ორჰან ფამუქი, “სტამბული”, მორინ ფრილის თარგმანი
Istanbul By Orhan Pamuk, translated by Maureen Freely Faber, 252 გვ.

ორჰან ფამუქის რომანები თურქეთში კარგა ხანია ბესტსელერად იქცა. ფამუქი საზღვარგარეთაც უდიდესი პოპულარობით სარგებლობს. მისი წიგნები დღეისათვის უკვე 20 ენაზეა თარგმნილი. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ თავის სამშობლოში მწერალს თაყვანისმცემელთა გარდა ოპონენტებიც საკმაოდ ჰყავს. ფამუქი ხომ იმ კალმოსანთა რიგს მიეკუთვნება, რომლებიც ხელისუფლების კრიტიკასა და თამამ პოლიტიკურ განცხადებებს არ ერიდებიან.
“წლების მანძილზე ვაკრიტიკებდი თურქეთის მთავრობას ხელოვანთა დევნა-დაპატიმრებისთვის, იმისთვისაც, რომ ქურთების პრობლემის გადაჭრას ძალისმიერი მეთოდებით აპირებდა, ვამხელდი მის ვიწრო ნაციონალიზმს,” – წერდა ფამუქი 1998 წლის დეკემბერში, როცა მან უარი განაცხადა სახელმწიფოს მიერ აღიარებული ხელოვანის პრესტიჟულ წოდებაზე.
ფამუქის ახალი რომანი “სტამბული” შეიძლება გარკვეულწილად მწერლის ავტობიოგრაფიულ თხზულებადაც ჩაითვალოს. რომანის შესახებ გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ რეცენზიაში ვკითხულობთ: “ადამიანის ბუნება შესაძლოა იწყებოდეს მშობლიური ქალაქის ბუნებიდან და პირიქით.” მწერალი მოჯადოებულია სტამბულის დაკარგული ფერებითა და წარსული დიდებით, ოღონდ ეს ბიზანტიური კონსტანტინოპოლის გამქრალი ხიბლი არ არის, ეს ისლამური ფასულობებია, ის, რაც მის ახალგაზრდობაში ჯერ კიდევ შემორჩენილი იყო. სტამბულის მაგალითზე კარგად იკითხება ისტორიული ქრონოლოგია.
ლაიტმოტივი, რომელიც არა მარტო ახალ რომანს, არამედ პრინციპში მთელ მის შემოქმედებას გასდევს, ბოსფორის სრუტეა. მრავლისმომსწრე ბოსფორი რომანის სიმბოლურ სახედ გვევლინება.
“გეოგრაფიული მდებარეობის თვალსაზრისით ჩვენ ევროპის ნაწილი ვართ, მაგრამ პოლიტიკურად?” – რიტორიკულად იკითხა ერთხელ და თავის კაბინეტში გაკრული რუკისკენ, კონკრეტულად კი, ბოსფორის სრუტისკენ, გაიშვირა ხელი, თურქეთს ორი სული აქვს, აღმოსავლური და დასავლური, – ამბობს ფამუქი, რომელიც, მიუხედავად თურქეთში მიმდინარე რეფორმებისა, მაინც ძველი რეჟიმის პატივისმცემელია და მისი ნოვატორულ-ექსპერიმენტული რომანებიც ტრადიციული, არქაული მხატვრული ფორმების გადამუშავებას წარმოადგენს.
რომანს ლიტერატურულმა კრიტიკამ ასეთი შეფასება მისცა: ეს არის მწერლის პოეტური იდენტიფიკაცია მის მშობლიურ ქალაქთან. ეს არის მწერლის ჭეშმარიტი ხმა. ფამუქი უკვე ცნობილი მწერალია, მაგრამ გავა დრო და ყველაზე დიდხანს ის სწორედ ამ ნაწარმოებით დაამახსოვრდებათ, რომანით, რომელიც მან თავისი გულის ქალაქს უძღვნა.

კაზუო იშიგურო, “ნურასოდეს გამიშვებ!”
Never Let Me Go
By Kazuo Ishiguro
Alfred A. Knop, 288 გვ.

მწერალი, რომელიც ამბობს იმას, რაც უთქმელია, რაც არ ან ვერ გამოითქმის, – ასე გაიცნო მკითხველმა თავის დროზე იაპონელი მწერალი კაზუო იშიგურო. იშიგუროს ახალ რომანს “ნურასოდეს გამიშვებ!” ჰქვია. ნაწარმოები მდიდარია ე.წ. მინიშნებებით, რაც მწერლის სტილისთვის დამახასიათებელია. რომანის მთავარი გმირი კეტი ჰ. თავის ამბავს მოგვითხრობს. ეს ამბავი 90-იანი წლების ინგლისში ხდება. კეტი უკვე 11 წელია თავაუღებლად მუშაობს, რომელიღაც გამაჯანსაღებელ ცენტრში დონორებს ეხმარება, ტკივილგამაყუჩებლებით ამარაგებს; მაგრამ მკითხველი სწორედ მწერლისეული მინიშნებების წყალობითა და გუმანით ხვდება, რომ ამ ამბავს რაღაც ცუდი სუნი უდის. და მაშინვე ყველაზე საშინელი ეჭვი ჩნდება – ხომ არ ატარებენ აქ ექსპერიმენტს ადამიანებზე? თითქოს ძალიან უცნაურია და შეუთავსებელი არსებული რეალობა და ეჭვი – ერთის მხრივ, თავაზიანი და სანდომიანი ახალგაზრდა ქალი და, მეორეს მხრივ, ეს საზარელი საქმე. მაგრამ სწორედ ამ კონტრასტის მეშვეობით არის წარმოჩენილი იაპონელი მწერლის სერიოზული განაცხადი: ყველამ კარგად ვიცით, რომ არასოდეს არ ვიცით, თუ რა ხდება სინამდვილეში ჩვენს გარშემო, და მთელი უბედურებაც ამაშია.
სიუჟეტი ვითარდება და მკითხველი ხვდება, რომ საქმე ბევრად უფრო რთულადაა, ვიდრე ეს რომანის დასაწყისში წარმოგვედგინა. მართალია, თავიდან გვიკვირს, თუ რაში დასჭირდა ჩვენს მასპინძელს თავისი წარსულის თხრობა და ძველი მეგობრების – ტომისა და რუთის გახსენება, მაშინ როცა ინტრიგა თითქოს აწმყოში იხლართება, მაგრამ მალე ყველაფერს ნათელი მოეფინება…
კეტი, რუთი და ტომი პრესტიჟულ სკოლაში სწავლობდნენ. ბავშვებს საგანგებო მზრუნველ-მეურვეები ჰყავდათ, კვირაში ერთხელ სამედიცინო შემოწმებას უტარებდნენ, მაგრამ… ეს გადამეტებული ზრუნვა მაინც ეჭვს ბადებს. ისევ იშიგუროს მინიშნებები გვეხმარება…
“როდესაც წარსულს ვიხსენებ, – ამბობს კეტი, – რაღაცეებს ახლაღა ვაცნობიერებ. ჩვენ მაშინ იმ ასაკში ვიყავით, როცა ძალიან ცოტა რამ იცი საკუთარი თავის შესახებ. ვინ ვიყავით, რითი განვსხვავდებოდით ჩვენი მეურვეებისაგან და სხვა ბავშვებისგან?”
კვანძი იხსნება: კეტი და მისი მეგობრები კლონები არიან. სპეციალურ სკოლაში მათი იზოლაცია აუცილებელი პირობაა ბავშვების საგანგებო მიზნებისთვის გამოსაყენებლად.
ამ რომანით იშიგურო თითქოს აზარტულ თამაშში ჩაება. თუმცა საკითხავია, რაზე დადო მან ფსონი, ეს პოპ-ჟანრია, თუ ერთგვარი გაფრთხილება რეპროდუქციული მეცნიერების ეთიკის მისამართით? ერთი რამ ცხადია. მწერალს ეს ორიგინალური მხატვრული ჩანაფიქრი ადამიანური მოვალეობის გააზრებისათვის ესაჭიროება. კეტი უცოდველი და უაღრესად მგრძნობიარე ადამიანია, ის და მისი მეგობრები ცდილობენ, ამოავსონ ის სიცარიელე, რომელშიც ცხოვრობენ. რომანის გმირების ხედვა ჰაიკუს ხედვაა, ყმაწვილები ებრძვიან ყოფიერების ქაოსს საკუთარი წესების გამოგონებით.
მწერლის მიზანი ჩვენს გაცრეცილ ყოფიერებაში იმ ჭეშმარიტად ადამიანური არსის ძიებაა, რაც, მიუხედავად ყველაფრისა, სადღაც ყოველთვის ცოცხლობს და გვაცოცხლებს. ეს ჭეშმარიტება იმალება იმ მძიმე ტვირთში, რომლის ზიდვაც ადამიანს დაეკისრა, ჩვენს შეხედულებებსა თუ თეორიებში, ჩვენს კულტურული ორიენტაციაში, წარსულსა და ჰიპოთეტურ მომავალში… და სწორედ ამ ჭეშმარიტების ძიების პროცესში ყალიბდება ადამიანი პიროვნებად.
კეტი, რუთი და ტომი ნამდვილი პიროვნებები არიან. სრულ იზოლაციაში გამოზრდილ გმირებს არ დაუკარგავთ ადამიანური თვისებები, მათ უყვართ და ამ სიყვარულს უფრთხილდებიან.
იშიგუროს გულწრფელ პროტაგონისტ გმირებს ის ანტაგონისტები უპირისპირდებიან, რომლებიც საზარელ საიდუმლოს ინახავენ. მოგვიანებით, როდესაც უკვე ზრდასრული კეტი და რუთი სკოლაში მიბრუნდებიან, რათა უფროსებისგან თავიანთი ნამდვილი ვინაობა შეიტყონ, მათთვის საბედისწერო და ავისმომასწავებელი სიმართლე გაცხადდება. რომანში თრილერის ელემენტები შემოდის. მკითხველს აუცილებლად გაუჩნდება იმის შეგრძნება, რომ ამ ალტერნატიული სამყაროს არსებობა ნამდვილი სიგიჟეა. “შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ თქვენ უბრალოდ პაიკები ხართ თამაშში. იქნებ მართლაც ასეა,” – ერთ-ერთი მეურვის ნათქვამი ორაზროვანი და სარკასტული ჩანს. ამ ეპიზოდში იშიგურომ ერთმანეთს უკვე აშკარად დაუპირისპირა ადამიანური უმანკოება და დაუნდობელი ექსპერიმენტი და ისიც დაგვანახა, რომ ადამიანის ბუნება ორმაგია. მერე უკვე არჩევანის საკითხი დგება.

ჯეინ ფონდა, “ჩემი განვლილი ცხოვრება”
My Life So Far By Jane FondaRandom House, 599 გვ.

ერთ მშვენიერ დღეს, როცა ნიუ-მექსიკოში, თავის რანჩოში, ფიქრებში გართული სეირნობდა, ასეთი იდეა დაებადა – განვლილი ცხოვრების შესახებ ფილმი გადაეღო. 60 წლის ჯეინ ფონდას მართლაც რომ ბევრი რამ ჰქონდა მოსაგონარ-გასახსენებელი. რჩევა თავის ქალიშვილს, რეჟისორ-კინოდოკუმენტალისტ ვანესა ვადიმს ჰკითხა. შვილმა კი მოულოდნელად სრულიად უცერემონიოდ უპასუხა: ჯობია ეკრანზე ქამელეონი გამოიყვანოო.
ვანესას პასუხი დედისთვის მძიმე დარტყმა იყო. შვილის შეფასებამ ჯეინ ფონდა ძალიან შეაცბუნა, მაგრამ მაინც მოახერხა, პატივმოყვარეობა დაძლია და სიმართლეს გაუსწორა თვალი: “იქნებ მართლაც ვიცვლიდი ფერს ქამელეონივით? ალბათ ასე იყო. არადა, რა უცნაურია, ერთი შეხედვით ძლიერი ქალი ძალიან ადვილად ექცევა მამაკაცის გავლენის ქვეშ და საკუთარ თავს კარგავს.”
ფონდას ავტობიოგრაფიული რომანი ქალის ბევრჯერ დაკარგული და ბოლოს ნაპოვნი “მეს” ისტორიაა. ბავშვობიდანვე პოპულარობის მოტრფიალე ჰოლივუდის ვარსკვლავის ნაამბობი ძალიან დააინტერესებს ცხოვრებისეული ორომტრიალისა და რომანტიკული ინტრიგების ტრფიალთ.
თუმცა რომანში არანაკლებ საინტერესოა მსახიობი ქალის ბავშვობისდროინდელი მოგონებები, განსაკუთრებით, მამასთან – ჰენრი ფონდასთან ურთიერთობის ეპიზოდები. “მამაჩემისთვის თითქოს არც ვარსებობდი… სხვებისთვის შესაძლოა კარგი ადამიანი იყო, მაგრამ ჩემთვის – ნურას უკაცრავად.”
რომანში ყურადღებას იქცევს ფონდას ქმრების შთამბეჭდავი პორტრეტები. ფრანგი რეჟისორი როჟე ვადიმი – მომხიბლავი არამზადა, ტომ ჰეიდენი, რომელმაც 51 წლის ჯეინს გამოუცხადა, რომ სხვა ქალი უყვარდა და მიატოვა. ამას მოჰყვა ტედ ტერნერთან შეხვედრა. ტერნერმა პირველსავე პაემანზე გამოუცხადა: “მე მყავს მეგობრები, რომლებიც კომუნისტები არიან. გორბაჩოვი ჩემი ძმაკაცია და კასტროც.” ტედიც სხვა მამაკაცებივით ეგოისტი გამოდგა… ჰოდა, როგორც იქნა, ჯეინ ფონდამ თავისუფლება მოიპოვა. ქალიშვილთან გადასახლდა, ატლანტაში. განვლილ ცხოვრებას და საკუთარ თავს გარეშე თვალით შეხედა და თავისი წარსული გამოამზეურა.

დევიდ ბლოკი, “სანამ ბეისბოლს გავიცნობდით”
თამაშის ფესვების ძიება
Baseball Before We Knew It A Search for the Roots of the GameBy David BlockUniversity of Nebraska Press, 340 გვ.

