავტორს მაინც გაპარვია, მაგალითად – ამურთუხუცესი ახ-ოხი ბავშვისთვის გაუგებარი, აუხსნელი სახელი იქნება.
ზღაპარი პირველი პირისგან არის მოთხრობილი, რაც ბავშვებს ძალიან უყვართ – იმათაც ვისაც სხვა უკითხავს და იმათაც, ვინც თავად კითხულობს – ჩნდება შეგრძნება, რომ ამბავს თვითმხილველი უამბობს და ამით ამბავი კიდევ უფრო ნამდვილდება. ბავშვებს არ უყვართ, როცა უფროსები ეუბნებიან ისეთ სიტყვებს, როგორიცაა “ამბობენ”, “ნათქვამია”, “თურმე” ან “როგორც გვიამბობენ”. ისინი ისეთი რეალისტები არიან, რომ უმალ დაიჯერებენ, დონ კაკტუსო ბოროტი კაცია იმიტომ, რომ ეკლიანი სახელი ჰქვია, აბა ხელი მოჰკიდე კაკტუსს, ნახავ რამდენი ხლაფორთი გექნება. ისიც სჯერათ, რომ გოგონა ვარდიას კარგის მეტი არაფრის გაკეთება არ შეუძლია, ვერც ჭიამაია შეძლებს ვინმეს გულის ტკენას, მაგრამ მეფე ნესტარ მეორე კეთილი ძალა რომ არ იქნება, ამის მისახვედრად მისთვის ზღაპრის წაკითხვაც არ ღირს. ამ ზღაპარს ბავშვი იმისთვისაც წაიკითხავს, რომ კიდევ ერთხელ იზეიმოს კეთილისგან ბოროტის ძლევა, სიყვარულის და მეგობრობის გამარჯვება და ახალი სასიცოცხლო ძალით აივსოს.
“სატკბილეთის ქვეყანა” კარგი ზღაპარია, უბრალოდ, ის არ იწყება სიტყვებით “იყო და არა იყო რა, დიდი ხნის წინათ…” და არ მთავრდება “ჭირი იქა ლხინი აქათი” მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს საავტორო ზღაპარია.

© “წიგნები – 24 საათი”

ყოფილთა ცხოვრების ესთეტიკა

ირაკლი სამსონაძე, ყურთბალიში (მცირე რომანი). წინასიტყვაობა ანდრო ბუაჩიძისა, რედაქტორი მალხაზ ხარბედია. ყდაზე ლევან ხერხეულიძის ფოტოები. თბ. “არეტე”, 2004.

თავდაპირველად უნდა ითქვას, რომ ირაკლი სამსონაძე უშეღავათო შემოქმედია, მისი ყველა ტექსტი მკაცრი რეალობის მხატვრულ ინტერპრეტაციას წარმოადგენს და ხანგრძლივ შთაბეჭდილებად გვრჩება.
“ყურთბალიში” იმპერიის ნანგრევებში მოყოლილ ხალხსა და ქვეყანას ეხება, მისი მკაცრი რეალიზმი სულისშემძვრელი და ნაღვლიანია. მასში ყველანაირი ადამიანური განცდაა ფოკუსირებული, თითქმის ყველა ახლო წარსულის მნიშვნელოვანი მოვლენაა გახსენებული და ცხოვრების მდინარების კვალდაკვალ ნაჩვენები. “ყურთბალიში” ქაოსის ქმნილებაა, დაშლილი საზოგადოების წუხილია წესრიგსა და სამართლიანობაზე.
ირაკლი სამსონაძე გვიწერს მხატვრულ ტექსტს “ყოფილებზე” და თავის თავს მისსავე ცენტრში მოიაზრებს, ეს არის “ყოფილი მწერლის ცხოვრება ყოფილების საზოგადოებაში”. მოქმედების თანამიმდევრობაც ქაოტური დროის შესაფერია, ერთ-ერთი გმირი სამივე ომში დამარცხების შემდგომ იარაღს გაყიდის და კონტრაბანდისტობას იწყებს.
პირველ პირში თხრობას ყოველთვის ახლავს ხოლმე ერთგვარი დუნე განვითარება სიუჟეტისა, მაგრამ ირაკლი სამსონაძის რომანსა თუ მოთხრობაში ამგვარი თხრობის უხერხულობანი სურათთა მონაცვლეობით არის დაძლეული. შთამბეჭდავია მსჯელობა “ყოფილთა” ამქარზე, როცა ყველაფერი შექცეული და გაუკუღმართებულია, როცა მართლაც დაირღვა “დროთა კავშირი” და ყოველი დილა “დაღლილობით იწყება”…
ტაქსის მძღოლი – ყოფილი მშენებელი
სამშენებლო ფირმის მეპატრონე – ყოფილი ექიმი
პოლიტიკოსი – ყოფილი სპორტსმენი
ვაჭარი – ყოფილი გლეხი
წვრილი კონტრაბანდისტი – ყოფილი მწერალი…
“ყოფილი” ადამიანების თემატიკამ ქართული მწერლობა რამდენიმეჯერ მოიცვა, ეს იყო საფუძვლიანი განსჯისა და ყურადღების საგანი გასული საუკუნის პირველ ნახევარში, ეს ახლაც საგანგებო ყურადღების ღირსია. ყოფილი ადამიანი ამაზრზენად ჟღერს და სწორედ ამის გამო არის მნიშვნელოვანი მის არსში გარკვევა. ირაკლი სამსონაძე სწორედ “ყოფილების” შესწავლას ცდილობს, საგანგებოდ ინტერესდება ამ პრობლემით და უწინარესად საკუთარი პიროვნების შეცნობას ცდილობს.
