-
-
მალხაზ ხარბედია – ორჰან ფამუქის მეოთხე წიგნი ქართულ ენაზე
ბოლო 2 წლის მანძილზე თურქი ნობელიანტი მწერლის, ორჰან ფამუქის 4 წიგნი გამოვიდა ქართულ ენაზე. მათ შორისაა სულ ახლახანს გამოცემული “მე წითელი მქვია”, მწერლის ყველაზე ცნობილი რომანი.
შედარებით ახალი თაობის თანამედროვე მწერლებს შორის ფამუქი მემგონი ერთად-ერთია, ვისი 4 წიგნიც ითარგმნა ქართულ ენაზე. ამ მხრივ ფამუქმა მიშელ უელბეკსაც გადაუსწრო. ქართული ფამუქი ჩვენი თანამედროვე ლიტერატურის ერთ-ერთი ნათელი წერტილია, თუკი გავითვალისწინებთ სავალალო მდგომარეობას და წარმოუდგენლად ნელ ტემპებს, რა ტემპებითაც ითარგმნება კლასიკა და უახლესი მწერლობა. ფამუქი ამ მხრივ ნამდვილად გამონაკლისია. მას ყველაზე მეტად გაუმართლა ჩვენში, თუმცა უფრო მეტად გაუმართლა ქართველ მკითხველსაც, იმის გამო, რომ საქართველოში აღმოსავლეთმცოდნეობის კარგი სკოლა არსებობს და ჩვენი თურქოლოგები კლასიკაზე უფრო ბარაქიანად უახლესი ლიტერატურის ნიმუშებს თარგმნიან. აღმოსავლეთმცოდნეს, მთარგმნელისა და პოეტის გიორგი ლობჟანიძის აზრით, საქართველოში არავინ დალოდებია, სანამ ფამუქს მსოფლიო აღიარებდა, მას ნობელის პრემიამდეც კარგად იცნობდნენ ჩვენში:
“რაც შეეხება ქართულ თარგმანებს… ქართული აღმოსავლეთმცოდნეობა არ დალოდებია იმას, რომ ფამუქი მსოფლიოში ეღიარებიათ და გამოჩენისთანავე დაიწყო მისი შემოქმედების შესწავლა. ჩვენი თურქოლოგები – თამუნა ალფენიძე, ქეთევან ტომარაძე, ნანა ჯანაშია და ლია ჩლაიძე აქტიურად შეისწავლიდნენ და თარგმნიდნენ მის ნაწარმოებებს”.
თავად ფამუქი, მისი პირადი ცხოვრებით, შეხედულებებით და წერის მანერით, ცალკე თემაა. XX საუკუნის 80-იანი წლების თურქეთში არავინ ელოდა ასეთი მწერლის გამოჩენას, მწერლისა, რომელიც გულახდილიც იყო და თამაშობდა კიდევაც კულტურული მეტაფორებით. ფამუქში, შეიძლება ითქვას აღმოსავლური და დასავლური ლიტერატურული ტრადიციის შერწყმა მოხდა:
“საერთოდ ძალიან უცნაური იყო ფამუქის გამოჩენა თურქულ ლიტერატურაში და კონკრეტულად იმ სახის მწერლის გამოჩენა, როგორიც ფამუქია. საკმაოდ ღარიბია თურქული ლიტერატურა, განსხვავებით სხვა აღმოსავლური ლიტერატურებისგან და მას პრაქტიკულად თანამედროვე ლიტერატურა ისეთი დონის ჰქონდა, რომ ნაკლებ სავარაუდო იყო ამ მასშტაბის მწერლის გამოჩენა. თვითონ თურქეთში ფამუქის მიუღებლობა მემგონი სწორედ ამითაც არის განპირობებული, რომ იგი პიროვნული აქტით შემდგარი მწერალი უფროა და დიდად გაუსწრო დროს და თავის თანამედროვე თურქულ ლიტერატურას. თავის მხრივ მისი პოლიტიკური შეხედულებებიც ამძაფრებს პროტესტს და ხშირად გამიზნული ხასიათის არის ხოლმე, რათა დასავლური საზოგადოების ყურადღება მიექცია”.
ჩემი პირველი ფამუქი რუსულად თარგმნილი “შავი წიგნი” იყო, ზუსტად არ მახსოვს, დაახლოებით 2002-2003 წელს წავიკითხე. შემდეგ ამას “მე წითელი მქვია” მოჰყვა, ასევე ფამუქის შედარებით ადრეული წიგნები, “თეთრი ციხესიმგრე” (1985), “ჯევდეთ ბეი და მისი ვაჟიშვილები” (1979), ყველაზე ახალი გამოცემებიც, “თოვლი” (2002) და “სტამბოლი – მოგონებების ქალაქი” (2003). ფამუქისთვის გამოყოფილი ჩემი თარო ყოველწლიურად იზრდება, მას სულ ბოლოს ქართულად დაბეჭდილი “მე წითელი მქვია”-ც შეემატა, თუმცა ქართული ფამუქიადა შედარებით ადრე დაიწყო, რამდენიმე წლის წინ და თავდაპირველად მთარგმნელები ფამუქის ნაკლებად ცნობილ ნაწარმოებებზე სინჯავდნენ ძალებს:
“როდესაც თარგმანზე ვლაპარაკობთ, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ არჩევანი, ანუ რას ვირჩევთ, და ფამუქის შემთხვევაში ქართველმა მთარგმნელებმა რატომღაც სამწუხაროდ მისი მეორეხარისხოვანი ნაწარმოებები აირჩიეს თავიდან. თუნდაც იგივე “ორმაგი სახე”, ქეთევან ტომარაძის მიერ თარგმნილი “თეთრი ციხესიმაგრე”, ნანა ჯანაშიას “ჯევდეთ ბეი და მისი ვაჟიშვილები” არ იყო ამ მწერლის საუკეთესო ნაწარმოებები და მხოლოდ ბოლოს რაც ითარგმნა, ლია ჩლაიძის მიერ შესრულებული “მე წითელი მქვია”, ითვლება, რომ ერთ-ერთი საუკეთესო ნაწარმოებია ფამუქისა. ჩემზე სწორედ ეს თარგმანი ახდენს განსაკუთრებულ შთაბეჭდილებას. აქ იგრძნობა სწორედ ქართული მთარგმნელობითი სკოლის ძალიან მაღალი დონე და ის კლასი, რომლის ქვემოთაც დონე არ უნდა დაეშვას.