1791 წელს მასაჩუსეტსის შტატში, პიტსფილდის არტილერიაში, ბრძანებულება გამოვიდა. ამ ბრძანებულების თანახმად, ქალაქის ახალი საკრებულოს სიახლოვეს ბეისბოლის თამაში იკრძალებოდა. ასე გაიჟღერა ბეისბოლის სახელმა ამერიკულ სინამდვილეში. თუმცა, ცოტა უფრო ადრე, 1744 წელს, ერთ ინგლისურ საბავშვო წიგნში “შესანიშნავი პატარა ჯიბის წიგნაკი” გამოჩნდა ილუსტრაცია, სადაც მოედანზე სამი მოთამაშე თამაშობდა თამაშს, რომელიც ძალიან ჰგავდა ბეისბოლს.
1796 წელს გერმანელმა მეცნიერმა იოჰან გუტსმუტმა პოპულარულ სპორტულ თამაშობათა წიგნში ბეისბოლის თამაშის წესებიც აღწერა. მეცნიერი ბეისბოლს ინგლისურ თამაშად მოიხსენიებს.
ახალი წიგნის ავტორი დევიდ ბლოკიც ამერიკული თამაშის ინგლისური წარმომავლობის ვერსიას ავითარებს. მისი აზრით, ბეისბოლი ამერიკული კოლონიალისტური პერიოდის “კულტურული მიგრაციის” ნაწილია. თუმცა თვით ინგლისური ბეისბოლიც ხანგრძლივი ევოლუციის პროდუქტია. მისი წინამორბედი ტატბოლი უნდა ყოფილიყო. თამაშის განვითარების ისტორიაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს სტულბოლს, რომელიც თავის დროზე ძალიან პოპულარული იყო და რომელიც, სავარაუდოდ, კრიკეტის წინამორბედად გვევლინება.
ინგლისის მოსახლეობა ყოველთვის განებივრებული იყო სპორტული თამაშობებით. ყურადღებას იქცევს 1474 წლის ედუარდ IV-ის ბრძანება, რომელიც ილაშქრებდა ამგვარი გართობის დამკვიდრების წინააღმდეგ და ამბობდა, რომ სპორტული თამაშები ხელს უშლიდა სამხედრო საქმის განვითარებას.
შუა საუკუნეების ტექსტების მიხედვით, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ბეისბოლის ინგლისური წინამორბედნი კონტინენტური თამაშობებიდან იღებენ სათავეს, კერძოდ, ბეტ-ენდ-ბოლიდან. 1344 წლის ფრანგული ხელნაწერს – “ალექსანდრეს რომანი” ახლავს მინიატურა, სადაც გამოხატულია ბერ-მონაზონთა ჯგუფი, რომლებიც რაღაც ამდაგვარ თამაშში არიან ჩაბმულნი.
თუმცა ისიც არ არის გამორიცხული, რომ საავტორო უფლებებზე, ფრანგების გარდა, სხვებმაც განაცხადო პრეტენზია. 1937 წელს იტალიელმა დემოგრაფმა კორადო ჯინიმ ლიბიის უდაბნოში ბერბერების ტომს მიაკვლია, ისინი მთელი გატაცებით თამაშობდნენ თამაშს – “პილიგრიმის დედის ბურთი”. თამაშის ბეისბოლთან მსგავსება ერთი შეხედვისთანავე საცნაური იყო. ჯინიმ ასეთი დასკვნა გამოიტანა: თამაში ქვის ხანიდან მოდის და ჩრდილოეთ ევროპიდან გავრცელდაო. ეს თეორია ამტკიცებს, რომ ბეისბოლს ევროპული წინაპარი ჰყავს.
ბლოკი იმასაც განმარტავს, რომ ამერიკელი მკვლევარები ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში არცკი დაინტერესებულან ბეისბოლის ისტორიით და, მით უმეტეს, ნაციონალური თამაშის უცხო ძირების ძიებით.
1889 წელს ერთი ჟურნალისტი ბეისბოლის ისტორიის შესახებ წერდა: “ამერიკაში თამაშის თაყვანისმცემელთა უმრავლესობას სრულებითაც არ აღელვებს ბეისბოლის წარმოშობის საკითხი. ამერიკელები დარწმუნებულნი არიან, რომ ბეისბოლი ნამდვილად ამერიკულია.” როგორც ჩანს, ეს ის შემთხვევაა, როცა რწმენა ისეა გამჯდარი, რომ ფაქტები ძალას კარგავს.

© “წიგნები – 24 საათი”

იმედის უფლება

გრემ გრინის “ძალა და დიდება”

თარგმნა ანდრო ბუაჩიძემ

გრემ გრინმა 1938 წელს რამდენიმე თვე დაჰყო მექსიკაში, ტაბასკოს და ჩიაპასის შტატებში ცხოვრობდა. მწერალი აგროვებდა მასალებს რელიგიურ დევნათა შესახებ. ეს დევნა პრეზიდენტ კალიესის დროს დაიწყო და გაგრძელდა ლასარო კარდენასის მმართველობის პერიოდში. ამ მოგზაურობის შედეგად შეიქმნა ჩანაწერების წიგნი: “იქ, სადაც კანონი არ კანონობს” და რომანი “ძალა და დიდება”. ეს რომანი “საქმის არსთან” ერთად გრინის საუკეთესო ნაწარმოებად იქცა.
დღესაც კი (ნახევარი საუკუნის შემდეგ მას აქეთ, რაც ეს რომანი გამოქვეყნდა და ისტორიული ვითარება შეიცვალა) ნაწარმოები წარუშლელ შთაბეჭდილებას სტოვებს.
შესანიშნავად მოთხრობილი უბრალო ამბის დრამატულ საყრდენად გრინმა გონებისა და რწმენის უძველესი კონფლიქტი აქცია. უფრო ფართო აზრით, ეს იყო კონფლიქტი ორი შეურიგებელი უტოპიისა – სპირიტუალიზმისა და მატერიალიზმისა. დევნილი, უსახელო მღვდელი და ასევე უსახელო კაცი, მისი მადევარი პოლიციის ლეიტენანტი, – ეს ორი პერსონაჟი შემთხვევით როდი დატოვა ავტორმა სახელის გარეშე, ისინი კონკრეტულ ადამიანებზე მეტად ზოგადი იდეები არიან, აბსტრაქციები, ურთიერთსაწინააღმდეგო საწყისებს განასახიერებენ, როგორც დღე და ღამე, მანკიერება და სათნოება. ამ პერსონაჟებში გამომჟღავნდა დაპირისპირება, რომელიც სხვადასხვა დოქტრინის და იდეოლოგიის ფორმით თავისებურ ლაბირინთს ქმნის. ეს ლაბირინთი ადამიანთა მთელ მოდგმას მოიცავს. ამასთანავე, მთხრობელის პოზიცია მეტად რთულია: ის თითქოსდა ცდილობს გაამართლოს ბოროტი ლეიტენანტი და გახელებული ესხმის თავს პატარა, კეთილი საწყისის განმასახიერებელ მღვდელს, მის სისუსტეებს წარმოაჩენს. გრემ გრინამდე ეს ხერხი ზოგიერთმა კათოლიკე მწერალმა გამოიყენა: ფრანსუა მორიაკთან და ბერნანოსთან მკითხველები შეეჩვივნენ ადამიანური სიბინძურიდან და სიბილწიდან გამონათებული სიკეთის ნაპერწკლების ხილვას. ისეთ ავტორთან, ვთქვათ, როგორიცაა კლოდელი, უკვე ნახსენები ხერხი ძალზე თვალსაჩინო გახლდათ, ზნეთადამრიგებლური ფინალი კი ნებისმიერ თხრობას ცვლიდა, ნებისმიერ პიესას იგავად აქცევდა. ისინი კარგი მწერლები იყვნენ, მაგრამ მხოლოდ მორწმუნეთათვის წერდნენ, იმათთვის, ვინც ეჭვების ტყვეობაში არ არიან. “ძალა და დიდება” კი პირიქით, სწორედ დაეჭვებულთათვის არის დაწერილი. და თუმცა გრინის სტილური შესაძლებლობები არცთუ ისე დიდია, – როგორც, ვთქვათ, კლოდელისა, და ინტელექტუალური დახვეწილობითაც ის ბევრად ჩამოუვარდება მორიაკის ტიპის მწერლებს, – მისი წიგნი უაღრესად თანამედროვეა და დღევანდელი მკითხველისთვის არის განკუთვნილი, მაშინ, როცა კლოდელის და მორიაკის წიგნები დღითი დღე ძველდება.
ლეიტენანტი – მკაცრი და სწორხაზოვანი ადამიანია, მისი იდეები აბსოლუტურ თანხმობაშია მისსავე ქმედებებთან. მოვალეობის გრძნობა მისი ცხოვრების საზრისს წარმოადგენს. ის არ სვამს და, ახალგაზრდობის მიუხედავად, არ არის გატაცებული ქალებით. მისთვის აშკარაა სოციალური უსამართლობის ფესვები და იგი ვერ იტანს ეკლესიას და მღვდლებს, რადგან მათ უბრალო ადამიანების მჩაგვრელებად მიიჩნევს. ამასვე ეუბნება მღვდელს მისი დაპატიმრების დღეს: როგორ შეიძლება შეურიგდე იმ რელიგიას, რომელიც თავის მსახურებს აძლევს იმის უფლებას, სააღმსარებლოში მოისმინონ აღიარებანი მონების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულისა, მიუტევონ აღმსარებლებს და შემდეგ მშვიდად მიუსხდნენ სადილის სუფრას. ლეიტენანტის ღარიბებისადმი გამოცხადებული სოლიდარობა აბსტრაქტულია, თუმცა ზოგჯერ კონკრეტულ კეთილქმედებაშიც ვლინდება: მაგალითად, იგი ჩუქნის მცირე ფულს იმ საწყალ ადამიანებს, რომელთაც მერე თვითონვე აგზავნის ციხეში აკრძალული სასმელის მიღების გამო. ლეიტენანტს სწამს კანონისა და სიცოცხლისა დედამიწაზე, სწამს, რომ შეიძლება კანონის მეშვეობით ცხოვრების შეცვლა. მაგრამ სააქაოდან სამუდამოდ რომ გაქრეს უსამართლობა და სიღატაკე, საჭიროა ჯერ ის სამყარო გაქრეს, რომლის წარმოგზავნილადაც პატარა მღვდელი ითვლება. სხვა სამყაროს არსებობა, ამ სამყაროზე ოცნება წარმოადგენს გადაულახავ წინააღმდეგობას დედამიწაზე სამოთხის გაშენებაში. ვიდრე ცრუმორწმუნე ღატაკნი იმის იმედად იქნებიან, რომ ამქვეყნიურ ტანჯვათა გამო იმქვეყნად მიეზღვებათ, არაფერს არ ეშველება. უნდა ყველაფერი შეიცვალოს და სააქაო ქვეყნიერება იქცეს სამართლიანობის სამეფოდ, სადაც გონების კანონები მოქმედებს და არა შიში ან ილუზიები. ამას ფიქრობს ლეიტენანტი და შესაბამისად მოქმედებს კიდეც: დაეხეტება თავის შტატში და ეძებს მღვდლებს, მუსრს ავლებს მძევლებს, ხოლო სოფლებს კი ატერორებს. მისი პრინციპი ასეთია: მიზანი ამართლებს საშუალებას. იმისათვის, რომ დედამიწაზე ზეციური კანონები დამყარდეს, უნდა მოისპოს ზეციური მტაცებელი არსებანი.
ლეიტენანტის მოწინააღმდეგე მოკლებულია ყოველგვარ მიზანსწრაფულობას და საკუთარ თავში დარწმუნებულობას. მღვდელს უყვარს დალევა, მან უმანკოების აღთქმაც დაარღვია – ჰყავს გოგონა გლეხის ქალისაგან, რომელთანაც შესცოდა სიმთვრალეში. მთავარი კი ის გახლავთ, რომ მღვდელი მშიშარა და დაბნეული ადამიანია. მან თვითონვე შესანიშნავად იცის ყოველივე ეს (მთხრობელიც არ ცდილობს ჩვენს მოტყუებას და არ უძებნის მორალურ და ფსიქოლოგიურ გამართლებას თავის გმირს). როდესაც შტატში ეკლესიის დევნა დაიწყო, მღვდელი არ გაქცეულა სხვა სასულიერო მსახურთა მსგავსად. რამ ითამაშა აქ გადამწყვეტი როლი – პრინციპების ერთგულებამ, მაღალმა ზნეობრივმა თვითშეგნებამ? როდესაც იგი დახვრეტის მოლოდინში განვლილ ცხოვრებას აჯამებდა, აღმოჩნდა, რომ განსაკუთრებული გმირობა სახიფათო ადგილზე დარჩენისას მას არ გამოუჩენია. აქ თავისი სიტყვა პატივმოყვარეობამ და, როგორც საბოლოოდ გაირკვა, არასწორმა გათვლამ თქვა. ის კიდევ იმიტომ არ გაიქცა, რომ ფიქრობდა, მარტოდ დარჩენილი თავის ნებაზე მოიქცეოდა, ვერავინ შეუქმნიდა დაბრკოლებებს. და კიდევ: ამ საქციელით ის სამაგიეროს უხდიდა გაქცეულ მღვდლებს, რომლებიც მუდამ ექიშპებოდნენ მას. მოგვიანებით, როცა გუბერნატორმა გამოსცა ბრძანება იმის შესახებ, რომ ყველა სასულიერო პირს ქორწინების უფლება ეძლეოდა, ყველაფერი ისე აეწყო, რომ აქაც ხელი მოეცარა თითქოს სხვა მღვდლების გამო, რომლებმაც ამ მღვდელს წამებულის როლი დააკისრეს. თუმცა სხვაც უნდა ითქვას: ეს კაცი მღვდლადაც არ ვარგოდა, ხელისცეცებით იკვლევდა გზას ცხოვრებაში, არ შეეძლო საკუთარ ბედზე ღმერთისმიერი ანაბეჭდების ამოცნობა და მისი ყოველი საქციელი ავადმყოფი სინდისის ნიშნით იყო აღბეჭდილი. მორწმუნეთათვის ამგვარი მღვდლისგან შეწევნა ნაკლები გახლდათ. მას არ ჰყოფნიდა მოთმინება, მძიმე ხასიათს ავლენდა მათდამი დამოკიდებულებაში, ვინც ნუგეშის სიტყვისთვის მიდიოდა მასთან. ამიტომ ერთხანს ამპარტავანი კაცის სახელიც გაუვარდა, ის რვა წელი ემალებოდა ხელისუფლებას და არაერთხელ დააპირა შტატებიდან გაქცევა. შიში მოსვენებას უკარგავდა.
არ არის ძნელი იმის განჭვრეტა, თუ რა შთაბეჭდილება შეექმნება მკითხველს უკანასკნელი ფურცლის წაკითხვისას. გონების და კანონის უანგარო დაცვისაგან საკმაოდ შორს მდგომი კაცი რომანში ნამდვილ ადამიანურობას განასახიერებს. ის არ იწვევს აღფრთოვანებას და თანაგრძნობას, ყოველივე ამას მისი მსხვერპლი იწვევს – ადამიანი, რომელიც თავის თავში უამრავ წინააღმდეგობას და ნაკლოვანებას ატარებს და რომლის სხეულიც, დაცხრილული ტყვიებით ქალაქის პატარა მოედანზე აგდია. იმ ორ უტოპიათაგან, რომანში რომ ერთმანეთს უპირისპირდება, უფრო საშიშია და ვერაგი სახრჩობელების და დამწვარი ეკლესიების ფასად დედამიწაზე სამოთხის დამამკვიდრებელი უტოპია. კიდევ რამდენი ადამიანის დახვრეტა მოუწევს ლეიტენანტს, რათა თავისი ნაოცნებარი ახალი საზოგადოება რეალობად აქციოს? მღვდლების განადგურების შემდეგ თანამებრძოლთა კედელთან მიყენების ჯერი დადგება. ამ თანამებრძოლთა შორის ლეიტენანტის უფროსიც იქნება, რომლისთვისაც რევოლუცია როგორც ლეიტენანტისათვის იდეალი კი არ არის, არამედ ძალაუფლების მიღწევის და იატაკქვეშა კომერციის მეშვეობით გამდიდრების საშუალება.
სოციალური თვალსაზრისით ლეიტენანტი ნებისმიერ ფანატიკოსზე სახიფათოა: ის პოლიტიკოსი-მეოცნებეა. ის დაჰიპნოზებულია რაღაც გამჭვირვალე ხილვებით და რეალობას ვერ ხედავს. მას ვითომდა სიკეთე სურს, სინამდვილეში კი უკეთურებას სჩადის. შესაძლებელია თავისი ქადაგებებით საიქიო ცხოვრებაზე მღვდლები მართლაც უჩლუნგებდნენ პროტესტის გრძნობას გაჭირვებულებს, მაგრამ ლეიტენანტს არ ესმის სხვა რამ: განმათავისუფლებელი (მისი რწმენით) რევოლუცია უსამართლობის ერთ ფორმას ცვლის მეორეთი და აღაზევებს ჩაგვრის ახალ ფორმებს, ახლებურ ობსკურანტიზმს და კორუფციას.
შეიძლება ვინმემ საკამათო გახადოს ის დასკვნები, რომელსაც პატარა მღვდელი რწმენის დასაცავად მოიხმობს. ამ დასკვნების გაგონებისას ნებისმიერ თანამედროვე თეოლოგს, თავისუფლების მქადაგებელს თმა ყალყზე დაუდგებოდა. სიტყვა ეხება შემრიგებლურად განწყობილ მღვდელს: დაპატიმრების დღეს ლეიტენანტთან საუბრისას ის ამტკიცებს, რომ რადგან “ყველანი სამყაროში უბედურები არიან, განურჩევლად ღარიბებისა და მდიდრებისა, ღირს კი ეშინოდეს ადამიანს ტკივილის?” რა შეიძლება იყოს სულის ხსნაზე მნიშვნელოვანი? მღვდლის არგუმენტების მოსმენის შემდეგ ჩვენ ვრწმუნდებით, რომ სოციალური უსამართლობა არის გარკვეულწილად ასატანი ბოროტება. ამ ბოროტებაში ხომ სამომავლოდ მარადიული ხსნის გარანტია იმალება.
პატარა მღვდელი რომანიდან “ძალა და დიდება” სიმპათიას იმსახურებს არა თავისი განსჯებით, არამედ თავისი ბედით. ეს ადამიანი მარტოსულია და დაუცველი. სწორედ ამ ნიშნებით ჰგავს იგი საზოგადოების მსხვერპლთ – გლეხებს და ინდიელებს, რევოლუციის ქარიშხალში მძევლებად ქცეულებს… ჩვენს დროში, როცა ალერგიაც კი არის გაჩენილი ჭკუისდამრიგებლური თხრობის მიმართ, რომანი “ძალა და დიდება” კვლავაც ინარჩუნებს სიცოცხლეს, რადგან მორწმუნეთ და არამორწმუნეთ ერთ რამეს სთავაზობს: იმედის შენარჩუნების უფლებას. და განა იმედი წარმოსახვის და სულიერების ნაწილი არ არის?
და კიდევ ერთი მიზეზი იმისა, რომ ამ რომანმა დროს გაუძლო: აქ წამოჭრილი პოლიტიკური და ზნეობრივი პრობლემები ძალიან ოსტატურად არის ჩაწნული მიმზიდველ სიუჟეტში და ამ სიუჟეტის მიღმა ილანდება. სულ სხვაგვარადაა საქმე უამრავ იდეურ რომანებში, სადაც სიუჟეტი მხოლოდ საშუალებაა გარკვეულ შეხედულებათა სისტემისა. მსგავს შემთხვევებში მკითხველი ხედავს, რომ რომანის გმირებს აკლიათ თავისუფლება, მაშასადამე, დამაჯერებლობაც, ისინი უფრო მარიონეტებს ჰგვანან, ვიდრე ცოცხალ ადამიანებს. ასეთ დროს რა მნიშვნელოვან თემაზეც არ უნდა საუბრობდეს ავტორი და რა იდეებსაც არ უნდა სთავაზობდეს მკითხველს, დამარცხება გარდუვალია. რომანის უპირველესი დანიშნულებაა არა მკითხველის დამოძღვრა, არამედ მისი მოჯადოება. მწერალმა უნდა დაამარცხოს მკითხველის სკეპტიციზმი, დაიპყროს მისი ყურადღება, განაგოს მისი გრძნობები, რეალურ სამყაროს მოაშოროს და აიძულოს ილუზიის სამყაროში გადასახლდეს. ავტორს არ ძალუძს პირდაპირი გზით მიაწვდინოს მკითხველს თავისი სათქმელი, თავდაპირველად მან უნდა დაასნეულოს მკითხველი გამოგონილი სამყაროს სიცოცხლისუნარიანობით და აიძულოს იგი (კითხვის მაგიურ სივრცეში) განიცადოს ტყუილი, როგორც მართალი და მართალი, როგორც ტყუილი.
გრემ გრინი ოსტატურად მოგვითხრობს ისტორიას. ის ქმნის ეფექტებს და აღვივებს ცნობისმოყვარეობას მოულოდნელი აღიარებებით, აგრეთვე დრამატულ სცენებში აქსოვს იუმორს, შეუძლია რამდენიმე შტრიხით დახატოს გმირის ხასიათი ან პეიზაჟი. რომანში “ძალა და სახელი” განსაკუთრებით თვალშისაცემია გრინის სახეების ვიზუალური, კინემატოგრაფიული ბუნება…
გრემ გრინის შემოქმედება კრავს გარკვეულ ციკლს. ის აღწერს დასავლური სამყაროს გარეუბნებს, სადაც ჯერ კიდევ მეფობს პრიმიტიულობა და ველურობა.