“ყურთბალიში” ოჯახის განცალკევებაზეცაა, როცა დედა იძულებულია ცალკე გავიდეს და შვილისა და რძლის გარეშე მოიწყოს თავისი სადგომი. შვილს არ შეუძლია აიძულოს ორი ძვირფასი ქალი ერთად ცხოვრებაზე დაითანხმოს, მას ეს სურს და არც სურს, საბოლოოდ ყველაფერს ოჯახის მთავარ “კრუხად” ქცეული მეუღლის, ქეთინოს ნება წყვეტს და იქმნება ის რეალობა, რასაც ირაკლი სამსონაძე გვაწვდის. ასეთია ცხოვრება, ასეთები ვართ ჩვენ დღეს, ასეთები არიან ჩვენი მამაკაცები და გადაჭრით ვერავინ იტყვის, ცუდია ეს თუ კარგი.
ირაკლი სამსონაძის პერსონაჟს ყველაფერს ინერტული ყოფა და სიმშვიდე ურჩევნია. ასეთი ფუფუნება სრულიად ზედმეტი ჩანს მისი პატარა ოჯახის ცხოვრების ფონზე. ქაოსი და არამდგრადი “გარდამავალი პერიოდი” აქტიურ მოქმედებას მოითხოვს, თავად მწერალი და ინტელექტუალი იძულებული ხდება, “მისდიოს დროს” და “იყოს სოფელში”… მწერალს, შემოქმედს, მჭვრეტელს “ტვირთად” აწევს ყოფიერების ხუნდი – საკუთარი ოჯახი. მეორდება მრავალჯერ ჩავლილ-ჩასავლელი, რომელიღაც მზიამ აუცილებლად უნდა შეაგდოს ყოველდღიურობის ბილიკზე რომელიღაც მინდია. ამ მინდიამაც უნდა იომოს, უნდა დამარცხდეს, უნდა დაემორჩილოს ქალის მაცდურობას და აიკიდოს თავისი წილხვდომილი “ბუწუწაქსოვილიანი ტომარა”. ირაკლი სამსონაძის “ყურთბალიშის” უმთავრესი ღირსებაა ისიც, რომ მას მთლიანობაში ჰყავს წარმოდგენილი თავისი ქვეყანა, მისი იმპერიიდან თავდაღწევის შემდგომი არსებობა.
კონტრაბანდისტობა იძულებითი ნაბიჯია უმეტესობისთვის და რახან იძულებითია, შედეგებსაც მიზერულს იძლევა. ამგვარი “ზარმაცი” კონტრაბანდისტები “ზარმაცად მდგომი ბლოკპოსტებისთვის” ორლარიანებს იმარაგებენ. ძირითადად ამგვარი ცხოვრებაა ნაჩვენები, მაგრამ არც დიდი “გაქანების” საქმოსნების ნამოღვაწარია დავიწყებული, მათ ორლარიანების მომარაგება არ სჭირდებათ და “ბლოკპოსტებიც” ლიფსიტებისთვისაა გათვლილი. ესენი სხვაგვარი კონტრაბანდისტები არიან, სხვა მფარველები ჰყავთ და სხვა პრობლემები აწუხებთ. ამ ორბიტაზე ყურთბალიშის ხიბლი არ ვრცელდება, მისი სიმბოლიკა არ მოქმედებს, მემკვიდრეობითობის და ტრადიციის სიმყარის შეგრძნება მათ სისტემაში მხოლოდ ფულთან არის დაკავშირებული. ყოფიერების არსიც იმაში მდგომარეობს, რომ ასეც უნდა იყოს, უნდა გვქონდეს ყველანაირი მაგალითი, უნდა გვყავდეს ყველანაირი ხალხი, უნდა განვიცადოთ მარცხის სიმწარეც და გამარჯვების სიხარულიც. ირაკლი სამსონაძის “ყურთბალიში” ყოველივე ამას შეიცავს, იგი მარტო შავი ყოველდღიურობის კონტექსტში როდი ჯდება, მასში არის გააზრება ადამიანური ბუნების სხვადასხვა გამოვლენის, მეგობრობისა და თანადგომის სიწრფელის, სინანულის და შთამომავლობის გადარჩენის.