“მე წითელი მქვია”-ში მოთხრობილი ამბავი იმ დროისაა, როცა სტამბული შედარებით პატარა და ღარიბული, მაგრამ სამაგიეროდ, უფრო ბედნიერი ქალაქი იყო, როცა ფადიშაჰები მოცალეობისას წიგნების კითხვასა და მინიატურების ჭვრეტაში ატარებდნენ დროს. ერთ-ერთი ასეთი ფადიშაჰის მიერ შეკვეთილი წიგნის გარშემო ტრიალებს რომანის მთელი სიუჟეტი და ყველა მთხრობელი სწორედ ამ წიგნის შექმნასთან დაკავშირებულმა მოვლენებმა გააერთიანა. მთხრობელი კი ბევრია წიგნში: ყარა, ენიშთე ეფენდი, შექურე, ენიშთე ეფენდის მოსწავლეები – ქელებექი, ლეილექი და ზეითინი, ებრაელი ქალი ესთერი, ოსტატი ოსმანი, ძაღლი – ყავახანაში დაკიდებული ნახატიდან, ოქროს მონეტა, ხე, ცხენი, სიკვდილი, შაითანი, ორი დერვიში (ასევე მინიატურებიდან) და რაც მთავარია – თავად წითელი ფერი, რომანის მთავარი ხმა:
“”მე მქვია წითელი” იმით არის მნიშვნელოვანი ნაწარმოები, რომ ძალიან ბევრ პრობლემას, რომელიც საქართველოსათვისაც არის მტკივნეული, ფამუქი შემოქმედებითად სვამს და ამუშავებს. მათ შორის, დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ურთიერთობის ურთულესი პრობლემა, რომელზეც მთელი ლიტერატურაა შექმნილი და ცალკე ამ ლიტერატურის კვლევა ძალიან შორს წაგვიყვანს. ფამუქი ძალზე ორიგინალურად განიხილავს ამ საკითხს თავის წიგნში და იმდენად ფაქიზ შტრიხებს გვთავაზობს აღმოსავლელი კაცის ქცევისას და ამ ქცევის აღქმისას დასავლეთის მიერ, რომ ძალიან იშვიათად მეგულება მსოფლიო ლიტერატურაში ამ ტიპის ნაწარმოები, რომელიც ამ პრობლემას ამ სიღრმით განიხილავს. გარდა ამისა ეს ნაწარმოები ენობრივადაა ძალიან საინტერესო, რაც ქართულ თარგმანშიცაა შენარჩუნებული. როგორც მკითხველმა იცის, თვითონ წიგნი აგებული პერსონაჟთა მონათხრობზე, ნაამბობებზე, რომელიც, თავისთავად, არ არის ახალი ხერხი, ლიტერატურული თვალსაზრისით, თუნდაც ქართულ ლიტერატურაში რომ გავიხსენოთ, დათა თუთაშხია ამის ერთ-ერთი ყველაზე მკაფიო მაგალითია, მაგრამ სათარგმნელად ეს ძალიან რთულია, იმიტომ, რომ ყველა პერსონაჟს მეტყველების თავისი დამახასიათებელი მანერა აქვს, რაც თურქულ ორიგინალში არის, როგორც მე მითხრეს, და ქართულშიც გადმოტანილია შესაბამისად, ლია ჩლაიძის მიერ. გარდა ამისა, იქ არის უამრავი დეტალი, პროფესიული თვალსაზრისით, რომელიც უბრალოდ ბრწყინვალედ არის შესრულებული და მე ვფიქრობ, რომ ჩვენი კითხველი ამას ადეკვატურად დააფასებს”.
ჩვენ კი იმედი დავიტოვოთ, რომ ახლო მომავალში თავად ავტორსაც გავიცნობთ პირადად. საქართველოში უკვე ყველა პირობა არსებობს საიმისოდ, რომ თურქი ნობელიანტი ვისტუმროთ. თანაც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ორჰან ფამუქს თბილისზეც აქვს დაწერილი რამდენიმე ძალიან თბილი სიტყვა.
© radiotavisupleba.ge -
გივი ალხაზიშვილი – გარდასახვის უწყვეტობა
“ფრაქტალები”, ასე ჰქვია ლელა სამნიაშვილის ახალი ლექსების კრებულს, რომელიც გამომცემლობა “სიესტამ” დაბეჭდა.
“გაფრენა. ლილიტი” იმ სარკმლის გამოღებას ჰგავს, საიდანაც წიგნის კონტური ჩანს, როგორც კრებულის სათაურის მინიშნება ან მინიშნებაზე ბევრად მეტი, რადგან “ფრაქტალი” შემთხვევით დარქმეული სახელი კი არა, უმთავრესი კონცეპტია, რამაც ერთ “ჭერქვეშ” მოაქცია ამ წიგნში შეტანილი ყველა ლექსი და თავიდანვე აღმოუჩინა ფრაქტალის ხვედრი ლექსებს, სიტყვებს, ადამიანებს – გარკვეულწილად, როგორც თოვლის ფიფქებს და პეპლებს, უსულო არსებებს, რთულ გეომეტრიულ ფიგურებს, რომელთაგან თითოეული საწყის მთლიან ფიგურას ჰგავს.Eეს არის უსასრულო ფიგურა, რომელიც შედგება ერთმანეთის მსგავსი ფიგურებით. ყოველი შემდეგი ნაწილი მიიღება წინას მასშტაბის შემცირებით. როგორც ლელა სამნიაშვილი ამბობს: “ბუნებაში ბევრ ობიექტს აქვს ფრაქტალური თვისებები, მაგალითად ფიფქს, გვიმრის ფოთოლს, სისხლის მიმოქცევის სისტემას. ჩემი აზრით, ადამიანებიც ერთგვარი ფრაქტალები არიან – ოღონდ, დროის ჭრილში უფრო მეტად, ვიდრე სივრცის. საკუთარ მსგავსს აჩენენ, ზრდიან და გზას ასე აგრძელებენ.”Mმისი აზრით ფრაქტალებია ერთმანეთში გარდამავალი სიტყვები და ცნებები და შესაბამისად ლექსებიც ფრაქტალებია.
ასეთი კონცეფცია თავისთავად უშვებს რაციონალურისა და ირაციონალურის თანაარსებობას, რაც ძალიან საინტერესოა, რადგან რეალობიდან მირაჟამდე და ღრუბლიდან ტუტანჰამონამდე გარდასახვის მრავალვარიაციული საშულება არსებობს ჩვენგან დამოუკიდებლად, როგორც ბუნების ამოუწურავი დინამიკა, უწყეტი სახეცვლილება, იმ ბუნებისა, რომელიც მბრძანებელია და თავისივე თავის მონაა – ამავდროულად.
შორს რომ არ წავიდეთ, აქვე ვიტყვი, რომ ფრაქტალური წარმოშობის უწყვეტობა კოსმიური წრებრუნვის ანარეკლია ან ბუნებრივი გაგრძელებაა.
როცა ვსაუბრობთ ადამიანთა ერთგვარ ფრაქტალურობაზე, უფრო რთულ პრობლემას ვაწყდებით, რადგან ადამიანი არ არის მხოლოდ გეომეტრიული სხეული და საერთოდ, – მხოლოდ სხეული, თუმცა, ფრაქტალურობის მონაწილეობა ჩვენს ყოველდღიურ ყოფაში, საკმაოდ საგრძნობია.Aასე რომ, ლელას არჩეული კონცეპტი, რომელიც ამ ახალ წიგნს დაედო საფუძვლად და სათაურშივე გაცხადდა, ძალიან საინტერესოა.
მე ახლა მოვიმარჯვებ ფრაქტალურ ჭოგრიტს და ხან ერთი და ხან მეორე მხრიდან, მასშტაბის გაზრდითა და შემცირებით შევეცდები რამდენიმე მოსაზრება გავუმხილო მკითხველს.