© “ლიტერატურა _ 24 საათი”

“საუბრები” ნოსტალგიური შეფერილობით

ჯუმბერ თითმერია, საუბრები. თბ. “საარი”, 2004.

ჯუმბერ თითმერიას “საუბრები” ავტორის გემოვნების უტყუარ საბუთად გამოდგება. ეს არის ნოსტალგიური წიგნი, რომელიც კიდევ ერთხელ გაგვახსენებს ჩვენი კულტურის მნიშვნელოვან ეტაპებს, მოგვაგონებს იმ პრობლემებს, რომლებიც სერიოზულად გვაწუხებდა და შესაძლოა დღესაც აქტუალურნი არიან.
“საუბრები” ავტორის რჩეულ ადამიანებთან პროფესიონალის მიერ არის წარმართული და გეზმიცემული, ამიტომ დღესაც საინტერესოდ გვეჩვენება, თუ რა გვაღელვებდა და არ მოგვწონდა, ანდა რამოგვწონდა და ახლაც გვენატრება.
ჯუმბერ თითმერია მრავალმხრივი ლიტერატორია. იგი ჩვენთვის, უპირველეს ყოვლისა, მთარგმნელი და კრიტიკოსია. ბევრისთვის ძვირფასი და ახლობელია მისგან გადმოქართულებული შუკშინი, რომელიც დედნისეული სილაღით და იშვიათი დახვეწილობის იუმორით მოგვეწოდა და “ჩვენი” გახდა. სადღეისოდ ჯუმბერ თითმერია საგანგებოდ გვირჩევს თავისი ახალი წიგნის პერსონაჟებს, კიდევ ერთხელ ამახვილებს ყურადღებას მათზე და ისევ და ისევ დღევანდელ მკითხველთა გახარებაზე ფიქრობს. “საუბრების” მიზანი მკაფიოდ არის გამოკვეთილი, ჩვენ შეგვიძლია ჩვენივე რჩეულების გუშინდელი ნააზრევი დღევანდელს შევადაროთ, მათი პოზიცია სამომავლო ორიენტირების თვალსაზრისით შევაფასოთ და ასე მოვახდინოთ ერთგვარი “სელექცია”.
მკითხველის წინაშე ერთადერთი ამოცანა დგას, მას ეძლევა დარწმუნების კარგი საშუალება, კიდევ სჯერა თუ არა გუშინდელი რჩეულების, არიან თუ არა ისინი ადეკვატურნი დღევანდელობის თვალსაზრისით, ანდა როგორია ის შემოქმედებითი მუხტი, რომელიც ასე კაშკაშა ჩანდა XX საუკუნეში და რაც ასე ძალიან სჭირდება დღევანდელობას.
“საუბრების” მონაწილენი არიან ანა კალანდაძე, რევაზ ინანიშვილი, თამაზ ჭილაძე, გურამ დოჩანაშვილი, ვახტანგ ჯავახაძე, მიხეილ ქვლივიძე, ნოდარ გურაბანიძე, ვახტანგ დავითაია, სერგო კლდიაშვილი, ირაკლი აბაშიძე, აკაკი შანიძე, შალვა ნუცუბიძე… საგანგებო საუბარი გამართულია ვაჟა-ფშაველასთან.
თითოეულ მათგანზე ღირს შეჩერება, მაგრამ სპეციფიკური გარემოებისდა გამო ერთ მათგანს გამოვარჩევთ და მიზეზსაც ნათელვყოფთ. ჩვენი აზრით, განსაკუთრებით ფასეულია ჯუმბერ თითმერიას დიალოგი სერგო კლდიაშვილთან. ამ საუბრისას ბატონი ჯუმბერი შესანიშნავად ახერხებს აალაპარაკოს დიდი დავით კლდიაშვილის მემკვიდრე, გვიჩვენოს მისეული თვალთახედვა, თვალწინ გადაგვიშალოს მამათა და შვილთა მარადიული ჭიდილი, მამათა და შვილთა მარადიული ზავი, ტრადიციების უკვდავი მუხტი და შემოქმედის მრავალმხრივი მიმართება ცხოვრებასთან.
სერგო კლდიაშვილი მოგვითხრობს თავის ახალგაზრდულ “ცდომილებებზე”, გვიყვება სიმბოლიზმით გატაცებასა და მამასთან შემოქმედებით უთანხმოებაზე; სრულიად გასაგებია, რომ ახალგაზრდა კლდიაშვილს სრულიად სხვა შემოქმედებითი კრედო გააჩნდა, მამისგან განსხვავებული. ეს ჯდება ეპოქის განვითარების კანონზომიერებაში, მამის “წინააღმდეგ” წასვლა ახალგაზრდობის ასაკისთვის აუცილებელია; ეს ნიშნავს, რომ შვილი აზროვნებს, ძლიერდება და იზრდება. სწორედ ეს ფაქტი გვიდასტურებს, რომ სერგო კლდიაშვილი ნამდვილად შემოქმედებითი პოტენციის ნატურა იყო, გააჩნდა “საკუთარი” მოსაზრებები და თავისი თაობის იდეებით სულდგმულობდა. ანუ ჯერ როგორც პიროვნება ჩამოყალიბდა, რაც შემოქმედებითი სრულყოფის უდავო ფაქტია.
მართალია, იგი არ გამხდარა ისეთი მნიშვნელოვანი ჩვენი ლიტერატურისათვის, ვერ გადააჭარბა თავის დიდ მამას, მაგრამ ანგარიშგასაწევ ძალად ნამდვილად იქცა. ხომ წარმოგიდგენიათ, როგორი ძნელი იქნებოდა ეს პროცესი, როგორი რთული სწორედ დავით კლდიაშვილის მემკვიდრისათვის, სწორედ დიდი მამის ფაქტორიდან გამომდინარე.
სერგო კლდიაშვილი ჯუმბერ თითმერიასთან დიალოგში შესანიშნავად გვიჩვენებს “შერიგების” თუ “მორიგების” მომენტსაც. ეს მოგვიანებით მომხდარა, ყველა “ცდომილებათა” შემდგომ და სწორედ ეს მისეული პიროვნული “ცდომანი” არის სასურველი ხელოვანისთვის. ჯერ ასე იყო: “…ჩამორჩენილობად და მეორეხარისხოვნად მეჩვენებოდა რეალისტური მიმდინარეობა”… ამბობს სერგო კლდიაშვილი და ამას მოსდევს ბრძნული დამოკიდებულება მამის მხრიდან – “…ვაცალოთ, დამაჭრდეს. მერე კი გაერკვევა და თვითონვე გაიკვლევს გზას”… ბოლოს ვიგებთ, რომ სერგო კლდიაშვილმა კვლავ მიაშურა რეალიზმის, ტრადიციულის წიაღს, მაგრამ არა მექანიკურად. თავად ასე ამბობს: “…წლები დასჭირდა იმას, რომ გაფანტულიყო ეს ბურუსი. დავით კლდიაშვილი მთელი თავისი ბრწყინვალე ტალანტით მხოლოდ მაშინ ვიგრძენი და გავიგე, როცა 21-22 წლის გავხდი. ეს მართლაც ისე მოხდა, თითქოს ვიღეაცამ გადასწია ფარდა და ფერიული სანახაობა გადამეშალა თვალწინ. მას შემდეგ დავით კლდიაშვილის შემოქმედება ყველაფერში სანიმუშოა ჩემთვის”.
შესაძლოა მამის “სანიმუშოდ” მიჩნევა ორიგინალური სრულიადაც არ იყოს და ქართულ კანონზომიერებად მივიჩნიოთ, მაგრამ ამას წინ უსწრებდა ჯანყის, ამბოხის, წინააღმდეგობის წლები. “მამის წიაღში” დაბრუნება სრულიად მართებულია ამ შემთხვევაში, სწორედ ის წინარე პერიოდი არის ფასეული, რადგან უკრიტიკოდ მიღება და გაზიარება მხოლოდ უფერულ ჩრდილებს და უღიმღამო ეპიგონებს თუ გაგვიმრავლებს.
საინტერესოა, რომ სერგო კლდიაშვილი კატეგორიულად უარყოფს მემუარების დაწერას, ეს კიდევ უფრო ზრდის ჯუმბერ თითმერიას ამ საუბრის აზრსა და მნიშვნელობას. თუკი სერგო კლდიაშვილი დაწერდა მემუარებს, იგი არ იქნებოდა ბოლომდე “მართალი”, ხოლო “ყალბი” მოგონებების დაწერის უფლებას თავის თავს ვერ მისცემდა, დრო სხვა არჩევანს არ იძლეოდა. სამაგიეროდ დიალოგში ნათლად შემპოგვრჩა კლდიაშვილთა უძლიერესი მწერლური ოჯახის სულიერი ევოლუციის მნიშვნელოვანი პასაჟები, რაც ძალიან ღირებულია ჩვენი ლიტერატურის ისტორიისათვის.
ჯუმბერ თითმერიასთვის დამახასიათებელია იშვიათი თავმდაბლობა მთელი “საუბრების” მანძილზე, როცა იგი ცდილობს ჩრდილში მოექცეს და მეტი გასაქანი მასთან მოსაუბრეს მისცეს, იგი ახერხებს მაქსიმალურად “დატვირთოს” თავისი საუბრები და ამით საზოგადოებას თანდათანობით გადაუშალოს ფაქტის მნიშვნელობა.
მართლაც ტევადი და მნიშვნელოვანია მოცულობით ყველაზე მოკლე დიალოგებიც კი, თუნდაც რევაზ ინანიშვილთან გამართული. ნიშანდობლივია მწერლის განცხადება: “ვრცელ მოთხრობაში თავს არეული ნაბიჯებით მოარულად ვგრძნობ”-ო.
ჯუმბერ თითმერიას კრიტიკული დაკვირვებები კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის დიალოგს ამა თუ იმ შემოქმედთან. თანაც მას საგულდაგულოდ ჰყავს შერჩეული ის ხალხი, რომელთა მოღვაწეობასაც კარგად იცნობს, რომლებიც მის სულიერ სამყაროსთან უფრო ახლოს არიან.
სრულიად უპრეცედენტოა ვაჟა-ფშაველასთან დიალოგი, რითაც იშლება დროთა შორის მიჯნა და ძველი და უახლესი უკავშირდება ერთმანეთს. დასმულია დღევანდელი ქართველისათვის საინტერესო კითხვები, გაცემულია “პასუხები”, რომლებიც არა მარტო სადღეისო, არამედ სახვალიო ტენდენციებსაც შეიცავენ.
ჯუმბერ თითმერიამ საგანგებოდ “მოიხმო” ვაჟა-ფშაველა სასაუბროდ, იგი შეეცადა განსხვავებულად წარმოეჩინა თანამედროვეობა, დაენახვებინა იგი სულ სხვა კუთხით და გამოეწვია ის “ნოსტალგია”, რომელიც ოდესღაც არსებულისა და აწგარდავლილის შარავანდედით შემოსილა.
ჯუმბერ თითმერიას “საუბრები” თავს ნამდვილად წაგაკითხებთ. ჩავუსხდეთ!