მეგობრობისა და თანალმობის პლასტს ვახოს პერსონაჟი წარმართავს. ვახო არის ამამოძრავებელი ჩვენი მთხრობელი გმირის, რომელსაც ყველაფერს ტელევიზორთან ჯდომა და კარგი ამბის მოლოდინი ურჩევნია. ბოლოს ისიც იძულებული ხდება, აჰყვეს ვახოს და რადიკალურად შეიცვალოს ცხოვრების ნირი. იძულება და აუცილებლობა ამ შემთხვევაში თანასწორუფლებიანი ცნებებია, მათი ერთიანობა მართლაც შთამბეჭდავად აისახა ტექსტში.
ირაკლი სამსონაძის ნაწერის დამაჯერებლობას ხელს უწყობს სხვადასხვა მოვლენათა ცვალებადობა. გარეთ გასული მწერალი მხოლოდ საშოვარზე როდი გადის, ამით იგი ფსკერის მრავალგვარობას ეზიარება, ეცნობა მანამდის განუცდელს. ალღოს უღებს მიუღებელს და ადრე წარმოუდგენელს.
ფსკერიც ორგვარია ირაკლი სამსონაძის “ყურთბალიშში”, ერთნი იძულებით არიან მასზე განრთხმულნი, მეორენი უბრალოდ არც იცნობენ სხვაგვარ არსებობას, ანუ “ძროზე” ერთუჯრედიანნიც და მოაზროვნენიც თანაბრად ცხოვრობენ, ფსკერის ცხოვრებას ოცნებები ალამაზებს, იმედი ასულდგმულებს და შედარებით გასაძლისს ხდის. ვისაც იტალიური კინემატოგრაფის ნეორეალიზმი ახსოვს, ძალიან კარგად გაიგებს პოსტსაბჭოური ქვეყნების პირქუშ მომხიბვლელობას. ირაკლი სამსონაძე ძალიან მისანდო და უბრალო შემოქმედია, მისი პოზა არ არის ძალდატანებითი, იგი არ აწუხებს მკითხველს, მას შეუძლია შეინარჩუნოს პიროვნულ-შემოქმედებითი ინდივიდუალიზმი და ისე აუბას მხარი დროის მოთხოვნებს.
კიდევ ერთი დასამახსოვრებელი სიმბოლოა “ყურთბალიშში” – გმირს ერგნეთში მიაქვს ბუწუწა ქსოვილისგან შეკერილი ტომარა, მასში ათავსებს წიწიბურას, სხვადასხვა პროდუქტს და უნაწილებს ჯიხურებში ლეილას, მაკასა და დარეჯანს. დროთა განმავლობაში ტომარა სიმბოლოდ იქცევა, სადაც მოქცეულა გმირისთვის ძვირფასი წარსული, ასევე ძვირფასი აწმყო და მომავალი. ტომარა მოუცილებელი რამ ხდება მწერლისთვის, იგი მისი სიზიფეს ლოდია, აკიდების დღიდან მშობლიური. ვახო (ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟი) ვეღარ უძლებს, მწერალი იტანს, ერთს არც ცოლი ჰყავს და არც შვილი, მეორეს ორივე ჰყავს და დამატებით დედის მხარდაჭერაც ეგულება. ვახომ სამივე ომი წააგო, მწერალმა სამივე განიცადა, მაინც სამივეს ომს ვეძახით, თორემ სინამდვილეში როგორ იყო და რა იყო, მხოლოდ ყველაფერში გარკვეულმა და წილდებულმა აფთრებმა უწყიან.
იმპერიამ ვეღარ შეძლო შეგუებოდა გარდუვალობას, მასებმა ვეღარ გაუძლეს იმპერიის დამთრგუნველობას, უკმაყოფილებამ და ბოღმამ წალეკა ადამიანური გრძნობები და ამ ქაოსში სულ მიგვავიწყდა, როგორ მოვიპოვეთ ყველაზე ძვირფასი და ხანგრძლივ ნაოცნებარი დამოუკიდებლობა. ჩვენი “შესაქმის წიგნი” თავიდან იწერება.
ირაკლი სამსონაძე თამამად შეიძლება ჩაითვალოს ქართული ნეორეალიზმის ერთ-ერთ შემოქმედად, რადგან მან პოსტსაბჭოური საქართველოს უტყუარი და ზუსტად ფოკუსირებული ტექსტები შექმნა. მისი “ყურთბალიში” მართალი და შთამბეჭდავია, სწორედ ამიტომ აირჩია იგი “არეტემ”.

© “წიგნები – 24 საათი”

ათი ამერიკელის გულისფეთქვა

ათი ამერიკელი. ნოველების კრებული. შემდგენელი როსტომ ჩხეიძე, რედაქტორი თამაზ ნატროშვილი, მხატვარი კარლო ფაჩულია. თბ. “მერანი”, 2004.

ქართველმა მკითხველმა ახლახან კვლავ იხილა მცირე ფორმის ამერიკული პროზის საუკეთესო ნიმუშები. “ათი ამერიკელი” – ასე უწოდა წიგნის შემდგენელმა, მწერალმა როსტომ ჩხეიძემ კრებულს, რომლეშიც შევიდა ცნობილ სპეციალისტთა მიერ სხვადასხვა წელს შესრულებული თარგმანები. ამერიკული მწერლობის მოყვარულები ინტერესით გაეცნობიან ედგას პოს, სკოტ ფიცჯერალდის, ერნესტ ჰემინგუეის, ტომას ვულფისა და სხვათა ნაწარმოებებს. ზოგიერთ ავტორთან, როგორიცაა მაგალითად, ედუარდ ჰეილი, მათ ქართულ ენაზე პირველად შეხვედრის სიამოვნება ელით.