ლელა სამნიაშვილი უაღრესად თავისუფლად ფლობს პოეზიის ენას, იმდენად თავისუფლად, რომ ზოგჯერ ეკაიფება კიდეც ენას და ეს სრულყოფილი ფლობისა და ნიჭის დასტურია. სიტყით თამაშს ირონიის თანხლებით, კარგახანია შევეჩვიე მის ლექსებში, სადაც იშლება ზღვარი მწუხარებასა და თამაშის სილაღეს შორის და ჩემი აზრით, ეს, ძალიან მნიშვნელოვანი სიმსუბუქეა, ოღონდ მოჩვენებითი, რადგან სააზროვნოს უფრო მეტს აჩენს, როცა თამაშში გვითრევს:კისერზე – ფოტოაპარატი –
ჭკვიანი ლულა –
არ კლავს, აშეშებს;
რომ გქონოდა ასე შებმული –
იმ ბიბლიური განცხრომის და მხიარულების
ბაღში, კადრების გადარჩენას –
ალბათ შეძლებდი.მსუბუქი ირონია – “ჭკვიანი ლულა არ კლავს აშეშებს” ღიმილისმომგვრელია, მეტადრე მცდელობისას: “იმ ბიბლიური განცხრომის და მხიარულების ბაღში, კადრების გადარჩენას – ალბათ შევძლებდი…”, რადგან ასეთი სურვილის ასრულება მეცნიერული მიღწევების გათვალისწინებითაც შეუძლებელია და ავტორის ირონია უფრო ნიღაბია, საიდანაც პირველცოდვის ასლს უნდა მოვკრათ თვალი.Aამის დასტურად ლექსის ფინალიც იკმარებს, რომელშიც “დაკარგული სამოთხის” თემა ხელახლა წამოიჭრება, როგორც კაცობრიობის გაბმული ტკივილი.
“თვალებს ფოთლებს შორის გადამალავდა
და სათითაოდ ისრუტავდა ზეცის ძაბრიდან
სიტყვებს.
და ბაღსაც დასცქეროდა, როგორც ლაბირინთს,
რომელსაც ჰქონდა სახურავი,
მაგრამ გაფრინდა./გაფრენა. ლილიტი”/
თუმცა, როგორც “ტორნადო – არათითზე – შენი ბეჭედი –
ჯერ კვლავ ტრიალებს, არ შეკრულა, ჯერ კვლავ სისინებს
ყურთან – სამოთხის მეგობარი.
/”ალბომის დაწყება”/აი, ისევ ჩნდება სამოთხის მეგობარი და არათითზე ტორნადოსავით დატრიალებული ბეჭედი – ორაზროვანი ღიმილის დაუზუსტებელი საზრისი, რომელიც გამოსჭვივის ღიმილსა და დაფარულ განცდას შორის და მოძრაობს ხან გაბმულ, ხან კი მოკლე ანჟაბემანის თანხლებით.
ანჟაბემანი მის კონვენციურ თუ ვერბლანურ ლექსებში ჩვეულებრივი მოვლენაა და სტროფის დაშლილი სტრუქტურა წყდება და ებმის ერთმანეთს, იმის მიხედვით თუ რას კარნახობს სათქმელი და მუსიკალური საფეხური ანუ კონვენციური აუცილებლობა, ოსტატურად რომ ასრულებს იგი.მეგობრებმა არქტიკული სილურჯისკენ
თვალების თაფლი გამომაყოლეს,
ტბებმა ყინული გადაიკრეს, რომ გადამევლო,
შენ – ჰაერივით შემომეხვიე,
რომ მეყო ასე – სუნთქვის ბოლომდე./”ფარდაგი/
Mმის ლექსებში ფერადები სჭვივის დროდადრო. ფერი, ფერადოვნება ტროპის განუყრელ ატრიბუტია, ოღონდ არა მხოლოდ, როგორც დეკორი,
არამედ, როგორც სიტყვის დამხმარე საშუალება – ამა თუ იმ განცდის უკეთ გადმოსაცემად. ”ჰაერივით შემომეხვიე, რომ მეყო ასე – სუნთქვის ბოლომდე” – შესანიშნავია თავის უბრალოებით და სინაღდით.ხეების სუნთქვა, ამოსუნთქვა – ნახევარი წელიწადია.
ამიტომაც ბერდებიან ასე ნელა, ასე ჰაერში./”რქა”/
რამდენად არის ფრაქტალი ეს ორი სტრიქონი, ახლა აქ რომ ამოვიწერე, ამაზე დავფიქრდი, ან ფრაქტალად ყოფნა თუ ფრაქტალობა მხოლოდ მეტაფორაა, რომელიც კონცეპტის დინამიკას გამოხატავს თუ ცხოვრების, არსებობის, სიცოცხლის წესი?!
მათ სხეულზეა დაგეშილი ქალის თითები
და მამაკაცის სურვილი – იყოს მათზე სწრაფი,
მათზე სასტიკი. ისინი – ხახის დაღებამდე,
გაზმორებამდე – გვანან სამოთხის დეკორაციებს./”რქა”/
ამ ოთხი სტრიქონის დეტალურ ანალიზს არ ვაპირებ, უბრალოდ კიდევ ერთხელ ვაყურადებ სიტყვას – სამოთხე, რომ აღარ მახსოვს – მერამდენედ შემხვდა ლელას ლექსებში მსგავს და განსხვავებულ კონტექსტში. ეს არ არის ბიბლიური სამოთხის კლასიცისტური ილუსტრაცია, უფრო შეგრძნებით მიახლოებაა იმასთან, რასაც გონებით ვერ მიწვდები და ამიტომაც არის ბუნებრივი და გადამდები.
თავისებური ხედვა აქვს ლელა სამნიაშვილს წრებრუნვიდან თავდახსნის გზის ძიებისას. თუმცა იგი წრებრუნვას არც ახსენებს და ნემსის ყუნწუდან თავდახსნაზე მიგვანიშნებს. გახსოვთ, ალბათ: ”ჯვარს ეცვი თუ გინდა საშველი არ არის…” დაახლოებით იგივე დასკვნამდე მიდის იგი ლექსში ”მერვე დღე”, მაგრამ სრულიად განსხვავებული პოეტიკის წყალობით და ალუზია ღრმად არის შემალული სათქმელში.ისევ შვიდი დღე. წმინდა სცენარით
გამორიცხული აწმყო – გაღწევა –
ერთადერთ დროში.
მცენარეებიც –
ქარის ნებაზე – დღეებს არწევენ
და რა თქმა უნდა, ნაკლებს სცოდავენ,
დაუწერელზე რადგან არ წერენ.ასე რომ, არავის აქვს “შანსი – ნემსის ყუნწიდან გაექცეს ამ წრეს..?
ლელა სამნიაშვილის ლექსებში ვერ წააწყდებით ე.წ. საალბომო ლექსებს, ასე იოლად და კარგად რომ საღდება, როგორც მასკულტურის ხმაური. იგი სერიოზული და მაძიებელი პოეტია და ყოველთვის ინტერესით ვადევნებ თვალს მის ახალ პუბლიკაციებს და ცხადია, ახალ წიგნებსაც.
საგრძნობია მის ლექსებში მრავალფეროვანი თემატიკა და ხატვის საკუთარი მანერა, სხვაში რომ არ შეეშლება დაკვირვებულ მკითხველს.თან – გიყვარვართ. თან – არ გაგვიშვებ.
ღეროვან უჯრედს არასოდეს ამოეზრდები.
მიხაკის პლუში, ლომის ხახა, მამლის დეზები,
მათი ნაჯვარი – ათასგვარი ამოეზრდება./”მავთულხლაერთებში ვარსკვლავები”/
ნახეთ როგორი დეკორია, – სიტყვებით თამაშის და თავისუფალად წერის საგულისხმო შედეგი: “მიხაკის პლუში, ლომის ხახა, მამლის დეზები”… ცალკე აღებულიც კი თვალშისაცემია, ხოლო კონტექსტში ორმაგდება ზემოქმედება.
Lლელა სამნიაშვილის ახალი ლექსების კრებული ”დილისპირულით” მთავრდება და ცხადია, ისიც მართას ეძღვნება, როგორც მთლიანად ეს მშვენიერი კრებული, მართას – ყველაზე უმრწემესს და ძვირფასს.