© “წიგნები _ 24 საათი”

სცენა “ფაუსტიდან”

გერმანულიდან თარგმნა დავით წერედიანმა

აუერბახის სარდაფი ლაიპციგში

მხიარულ მოქეიფეთა სერობა.

ფროში

არ სვამთ, არ მღერით, ვის ებღვირებით!
ჩამოგიშვიათ უბრად ცხვირები.
სულ არაფერზე კბილები გიჩანთ,
დღეს რა ეშმაკმა შეგიკრათ კრიჭა!

ბრანდერი

შენი ბრალია, თავს რაზე მალავ,
გამოაბრწყინე სიბრიყვის ძალა!

ფროში

გნებავს? ინებე!
თავზე ღვინოს ასხამს.

ბრანდერი

შე მართლა ბრიყვო!

ფროში

რას მეშარები, თხოვნისა იყო!

ზიბელი

მოჩხუბრებს – ქიშტი! მიბრძანდეთ უნდა!
მთელი ფილტვებით, ბიჭებო, რუნდა!
აბა, ჰოლა ჰო!

ალტმაიერი

ავაიმე, გამისკდა თავი!
მიშველეთ, ბამბა, ყურში ბამბა! რამხელას ბღავის!

ზიბელი

ბასი ვარ, ბასი! ისეთი ვჭექო,
გრგვინვა გაჰქონდეს თაღებქვეშ ექოს!

ფროში

ვისაც ეწყინა – ცივი წყალი! ნებავს და – ცხელი!
ახ, ტარა ლარა!

ალტმაიერი

ტარა ლარა!

ფროში

მოვმართოთ ყელი!
(მღერის)
წმინდა რომის რაიხო,
დროა, ჭირი წაიღო…

ბრანდერი

ფუ, პოლიტიკურ სიმღერებზე გული მერევა!
ილოცეთ, ხალხო, წილად გვერგო ბედნიერება,
რომ წმინდა რომის ეგ რაიხი არ გვაბარია!
ან კანცლერისა რა მცოდნია, ან კაიზერის!
ლხინის პაპია ერთადერთი, ვინც მაგარია,
ავირჩიოთ და მისი ხმალი, ჩემი კისერი.
ვისაც ვმორჩილებ, ერთადერთი ლხინის პაპია,
მისი კურთხევით შეგვრგებია, რაც გვიყლაპია!

ფროში
( მღერის)

გაფრინდებოდე, ბულბულო,
საყვარელს მომიკითხავდე…

ზიბელი

შორს ჩვენგან სატრფოს მოკითხვები, ფუჭი ცრემლები!

ფროში

მოკითხვას ვუთვლი! კოცნას ვუთვლი! შემოვევლები!
(მღერის.)
აწეულა რაზა – ბინდი ჩამომდგარია!
აწეული რაზა სატრფოს ღია კარია!
დაწეული რაზა დილის სისხამ-ცვარია…

ზიბელი

ჰო, ჰო, უმღერეთ, ბულბულები უგზავნეთ ხშირ-ხშირ!
ჩემი სიცილის დროც დადგება, შემოგჩრით ცხვირში!
ჩემს დღეში გნახავთ, საქალეთის ერთია ნირი,
თქვენც აყვირდებით, საყვარლებო, მე როგორც ვყვირი.
კაცი მაგათთვის არამია! რად უნდათ კაცი!
კობოლდი მაგათ! ბლოკსბერგიდან მომსრბოლი ვაცი!
ისეთ მოკითხვას გავუგზავნი შეფოფინებით,
სულ ქვაფენილზე წკრიალებდეს ფანჯრის მინები!
ბრანდერი, მაგიდაზე ხელს აბრახუნებს
გთხოვთ, სმენა იყოს! დაითმინონ, ვინ რასაც შფოთავს!
უცადი არ ვარ, ცხოვრებისა მეც მესმის ცოტა,
და მათ, ვინც ახლა სიყვარულის იწვის სახმილით,
სიმღერას ვეტყვი ახალთახალს, სწორედ იმდაგვარს,
მავანთ რომ გულზე მოეთბობათ. ვუმღერ ვირთაგვას!
ხმა მომაშველეთ, ბატონებო, თქვით მოძახილი!
(მღერის)
სარდაფს იყო ვირთაგუნა,
მაძღარი და უმტერული,
ღიპი ედო ბებერ მსუნაგს
დია დოქტორლუთერული.
შეაპარეს დარიშხანი,
აუხურდა საწყალს ტანი,
გინაც გვამში ტრფობა სდგმოდა!
გუნდი, ზარ-ზეიმით
გინაც გვამში ტრფობა სდგმოდა!

ბრანდერი

რბოდა შმაგი, ხლტოდა ხელი,
შემოერღვა კაბა-ჯუბა,
სათავსონი დაღრღნა მთელი,
სავსე ტბორიც ამოხრუპა.
უცებ თვალი დაეშრიტა,
მიებნიდა კაეშნითა,
გინაც გვამში ტრფობა სდგმოდა!

გუნდი

გინაც გვამში ტრფობა სდგმოდა!

ბრანდერი

ბოლოს შიშით არეულმა,
თავი სამზადს შეაფარა.
ქალმა ნახა მზარეულმა,
ვინც ის შხამი შეაპარა.
თქვა: რა მწარედ დაგესლულა,
წრიპინ-წრიპინ აღესრულა,
გინაც გვამში ტრფობა სდგმოდა!

გუნდი

გინაც გვამში ტრფობა სდგმოდა!

ზიბელი

რა უხარიათ მაგ სულელებს, ჩაბჟირდნენ ლამის!
ვიშ-ვიშ, მაღალი ხელოვნება გამოგვითარგეს,
წამალი როგორ შევაპაროთ საწყალ ვირთაგვებს.

ბრანდერი

შენ რა, ვირთაგვის მხარესა ხარ? შენც შეგხვდა შხამი?

ალტმაიერი

გაგვიგულჩვილდა ჩვენი ბღენძი, გმინვა-დაგვა სჭირს!
უბალნო თავი ამოიცნო მკვდარ ვირთაგვაში!
შემოდიან ფაუსტი და მეფისტოფელი.

მეფისტოფელი

ჯერ ლხინის ხალხი, სუფრის ხალხი ვნახოთ ახლოდან,
აქ ყოველი დღე სურთ იქციონ დღესასწაულად.
შევსვათ, ყვირიან რა წაიღო, ვინც ინაღვლოდა,
შევსვათ, მღერიან, მაინც სიკვდილს ვერსად წავუვალთ!
მათი ყოფა და ცეკვა-როკვა ზუსტად ეგ არი,
კნუტი რომ დახტის კუდის ირგვლივ, დაუდეგარი.
ჭკუის პატარა სიტალკვესე საკმარისია
მომლხენი გერქვას, მხოლოდ იშტა გჭირდება დიდი.
თუ თავიც არ გვტეხს და პურ-ღვინოც არის ნისიად,
ჭირს იქით ყველა საზრუნავი! ცხოვრება მიდის!

ბრანდერი

უცხო სულები! მგზავრები შორი!
გზიდან მოსულნი წუთისა ორის!
კითხვაც არ უნდა! ცხადზე ცხადია!
უკვირთ, სად ვართო! ზედ ახატიათ!

ფროში

ეს გაუმარჯოს ჩვენს ლაიპციგს, პატარა პარიზს!
სხვა პეწის არის ჩვენი კაცი, სხვა მოდგმის არის!

ზიბელი

ვინ უნდა იყვნენ?

ფროში

რას დაითვლი მომსვლელს და წამსვლელს!
ჭიქა მომეცი, მივაწოდებ, გამოვჩხრეკ წამსვე.
აზნაურები იქნებიან, თუ ჩემი გჯერა:
ამპარტავნული მიხრა-მოხრა, ამრეზით მზერა.

ბრანდერი

ბაზრის ხალხია, ნაძლევს დავდებ.

ალტმაიერი

ვერ გეტყვი ვერას.

ფროში

ნახეთ, რა ვუყო! მიყვარს კეხზე ბილანთა შესმა.

მეფისტოფელი

(ფაუსტს)

აბა, თუ ვინმემ სუნი იკრას, ვერ გრძნობენ ეშმას!
ერთი სული აქვთ, მიეტანონ გამოსახრავად.

ფაუსტი

ჩვენი სალამი, ბატონებო!

ზიბელი

სტუმრებს ვახლავართ!
(თვალს ცერად გაადევნებს მეფისტოფელს.)
ჰგავს, მიუფეხვავთ, ცალი ფეხით კოჭლობს ყმაწვილი!

მეფისტოფელი

ნება გვიბოძეთ, დავიკავოთ სუფრის ნაწილი.
ცოტა რომ ღვინოც გივარგოდეთ, მდარე ღვინო გაქვთ,
რა აჯობებდა თქვენთან ერთად სმას და ლხინობას!

ალტმაიერი

გეტყობათ, ბედი განებივრებთ, მოგყვებათ თანხა.

ფროში

რიპახის მხრიდან გადმოხვედით? ნამგზავრნი ჩანხართ.
ის კაი კაციც შეგხვდებოდათ, ჰანს რიპახელი.

მეფისტოფელი

ჩვენით მოვძებნეთ, ყურში გვედგა მისი სახელი.
სწორი ბრძანდებით, რეგვენია ყოვლად ალალი.
ძმებად გახსენათ, პირზე კოცნით გიძღვნათ სალამი.
(თავს მდაბლად ხრის ფროშის წინაშე.)

ალტმაიერი
( ხმადაბლა)

მოგსხიპა? სეირს განახებთო, აქ ვიღაც ხურდა!

ზიბელი

შენ რომ გეგონა, სულ სხვა ჩიტია,
გაჭრა და აქეთ შემოგვიტია.

ფროში

ჯერ ცოტა ხანი დამაცადეთ, ვაახლებ ხურდას!

მეფისტოფელი

ეს თქვენ მღეროდით? რა ხმა იყო, რა ჰარმონია!
თან ამ თაღებქვეშ აკუსტიკაც რიგზე გქონიათ.

ფროში

მუსიკოსი ხართ? ვირტუოზი ხომ არ ბრძანდებით?

მეფისტოფელი

ჩემთვის ვცოდვილობ, არ მომეცა ნიჭი ამდენი.

ალტმაიერი

იქნებ გვიმღეროთ!

მეფისტოფელი

როგორც მეტყვით.

ზიბელი

ხელდახელ ბარემ!
ოღონდ ცინცხალი! არაფერი ძველი და მდორე!

მეფისტოფელი

კი, სულ ახლახან ესპანეთი დავლაშქრეთ სწორედ,
ნაკურთხი მიწა, ღვინისა და სიმღერის მხარე.
(მღერის)
მეფეს ერთი რწყილი ჰყავდა,
გამოზრდილი სათუთად…

ფროში

ჩახვდით, რა რწყილიც? მაღალზე გადის!
ზუსტად ერგება სამეფო ქათიბს!

მეფისტოფელი

მეფეს ერთი რწყილი ჰყავდა,
გამოზრდილი სათუთად,
სულის ბერვით ინახავდა,
შვილს ერჩია საკუთარს.
მკერავს უხმო: აბა, ჩქარა,
ჭრა და კერვა მალ-მალი,
აბრეშუმი შური-შარა,
მძიმე დიბის შარვალი!

ბრანდერი

გაფრთხილდი, თერძო, ემაგ შარვალს თან გადაჰყვები,
არ შენაოჭდეს რწყილის წელზე ერთი ნახვევიც!

მეფისტოფელი

გადიდკაცდა ჩვენი რწყილი,
დიდი პოსტი რგებია,
სტავრით არის შემოსილი,
ბაფთები და ჯვრები აქვს.
თავს ამაყად აზეზავებს,
მკერდზე ვარსკვლავს ატარებს,
შორით იკრებს ნათესავებს,
რწყილებს პატარ-პატარებს.
დადის ხალხი ტანის ფხანით,
წითელ-წითელ ხალებით,
ფხანად იქცა დედოფალი
თავის სეფექალებით.
შიშით საცვალს ვერვინ ხილავს
წახდენიათ გუნება.
ჩვენთვის რწყილი რამც ყოფილა,
ერთი გატკაცუნება!

(გუნდი, აღტაცებით)

ჩვენთვის რწყილი რამც ყოფილა,
ერთი გატკაცუნება!

ფროში

ბრავო! კარგია! არ უნდოდეს, შუბლს გახსნის კაცი!

ზიბელი

ჩვენს ტილ-რწყილებსაც არ აწყენდათ ეგეთი ტკაცი!

ბრანდერი

ფრჩხილქვეშ და მუსრი! მთელი მათი მოდგმით და
ფესვით!

ალტმაიერი

თავისუფლებას გაუმარჯოს! გთხოვთ, ყველამ შესვით!

მეფისტოფელი

მაგ სადღეგრძელოს სავსე გულით ავუწევ ჭიქას,
მაგრამ შიგ ღვინო ისეთი გვქვს, არაფერს გვიგავს.

ზიბელი

მოვრჩეთ! მაგაზე აღარ გვინდა! ვინც ლხინობს, ლხინობს!

მეფისტოფელი

ვშიშობ, მანდ პატრონს ეწყინება, თორემ ახლავე
გაგასინჯებდით ჩემს მარნებში დაწურულ ღვინოს.

ზიბელი

თუ გაქვთ, ჩამოდგით! აქ ამაზე არ დაგვძრახავენ.

ფროში

უნდა გამოვტყდე, მე, ბატონო, ზნე მაქვს ამგვარი:
ვერ ვაჭაშნიკებ, სულ ბოლომდე თუ არ დავკარი.

ალტმაიერი
( ხმადაბლა)

მივხვდი, ვინც არის! მეღვინეა რაინის მხრიდან.

მეფისტოფელი

იქნებ აქ სადმე ბურღი იყოს.

ბრანდერი

ვიშ, ბურღიც გვინდა?
ღვინის კასრები აქავე გაქვთ, კართ გიყუდიათ?

ალტმაიერი

ბურღს მანდ ვიპოვი, ხელსაწყოთა რაღაც ყუთია.

მეფისტოფელი
( ართმევს ბურღს)

ვის რა ღვინო გსურთ? მნებავს, იყოთ ჩემი სტუმრები.

ფროში

არჩევანიც გვაქვს? მართლა ამბობთ? არ გვეხუმრებით?

მეფისტოფელი

არჩევანიც და არადანიც! ნება ჩვენია!

ალტმაიერი
( ფროშზე ათითებს)

რას აჟუჟუნდა! ნახეთ, უკვე ტუჩებს ილოკავს!

ფროში

მე – რაინული! სხვა ყველაფერს ეგ მირჩევნია.
სამშობლო მიყვარს, ვერ ვეწყობი უცხო კილოკავს.
(მეფისტოფელი, იქ, სადაც ფროში ზის, მაგიდის კიდეს
ბურღავს)
საცობებისთვის ცვილიც გვინდა, ცოტა სანთელი.

ალტმაიერი

ფოკუსებია! ოინბაზთა ძველი ფანდები!
მეფისტოფელი, ახლა სხვა ადგილს ბურღავს და
სანთლის საცობს არგებს
თქვენ რა მოგართვათ?