დღეს, ღია საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი ცხოვრების წესის დამკვიდრების ფონზე, დასავლეთისკენ სწრაფვის რთულსა და არაერთგვაროვან პროცესში, წიგნში გაერთიანებული, კარგად ნაცნობი მოთხრობები, შესაძლოა, მკითხველმა სულ სხვაგვარად აღიქვას; ამერიკულ მწერლობაში დამკვიდრებულ ლიტერატურულ მეთოდსა თუ იდეურ-ესთეტიკურ ხედვას სხვა დატვირთვა მიანიჭოს.
თანამედროვეობის თვალსაწიერიდან დანახული, უწინ ნაკლებად ცნობილი, ანდა მხოლოდ წარმოდგენაში არსებული სამყაროს ინტერპრეტაცია ამერიკელ ავტორთა მიერ, ჩვენს დინამიურ და გახსნილ ეპოქაში, მართლაც რამდენადმე განსხვავებულ ემოციურ მუხტს ბადებს და წინა პლანზე წამოწევს ისეთ იდეურ პლასტებს, რომლებიც საბჭოთა ეპოქაში ნაკლებ აქტუალური იყო. აღნიშნული კრებული ამ თვალსაზრისითაც იმსახურებს ყურადღებას და უთუოდ მიიზიდავს ლიტერატურის მოყვარულებს…
გასული საუკუნის სამოციანი წლების მკითხველს კარგად ემახსოვრება “ცივი ომის” ხანაში ამერიკული მწერლობის ზოგიერთი ნიმუშის რუსულ თარგმანებთან ზიარების ნეტარი წუთები. პირველი წარმატებული ცდები, თითქმის იმავდროულად, ქართულ ენაზეც გამოჩნდა. მახვილ თვალს არ გამოჰპარვია, უმთავრესად, ცენზურაგამოვლილ ნაწარმოებებთან რომ ჰქონდა საქმე და ვრცელი კუპიურები ეშხსა და ლაზათს უკარგავდა ავტორისეულ ნააზრევს. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მაინც ძალზე მნიშვნელოვანია თავად ფაქტი, რომ საზოგადოება მანამდე უცნობი, სრულიად განსხვავებული მწერლური ექსპერიმენტის, სუბიექტური ხედვის, გარესამყაროსთან, საზოგადოებასთან პიროვნული იდენტიფიცირების ორიგინალური ფენომენის მომსწრე გახდა.
სინამდვილის პროეცირების ეს უაღრესად საინტერესო ლიტერატურული ცდები, თავბრუდამხვევი ხასიათების მრავალფეროვნებით, ადამიანის სულში წვდომის უნარითა და მასშტაბებით, გენიალური სისადავითა და მეტაფიზიკური ფანტაზირებისაკენ სწრაფვით, ბევრს, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდებს, ანდამატივით იზიდავდა.
ინტეგრაციის პროცესის გაღრმავებამ და “აკრძალული ხილის სინდრომისგან” გათავისუფლებამ, შეიძლება ითქვას, სხვაგვარად წარმოაჩინა “ათი ამერიკელიც”, რომლის გამოცემაც ლიტერატურული ცხოვრების მოვლენად იქცა.
როსტომ ჩხეიძის შესავალი წერილი, “ბილიკები ჯადოსნურ ტყეში”, ამერიკულ მწერლობაზე დამოუკიდებელ ნაშრომად რომ მოიაზრება და ნებისმიერ სამეცნიერო კრებულს დაამშვენებდა, ორგანულად ერწყმის კრებულს. ამასთან, იგი საუკეთესო გზამკვლევია გასული საუკუნის დასავლეთში მოღვაწე ავტორთა შემოქმედებით თავისებურებების, მწერლური ოსტატობის, ადამიანისა და ყოფიერების მოაზრების – ყველა იმ თვისებათა აღქმის პროცესში, რამაც თავის დროზე საბჭოთა მენტალიტეტი საფუძვლიანად შეცვალა და, ფაქტობრივად, სათავე დაუდო ღირებულებათა გადაფასებას.
ეს არის “ტრაგიკული სულისკვეთება”, ხან უკიდურესობამდე მიღწეული, ხანაც უფრო შეფარული და ქვეტექსტებში ნაგულისხმევი”… შენიშნავს როსტომ ჩხეიძე კრებულის კომპოზიციურ სტრუქტურაზე მსჯელობისას. … “სასოწარკვეთა, მიუსაფრობა, ჩიხში მომწყვდეული ადამიანის ამაოება ფარავს ყველაფერს და მოგანატრებს სხვა ამერიკის სურათთა ხილვასაც – ლაღი იუმორის, თავბრუდამხვევი სიხალისის, მახვილგონივრული კომიზმის ემბაზში ამოვლებული ამერიკისა, ლამის გაბმულ სიხარულად რომ მოგვაჩვენებს ქვეყნიერებას. თუმცა მკაფიოდ მაშინაც ვერ შეიგრძნობ, ეს მართლა სინათლეა თუ… მისი ციაგი”.