ვინც ლელა სამნიაშვილის პოეტურ კრებულებს და პუბლიკაციებს იცნობს და მოელის, იგი კიდევ ერთხელ აღმოაჩენს, როგორ იცვლება და მრავალფეროვანდება ლელა სამნიაშვილის, ამ შესანიშნავი პოეტის შემოქმედება.
ამ პატარა რეცენზიაში ვერ შევძელი მესაუბრა ყველა ლექსზე, მაგრამ შევეცადე მთავარზე გამემახვილებონა ყურადრება.
მთავარი კი ის გახლავთ, რომ ჩემი უმცროსი კოლეგა გამორჩეული პოეტია და
ეს ფაქტი ჩემთვის ორმაგად სასიხარულოა, რადგან ჩვენი ლიტერატურული მეგობრობა, გასული საუკუნის 90-იან წლებში დაიწყო და დღემდე გრძელდება.
”ფრაქტალი” არა მარტო მის ახალ ლექსებს, ახალ მკითხველსაც მიიზიდავს
პოეტური ხელოვნების მუდმივი ცვალებადობის, ფრაქტალური გარდასახვების უწყვეტ პროცესში.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“ -
მალხაზ ხარბედია – ბესიკ ხარანაულის ეთნოფილიური პროზა
დღევანდელი “ბიბლიოთეკა” ბესიკ ხარანაულის ბოლო წიგნს შეეხება, წიგნს “სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი ანუ წიგნი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორებისა” ჰქვია.
მცირე ფორმატის გადაცემა ხანდახან ნამდვილად არაა ხოლმე საკმარისი იმისთვის, რომ ამათუიმ ნაწარმოების შესახებ რაიმე არსებითი უთხრა მკითხველს. ბესიკ ხარანაულის ბოლო წიგნი “სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი ანუ წიგნი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორებისა”, სწორედ იმ წიგნთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებისთვისაც 6-7 წუთიანი გადაცემა ძალიან ცოტაა. სწორედ ამიტომ, დღეს ჩემი მთავარი მიზანია, რაც შეიძლება მეტ ადამიანში აღვძრა ამ წიგნის წაკითხვის სურვილი, წიგნისა, რომელიც აუარება ამბავსა და მრავალი წლის ნაფიქრს მოიცავს და ჩვენს თვალწინ ქმნის სრულიად ახალ სამყაროს, რომელიც ერთი შეხედვით დოკუმენტურად ზუსტი გგონია, მაგრამ სინამდვილეში ყველაზე თამამ ოცნებას წარმოადგენს.
ამაზე თავად ბესიკ ხარანაულიც წერს თავის წიგნში: “ვისაც სწამს მხოლოდ სინამდვილე, იმას მეტი არაფერი არ უნდა აღირსო. ვისაც არ სწამს ჯვარცმული ოცნება და ადამიანის მეტაფიზიკური ამბოხი, დაე, ებას სინამდვილეზე”.
წიგნი დიდი პოეზიისა და უცნაური დოკუმენტურობის ზღვარზეა დაწერილი. ზვიად რატიანის აზრით, “60 ჯორზე ამხედრებული რაინდი” პროზაა, თუმცა თავად წიგნი ნებისმიერ ჟანრულ განსაზღვრებაზე მაღლა დგას: “მე მაინც ვთვლი, რომ ეს არის პროზა, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ბევრი ნიშნით შემეძლო მეთქვა და ვიქნები სუბიექტური და ვიტყვი, რომ მესიამოვნებოდა კიდევაც, რომ განმესაზღვრა ეს წიგნი როგორც პოეზია. ნამდვილად, ეს პროზაა, თუმცა ამაზე შორს ნამდვილად ვერ წავალთ, რომანი და ა.შ. მითუმეტეს, ერთ გაზეთში, მახსოვს, როცა ფრაგმენტები დაიბეჭდა, პოეტური პროზა დაარქვეს თუ ლექსები პროზად, რაც აბსოლუტურად მიუღებლად, დაუშვებლად და გაუგებრად მეჩვენება.”
ავტორმა ნაწარმოები მახვილგონივრულად განსაზღვრა როგორც “ეთნოფილიური რომანი”, მკითხველებიც ეცადნენ თავისი სახელი დაერქმიათ ამ წიგნისთვის, რაც გასაგებიცაა, რადგან მკითხველი ყოველთვის ითხოვს სახელის დარქმევას, ანალოგიის მოძებნას. ამ კონკრეტული წიგნის, ისევე როგორც ბესიკ ხარანაულის წინა ორი წიგნის, “ამბა ბესარიონისა” და “ეპიგრაფების…” შემთხვევაში, შეუძლებელი ხდება ზუსტი ჟანრული განსაზღვრება. ამით ბესიკ ხარანაულმა პოეზიისა და ფილოსოფიის საწყისთან, განცვიფრებასთან დაგვაბრუნა და შექმნა ტექსტი, რომელსაც კომფორტისა და სიმყუდროვისთვის კი არ ვკითხულობთ, არამედ გაკვირვებისთვის, პოეტური ნისლოვანებისთვის. ამგვარი პოეზიითაა სავსე წიგნის ყველაზე დოკუმენტური, ე.წ. ეთნოგრაფიული მონაკვეთებიც, რის გამოც, ზვიად რატიანისთვის ეს წიგნი გარკვეულ მისიონერულ მნიშვნელობასაც იძენს:
“არის ხოლმე შემთხვევები, როდესაც პოეტი წერს პროზას (მოდი, ვთქვათ, რომ ეს არის პროზას), ის ამას მიმართავს იმიტომ, რომ არის რაღაც, რასაც ლექსებში ვეღარ ამბობს, სალექსო ფორმები აღარ ყოფნის და გადადის პროზაზე. ბესიკ ხარანაულის შემთხვევაში კვალიც არ არის მსგავსი მოტივაციის. ეს არის აბსოლუტურად სხვა შემთხვევა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ბესიკ ხარანაულმა რაღაცა ვერ მოიხელთა პოეტურ ფორმებში. თან ეს გარკვეული აზრით მისიონერული წიგნიცაა, რადგან ამ ადამიანს ჰქონდა ეს ცოდნა. სხვაც შეიძლება ფლობდეს ამგვარ ცოდნას, მაგრამ წარმოუდგენლად რთულია ამ ცოდნის გადაცემა, ანუ ვგულისხმობ იმ ადათებს, იმ აბსოლუტურ უცნაურობებს, რომელსაც ადათები და ტრადიციები აღარც ჰქვიათ… თუნდაც სიტყვები, სიტყვები, რომლებიც აღარ არსებობს აღარსად და იგი შეიძლება ვერც მშობლიურ წიაღში ნახოთ, ანუ იმ მთიანეთში – ხევსურეთში, ფშავში, სადაც ეს სიტყვები თავის დროზე წარმოიშვა. ბესიკ ხარანაულმა გარდა ძალიან დიდი ნაწარმოებისა, ცოდნა გადასცა მკითხველს. შეიძლება ხმამაღალი ნათქვამია, მაგრამ ეს ცოდნა მან თაობებს გადასცა, შეინახა ეს ცოდნა, ანუ გარკვეული თვალსაზრისით, ეს არის მცველი და შემნახავი ძალიან დიდი ცოდნის, რომელიც რაღაც სამეცნიერო ანალებში ალბათ არის, მაგრამ როგორი რთულიც არ უნდა იყოს, მხატვრული ნაწარმოები უფრო მისაწვდომია მკითხველისთვის და აქ ყველაფერი უფრო ცოცხალია – სიტყვები, ტრადიციები თუ მეტყველების ფორმები.”