ბრანდერი

ქაფიანი! შუშხუნა შხეფით!
შამპანს ვეწვევი, უცხო ქვეყნის მომნატრდა გზები!
როგორც ნამდვილი გერმანელი, ვერ ვიტან ფრანგებს,
ვერც რამე ფრანგულს, მაგრამ ღვინო სხვა საკითხია!

ზიბელი

მომკლა ამ მჟავემ! მხოლოდ ტკბილი! ეგ უკეთ მარგებს.
შევყვები ჩემთვის, აი დარდი, რასაც იტყვიან!

მეფისტოფელი

თუ ნებას მომცემთ, შეგირჩევთ თავად.
ტოკაიური, მე მგონი, წავა.

ალტმაიერი

მომხედე, ვინც ხარ! აქ ეგენი არ გასაღდება!
რაღაცას ხლართავ! გნებავს ჩვენი მასხრად აგდება?

მეფისტოფელი

რას ბრძანებთ, როგორ გეკადრებათ! მაგის კაცი ვარ?
თან საღ-სალამათს ვის შერჩება თქვენი დაცინვა!
ჯობს, ეგ მიბრძანოთ, რას მიირთმევდით?
რომელი გნებავთ? თეთრი? წითელი?

ალტმაიერი

ახლა მაგაზე მალაპარაკე!
იყოს რაც გინდა, ოღონდ ჩქარა ქენ!
მეფისტოფელი, უცნაური მოძრაობით
ვაზის რქა და რქანი თხისა,
ვაზი ხეზე, ტაბლა ხისა.
თვალის ჩინო, არა ჩინდე,
ხმელი ხიდან, ღვინოვ, დინდე!
სასწაულო, უცხო რამ ხარ,
ის გიხილავს, ვისაც სწამხარ.
ახლა კი გახსენით!
შეუდგით თასები!

(ყველანი, მას შემდეგ, რაც საცობები ამოიღეს და ჭიქები
აივსეს)

იფ, მირონია! მკვდარიც იყო, აღდგები მკვდრეთით!

მეფისტოფელი

ოღონდ გაფრთხილდით, არ დაგექცეთ არც ერთი წვეთი!

(ყველანი, მღერიან)

ვნეტარებთ მთელი ზედახორით,
როგორც ხუთასი დედაღორი!

მეფისტოფელი

რას ხალისობენ!

ფაუსტი

გავეცალოთ!

მეფისტოფელი

ნუ ჩქარობ, დაცხრი!
თვალი ადევნე გაშიშვლებულ ცხოველურ საწყისს.

ზიბელი
( ერთი წვეთი ძირს ჩამოექცევა და აალდება)

მიშველეთ, ცეცხლი! ჯოჯოხეთის ამოსკდა ალი!

მეფისტოფელი

დექ, მშობლიურო სტიქიონო, შეწყვიტე დრტვინვა!
ჯერ გარესკნელის შხეფებია, მსგავსება მკრთალი.

ზიბელი

ძვირად დაგისვამთ! შენ, ეტყობა, არ იცი, ვინ ვართ!

ფროში

ახია ჩვენზე! არა, ნახე, რა გააკეთა?

ალტმაიერი

სანამ მრთელი ხარ, აიხვეტე! მოსხლტი აქედან!

ზიბელი

წესიერ სიტყვას გეუბნება, გზა ნახე, გვეხსენ!
ეგ შენი ჰოკუს-ფოკუსები მოსინჯე სხვებზე.

მეფისტოფელი

ჩუმად, ბებერო ღვინის რუმბო!

ზიბელი

შე ცოცხის ტარო!

არა, ამ თავხედს დამიხედე, თვითონვე ცხარობს!

ფროში

გონზე მოგიყვანთ! მოგითვლით მაგრებს!
ისე მოგაქცევთ, ვეღარვინ აგკრეფს!

ბრანდერი

( საცობს აძრობს და უეცრად ცეცხლი შიგ
სახეში შეეფრქვევა)

ვიწვი!

ზიბელი

გრძნება და ჯადო-მადო! გვეთამაშება!
ფუშეთ, ბიჭებო, არ იქნება მაგის გაშვება!

(დანებს დააძრობენ და მეფისტოფელზე მიიწევენ.)

მეფისტოფელი

უმზო-მზერით, უსმო-სმენით,
უსვლელითა სვლითა თქვენით
სად არა ხართ, იქ იყვენით!

(ყველანი გაოცებული დგანან და ერთმანეთს შესცქერიან.)

ალტმაიერი

რა ადგილია, სად მოვსულვართ?

ფროში

დიდი ზვრებია!

ზიბელი

სავსე მტევნები მზით გავსილან, ხელთ გვეწვდებიან!

ბრანდერი

ფანჩატურებად გაფოთლილა ვაზთა გრეხილი!
ვკრიფოთ მტევნები, მძიმე-მძიმედ ჩამოზნექილი!

(ზიბელის ცხვირს წასწვდება. ყველანი ერთმანეთის
ცხვირებს წაეტანებიან და დანებს შემართავენ.)

მეფისტოფელი

განიხიბლენით! თვალთა ცთომავ, განვედ თვალთაგან!
ეშმაკი მხოლოდ გაგეხუმრათ, ხილვა დამთავრდა!

(გადის ფაუსტთან ერთად.)

ზიბელი

რა იყო? არა, ეს რა იყო?

ალტმაიერი

ვერც მითქვამს ენით!

ფროში

ხელთ შენი ცხვირი მიბღუჯია?

ბრანდერი

მე კიდევ – შენი?

ალტმაიერი

კეფაში დამკრა! დავბანცალებ ხელის ცეცებით…
ვიღაცამ სკამი მომაშველეთ, ჩავიკეცები!

ფროში

რა მოხდა? არა, ამიხსენით, ხალხი არა ხართ?

ზიბელი

მიწაში ჩავდებ! სად წავიდა? ცოცხლად დავმარხავ!

ალტმაიერი

თორემ ერთბაშად არ იპოვო! გაქრა ჩვენება!
კასრზე ამხედრდა, დაოთხებულს მიაჭენებდა.
ფეხს ვეღარ ვადგამ, გეგონება, ლოდები მბმოდეს!

(თვალი მაგიდისკენ გაექცევა.)

გემუდარებით, იქ ის ღვინო ჯერ ისევ მოდენს?

ზიბელი

ხიბლი იყო და თვალს ნაცარი! მოდენს კი არა…

ფროში

მაშ, რას ვყლურწავდი, რაზე გემომ არ გამიარა?

ბრანდერი

მშვიდობით, ზვრებო! ზმანებანო ფერად-ფერადო!

ალტმაიერი

კიდევ იტყვიან, სასწაულის ნუღარ გჯერათო!

© ”ჩვენი მწერლობა”

***

ფიქრო, ფიქრო უნაპიროვ,
ფიქრო უსახელო.
მე შენ როგორ დაგიტირო
გულზე დასაყრელო.
წავიდნენ და მიმატოვეს
გაჰყვნენ ნისლის ფიქრებს.
წლები უხმობს სიმარტოვეს,
ამბობს „დროა, იქნებ?!“
არ გინდივართ? რა ვქნა, წავალ
უკაცური შარით.
გაგეცლები, სადაცაა
ფიქრის გასაყარი.
სადაც ღრუბლებს შადრევნებად
ცვივა ოქროს ფერი.
სად წარსულზე ცრემლით ყვება
სველი ლერწმის ღერი.
აჰა, უკვე დროც მოვიდა,
დე, აღსრულდეს ბარემ.
მტკივა, გარჯით და ვერც ჭკუით
ვეღარ დაგეხმარე.
ახლა თითონ გავხდი შენი
ტკივილი და ჯავრი,
როს მენგრევა თავზე ჭერი
და მწვავს ცეცხლის ალი.
რით გიშველო, რა ვიფიქრო,
ფიქრო, გასამხელო,..
მე შენ როგორ დაგიტირო
გულზე დასაყრელო.

სანთელთან ვიყოფ შენზე საფიქრალს

მარტო ყოფნის მარახოშით ნაყრდება სული.
სევდა შენთან კვლავ სიახლოვის
საიმედოდ ავსებს ტიპიკონს.
დაცემული მუხლებზე ხატთან
სანთელთან ვიყოფ შენზე საფიქრალს.

ც-ს

ჩემო სიცოცხლევ, ჩემო მეუღლევ
სულის მოთქმავ და სიკეთევ ჩემო
თუმც ჭარმაგი ვარ, მაგრამ მე უკვე
ლამის სიბერე რომ დავიჩემო.
გასაკვირველი ყოფილა ციხე
ამა სოფლისა ბაღი და ყანა.
როს დავფიქრდები, უკან დავიხევ
კითხვით, როგორ და რამ მომიყვანა?
როგორი იყო. როგორ გავიდა
ის, ყველაფერი რაც უკან იყო
აღტაცებებით, თუ წელკავითა
რაც ღმერთმა მომცა და თან გამიყო
შენთან, ძვირფასო, შენს კეთილ სულთან
ჩემზე რომ მუდამ ასე ზრუნავდა.
აწ რა უნდა ვთქვა, რა უნდა ვუთხრა
გამკითხველს ყველა კარგთა და ავთა
როცა მარგუნა მან მე ეს ჯილდო
და შენი თავით დამასაჩუქრა.
თანაც ეს მაშინ, თანაც ეს იმ დროს
როცა სანთელი ლამის ჩამიქრა –
შენ მეინახეს;
ან სად მონახე –
მე თავგასული და აკეცილი.
მეტის ქროლვიდან შეშლილი სახე
გადამთიელი. ღმერთის მეცილე.
სად მიდიოდი. ეძებდი ტანჯვას?
ბილიკის გასწვრივ ქროდნენ იები
და მიეტანე იმ ერთადერთ ჯვარს
დაუჩოქე და თითონ მიები
ვით ბედისწერას, რომელსაც კარგო
აწ რომც გაექცე, ვერსად წაუხვალ.
ახლა რა ვუთხრა, მივუსადაგო
შენს დაღლილ სხეულს და
ნაღვლიან თვალს,
რომ მზე დაადგეს სულის ალაზანს
და სიხარულის აფეთქდეს ნაღმი
ჩემო ცოლო და ჩემო აღაზა
უკვე გავსულვართ უფონოდ გაღმით,..
და მეშინია. ირგვლივ მთებია,
მომკიდე ხელი, არ დამეკარგო
ჩვენ გვეძახიან? ეს რა ხმებია,
თურმე ქორწილი გვქონია კარგო
აჰა, მოდიან, ისმის მაყრული
და თასი ღვინით მოაქვს თამადას
მაგრამ ვაი რომ ნაკერი გულით
ვარ და მოდიან სანახავადა.
კვლავ აირია ცაზე ღრუბელი,
მოიქუფრა და წვიმას აპირებს.
ისევ დამძიმდა ჩვენი უღელი
და ვერ ვასრულებ მე შენაპირებს.
ამტყდარა ჩხუბი. აშლილა კერა,
მისძალებიან ერთურთს მუშტებით
და როგორც ციდან მოხსნილი ძერა,
ანაც დამსკდარი ცაში ბუშტები
დაკოდილია ყველა ოცნება,
ყველა იმედი და ფანტაზია.
რადგან ვიღაცამ ასე ინება
მოსულა, კარი ჩაურაზია –
მომავლისათვის. ასე, ამჯერად
მაყრები არა, თურმე ჯარია…
და შიშით, სისხლი თუ დაიღვარა
და ძმამ ძმის სისხლი ისევ დალია,..
და თუ კვლავ მოსკდა ტანჯვის ლანქერი,
„რა ვქენით?“ კითხვამ თუ გაიხარა,..
თუ ისევ მნახავ შენს წინ დარცხვენილს
და გადათელილს მე ჰაიჰარად –
კარებს ვარდებით ნუღარ შემოსავ
და სუფრას ნუღარ გაუშლი კაცებს.
ნუ გაუღიმებ გარეშeმოსა
მეც სითამამეს ნუღარ დამაკლებ;
მაგრამ შემინდე გარჯა და დაღლა,
შენი ალერსი და ცისარტყელა.
შენი ღიმილის ყველა ნაკვესი
და ოცნებების მთები ამხელა,..
ჩემო სიცოცხლევ, ჩემო მეუღლევ
ჩემო წარსულო, სიცხადევ ჩემო.
ხანდაზმულობას ჩემსას შეუნდე
ტახტზე ვაგდივარ ნაცემ-ნაგვემი…
კარს ნუ დაკეტავ, რა ხმაურია, –
ერთს გავვარდები და მხარს შევუქცევ…
ახლა სიკვდილი საამურია
თუნდაც ნადირის საჯიჯგნად ვიქცე.

ოდესღაც უცნობ ქალს, რომელსაც
ვეარშიყებოდი დიდი ხნის წინათ

დადექით ზურგით. ნუ შემხედავთ. მე ახალგაზრდა
ვიყავი გუშინ,..
თქვენს უკან ახლა ბერიკაცი დგას,..
გახსოვართ სულ სხვა?
თვალების ელვას იმ წლებისას ძლივს გადაურჩით?
ძვირფასო, მადლობა უთხარით უფალს
რომ არ წამოდით თქვენ ჩემი ქუჩით…

ფიქრის ჩაძინება

ჩემი სხეულის ყრუ სიბნელეში ვიკარგები და იმას
იქით ღრმა უფსკრულია. აზრი ექოთ ბრუნდება უკან.
ხვალინდელი დღის ტკივილზე იძინებს ფიქრი.

***

იცლება თასი.
ნაღველს ჩემსას
არა აქვს ბოლო.
ეს სიდიადე
წამია მხოლოდ
მამშვიდებს
ჭუჭყში გასვრილს.
მიკვდება გული,
ჩაქრა ცეცხლი.
სადღაც, მიღმა
შორი გზები
სერავენ ველებს.
როგორც ქვას ხავსი
შეპარვია სიბერე ხელებს.
შეფრქვევია თმას ვერცხლი და
კვლავაც მათოვს ის.