“გაბმულ სიხარულად რომ მოგვაჩვენებს ქვეყნიერებას” – ამერიკული მწერლობის, ზოგადად, კულტურის განაშრევებში განფენილ ამ ზედმიწევნით ადამიანურ თვისებაზე აქცენტირება ამძაფრებს მკითხველის ინტერესს კრებულის მიმართ. კარგად გვიჩვენებს, რაოდენ ტევადი, მრავალმხრივი და მრავლისმომცველია თავად ცნება “ამერიკული ლიტერატურა”, მსოფლიო ცივილიზაციის ბედნიერ პირმშოს, გიგანტური ნაბიჯებით მიმავალ გოლიათს რომ მოგვაგონებს.
“რომაელები თავიანთ დროშებს ეთაყვანებოდნენ; დროშებზე კი არწივი ჰქონდათ გამოსახული. ჩვენს დროშას არწივის მხოლოდ ერთი მეათედი – დოლარი წარმოადგენს (ამერიკული ოქროს ათდოლარიანი მონეტა. ქ.ტ.), მაგრამ ამ ნაკლს გაათმაგებული ლოცვით ვივსებთ”, ირონიულად შენიშნავდა ედგარ პო თავის ერთ წერილში 1849 წელს.
ევროპა მუდამ შეუნელებელი ინტერესით აკვირდებოდა და სწავლობდა იმ ადამიანთა ყოფასა და ფსიქოლოგიას, რომელთა კერპად ქცეულ სიმბოლოს – დოლარს, ედგარ პო, ამერიკის ერთი ღირსეული შვილი, ასე ზუსტად ახასიათებს და რომლის დიადი ძალმოსილებაც, გარდა საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა, არცთუ მცირე, ასპარეზისა, ამერიკულ კულტუროლოგიურ სივრცესაც მთელი სიგრძე-სიგანით განმსჭვალავს.
კრებულში “ათი ამერიკელი” თავმოყრილ მოთხრობებს სწორედ ამ სამყაროში შეჰყავს მკითხველი და ერთგვარად უადვილებს ისეთ ფასეულობებში გარკვევას, რომლებიც დაეხმარება, უკეთ “ჩაწვდეს ამერიკის სულს”. შესაბამისად, საკუთარ თავში ხელოვნური, ყალბი დანაშრევები აღმოაჩინოს და ზნეობრიობის შკალაზე მათ სათანადო ადგილი მიუჩინოს.
ადამიანის სულის ფაქიზ მიმოხრას კი სამშობლოს სიყვარულზე უფრო ნაღდი, პოზიტიური, წმინდა და ფასეული რა შეიძლება ასაზრდოებდეს…
ჩვენთვის მანამდე უცნობი ავტორის, მე-19 საუკუნის მწერლის, ედუარდ ჰეილის (Hale) მოთხრობა “უსამშობლო კაცი”, რომელიც ჰკრავს და ამთლიანებს “ათ ამერიკელს”, მართლაც განუმეორებელია ჭეშმარიტ ღირებულებებში წვდომისა და, ამ პროცესთან უშუალოდ გადაჯაჭვული, ადამიანური დრამის მხატვრული ტრანსფორმირების თვალსაზრისით.
ფილიპ ნოლანის, ერთი ძალზე უცნაური ბედის მქონე ამერიკელის – რომელიც ნახევარ საუკუნეზე მეტხანს იყო “უსამშობლო კაცი” მხოლოდ იმის გამო, რომ მისი ქვეყანა მისივე იდეალისგან რადიკალურად განსხვავდებოდა და ეწადა იგი სულ სხვაგვარი ეხილა – თავს დატრიალებული უჩვეულო ამბები, ავტორის მიერ სულისშემძვრელ დრამად მოიაზრება. მკითხველის თვალწინ თანდათან მწიფდება ზედმეტი თავდაჯერებითა და ეგოცენტრიზმით შეპყრობილი ადამიანის კატასტროფული პიროვნული მარცხი…
მოთხრობა, მრავალ მწერლურ ღირსებასთან ერთად, ფანტაზირების გასაოცარ ნიმუშსაც წარმოადგენს. ჰეილი გვთავაზობს ისეთ მხატვრულ მოდელს, რომელსაც, სიუჟეტის სიმძაფრითა და ფაბულის უჩვეულობით, ლიტერატურის ისტორიაში, შეიძლება ითქვას, ანალოგი ძნელად დაეძებნება.