როგორც ზემოთაც ვთქვი, “60 ჯორზე ამხედრებული რაინდი” იმ წიგნთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებიც მუდამ ფორმაში ამყოფებს მკითხველს, აქ არაფერია ისეთი, რაც მოგადუნებს, რაც მოგბეზრდება, რასაც გადაახტები, გამოტოვებ. აქ ინფორმაცია კიარ ავიწროვებს გაგების წრეს, არამედ პირიქით, აფართოვებს მას და კიდევ უფრო მოუხელთებელს ხდის.
“ეს წიგნი, გარდა მხატვრულისა, არის ძალიან ინფორმაციული წიგნი, მასში ზღვა კონკრეტული ინფორმაციაა და ხშირად მკითხველი ალბათ იბნევა კიდეც, სად არის ეს სუფთა ინფორმაცია, საუბარი ტრადიციებზე, ადათ წესებზე იმ კონკრეტული მთიანი მხარეებისა, რომელსაც მოიცავს ამ წიგნის გეოგრაფია და სად შედის მოქმედებაში ავტორის ფანტაზია. ამ ზღვარის გავლება ძნელია და სწორედ ეს ზღვარია ერთ-ერთი მთავარი ხიბლი ამ წიგნის. თავად ბესიკ ხარანაულიც წერს გამოტოვებულ ადგილებზე, რომლებიც მკითხველმა უნდა შეავსოს”.
წიგნი ორი უძველესი ტომის შესახებ მოგვითხრობს, რომლებსაც ბესიკ ხარანაული პირობითად “ჰიპერბოლებსა და მეტაფორებს” უწოდებს. მკითხველი ადვილად მიხვდება რომელ ტომებზეა საუბარი, ამიტომ მეც არ დავარღვევ ავტორისეულ ტაბუს, არ დავასახელებ მათ და მხოლოდ მისი ერთი უზუსტესი ციტატით შემოვიფარგლები: “განა არ ვიცი, რა ჰქვია ამ ტომებს? განა არ ვიცი, რა სახელით იხსენიებიან ისინი ერთად თუ ცალ-ცალკე? მაგრამ, ერთხელაც რომ ვახსენო, მაშინვე გაიღვიძებს საშინელი ურჩხული – ისტორია და მეც შემჭამს და იმათაც – ჩემში. რეალიზმი ამ მიწაზე არ შობილა და არც იშვება, თითქოს ვიღაც ბრძენმა გემო გაუსინჯა და გადააგდოო. ამ მიწაზე უკიდურესი რეალიზმი და უკიდურესი იდეალიზმია, მათ აქვთ ერთურთში ჯიბრობა, აქ ჰიპერბოლა და მეტაფორა ღვთის სასწორზე მეტობას ცილობენ”.
წიგნს სხვა გმირებიცა ჰყავს: “თან ამ წიგნში არიან პერსონაჟებიც, რომლებიც მიუხედავად წიგნის საკმაოდ რთული სტრუქტურისა, ლოგიკურად ვიტარდებიან და ლოგიკურად მოქმედებენ და ლოგიკურად მეორდებიან წიგნის სხვადასხვა მონაკვეთში. თანაც, მე კი ვთვი რო ეს არის პროზა, მაგრამ იქ არის ძალიან დიდი ნაწილი პოეზია, ცალსახად პოეზია, თუნდაც წიგნის დასაწყისი.”
ჩემთვის ეს ნამდვილი სიბრძნის პოეზიაა. წარმოიდგინეთ ფშაველი, ან ხევსური ჰერაკლიტე, რომელიც თანამედროვე ურბანულ გარემოში ცხოვრობს და ოცნებებითა და გრძნობებით ფილოსოფოსობს. თავად ავტორიც ამბობს: “ბრძენიც იმას ჰქვია, ვისაც გრძნობაზე ენა არ დაებმის და ხელები არ აუცახცახდება, ან გარეთ არ გავარდება ცეცხლმოდებულივით. არამედ დაწერს”.
© radiotavisupleba.ge
-
მალხაზ ხარბედია – ზურაბ ლეჟავა – ალალი მწერალი
ზურაბ ლეჟავა ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული თანამედროვე ქართველი პროზაიკოსია. მართალია დღემდე მისი 5 წიგნია გამოცემული, თუმცა ფართო მკითხველს ჯერ კიდევ არ აღმოუჩენია ეს მწერალი.
წლევანდელ “საბაზე”, ნომინაციაში “წლის საუკეთესო პროზაული კრებული” ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი წიგნი იყო ნომინირებული. “ბავშვის ნაკბენი კარალიოკზე ოქტომბრის თვეში” ასე ჰქვია ზურაბ ლეჟავას მოთხრობების სრულ კრებულს, რომელიც “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ” დაბეჭდა. ეს მოთხრობები ადრე სხვადასხვა პერიოდულ გამოცემაში დაიბეჭდა, შემდეგ ავტორის კრებულებშიც შევიდა, ზოგი ნაწარმოები ცალკეც გამოიცა, რამდენიმე თვის წინ კი ბაკურ სულაკაურმა ყველა ამ ტექსტს თავი მოუყარა და ერთ წიგნში გააერთიანა.
ზურაბ ლეჟავას 90-იანი წლებიდან ვიცნობ, მისი პირველი ნაწერები “არილში” დაიბეჭდა. მკითხველს ეხსომება მისი მცირე რომანი, “იყიდეთ ჩვენი სულები”, რომელიც “არილში” გაგრძელებებით ქვეყნდებოდა და ამ ტექსტის ბინადარი უცნაური პერსონაჟები – ზარღრა, ბანჯგვლაეთერო და სხვ. ამ უაღრესად ნატურალისტურ, შავი იუმორითა და უხეში ფანტასმაგორიულობით გაჯერებულ მოთხრობებს მაშინ ბევრმა მიაქცია ყურადღება, ზურას მოთხრობები თითქმის ყველა მაშინდელმა პერიოდულმა გამოცემამ დაბეჭდა, თუმცა ქართული პროზის მეინსტრიმში იგი მაინც ვერ მოხვდა, ხოლო ბაკურ სულაკაურის აზრით, ზურაბ ლეჟავა დღემდე რჩება ყველაზე დაუფასებელ თანამედროვე ქართველ მწერლად:
“არ ვიცი რამ განაპირობა ეს, მაგრამ ფაქტია, რომ ზურაბ ლეჟავა არის ერთ-ერთი ყველაზე დაუფასებელი თანამედროვე ქართველი მწერალი. დაუფასებელი არამხოლოდ იმიტომ, რომ მას არ მიუღია არანაირი პრემია, რომ მისი ტირაჟები არის ძალიან მცირე, არ ეწყობა მისი წიგნების პრეზენტაციები, არ განიხილავენ მის ნაწარმოებებს… არამედ იმიტომ, რომ ძალიან ბევრს საერთოდ არ გაუგია მის შესახებ. რამდენიმე დღის წინ ჟურნალ ტაბულაში გამოქვეყნდა ზაზა ბურჭულაძის რეცენზია ზურაბ ლეჟავას წიგნზე და ძალიან საინტერესოა, რომ მან ზურაბ ლეჟავას ქართული პროზის ფიროსმანი უწოდა. კარგი და ზუსტი დაკვირვებაა, რადგამ ეს არის მართლაც თვითნაბადი ტალანტი, რომელსაც ყურადღების მიქცევა სჭირდება”.