© “ჩვენი მწერლობა”

სიტყვა, წარმოთქმული ნობელის პრემიის მიღებისას 1962 წლის 10 დეკემბერს

ინგლისურიდან თარგმნა ვახტანგ ამაღლობელმა

მადლობა შვედეთის აკადემიას, ჩემი შრომა ამ უმაღლესი ჯილდოს ღირსად რომ სცნო. გულის სიღრმეში ვეჭვობ, ნობელის პრემიას იმ მწერლებზე მეტად ვიმსახურებდე, რომელთა მიმართაც პატივისცემითა და მოწიწებითა ვარ განსმჭვალული – თუმც, უდავოა, მე რომ მერგო, მიხარია და მეამაყება. ამ პრემიით დაჯილდოებული ჩვეულებრივ მეცნიერულ ან საკუთარ კომენტარებს გვთავაზობს ლიტერატურის არსისა და მდგომარეობის შესახებ. მიუხედავად ამისა, მაინც ვფიქრობ, ამ განსაკუთრებულ დროში იქნებ სჯობდეს, ლიტერატურის შემქმნელთა მაღალი დანიშნულებისა და პასუხისმგებლობის შესახებ გვესაუბრა. ნობელის პრემია და ადგილი, სადაც მე ვდგავარ, ისეთი პრესტიჟულია, მაგულიანებს მადლიერი და აპოლეგეტური თაგვივით კი არ ვიწრუწუნო, არამედ ლომივით ვიბრდღვინო იმგვარი სიამაყით, რასაც ჩემი პროფესიისა და იმ ბრწყინვალე, ნიჭიერი ადამიანების გამო განვიცდი, საუკუნეთა მანძილზე ამ ასპარეზზე რომ იღვწოდნენ. ლიტერატურა არ გაუვრცელებია ფერმკრთალ და დასაჭურისებულ, ცარიელ ეკლესიებში ლიტანიების მომღერალ შარიან სამღვდელოებას – არც მონასტერში გამომწყვდეული რჩეულების, უიმედოდ სასოწარკვეთილი, ტრაბახა მათხოვარი ბერების საქმე ყოფილა. ლიტერატურა მეტყველებასავით ძველია. ის ადამიანთა მოთხოვნილებამ აღმოაცენა, რაც დღემდე არ შეცვლილა, პირიქით, უფრო საჭირო გახდა. სკალდები, ბარდები, მწერლები არ ყოფილან განცალკევებულნი და კარჩაკეტილნი. დასაბამიდანვე მათი დანიშნულება, მოვალეობები, პასუხისმგებლობანი ადამიანთა მოდგმამ დააკანონა. კაცობრიობა თავგზააბნეულია იმ პირქუში და უკაცრიელი დროის გამო, რომელშიც გამოვლა უხდება. ჩემმა დიდმა წინამორბედმა უილიამ ფოლკნერმა აქ გამოსვლისას, ამ დროებას უწოდა ყოვლისმომცველი შიშის ტრაგედია, რომელიც იმდენხანს გაგრძელდა, რომ სულიერებაც კი დაგვავიწყა. ამიტომ ადამიანს მხოლოდ თავის გულთან ჭიდილში შეეძლო ამის შესახებ დაეწერა. ფოლკნერმა კი ყველაზე მეტად უწყოდა, როგორც ადამიანის ძლიერების, ასევე მისი სისუსტის შესახებ. მან იცოდა, რომ შიშის შეცნობა და დაძლევა მწერლის არსებობის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია. ეს არახალია. მწერლის უძველესი რწმუნებულება არ შეცვლილა. მისი ვალია ჩვენი უამრავი მტანჯველი მარცხი და შეცდომა გამოააშკარაოს, გამოსამზეურებლად ამოზიდოს ჩვენი ბნელი სიღრმეებიდან საშიში წარმოსახვანი მათი გამოსწორების მიზნით. გარდა ამისა, მწერალი უფლებამოსილია საჯაროდ განაცხადოს და დიდებით შეამკოს ადამიანის აღიარებული უნარი – მისი გულისა და სულის სიდიადე – მარცხის ვაჟკაცურად აღიარება, სიმამაცე, სიბრალული და სიყვარული. სისუსტისა და სასოწარკვეთის წინააღმდეგ დაუსრულებელ ბრძოლაში ესენია მოცილეობისა და იმედის კაშკაშა ალმების კრებული. მიმაჩნია, რომ მწერალს, რომელსაც მგზნებარედ არ სწამს ადამიანის სრულყოფილებისა, …არც მოწოდება აქვს და არც ადგილი ლიტერატურაში. დღევანდელი ყოვლისმომცველი შიში ჩვენს ცოდნაში ახალი მოზღვავებული ტალღისა და მატერიალურ სამყაროში ერთგვარად სახიფათო მოვლენათა ბრუნვა-ტრიალის შედეგია. მართალია, ურთიერთგაგების სხვა ფაზებმა ჯერ ფეხი ვერ აუწყეს ამ უზარმაზარ ნაბიჯს, მაგრამ არ არსებობს მიზეზი ვივარაუდოთ, ისინი ვერ ან არ ივლიან გვერდიგვერდო. რა თქმა უნდა, ესეც მწერლის მოვალეობის ნაწილია, რათა უზრუნველყოს მისი აღსრულება. კაცობრიობას ხანგრძლივი, საამაყო ისტორია აქვს ბუნებრივი მტრების წინააღმდეგ მტკიცედ დგომისა, ზოგჯერ თითქმის დამარცხებისა და გაქრობის წინაშეც მდგარა. ჩვენ ვიქნებით მშიშრები და უგუნურნი ბრძოლის ველი რომ უდიდესი გამარჯვების წინადღეს მივატოვოთ. გასაგებია, ალფრედ ნობელის ცხოვრებას გავეცანი; როგორც წიგნებში ამოვიკითხე, განდეგილი და მოაზროვნე ყოფილა. მან შექმნა ასაფეთქებელი ნივთიერება, რომელსაც უნარი აქვს შემოქმედებითი სიკეთის ან დამანგრეველი ბოროტებისა, არჩევანის უქონლობის შემთხვევაში გონება და საღი აზრი რომ ვერ წარმართავს. ნობელმა დაინახა, რომ თავის გამოგონებებს სისასტიკისა და სისხლისღვრის ჩასადენად ბოროტად გამოიყენებდნენ. ეგებ წინასწარ განჭვრეტილიც კი ჰქონდა თავის გამოკვლევათა საბოლოო შედეგი – უკიდურესი ძალმომრეობისა და საბოლოო ნგრევის მისაწვდომობა. ამბობენ, ცინიკოსიც გახდაო, მაგრამ არ მჯერა. ვფიქრობ, ის შეეცადა ზემოქმედების – უსაფრთხოების სარქველის გამოგონებას, რაც, ჩემი აზრით, საბოლოოდ მხოლოდ ადამიანის გონებასა და სულში ჰპოვა. მე მგონი, მისი მოსაზრება ნათლადაა გამოხატული ამ პრემიების ნომინაციაში. ისინი შემოთავაზებულია ადამიანის ცოდნისა და მისი სამყაროს მუდმივი განვითარებისათვის – ურთიერთგაგებისა და კომუნიკაციისათვის – რაც ლიტერატურის დანიშნულებაა და თავის მხრივ მშვიდობის შესაძლებლობის დემონსტრირებას გულისხმობს, ყველაფრის მწვერვალს რომ წარმოადგენს. ორმოცდაათ წელზე ნაკლები გავიდა მისი გარდაცვალებიდან, რაც ბუნების კარი გაიხსნა და არჩევანის საშინელი ტვირთის წინაშე დაგვაყენა. ჩვენ ბევრი იმ ძალის უზურპირება მოვახდინეთ, რაც თავის დროზე ღმერთს მივაკუთვნეთ. შეშინებულებმა და მოუმზადებლებმა მთელი სამყაროს ყველა ცოცხალი არსების სიცოცხლესა და სიკვდილზე ძალაუფლება ვიტვირთეთ, თავზე ავიღეთ. საფრთხე, გამარჯვება და არჩევანი საბოლოოდ ადამიანზეა დამოკიდებული. მისი სრულყოფილების გამოცდა ჩვენს ხელთა. ვიტვირთეთ რა ღვთიური ძალა, ვალდებულნი ვართ საკუთარ თავში მოვიძიოთ პასუხისმგებლობა და სიბრძნე, რასაც ერთ დროს ვიღაც ღვთაებას ვევედრებოდით, გვეგონა, ის იქნებოდა მათი მფლობელი. ადამიანი გახდა ჩვენი უდიდესი საშიშროება და ერთადერთი იმედი. ასე რომ, დღეს შესაძლოა წმინდა იოანე მოციქულის პერეფრაზირება მოვახდინოთ: ბოლო არის სიტყვა და სიტყვა არის ადამიანი, და სიტყვა ადამიანთანაა.

© “ჩვენი მწერლობა”

კოტე ჯანდიერი, ნინო გოგუაძე – იდიოტიზმის ანატომია

ზოგადი განათლების სისტემის ექს-‘რეფორმატორებს’

მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი შინაარსისა და პათოსის წერილების საპასუხო წერილების წერისთვის იშვიათად ვიცლი ხოლმე, მნიშვნელოვნად ჩავთვალე მეპასუხა, რათა მკითხველს ჰქონდეს საშუალება, კრიტიკულად შეხედოს საქმის ვითარებას და ავტორთა ამბიციას, განათლებისა და კულტურის ფლაგმანებად წარმოგვიდგინონ თავი. მადლობას ვუხდი გაზეთ “24 საათის” ხელმძღვანელობას იმისთვის, რომ გაზეთ “რეზონანსში” ერთხელ უკვე დაბეჭდილ პასუხის წაკითხვის შესაძლებლობას უფრო ფართო აუდიტორიას თავისი გაზეთის საშუალებით აძლევს.

22 ივლისი, 2008

სიმონ ჯანაშია, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის დირექტორი

ეპიზოდი

სანამ აქ მუშაობას დავიწყებდი, განათლების სამინისტროში რამდენჯერმე ვარ ნამყოფი. პირველად ეს 1989 წელს იყო, როდესაც ჯერ კიდევ სკოლაში ვსწავლობდი, ხოლო ბოლოს სტუმრის სტატუსით 2003-ში. ყველა ჩემი ვიზიტი წარუშლელი შთაბეჭდილებით მთავრდებოდა და ამიტომ ზედმიწევნით მახსოვს მრავალი დეტალი, მაგრამ ამ სტატიის მიზნებისთვის მხოლოდ ორი შემთხვევაა საინტერესო. პროფესიული თვალსაზრისით, განათლების სამინისტროსთან შეხება პირველად 2000 წელს მომიწია. ბატონი გივი ზალდასტანის თაოსნობით, ახალი სკოლის გახსნისთვის მზადება მიმდინარეობდა. დღეს ეს ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული სკოლაა საქართველოში – ამერიკული აკადემია თბილისში. ამერიკის შეერთებულ შტატებში გასამგზავრებლად ვემზადებოდი იმისთვის, რომ ჰარვარდის უნივერსიტეტში განათლების სპეციალობით მაგისტრატურის კურსი დამემთავრებინა. სწავლის პერიოდში საქართველოში არსებული მოთხოვნებისა და დასავლეთში მიღებული სწავლების მეთოდების სინთეზის საფუძველზე ახალი სკოლისთვის სასწავლო გეგმა უნდა შემემუშავებინა. დაგეგმილი მქონდა, რომ საქართველოდან წამეღო სასწავლო გეგმა, რომელსაც ჩვენს სკოლებში იყენებდნენ და ამ მოთხოვნაზე დაყრდნობით შემემუშავებინა საგაკვეთილო გეგმები, მომეგროვებინა თვალსაჩინოებები, დამეწერა ტესტები, მომეფიქრებინა საექსკურსიო თემები და სხვ.
სასწავლო გეგმის საშოვნელად მივედი განათლების სამინისტროში. მძიმე შთაბეჭდილება დატოვა ერთ დიდ, ბნელ და გაურემონტებელ ოთახში წრეზე განლაგებულ მაგიდებთან მსხდომი ათამდე ქურთუკმოსხმული ადამიანის რეაქციამ ჩემს მორიდებულ კითხვაზე – “ხომ არ გაქვთ სასწავლო გეგმა, რომლითაც სკოლებში ისწავლება?”. ათივე ძალიან დაიბნა, ერთმანეთს გადახედა და შეეცადა იგნორირება გაეკეთებინა ჩემი კითხვისთვის. ზოგიერთმა უცებ ძველი ჟურნალი გადაშალა, ზოგი ფანჯარასთან მივიდა. ერთერთმა, რომელსაც თავისი უხერხულობა თანამდებობამ დააძლევინა მოკლედ, მაგრამ მეგობრულად მომიჭრა: “იცით ჩვენ ერთი ეგზემპლარი გვქონდა, სკოლებში გავაგზავნეთ და რომ დაგვიბრუნდება აუცილებლად მოგცემთ. გამოგვიარეთ მოგვიანებით”. სხვებმაც მეგობრულად თავი დამიქნიეს. თანამდებობა რომ ჰქონდა, მას მხოლოდ მდიდრულ ტყავის ქურთუკზე ეტყობოდა, თორემ ოთახში იმ პერიოდისთვის დამახასიათებელი ხელმძღვანელის სტატუსის სიმბოლოები: გამორთული კომპიუტერი და ტყავის სკამიც კი არ იდგა. იმ წუთას ვერ გავაცნობიერე, მაგრამ მოგვიანებით, უკვე პედაგოგიკის ინსტიტუტში შევიტყვე, რომ დამტკიცებული სასწავლო გეგმა, რომლითაც იქნებოდა განსაზღვრული საქართველოში რა, როდის, როგორ და რატომ ისწავლება, უბრალოდ არ არსებობდა. არსებობდა მხოლოდ საგნების ჩამონათვალი, საათების მითითებით.
ნახევარი წლის შემდეგ, უკვე სწავლისას, გავიგე, რომ საქართველოში განათლების რეფორმა იწყებოდა. საუბარი იყო, როგორც სისტემის მართვის ძირეულ გაჯანსაღებაზე, ისე განათლების შინაარსისა და სწავლების მეთოდების გათანამედროვეობაზე. მესმოდა იმის შესახებ, რომ სახელმწიფო მსოფლიო ბანკისგან სამოც მილიონიან კრედიტს იღებდა, ახალი სწავლების პრინციპების დასანერგად მოწვეული ჰყავდა საქართველოში არსებული ინტელექტუალური ელიტა, რომ ჰარვარდის უნივერსიტეტის კონსულტანტები ეხმარებოდნენ ქართველებს მართვის ახალი სტრუქტურების ჩამოყალიბებაში და სხვა. მიხაროდა და იმედი მქონდა, რომ მსგავს პასუხს, რაც მანამდე მივიღე არავინ აღარასოდეს მიიღებდა. გამიხარდა ისიც, როდესაც რამდენიმე წლის შემდეგ (2002-2003 წ.), მიმიწვიეს ექსპერტად მსოფლიოს ისტორიის სახელმძღვანელოების შესაფასებლად. პროფესიონალურად იყო შედგენილი კითხვარები, რომლითაც ხდებოდა შეფასება. ჩაგვიტარეს სემინარი სახელმძღვანელოების დიზაინისა და შინაარსის ორგანიზების შესახებ. ექსპერტების ჯგუფის თითოეული წევრი ინდივიდუალურად ვაფასებდით სახელმძღვანელოებს. შემდეგ ქულები შეიკრიბა და აღმოჩნდა, რომ ცხრა წიგნიდან რვამ არადამაკმაყოფილებელი შეფასება მიიღო. ამ პროცესისას ისევ მომიწია განათლების სამინისტროში მისვლა. აქ უკვე არსებობდა რეფორმის ჯგუფი, რომელიც დამხვდა გარემონტებული, დასავლური ტიპის “ოფისში”. თანამედროვე მეტყველებისა და გამომეტყველების ადამიანები, კომპიუტერები, ახალი ავეჯი – ყველაფერი იმედის მომცემად გამოიყურებოდა. ერთ ოთახში თითქოს უკვე აღარ იჯდა ათი ადამიანი.
2004 წელს, უკვე მას შემდეგ, რაც ვარდების რევოლუციის შედეგად საქართველოში ხელისუფლებაც და ქვეყნის განვითარების კურსი შეიცვალა, განათლების რეფორმის პროექტის სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების შემუშავების ჯგუფში დავიწყე მუშაობა. მუშაობის დაწყებისთანავე აღმოჩნდა, რომ ჩემი შთაბეჭდილებები იმის შესახებ, რომ საქართველოში 2000-2004 წლებში განათლების რეფორმა მიმდინარეობდა, მხოლოდ ილუზია იყო. აღმოჩნდა, რომ ერთ ოთახში ათი ადამიანი კი არა, უკვე 40 მუშაობდა. უბრალოდ, მათ არ მოეთხოვებოდათ სამსახურში სიარული. ასევე აღმოჩნდა, რომ რეფორმის ჯგუფს კი ჰქონდა რამდენიმე კომპიუტერი, მაგრამ, მაგალითად, განათლების სამინისტროს 400 თანამშრომელს მხოლოდ 20 თანამედროვე კომპიუტერი ჰქონდა. სამინისტროს ახლადგარემონტებულ ოთახებში, ელექტროღუმელებზე 50-ლარიანი ხელფასის მქონე სპეციალისტები ლობიოს ხარშავდნენ (ეს არ არის ხუმრობა – ჩემი თვალით ნანახი რეალობაა). აღმოჩნდა ისიც, რომ 2000 წელს დაწყებული რეფორმის ოთხი წლის თავზე ჯერ კიდევ არ არსებობდა საქართველოში სასწავლო გეგმა (აღარაფერი რომ არ ვთქვათ კანონპროექტებზე, რომლებსაც უნდა შეექმნა საფუძველი ახალი სისტემისთვის). არ არსებობდა არცერთი კონცეპტუალური დოკუმენტი, რომელიც საჯაროდ იქნებოდა განხილული, რომლის შექმნის მონაწილეები მასწავლებლები იყვნენ და სხვა. ასევე გამაოგნებელი იყო ის, რომ სახელმძღვანელოების შემმუშავებელი ჯგუფის წინა ხელმძღვანელის კაბინეტში (სადაც ახლა მე ვმუშაობ) არ იყო არცერთი წიგნი, რომელიც განათლების პრინციპებს ეხებოდა. სამაგიეროდ, იყო უამრავი კინოს სცენარი და სახელმძღვანელოების ნიმუშების მცირე ნაწილი. რთული იყო იმის დაჯერება, რომ ამ სახელმძღვანელოებს შორის იყო ის სახელმძღვანელოებიც, რომლებიც ჩემი და სხვა ექსპერტების შეფასების საფუძველზე თითქოს დაწუნებული იყო. დაუჯერებელი იყო, როდესაც ამ სახელმძღვანელოებში ამოვიკითხე “დამტკიცებულია განათლების სამინისტროს მიერ”. შემდგომში სხვა მრავალი დაუჯერებელი ამბავი გავიგე – მაგრამ ამას ქვემოთ მოგითხრობთ.
სწორედ ამ სასწავლო გეგმების ჯგუფს ხელმძღვანელობდა სტატიის ავტორი ქალბატონი ნინო გოგუაძე, ხოლო მისი თანაავტორი ბატონი კოტე ჯანდიერი სახელმძღვანელოების ჯგუფს კურირებდა. ეს ადამიანები საკუთარი მოღვაწეობისას მეტნაკლები წარმატებით ქმნიდნენ ილუზიას, რომ საქართველოში განათლების რეფორმა მიმდინარეობს, ინტელექტუალურ მხარდაჭერას უწევდნენ სამინისტროს კორუფციული სქმების შექმნასა და განხორციელებაში. ცოტასთვის იქნება უცნაური იმის აღმოჩენა, რომ ისინი უკმაყოფილოები არიან იმით, რაც დღეს საქართველოს განათლების სისტემაში მიმდინარეობს.
გადავხედოთ მათ სტატიას “იდიოტიზმის ანატომია” (ნ. გოგუაძე, კ. ჯანდიერი, გაზეთი “რეზონანსი”, 12.07.08, გვ. 10-11). თუ ამ სტატიას გამოვაკლებთ ლანძღვის ნაწილს, დავაკვირდებით არგუმენტებს და განვიხილავთ კონტექსტს, ნათელი გახდება, რომ ავტორების მთავარი მიზანია, დაარწმუნონ მკითხველი, რომ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო და მის დაქვემდებარებაში მყოფი ცენტრები დაკომპლექტებულია არაკომპეტენტური ადამიანებით, რომლებსაც არ აქვთ სათანადო განათლება, გამოცდილება, რომლებმაც არ იციან თავიანთი საქმე და, რაც მთავარია, რომლებსაც არ შეუძლიათ აზროვნება. მიზნის კეთილშობილება ალბათ ცალკე განსჯის საგანი უნდა იყოს, მაგრამ მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ამ მიზნის მისაღწევად მეთოდების მთელი არსენალია გამოყენებული. გარდა სიმართლის თქმისა, შეგვიძლია განვიხილოთ ისეთი პრინციპები, როგორიცაა შეგნებული დამახინჯება, ჰიპერბოლიზაცია, არარსებული წყაროების განხილვა, წყაროებში იმის განხილვა, რაც იქ არ გვხვდება, ტყუილი ან მარტივი ლოგიკური კონსტრუქციების ვერდაძლევა და სხვა. სტატიის ავტორები ცდილობენ, რომ შემოფარგლონ საკუთარი მსჯელობის არეალი რეფორმატორთა აზროვნების სიმდაბლით, რომელიც ენების მათი ახალი კლასიფიკაცით ე.წ. “პროექტების ენაშია” გამოხატული, მაგრამ უჭირთ. ზედმეტი სიბრაზისა თუ არგუმენტების ნაკლებობისგან ისინი ყოველგვარი განსაკუთრებული ძალისხმევის გარეშე გადადიან ხან დაფინანსების სისტემის განხილვაზე, ხან გამოცდების სისტემის, ხან საუნივერსიტეტო რეფორმაზე, სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტების რეფორმის შეფასებაზე და ა.შ. სტატიის შეფასება, მისი სტრუქტურის თვალსაზრისით, ქართული ენისა და ლიტერატურის მოსწავლეებისთვის მიგვინდია, რომლებიც უკვე დაწყებითი სკოლიდან სწავლობენ, თუ როგორ ჩამოაყალიბონ აზრი თანმიმდევრულად. განვიხილავ მხოლოდ იმ ნაწილს, სადაც ზოგადი განათლების სისტემის რეფორმის კრიტიკის გამალებული მცდელობაა.