შემთხვევითი არ არის ის გარემოება, რომ თამაზ ნატროშვილის მიერ ქართულ ენაზე პირველად თარგმნილ და “ჩვენს მწერლობაში” დაბეჭდილ ამ ნაწარმოებს საზოგადოების შეუნელებელი ინტერესი და მრავალი გამოხმაურება მოჰყვა. განსაკუთრებით ახალგაზრდებმა იაქტიურეს და ამავე გაზეთის ფურცლებზე გამოხატეს პირუთვნელი აზრი “უსამშობლო კაცისა” და იმ გულისფეთქვის მიმართ, რომლის ამამაღლებელ და განმწმენდ თავისებურებას ვერავითარი, თუნდაც საზოგადოების კეთილდღეობისაკენ მიმართული, გამოცდილ პოლიტიკოსთა შორს გამიზნული იდეა ვერ ჩაენაცვლება მანამ, ვიდრე ათასობით ადამიანთა სულებში ამაყად იფრიალებს არწივგამოსახული, საუკუნეებგამოვლილი დროშები…
– “ხოლო სამშობლო… ხოლო ეს დროშა (ხელით მანიშნა გემისკენ)… არასოდეს შემოგეპაროს გულში სხვა ოცნება, გარდა იმ ოცნებისა, ემსახურო მას, როგორც გიბრძანეს, თუნდაც ამ სამსახურმა ათასი ჯოჯოხეთი გამოგატაროს. და რაც არ უნდა მოხდეს, ვინც არ უნდა გაამოს ანდა დაგამციროს, არასოდეს შეხედო სხვა დროშას”… ამ სიტყვებს სასოწარკვეთის მორიგი შეტევის ჟამს წარმოთქვამს ნოლანი – ერთ დროს სამშობლოს უარმყოფელი კაცი.
მაგრამ, ამჯერად, ნოლანის პრობლემას მოვწყდეთ და სხვა ეპოქაში გადავინაცვლოთ. ვნახოთ, რას უმზადებს ბედისწერა საზოგადოებრივი და პოლიტიკური ცხოვრების სხვა სიბრტყეზე მოხვედრილ, მეოცე საუკუნის ამერიკელ მწერალთა ძალისხმევით, ჩენთვის ასე ახლობლებად ქცეულ პერსონაჟებს.
ტომას ვულფის მოთხრობა “დაკარგული ბიჭი”, ერთ-ერთი საუკეთესოა მწერლის შემოქმედებაში. ბუნებრივია, რომ კრებულის შემდგენელს, როსტომ ჩხეიძეს, ამ ნაწარმოების მკითხველისათვის კიდევ ერთხელ შეთავაზების სურვილმა სძლია და მას ათ ამერიკელს შორის საპატიო ადგილი მიუჩინა.
ჯერ კიდევ ამ ოციოდე წლის წინ, ამერიკული ლიტერატურის ცნობილმა მკვლევარმა, ციალა თოფურიძემ დაგვაახლოვა ტომას ვულფის უაღრესად სიმპათიურ გმირთან, გროვერთან და სამუდამოდ დაგვიტოვა ყველასაგან გამორჩეული ბიჭის სააქაოდან ნაადრევად, უაზროდ და უმოწყალოდ გაქრობის სევდა.
მწერლის განუმეორებელ სტილსა და ღრმა ფსიქოლოგიზმს უნდა მივაწეროთ ის გარემოება, რომ შოკოლადის დანახვისას უნებლიეთ წარმოგიდგება ტკბილეულობის მაღაზიის ვიტრინაზე ცხვირმიჭყლეტილი ბიჭის, გროვერის სურვილით აღსავსე, დიდრონი თვალები და, ფიქრით იმ ადამიანებს გადაევლები, შოკოლადივით ტკბილ-მწარე ცხოვრების ფიალიდან მცირეოდენი, თანაც დამადლებული ყლუპი რომ ერგოთ; სიცოცხლის წყურვილით პირთამდე სავსენი, “დროის ხილვასა” და ბოლომდე შეცნობას ესოდენ ადრეულ ასაკში, სიყმაწვილეშივე ჯიუტად რომ ცდილობდნენ.
გულისტკივილით კითხულობ გროვერის დედის სიტყვებს, რომელსაც თითქოს ძალზე უჭირს შვილების გარჩევა, მაგრამ მაინც, ვინ იცის, უკვე მერამდენედ შეახსენებს მათ: – ეჭვი არ მეპარება, შესაფერი ჭკუაცა გაქვთ და განსჯის უნარიც… მაგრამ გროვერი! გროვერს ყველაფერი ეგ იმთავითვე ჰქონდაო!..
რატომ იკარგებიან უდროოდ ასეთი ბიჭები, ცხოვრების გარიჟრაჟზე რა კანონზომიერებით, ბედის რა ირონიით იწირებიან… ამგვარ თავსატეხ, მარადიულ კითხვას უტოვებს მკითხველს მწერალი ერთი, თითქოსდა ჩვეულებრივი, ამერიკელი ბიჭის თავგადასავლის მოთხრობისას…
ამერიკელი მწერლის მიერ აქცენტირებულ დილემაში გარკვევას, თითქოს თავის თავშივე რომ შეიცავს პასუხს, დღენიადაგ ათასობით ფიქრებშემოჯარული ადამიანი ცდილობს. დრო ულმობლად მიქრის და, ისევ და ისევ, უმოწყალოდ ქრებიან გამორჩეული ბიჭები, ზოგჯერ კი მთელი თაობები. სახარებისეული ცნებაც, მოყვასის სიყვარული, უკეთილშობილეს ადამიანურ თვისებას რომ შეგვახსენებს, დროის ამ ულმობელ მდინარებაში სულ უფრო მეტი სიმძაფრით იჩენს თავს.