ზურაბ ლეჟავას კრიტიკის და მკითხველის ყურადღება ნამდვილად სჭირდება, თუმცა ვერც იმას ვიტყვი, რომ იგი საგანცხრომო საკითხავია. ესაა სერიოზული ლიტერატურა სერიოზული თემებით, ხშირად უკიდურესაც არასერიოზული და მოულოდნელი გადაწყვეტითაც. ძალიან ბევრი ჟარგონით, პირდაპირობით, ერთი მხრივ სიმკაცრით, მეორე მხრივ კი გულუბრყვილობით, რომლის მიღმაც საოცარი ცოდნა, პირადი გამოცდილება და უზღვავი ფანტაზია დგას. დღემდე მახსოვს მისი მოთხრობებით მოგვრილი შთაბეჭდილებები, რომელიც ხან ხარხარის ხასიათზე მაყენებდა, ხანაც მანცვიფრებდა თავისი გაბედულებითა და მახვილგონივრულობით. “მსტოვარი და მზვერავი”, “დიდი ჭუჭუა და პატარა ჭუჭუა”, “მილიონი ბედნიერება” და “მაცივარი სექსისა წილ” ის მოთხრობებია, რომელიც ქართველ მკითხველს სულ სხვანაირ თანამედროვეობას დაანახვებს. სხვათა შორის, “მაცივარი სექსისა წილ” იყო ის მოთხრობა, რომლის მეშვეობითაც პირველად გაიცნო ბაკურ სულაკაურმა ზურას ნაწერები:
“დაახლოებით 8-9 წლის წინ გადავწყვიტეთ გამოგვეცა ასეთი კრებული, რომელსაც დაერქმეოდა 15 საუკეთესო ქართული მოთხრობა. ამის შემდეგ არაერთხელ გამოვიდა ეს კრებული, მაგრამ მახსოვს, პირველს როცა ვადგენდით, ბუნებრივია წავიკითხე ყველაფერი, რაც წინა წელს გამოქვეყნდა სხვადასხვა პერიოდულ ლიტერატურულ გამოცემაში. და ერთ-ერთმა მოთხრობამ, რომლის ავტორი ჩემთვის სრულიად უცნობი იყო, მოთხრობას ერქვა “მაცივარი სექსისა წილ”, ჩემი ყურადღება მიიპყრო წერის სრულიად ორიგინალური მანერით, არაჩვეულებრივი ექსპრესიულობით და გარდა ამისა, იუმორის ძალიან ღრმა გრძნობით. ამ ავტორის სახელი და გვარი მანამდე, როგორც გითხარით გაგონილი არ მქონდა და ეს იყო ზურაბ ლეჟავას მოთხრობა”.
დიდხანს შეიძლება საუბარი ზურაბ ლეჟავას წერის მანერაზე, ენასთან მის დამოკიდებულებაზე. უცნაური ჟარგონით გადავსებული ეს ენა ძალზე ზუსტია, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრისთვის შეიძლება მიუღებელიც იყოს ამგვარი სიზუსტე. ავტორი თავადაც წერს ხოლმე ამგვარი უხერხულობების შესახებ, როცა მას უჭირს ქართულად იმის გამოხატვა, რასაც ოდესღაც, რომელიღაც საპატიმროს ბინადრები ასე პოუტურად გამოხატავდნენ.
“ნაივურია, ენის მიმართაც ნაივურია. არამარტო სიუჟეტის, არამარტო ამბების მიმართ, არამედ ყველაფრის მიმართ მისი მიდგომა არის ნაივური. ასეთი ტიპის პროზა აქამდე მართლა არ მინახავს. ყოველ შემთხვევაში ქართულ ლიტერატურაში ნამდვილად არ ყოფილა, რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, და ამ მხრივ არის სწორედ საინტერესო. ესაა უცნაური მიდგომა ყველაფრისადმი და ეს ნაივურობა ყველაფერში ჩანს და მათ შორის ენასთან მიმართებაშიც. იგი ძალიან ჩვეულებრივად უდგება საკითხს, იყენებს რუსულ ჟარგონს, ან ნებისმიერ ქართულ სიტყვას, ოღონდ ყოველთვის ისე შევცლის მას, როგორც თვითონ ახსოვს. მან შეიძლება არც გადაამოწმოს ამ სიტყვის მნიშვნელობა. არიან მწერლები, რომლებიც ყველაფერს გადაამოწმებენ, ასჯერ გაზომავენ, გაჭრიან და ა.შ. შესაძლოა ზურაბ ლეჟავა მუშაობს ენაზე, და შეუძლებელია არ მუშაობდეს, იმიტომ, რომ შესანიშნავი ტექნიკის მქონე მწერალია, მაგრამ აი იმ ნაივურობის განცდის ქვეშ მუშაობს”.
ნაივურობის შედევრია მოთხრობა “მილიონი ბედნიერებაც”, რომელიც ალბათ ყველაზე გამორჩეული ნაწარმოებია ზურაბ ლეჟავას ნაწერებს შორის. მასზე ადრეც ვწერდი (http://www.tavisupleba.org/content/blog/1874595.html) და დღესაც მინდა გავიხსენო გაცოცხლებული ძეგლების ისტორია, რომელიც ქალაქ თბილისის მოსახლეობას დაერევიან. ამ ფანტასმაგორიაში მოვლენები ელვის უსწრაფესად ვითარდება, ძეგლები გამუდმებით თავს ესხმიან მოქალაქეებს, მაგრამ სრულიად უშედეგოდ, ძეგლები ადამიანებს ვერაფერს აკლებენ. და აი, ამ დროს ავტორისეული ნაივურობა საოცარ სიზუსტეს აღწევს:
“ჩვენი ქვეყნის იმდროინდელი მოსახლეობა, თუ მთლიანად არა, ყოველ შემთხვევაში დიდი ნაწილი მაინც, უკვდავი იყო. უმეცრებითა და უტიფრობით აღსავსე ღალატიანი ჩვენი მაშინდელი ხალხი მართლაც უკვდავი იყო, რადგანაც ამ უხერხემლო, უცხვირპირო, უსულგულო არსებათა მოკვლა პრაქტიკულად შეუძლებელი გამხდარიყო. ისინი ყველა შემთხვევაში მხოლოდ სახეს იცვლიდნენ და ასე სახეცვლილნი განაგრძობდნენ თავიანთ არსებობას. თუ ვინმე მათ სამოსს შემოახევდა – იცვლიდნენ სამოსს. თუ ვინმე ტყავს გააძრობდა – იცვლიდნენ ტყავს, თუ ვინმე ხორცებს შემოაგლეჯდა – იცვლიდნენ ხორცებს; ანდა სულაც დადიოდნენ უსამოსოდ, უტყავოდ და უხორცოდ – უარაფროდ”.
მაშინ ამ სიტყვებს „უკუღმართი სიბრძნე“ ვუწოდე, დღეს კი მეჩვენება, რომ ეს ალალი მწერლის მიერ ალალად გამოტანილი განაჩენია.
© radiotavisupleba.ge
-
მალხაზ ხარბედია – პოლ ოსტერი – ქალაქელი განდეგილი
თითქმის ორი წელია ქართულ ენაზე გამოიცა პოლ ოსტერის ყველაზე ცნობილი რომანი “ნიუ იორკული ტრილოგია”, წიგნი, რომელიც ქართველმა მკითხველმა, შეიძლება ითქვას, ვერ შეამჩნია.
ამ გადაცემას “ქალაქელი განდეგილი” დავარქვი. ცხადია, პოლ ოსტერი არაა კლასიკური განდეგილი, იგი ინტერვიუებსაც ხშირად იძლევა, პრესაშიც იბეჭდება, მკითხველებსაც ხვდება და ფოტო-კამერებთანაც ჩნდება ხოლმე. აქ სხვა ტიპის განდეგილობაზეა საუბარი, უფრო ინტერესზე განდეგილობის მიმართ, რაზეც მოგვიანებით ვიტყვით.