მთავარი დებულებები
ავტორები გვამცნობენ, რომ ენა აზროვნების საფუძველია. აზროვნება დედაენის სრულყოფილ ცოდნაზეა დამოკიდებული. ბუნდოვნად გამოთქმული აზრი აზრი არ არის. რეფორმატორებმა არ იციან ქართული. რეფორმატორები ებრძვიან ქართულს. რეფორმატორებს არ შეუძლიათ აზრის სწორად გადმოცემა და იგონებენ ახალ ენას – “პროექტების ენას”, რომლითაც მალავენ საკუთარ გაუნათლებლობას. ეს, ავტორების მტკიცებით, ბანალურ ჭეშმარიტებაზე დაფუძნებული დასკვნებია.
სტატიიდან ჩანს, რომ ავტორებს არა მხოლოდ ენის, არამედ ენის საშუალებით შემეცნების ფილოსოფიურ თუ პრაქტიკულ საკითხებში გარკვევა უჭირთ. ეს თვალსაჩინოა, როდესაც ავტორები მსჯელობენ, რომ მთავარია აზრი ენობრივად და ლოგიკურად გამართულად და სალიტერატურო ქართულით იყოს გადმოცემული და ის უკვე ჭეშმარიტია. ავტორები საჭიროდ არ მიიჩნევენ იფიქრონ იმისთვის, რომ აზრი გადმოსცენ. ფიქრისას მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ენისა და ლოგიკური კონსტრუქციების ცოდნა, არამედ საკითხისაც, რაც, რა თქმა უნდა, ენის ცოდნაზე უფრო რთულია. სოფიზმის ასეთი მარტივი გაგება კარგად ჩანს ავტორების მიერ მოყვანილი არგუმენტების გადამოწმებისას. მაგალითად, ავტორებმა არ იციან, ან ვერ იყენებენ ცოდნას იმის შესახებ, რომ, როდესაც რომელიმე ნაშრომის ციტირებას ახდენ, აუცილებელია მისი ატრიბუტები დაასახელო (ავტორი, გამოცემის წელი და ა.შ.). ეს პროცედურული ცოდნაა, რაც მათ, ეტყობა, მნიშვნელოვნად არ მიაჩნიათ და ამის გამო სტატიაში ვკითხულობთ ციტირების ახალ ფორმებს, როგორებიცაა “ისტორიისა და საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სასწავლო გეგმა”, “მეათე კლასის ქიმიის სახელმძღვანელო” და ა.შ. ციტირების ასეთი ფორმა, გარდა იმისა, რომ მსჯელობისას აუდიტორიის წინაშე პასუხისმგებლობის დაბალ ხარისხზე მიუთითებს, გვაჩვენებს, რომ ავტორებისთვის უცნობია ის სფერო, რომლის შესახებაც ისინი მსჯელობენ. როდესაც ციტირებისას ამბობ, რომ მეათე კლასის ქიმიის სახელმძღვანელოს ასმეერთე გვერდზე, ან ბიოლოგიის მეშვიდე კლასის სახელმძღვანელოს მეათე გვერზე რაღაც წერია, ის მაინც ხომ უნდა იცოდე, რომ მეათე კლასში ორი ქიმიის, ხოლო მეშვიდე კლასში ბიოლოგიის ექვსი სხვადასხვა სახელმძღვანელო გამოიყენება.
თუმცა ზერელე ციტირება “სასარგებლოა” არაკეთილსინდისიერი ავტორისთვის, რადგან ასე შესაძლებელია ტყუილიც შეაპარო მკითხველს. მაგალითად, ჩვენი ავტორები ცრუობენ მაშინ, როდესაც ამბობენ, რომ ბუნებისმეტყველების ტრიმესტრულ სწავლებას სასწავლო გეგმაში ინტეგრირებული ეწოდება. აი, რა წერია ეროვნულ სასწავლო გეგმაში (ეროვნული სასწავლო გეგმა, 2007 წელი. ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი. გვ. 23):
“საბუნებისმეტყველო საგნების (ქიმია, ფიზიკა, ბიოლოგიის) სწავლა სავალდებულოა VII-X კლასებში. VII-X კლასებში სკოლა ირჩევს ორი შესაძლებლობიდან ერთს:
ა) თითოეული საბუნებისმეტყველო საგანი თითო ტრიმესტრის განმავლობაში ისწავლება (მაგრამ არა ერთდროულად. მაგ. მეშვიდე კლასში შეიძლება ისწავლებოდეს: I მესამედი ქიმია, II მესამედი ფიზიკა, III მესამედი ბიოლოგია).
ბ) საბუნებისმეტყველო საგნები ისწავლება ინტეგრირებული კურსით სამივე ერთად – ერთ საგნად.”
აი, როგორ აწოდებენ ავტორები თავის სტატიის მკითხველს ამ დებულებებს: “სასწავლო წლის პირველი სამი თვის განმავლობაში ისწავლება მხოლოდ ერთი საბუნებისმეტყველო საგანი, ვთქვათ, ბიოლოგია; მეორე სამი თვის განმავლობაში – მხოლოდ ფიზიკა, ხოლო მესამე ტრიმესტრში კი – მხოლოდ ქიმია. ყოველივე ამას, რატომღაც, საბუნებისმეტყველო საგნების ინტეგრირებულ სწავლებად ასაღებენ.” იბადება კითხვა, ავტორები მარტივ ლოგიკურ კონსტრუქციას ვერ ართმევენ თავს, სადაც წერია ორი შესაძლო ვარიანტი ტრიმესტრული ან ინტეგრირებული სწავლების შესახებ, თუ გამიზნულად ამახინჯებენ წყაროს? იქნებ მათი პრობლემა ეთიკის სფეროს სცილდება და საქმე უფრო მარტივადაა. იქნებ პრობლემა ისაა, რომ ავტორებს დაკვირვებით კითხვა უჭირთ?
სტატიაში ხშირად საქმე რეალობის დამახინჯებასთან გვაქვს. მაგალითად, ის სისტემა, რომელიც ამ ადამიანების სამინისტროში მოღვაწეობის დროს არსებობდა, გულისხმობდა მეათე კლასში 18 სხვადასხვა საგნის სწავლებას. წარმოიდგინეთ, რომ ამის გათვალისწინებით, ავტორები ბრალს გვდებენ, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმის შემოღების შემდეგ, თურმე, საგანთაშორისი კავშირების დარღვევა ხდება. არაფერი რომ არ ვთქვა იმის შესახებ, რომ ინტეგრირება მოხდა ისეთი საგნების, როგორიც იყო ალგებრა და გეომეტრია, ენა და ლიტერატურა, საზოგადოებრივი მეცნიერებების გარკვეულ კლასებში და სხვა, მარტო ის, რომ სასწავლო გეგმა საერთოდ არ არსებობდა, იყო მთავარი გარანტია იმის, რომ არც არანაირი საგნობრივი კავშირები არსებობდა. საბუნებისმეტყველო საგნებში ხშირად მოეთხოვებოდათ მათემატიკური აპარატის ცოდნა, რომელიც ჯერ არ ჰქონდათ ნასწავლი. ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნის გარდა, არსად არ ასწავლიდნენ ფორმალური ხასიათისა და შინაარსის ტექსტების წერას (მაგ. კვლევის ანგარიში, მოხსენება და ა.შ.). ჩვენს მიერ შექმნილი სასწავლო გეგმა ზოგადად, ხოლო საბუნებისმეტყველო საგნების ფარგლებში ყველაზე მეტად, გულისხმობს მჭიდრო საგნობრივ კავშირს, როგორც თემატურ, ისე უნარების სიბრტყეში. საუკეთესოა მაგალითია ის, რომ სამივე საბუნებისმეტყველო საგანში ისწავლება კვლევის მეცნიერული მეთოდი, რაც არ იყო მოთხოვნილი არც ჩვენი ავტორების მოღვაწეობისას და არც მანამდე.
აზრის ბუნდოვანებაზე მსჯელობისას ავტორებს ვეთანხმები, რომ ეროვნულ სასწავლო გეგმაში არის შეცდომები, რაც ზოგჯერ ძნელად გასაგებს ხდის მის შინაარსს. ასევე ვეთანხმები ავტორებს იმაში, რომ შეცდომები გვხვდება სახელმძღვანელოებშიც. მთავარი ეს არ არის, რადგან, თუ არსებობს კეთილგანწყობილი კრიტიკა, ამ შეცდომების მითითების შემთხვევაში, ისინი სწორდება. მას შემდეგ, რაც 2004 წლის დეკემბერში ეროვნული სასწავლო გეგმის პროექტი გამოქვეყნდა, ასობით ასეთი რეკომენდაცია მივიღეთ და გავითვალისწინეთ. სტატიის ავტორებისგან კი არ მახსოვს არცერთი წერილი. ეჭვი მაქვს, რომ ისინი არც კითხულობენ ზედმიწევნით იმ დოკუმენტებს, რომელზეც მსჯელობენ, რადგან შეამჩნევდნენ ერთ უხერხულობას, რომ, მაგალითად, სტატიის ავტორი ქ-ნი ნინო გოგუაძე ამ სასწავლო გეგმის ავტორების ჩამონათვალში წერია. იმის გამო, რომ ეროვნულ სასწავლო გეგმაზე (ანუ, როგორც მაშინ უწოდებნენ – კურიკულუმზე) სწორედ მის დროს დაიწყო მუშაობა და მნიშვნელოვნად ჩავთვალე, რომ მისი მონაწილეობა აღნიშნული ყოფილიყო, მიუხედავად მისი წარუმატებლობისა. გაუგებარია, სასწავლო გეგმა მას თუ წაკითხული აქვს, როგორ შეიძლება საკუთარ თავი იმ ეპითეტებით შეემკო, რაც სტატიაში გვხვდება?! ან თუ თანაავტორობა არ სურს, რა უშლიდა ხელს ეს ჩვენთვის შეეტყობინებინა? პასუხი მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს – რომ პრობლემა გვაქვს დაკვირვებით კითხვასთან და ზოგადად დაკვირვებასთან.
ის, რომ ავტორებს პრობლემა აქვთ დაკვირვების სურვილსა და უნართან, კარგად ჩანს იმაში, რომ ამჩნევენ დეტალებს, მაგრამ ვერ ამჩნევენ მთავარს. მაგალითად, ამჩნევენ იმას, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმის მეთექვსმეტე გვერდზე მათთვის გაუგებარი ფრაზა წერია (სხვათა შორის საინტერესო ისაა, რომ მათთვის გაუგებარია მრავალი ისეთი რამ, რაც საქართველოს მასწავლებლების უმრავლესობისთვის ცხადზე-ცხადია), მაგრამ ვერ ამჩნევენ იმას, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმა არსებობს. ვერ ამჩნევენ იმას, რომ, რაც თვითონ ვერ შეძლეს ოთხი წლის განმავლობაში, ის ერთი წლის მანძილზე – 2004 წელს გაკეთდა. მათ მიერ შექმნილ სასწავლო გეგმაში შეცდომებს ვერავინ ვერ იპოვიდა მარტივი მიზეზის გამო – ის უბრალოდ არ არსებობდა. ვერც მათ კანონპროექტებში მოძებნის ადამიანი შეცდომას. რეფორმის პროცესში მრავალწლიანი მოღვაწეობისას საკანონმდებლო ცვლილებებზე სერიოზულად მუშაობას ისინი საჭიროდ არ მიიჩნევდნენ. ასევე არ თვლიდნენ საჭიროდ, რომ ისე, როგორც ჩვენ გავაკეთეთ, მასწავლებლები ჩაერთოთ დოკუმენტების შემუშავებაში. ანდა როგორ უნდა ჩაერთოთ, როდესაც მასწავლებლებს მაშინ ცამეტი თვის ხელფასი არ ჰქონდათ მიღებული? ასევე ვერ ამჩნევენ იმას, რომ ბოლო სამ წელიწადში 200-ზე მეტი ახალი სახელმძღვანელო დაიწერა, მაგრამ ამჩნევენ ამ სახელმძღვანელოებში არსებულ უმნიშვნელო შეცდომებს. ვერც იმ უხერხულობას ამჩნევენ, რომ მათ დროს დამტკიცებული სახელმძღვანელოები, არათუ უზადო, ხშირად აბსოლუტურად უვარგისი იყო. მაგრამ თურმე დღევანდელ სახელმძღვანელოში არსებული შეცდომა რეფორმატორების აზროვნების დონეზე მეტყველებს, მაგრამ მათ დროს დამტკიცებულების შეცდომები იმავე საზომით მათზე არ ვრცელდებოდა. ვერც იმას ამჩნევენ, რომ გამომცემლობებს სამინისტროში ფული, ისე როგორც მათ დროს იყო, აღარ მიაქვთ, და არც ის, რომ სამინისტროს თანამშრომლების ავტორობით შექმნილი სახელმძღვანელოები აღარ მტკიცდება. ვერც იმას ამჩნევენ, რომ გამომცემლობები რეალურ ინვესტიციებს დებენ სახელმძღვანელოების ხარისხის გაუმჯობესებაში იმიტომ, რომ მათი წიგნების გაყიდვის გარანტია აღარ არის ზარი სამინისტროდან, რომელიც სკოლებს “ურჩევდა” ხოლმე, რომელი წიგნი “აერჩიათ”. აღარც უნივერსიტეტების რექტორების მიერ დაწერილი წიგნები ხდება უალტერნატივოდ დამტკიცებული სახელმძღვანელოები და სახელმძღვანელოების დამტკიცების კრიტერიუმი აღარ არის ნათესაობა, ახლობლობა და გავლენა სახელმწიფო ეშელონებში. ვერც იმას ამჩნევენ ჩვენი სტატიის ავტორები, რომ, მათი და მათი მეგობრების მუშაობის პერიოდისგან განსხვავებით, ახლობლების შვილები დაუმსახურებლად აღარ აყავთ სამსახურში. აღარ არის უფასო ექსკურსიები ჩილეში და საკუთარი შვილების ავიაბილეთებსაც აღარ აფინანსებს სახელმწიფოს მიერ აღებული კრედიტი. ავტორებს ყოფნით სითამამე და თანაც ფიქრობენ, რომ, რადგან მათი მოღვაწეობა არ ყოფილა შეფასებული, უფლება აქვთ, ბრალი დაგვდონ კორუფციული სქემების შექმნაში.
დეტალებზე მსჯელობა და მთავარის მიჩქმალვა საუკეთესო ხერხია საკუთარი დილეტანტიზმის დასაფარად. ამ ხერხის დემონსტრირება არაერთხელ მინახავს ამ სამსახურში მუშაობისას. მაგალითად, ჯგუფს სთავაზობ, რომ განიხილონ კანონპროექტი ან კონცეფცია. ამ დროს ხშირია, რომ მათი ყველაზე ამბიციური და აქტიური წევრები ცდილობენ, რომ განხილვის მთელი პროცესისას პუნქტუაციის ნორმებზე იმსჯელონ და არა დოკუმენტის არსზე. ჩვენი ავტორებისგან განსხვავებით, ეს არ დამართნიათ ზოგადი განათლების რეფორმის დასავლელ შემფასებლებს. ადამიანები, რომლებიც განათლების სფეროში მსოფლიოში უცილობელ ავტორიტეტებად არიან მიჩნეულები, რომელთა წიგნები განათლების შესახებ ასიათასობით ტირაჟით გამოდის სხვადასხვა ენაზე, რომელთა რჩევებს ითვალისწინებენ მრავალი ქვეყნის მთავრობები, განათლების რეფორმას საქართველოში უპრეცედენტოდ წარმატებულად მიიჩნევენ – იმიტომ, რომ ისინი ეცნობიან სისტემას, უყურებენ ცვლილებებს ერთიან და თანამედროვე საგანმანათლებლო პრინციპების კონტექსტში და არა ისე, როგორც ამას ჩვენს მიერ განხილული სტატიის ავტორები გვთავაზობენ – რომ რეფორმის არსი შეფასდეს ისეთი დეტალით, რომლის მიხედვითაც ერთერთ დოკუმენტში უნდა ეწეროს “საგნის ერთი მასწავლებელი”, “ერთი საგნის მასწავლებელის” ნაცვლად. საქართველოში მოქმედი მასწავლებლებიც ასევე მთლიანობაში უყურებენ ამ რეფორმას და არა ერთი აბზაცის პრიზმიდან და სწორედ ამიტომ უჭერენ ისინი მხარს ძირითად კურსსა და ცვლილებებს, მიუხედავად იმისა, თუ რაოდენ კრიტიკულად არიან ისინი განწყობილი რომელიმე ცალკე აღებული პრინციპისადმი.