გროვერის მსგავსნი იქნებ ასე უდროოდ იმიტომაც მიდიან იმქვეყნად, რომ მათი დაკარგვით გამოწვეულმა განცდამ მოყვასის სიყვარული კიდევ უფრო გააღრმავოს, ეს გრძნობა არ ჩანავლდეს და არ ჩაიფერფლოს; გოლგოთის აღმართს შემდგარ ღვთიშვილის, გროვერისა და მის სულიერ მოძმეთა ხატმა – მაცხოვრის აჩრდილებად რომ დაგვტრიალებენ თავს – მოყვასის სიყვარული გაუმძაფროს – მათმა ხსოვნამ მძიმე გზასავალი შეუმსუბუქოს…
ამიტომაც შეახსენებს, ალბათ, ასე ხშირად დედა ცოცხლად დარჩენილ შვილებს გროვერს, თავის გამორჩეულ პირმშოს… ტომას ვულფი კი განსაკუთრებული სიყვარულითა და ექსპრესიით გვიხატავს უიღბლო ბიჭის სულისშემძვრელ ამბავს…
“ადამიანური ცხოვრების იმგვარი ნიმუშების მნიშვნელობას რომ ჩაწვდე, რომლებიც იმედს აღგიძრავს და გიბიძგებს, რომ მათ მიბაძო, უნდა გააცნობიერო, ყოველი გენიოსი, ჩენში აღფრთოვანებას რომ იწვევს, მხოლოდ დაოსტატებული მყვინთავია, რომელიც იმ ზღვას დაუფლებია, რომლის მარგალიტებით მოფენილი ფსკერი, უცილობლად, შენც გეკუთვნის” – რალფ ემერსონის მიერ პლატონის, შექსპირისა და მილტონის შემოქმედებით მემკვიდრეობაზე საუბრისას წარმოთქმული ეს სიტყვები თამამად შეიძლება მივუსადაგოთ იმ ათ ამერიკელს, რომელთა მოთხრობები ახალ კრებულში გაერთიანდა. ტომას ვულფი ამ ათეულში, უდავოდ, ერთი იმ სწორუპოვართაგანია, ვინც ღრმად გვახედებს მარგალიტებით მოფენილ, ცხოვრების უკიდეგანო ზღვის ფსკერში და მთელი თაობის ვნებებს თამამად და შეულამაზებლად გამოხატავს.
ამავე სიტყვებთი შეიძლება დავახასიათოთ “დიდი გეტსბის” ავტორიც, ფრენსის სკოტ ფიცჯერალდი, მწერალი, რომელმაც ტკბილი ცხოვრების აპოლოგიას სასტიკი განაჩენი გამოუტანა.
იმედგაცრუებისა და კრახის განცდის თემას ფიცჯერალდი წარმატებით აგრძელებს მოთხრობაში “ისევ ბაბილონი”, რომელსაც მკითხველი კარგად იცნობს ვალენტინა ტატიშვილის თარგმანით. ასე შევიდა იგი “ათ ამერიკელშიც”.
“დაკარგული თაობის” ვრცელი გალერეის ერთ-ერთი ყველაზე იმპოზანტური გმირი, ჩარლი, რომელიც მოწიფულობის ასაკში მტკიცედ გადაწყვეტს, საკუთარ ცხოვრებას გეზი უცვალოს, კვლავ ჩადის პარიზში – ღრეობის, ფუქსავატობისა და ბოჰემის ქალაქში, რომელიც ავტორისთვის ბაბილონთან ასოცირდება.
პარიზი, რჩეულ ქალაქთა შორის გამორჩეული, ერთ დროს ჩარლისთვის სამყაროს ცენტრს რომ წარმოადგენდა, სადაც შეეძლო უაზროდ და დაუფიქრებლად ეფლანგა ფული, მოპარული ველოსიპედით კი, შუაღამიდან გათენებამდე, “ვარსკვლავის მოედნის” გარშემო ექროლა სატრფოსთან ერთად, რათა ბოლომდე შეესვა ამქვეყნიური ცხოვრების ტკბილი ნექტარი.
მაგრამ გავა დრო და ჩარლიც “შეძრწუნდება და დაუსტვენს მის წყლულების შემხედვარე”. პარიზში ხელახლა ჩასული კარგად ხედავს ერთ დროს მისთვის უსაყვარლესი ქალაქის ნამდვილ სახესა და ყმაწვილკაცობის შეცდომებს, რწმუნდება, რაოდენ დიდია უაზროდ გაფლანგული დროისა და დაშვებული შეცდომების საზღაური. ცხოვრების ულმობელი კანონი ფიცჯერალდის გმირს მხოლოდ მცირეოდენ შანსს უტოვებს, რათა ის იდეალი განახორციელოს, რომლისკენაც შინაგანმა ხმამ და მწარე ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ უბიძგა. პატარა მშვენიერი არსების, ჰონორიას ოცნება, მამასთან ერთად, ერთ ჭერქვეშ იცხოვროს, ერთადერთი იმედიღაა, რომელმაც ჩარლის ძალა უნდა შემატოს და მისი პიროვნული რეაბილიტაცია მოახდინოს.