საქართველოში პოლ ოსტერი არ აინტერესებთ. გასულ წელს, ვფიქრობ, საერთოდაც ყურადღების მიღმა დარჩა ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო, იდუმალი და ჭკვიანი თანამედროვე მწერლის რომანის, “ნიუ იორკული ტრილოგიის” ქართული თარგმანი. ამგვარი უყურადღებობის მიზეზი ძნელი ამოსახსნელია, თუმცა ვინ იცის, იქნებ ეს იმის გამოც მოხდა, რომ საქართველო ძალიანაა მოწყვეტილი დასავლურ ტრადიციას და მჭიდროდაა ჩაკეტილი საკუთარში, რომელსაც ვერც იაზრებს და ვერც ინელებს. პოლ ოსტერის ქართველი მთარგმნელი, ქეთი ქანთარია ნაწილობრივ ამ საკითხსაც შეეხო ჩემთან საუბრისას:
“საინტერესო საკითხია, რამდენად იცნობს ქართველი მკითხველი ისეთ მწერლებს, როგორიცაა პოლ ოსტერი. ევროპისათვის ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე საყვარელი მწერალი, არამხოლოდ ამერიკისთვის. და ალბათ იგი გამორჩეულია იმით, რომ რამდენიმე ამერიკელი მწერლის გვერდით დგას, რომლებმაც სხვებზე მეტად მოახერხეს ამერიკული და ევროპული, უფრო მეტად კი ფრანგული ლიტერატურული ტრადიციის შეერთება”.
მისი პირველი წიგნი 1982 წელს გამოვიდა პოლ ბენჯამენის ფსევდონიმით. ამ დროს მომავალი მწერალი უკვე 35 წლის იყო და მთარგმნელის 10-15 წლიანი გამოცდილებაც ჰქონდა. ჯერ კიდევ სრულიად ახალგაზრდა იგი შესანიშნავად იცნობდა ფრანგულ ლიტერატურას და თავის მეუღლესთან, ახლა უკვე ცნობილ მთარგმნელ, ლიდია დევისთან ერთად, იგი ფრანგული პოეზიისა და პროზის თარგმანებზე მუშაობდა. დღეს ლიდია დევისს მთარგმნელად იცნობენ, რომელმაც სულ ცოტა ხნის წინ პრუსტის კიდევ ერთი ინტერპრეტაცია შესთავაზა ინგლისურენოვან მკითხველს, პოლ ოსტერი კი, როგორც იტყვიან, საკულტო მწერალი გახდა.
პოლ ოსტერის მწერლურ ბიოგრაფიაში ორმა ადამიანმა შეიტანა განსაკუთრებული წვლილი: ბიძამისმა, ვინაც თავისი ბიბლიოთეკა დაუტოვა მას და მამამ, ვისი გარდაცვალების შემდეგაც, მემკვიდრეობით მიღებულმა ქონებამ საშუალება მისცა ოსტერს თავი დაენებებინა თარგმანით თავის რჩენისთვის და თავისუფალ მწერლად ქცეულიყო.
პოლ ოსტერის სახელით დაწერილი პირველი წიგნიც, “მარტოობის გამოგონება” (1982) სწორედ მამას მიუძღვნა, თუმცა სახელი და დიდება მწერალს 1987 წლის “ნიუ იორკულმა ტრილოგიამ” მოუტანა. რომანი სამი წიგნისგან შედგება, “შუშის ქალაქი”, “აჩრდილები” და “დაკეტილი ოთახი”, რომელთაგან თითოეული გარკვეულ გამოცანას წარმოადგენს, გნებავთ ეკზისტენციალურ დეტექტივს, სადაც უნდა გაერკვევს ავტორი, პერსონაჟი და მკითხველი. გარდა ამისა, ესაა ძალზე უცნაური ურბანული პროზის ნიმუშიც:
“მას აქვს სრულიად განსაკუთრებული ნიუ იორკი. ჩვენ ვიცით, მაგალითად, ვუდი ალენის ნიუ იორკი, სკორსეზეს ნიუ იორკიც არსებობს… ასევე არსებობს პოლ ოსტერის ნიუ იორკიც, ოღონდ ეს არის სრულიად მეტაფიზიკური ქალაქი, რომელიც არც გეოგრაფიული ცნებაა, არც თავისი მუდმივად დასახლებული პერსონაჟები ჰყავს…”
ასეთ ქალაქს, საკმაოდ გრძელი გზის გავლით, ისევ ლიტერატურულ ტრადიციამდე მივყავართ, კერძოდ კი ჰენრი დევიდ თორომდე, ვინაც თავისი ცხოვრების დიდი ნაწილი განმარტოებაში გაატარა, უოლდენის ტბის პირას. ქეთი ქანთარია საინტერესო პარალელს ავლებს თოროსა და ოსტერს შორის. საქმე ისაა, რომ ახალგაზრდობასი პოლ ოსტერს თარგმნილი ჰქონდა ფრანგი ანთროპოლოგისა და ეთნოლოგის, პიერ კლასტრის წიგნი “გუაიაკის ინდიელთა ქრონიკები”. ეს ავტორი, გარდა იმისა, რომ კლოდ ლევი-სტროსის მოწაფე იყო, კიდევ ანარქო-პრიმიტივისტული მოძრაობის ერთ-ერთი გამორჩეული წარმომადგენელი იყო, ავტორი, ვისთვისაც ცივილიზაციის მიღწევებს დიდი ფასი არ ჰქონდა. აქედან ძალიან ახლოა თორომდე:
7:46 “მას ჰქონდა ბუნების მიმართ არა პრიმიტივისტული ინტერესი, არამედ ადამიანის და ბუნების ოპტომალურ შერწყმას ეძებდა ცხოვრებაში, და პოლ ოსტერსაც შესაბამისად სწორედ თოროს ინდივიდუალიზმი და ანარქიზმი აინტერესებდა, ოღონდ მას აინტერესებდა ადამიანი არა ბუნებაში, სადღაც ტყეში, როგორც თორო, არამედ დაახლოებით შემდეგნაირი გააზრებით: განს გამდგარი ინდივიდუალისტი ქალაქში, ნიუ იორკში, ნიუ იორკის ცენტრში, როგორც ეს არის “ნიუ იორკულ ტრილოგიაში”.
ეს ურბანული მარტოსულობის თემატიკა საერთოდ ძალიან ახლობელია პოლ ოსტერისთვის, მკითხველს (უფრო სწორად კი, მაყურებელს) შევახსენებ ოსტერისა და უეინ ვონგის მიერ გადაღებულ ძალიან სევდიან ფილმს “კვამლი” (1996), სადაც ჰარვი კეიტელი, უილიამ ჰარტი და ფორესტ უიტეკერი თამაშობენ. მართალია ფილმი არაა ისეთი გამოცანებით სავსე, როგორც “ნიუ იორკული ტრილოგია”, თუმცა ავტორის, ანუ პოლ ოსტერის ხელწერა აქაც საგრძნობია.