დეტალები
იმისთვის, რომ მკითხველს შეუქმნან წინასწარი განწყობა, თითქოს, სტატია ამხელს უვიც და უგუნურ ადამიანებს, ავტორები არა მხოლოდ კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ცალკეული ფრაზებით ცდილობენ ფონს გასვლას. წინასწარვე, სტატიის შესავალში ისინი ცდილობენ, დაარწმუნონ მკითხველი, რომ მათ მიერ სერიოზულად განიხილება დოკუმენტები, რომლებიც შექმნილია იმ ადამიანების მიერ, რომლებსაც არ აქვთ სათანადო განათლება იმისთვის, რომ ასეთი დოკუმენტები შექმნან. ავტორები ცდილობენ წარმოაჩინონ ეს ადამიანები, როგორც უმაღლესი განათლების არმქონენი, რომლებსაც მოკლევადიანი “თრენინგების” გავლის შემდეგ სერტიფიკატები აქვთ დაგროვილი და, რომლებსაც დასავლეთში სპეციალისტებადაც კი არ თვლიან. ავტორებს აინტერესებთ, საერთოდ თუ აქვს რომელიმეს “თუნდაც მაგისტრის ხარისხიც” კი. ცნობისთვის, მინდა სიამაყით ვთქვა, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, თავის დაქვემდებარებული სტრუქტურებით, მისი ძირითადი ბირთვის ძალიან მაღალი კვალიფიკაციით მეტოქეობას გაუწევს არა მხოლოდ პოსტსაბჭოთა სივრცეში არსებულ ნებისმიერ შესაბამის სამინისტროებს. გარდა საქართველოში მიღებული განათლების მქონე, მაღალკვალიფიცირებული ადამიანებისა, აქ სხვადასხვა წამყვან თანამდებობაზე მუშაობს რვა ჰარვარდის განათლების სკოლის მაგისტრის ხარისხის მფლობელი, სამი კოლუმბიის უნივერსიტეტის ხარისხის მფლობელი, ცენტრალური ევროპის უნივერსიტეტის არაერთი მაგისტრის ხარისხის მფლობელი, ომაჰას უნივერსიტეტის მაგისტრის ხარისხის მფლობელი, სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის მაგისტრის ხარისხის მფლობელი, ედინბურგის უნივერსიტეტის მაგისტრის ხარისხის მფლობელი, ვანდერბილდის უნივერსიტეტის მაგისტრის ხარისხის მფლობელი, სიმონსის კოლეჯის მაგისტრის ხარისხის მფლობელი და სხვა. ჩამოთვლილთაგან აბსოლუტურ უმრავლესობას მაგისტრატურის კურსი სწორედ განათლების, განათლების მართვის, პოლიტიკის და ადმინისტრირების კუთხით აქვს გავლილი. ასევე მრავალი მათგანი ფლობს მაგისტრის ხარისხს განათლებაში სწავლისა და სწავლების კუთხით, ფსიქოლოგის ან სოციალური მუშაკის მიმართულებით. დღევანდელი სამინისტრო ძალიან განსხვავდება იმ სამინისტროსგან, რომელსაც სტატიის ავტორები “შიგნიდან” იცნობდნენ, სადაც მართლაც ჰარვარდში ერთთვიანი კურსგავლილი ადამიანები ჰარვარდის კლუბებს აარსებდნენ და კედლები აჭრელებული ჰქონდათ ტრენინგების სერტიფიკატებით. თავისთავად ამ სერტიფიკატებში ცუდი არაფერია და იმას აჩვენებს, რომ ადამიანს კვალიფიკაციის ამაღლება სურს, მაგრამ დავეთანხმები ავტორებს, რომ მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანებს განათლება ჰქონდეთ იმ სფეროში, რომელშიც ისინი მოღვაწეობენ. ჩვენს მიერ განხილულ სტატიის ავტორებს ავიწყდებათ იმის ხსენება, რომ იმ სამინისტროში და იმ რეფორმის ჯგუფში, რომელსაც ისინი წარმოადგენდნენ, წამყვან თანამდებობაზე არცერთი ისეთი ადამიანი არ მუშობდა, რომელსაც განათლების სფეროში ხარისხი ჰქონდა, არაფერი რომ ვთქვა იმის შესახებ, თუ რომელი უნივერსიტეტები იყო ამ ხარისხის გამცემი. ამის გარდა, სასწავლო გეგმების შემქმნელების უვიცებად მოხსენიებისას, ავტორებს ავიწყდებათ ისიც, რომ სასწავლო გეგმების შემქმნელების ნახევარი მაინც სწორედ მათ დროს იქნა მიღებული სამსახურში. საქართველოში გავრცელებული აზრის მიუხედავად, რომ მთავრობების შეცვლისას პროფესიონალების ავტომატურად დათხოვნა ხდება, მათ არათუ შეინარჩუნეს თავიანთი თანამდებობები, არამედ კარიერულ წინსვლასაც მიაღწიეს და იმის მიუხედავად, რომ მათ მაინცდამაინც დასავლეთში მიღებული ხარისხი ყველა შემთხვევაში არ აქვთ, საქმით დაამტკიცეს საკუთარი პროფესიონალიზმი.

შემოთავაზება
როდესაც ცდილობ რაღაც გააკრიტიკო, სულ ცოტა, ის მაინც უნდა ჩანდეს, თუ რას სთავაზობ ოპონენტს ან შენს აუდიტორიას, როგორ წარმოგიდგენია შენ ამა თუ იმ საკითხის გადაჭრა. სამწუხაროდ, სტატიის ავტორები არათუ პირდაპირ არაფერს გვთავაზობენ, არამედ საკმაოდ თამამად გვაჩვენებენ იმას, რომ არ ესმით უმარტივესი პედაგოგიური ხერხები: ისტორიის სავარჯიშოების, ან საბუნებისმეტყველო საგნების ინტერაქტიული მეთოდიკის ძალიან თვალსაჩინო მაგალითებზე მსჯელობისას, საკუთარ უვიცობას არ მალავენ. მაგალითად, ცდილობენ, რომ სარკასტული გამონათქვამებით ილუზია შექმნან, რომ სკოლაში არ შეიძლება მოსწავლეებმა იმსჯელონ იმის შესახებ, თუ რა უნდა იყოს უსაფრთხოების წესები, როდესაც რადიოაქტიულ ნივთიერებებთან აქვთ შეხება ან მოსწავლეები ვერ შეძლებენ ძირითადი ისტორიული მოვლენების თანმიმდევრობის დამახსოვრებას და ა.შ. რაც შეეხება მათ ძირითად მოტივს, რომ თურმე ჩვენს მიერ შემუშავებული დოკუმენტების ენა იმდენად მდარეა, რომ ასახავს ჩვენს მდარე აზროვნებას – ამ საკითხთან მიმართებაში ავტორები სამწუხარო ალტერნატივას გვთავაზობენ. მათ სტატიაში, სათაურის ჩათვლით, ხშირად გვხვდება ისეთი გამონათქვამები, როგორებიცაა: “იდიოტიზმი”, “ნაბოდვარი”, “უწიგნური, მაგრამ … ლაღად მოტლიკინე რეფორმატორები”. ან რად ღირს ეს აბზაცი: “მთელს ამ ბნელმეტყველებას, ენობრივ და აზრობრივ კოშმარს ზოგნი სოროსის ფარულ ზრახვებს უკავშირებდნენ, ზოგნი – მასონების შეთქმულებას მიაწერდნენ, მაგრამ არავის უთქვამს, რომ ეს ყველაფერი გაუნათლებლობის, დეფექტური აზროვნებისა და, უბრალოდ იდიოტიზმის ნაყოფია”. სამწუხაროა, როდესაც ადამიანები, რომლებიც თავს ინტელექტუალებად თვლიან, ასეთ სიმდაბლემდე დაეცემიან საკუთარი არაკომპეტენტურობისა და სიბრაზის გამო. ასევე სამწუხაროა, როდესაც ჩვენი ბეჭდური მედია ამგვარ შეურაცხმყოფელ ტექსტს საკუთარი გაზეთში “მოსაზრების” რუბრიკის ფარგლებში დასაშვებად მიიჩნევს. მიუხედავად ამისა, ძალიან მიხარია, რომ ჩვენი სკოლის ახალდამთავრებული მოსწავლეები უფრო მეტი პასუხისმგებლობით ეკიდებიან საკუთარ ენასა და საკუთარ რეპუტაციას, ვიდრე ის ადამიანები, რომლებიც საკუთარი სტატუსის დაკარგვის შემდეგ კარგავენ უნარს, რაიმე სასარგებლო შესთავაზონ საზოგადოებას. სკოლებში უკვე უკეთ ასწავლიან გააზრებულ და პასუხისმგებლიან დამოკიდებულებას საკუთარი თავის, საკუთარი ქვეყნისა და საზოგადოების მიმართ, რაც იმის წინაპირობაა, რომ ქ-ნ. ნ. გოგუაძისა და ბ-ნ. კ. ჯანდიერის შექმნილი სტატიების მსგავსის დაწერის სითამამეს ჩვენი საზოგადოება ნაკლებად მისცემს მათ, ვისაც ინტელექტუალობის პრეტენზია აქვთ.

© “24 საათი”