იმედი ყველაზე ბოლოს ქრება და ჩარლიც ფიქრობს, “ერთ მშვენიერ დღეს კვლავ დაბრუნდება. მთელი სიცოცხლე ხომ ვერ აზღვევინებენ საზღაურს…”
მოთხრობის დასასრულს სინათლის სხივი კვლავ აკიაფდება, ოპტიმისტური აკორდი გაჟღერდება და მკითხველიც იმედის თვალს გაადევნებს ჩარლისა და მთელი მისი თაობის მომავალს. აღსანიშნავია, რომ ფიცჯერალდის მიერ სიცოცხლის ბოლოს შექმნილ ნაწარმოებებში მომავალი კვლავ ეჭვის ქვეშ დგება. იმედის მცირეოდენი ნაპერწკალიც ქრება და უსასოობის განცდა ისადგურებს რომანში “ნაზია ღამე” და მოთხრობების ციკლში “აისის კაკუნი”. პიროვნული რღვევის თემას, რომელსაც ფიცჯერალდი ამ ნაწარმოებებით კვლავ უბრუნდება, კრიტიკის სამართლიანი შენიშვნით, ერთგვარ მახედ იქცევა და მწერალი, საბოლოოდ, “მის მიერ დაგებულ მახეში თავადვე ეგება”.
მაგრამ მკითხველი ვერასოდეს დაივიწყებს დახვეწილი მანერისა და ნახევარტონების დიდებულ შემოქმედს სკოტ ფიცჯერალდს, ადამიანს, ვინც ასეთი სითბოთი და თანაგრძნობით განგვაწყო ამერიკელთა მთელი თაობისა და მის სიმბოლოდ ქცეული საოცარი პერსონაჟის, ჩარლის მიმართ.
აი, ეს არის ცხოვრება, შეგვახსენებენ ამერიკელი მწერლები და მართლაც, ლიტერატურული შემოქმედება სხვა არაფერია, თუ არა მკაცრი რეალობის მხატვრული პროეცირების ფართე გზებისა თუ ვიწრო ბილიკების უსასრულო ძიება, რაც ასე რელიეფურად გამოიკვეთა ედგარ ალან პოს, სტივენ კრეინის, შერვუდ ანდერსონის, უილიამ ფოლკნერის, ჯერომ სელინჯერის, ჰენრი მილერის ნაწარმოებებში, რომლებმაც “ათი ამერიკელი” დაამშვენა.
მწერალ როსტომ ჩხეიძის პიროვნულ ღირსებასა და მაღალ კულტურაზე მეტყველებს ის ფაქტი, რომ გარდა წმინდა ლიტერატურული ფაქტისა, აღნიშნული კრებულის შედგენით, მან სხვა, არანაკლებ კეთილშობილი მიზანი დაისახა. ერთი მხრივ პატივი მიაგო ქართული მთარგმნელობითი სკოლის გამორჩეული წარმომადგენლის, ერეკლე ტატიშვილის ხსოვნას და მკითხველს მის მიერ შესრულებული ედგარ პოს “შავი კატის” თარგმანი შესთავაზა. მეორე მხრივ კი გვიჩვენა, წინამორბედთა მოღვაწეობა რა მყარი საძირკველია იმ საშური საქმის გასაღრმავებლად, რასაც კულტურული ურთიერთობები ჰქვია.
კრებულიდან ნათლად გამოიკვეთა ის გარემოება, თუ რაოდენ დინამიურად ვითარდება ამერიკული პროზის ქართულად თარგმნის ტრადიცია. როგორ იხვეწება დროთა ვითარებაში ქართული მთარგმნელობითი სკოლა, რა სიკეთე შეუძლია მოუტანოს ადამიანის სულიერი გამდიდრებისა და სრულყოფისათვის, სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბებისათვის სხვადასხვა ქვეყნის ლიტერატურათა ინტეგრაციის ინტენსიურმა პროცესმა.
წლობით დაგროვილ გამოცდილებას უკვალოდ არ ჩაუვლია. ძველი და ახალი პლეადის მთარგმნელთა – ციალა თოფურიძის, ვახტანგ ჭელიძის, პაატა და როსტომ ჩხეიძებისა და სხვათა და სხვათა დამსახურებაა, რომ დღეს, ისევე როგორც მრავალი წლის წინ, მკითხველი ინტერესით ეცნობა ამერიკული მწერლობის ნიმუშებს და ითავისებს ათი ამერიკელის სათუთ გულისფეთქვას, რასაც საკუთარ გულისთქმას სიყვარულით მიუსადაგებს.

© “წიგნები – 24 საათი”