ტრილოგიამდე, როგორც მახსოვს, პოლ ოსტერის კიდევ ერთ წიგნს უტრიალებდა მთარგმნელი ქეთი ქანთარია, “ილუზიების წიგნს” (2002). იმ დროს ეს მწერლის ბოლო რომანად ითვლებოდა, დღეითვის კი ოსტერმა კიდევ 5 ნაწარმოები გამოსცა:
“თავიდან დავიწყე პოლ ოსტერის “ილუზიების წიგნის” თარგმნა, რომელიც ასევე არაჩვეულებრივი რომანია. მერე შევხვდი ამ გადაცემის წამყვანს, მალხაზ ხარბედიას, რომელმაც მითხრა, რომ მას უფრო მეტად აინტერესებდა “ნიუ იორკული ტრილოგია”. ტრილოგია წაკითხული არ მქონდა, წავიკითხე, ძალიან მომეწონა და მაშინვე გადავერთე “ნიუ იორკულ ტრილოგიაზე”. არც მინანია, უბრალოდ მეჩვენებოდა ხოლმე, რომ ზედმეტად ემოციურად ვთარგმნიდი და ზედმეტად დიდხანს გრძელდებოდა ეს ამბავი, იმიტომ, რომ ჩემი ძირითადი საქმისგან თავისუფალ დროს ითარგმნებოდა წიგნი. დაახლოებით ორი წელი მოვუნდი. ეს თარგმანი სულ შემთხვევით გადაურჩა ქურდობას. საქმე ისაა, რომ მე კომპიუტერი მომპარე, თარგმანის ტექსტი კი ერთი დღით ადრე მქონდა გადაწერილი დისკზე, ეტყობა გულმა მიგრძნო, ასეთია თარგმანის მოკლე ისტორია”.
ვინც ოსტერის ნაწერებს იცნობს, ქეთი ქანთარიას თავს გადამხდარ ისტორიაში რამდენიმე ნაცნობ მოტივსაც აღმოაჩენს, ხოლო ვინც არ იცნობს, დროა გაიცნოთ ეს ნიუ-იორკელი იდუმალთმეტყველი.
© radiotavisupleba.ge
-
ახალი წიგნები – 2010 – ნოემბერი
ლელა სამნიაშვილი ”ფრაქტალები”, გამომცემლობა ”სიესტა”, თბილისი, 2010.
”ფრაქტალი გეომეტრიული ობიექტია არასწორი, ტეხილი ან ფრაგმენტული ფორმით, რომელიც წარმოქმნილია განმეორებადი სტრუქტურით, როგორც წესი, იტერაციის პროცესში.” ეს ვიკიპედიური ცნობა მკითხველს უფრო გაუადვილებს ლელა სამნიაშვილის წიგნის ”ფრაქტალების” აღქმას. ეს ლექსები სწორედ ასეთი გეომეტრიული სიმეტრიულობით (თუ ასიმეტრიულობით) შექმნილი პოეტიკაა, სინამდვილის დანაწევრების, მონტაჟისა და ხელახლა აღდგენის ტექნიკით შექმნილი პოეტური დეტალები. ენობრივი პოეზიის ელემენტები და ზოგადად ენობრივი ექსპოზიცია ავტორს, დიდწილად, ბრიტანულ პოეზიასთან ანათესავებს. ლელა სამნიაშვილი ლიტერატურულ წრეებში საკმაოდ ცნობილი ავტორია, ამ წიგნით კი მის მკითხველებს მორიგი კარგი, მწყობრი პოეზიის კითხვის შანსი ეძლევა.
ნუგზარ ზაზანაშვილი ”ცის ლექსები”, თბილისი, ”საარი”, 2010.
”ცის ლექსები” არატრადიციული ლექსების წიგნია. სიტყვა ”არატრადიციული” ამ შემთხვევაში, არ გულისხმობს მხოლოდ იმას, რომ ფორმალურად არაკონვენციურია, თემის გააზრების, ენობრივი თვითდესკრიპციის ”არაქართული” სისტემა აურჩევია ავტორს, რაც წიგნს მხოლოდ ინტერესს ჰმატებს, მომზადებული მკითხველის ინტერესს. ადვილი შესამჩნევია, რომ ავტორი კარგად იცნობს მოდერნისა და პოსტავანგარდის ნიმუშებს, რომლებიც საკუთარ პოეტურ გამოცდილებად უქცევია. ეს არ არის მკითხველთა დიდი მასისთვის განკუთვნილი პოეზია, მას მხოლოდ მცირე ნაწილი წაიკითხავს. ასე რომ, სანამ ყიდვას დააპირებთ, კარგად დაფიქრდით, მკითხველთა რომელ ნაწილს მიეკუთვნებით.
იონა მეუნარგია ”თხზულებანი”, ტ. I, თბილისი, ”არტანუჯი”, 2010.
იონა მეუნარგიას მიერ ”დაწერილი ბიოგრაფიები გრიგოლ ორბელიანის, მამია გურიელის და სხვების შესახებ ნამდვილი შედევრია არა მარტო ბიოგრაფიების წერის, არამედ მხატვრული კრიტიკისაც”, – წერდა ტიციან ტაბიძე ჟურნალ ”ბახტრიონში”. ”არტანუჯის” მიერ გამოცემული იონა მეუნარგიას ”თხზულებანის” პირველი ტომი სქელტანიანი წიგნია, რომელიც მნიშვნელოვან წარმოდგენას შეუქმნის მკითხველს როგორც გრიგოლ ორბელიანის, ალექსანდრე ჭავჭავაძის, გიორგი ერისთავისა და ნიკოლოზ ბარათაშვილის, ასევე, თავად ავტორის შესახებ, ვინაიდან აქვეა ავტობიოგრაფიული თხზულებაც, სადაც იონა მეუნარგია თავისი ცხოვრების საკვანძო დეტალების შესახებ ყვება. ცოდნის გასაღრმავებლად პარიზში წასულს ცოდნასთან ერთად, საინტერესო მოგონებებიც გამოჰყოლია, როგორიცაა, თუნდაც, ვიქტორ ჰიუგოსთან შეხვედრა. ოდნავ არქაული ენა, მეცხრამეტე საუკუნისათვის სახასიათო ენობრივი შტრიხები უფრო საინტერესოს, გაუზვიადებელსა და დამაჯერებელს ხდის ავტორების ბიოგრაფიას.
ვანო ჩხიკვაძე ”სადღაც, ნისლების ბოლოში”, თბილისი, ”ინტელექტი”, 2010.
ვანო ჩხიკვაძის მორიგი პროზაული კრებული ”სადღაც, ნისლების ბოლოში” ჟანრობრივად ძნელი მოსახელთებელია. აქ არის როგორც ნოველები, ისე მოთხრობები, მინიატურები, პოეტური პროზის ცალკეული ნიმუშები… არა მხოლოდ ჟანრის თვალსაზრისით, არამედ შინაარსობრივადაც საკმაოდ მრავალფეროვანი წიგნია, გამოცდილი ავტორი არ ღალატობს მისთვის დამახასიათებელი აკადემიური, დინჯი და ამავდროულად, ემოციით გაჯერებული თხრობის სტილს.
”100 ლექსი – ახალგაზრდა პოეტები”, თბილისი, ”ინტელექტი”, 2010.
”100 ლექსის” სერიის ფარგლებში მორიგი საინტერესო კრებული გამოჩნდა, რომელიც თავს უყრის თანამედროვე ლიტერატურულ სივრცეში მეტ-ნაკლებად ცნობილ ყველა ახალგაზრდა პოეტს. კრებულის ეკლექტურობა ბუნებრივიცაა – განსხვავებულ სტილში ”მომუშავე” ავტორები, კონვენციური და თავისუფალი ლექსები, განსხვავებული მიმართება სამყაროსთან და სიტყვასთან. როგორც წინასიტყვაობის ავტორი, კრიტიკოსი ლევან ბრეგაძე აღნიშნავს: ”ამ თაობას ვერ დასწამებ არაგულწრფელობას – პოლიტიკური კონიუნქტურისადმი ანგარიშგაწევას, პროპაგანდისტულ ტენდენციურობას.” კრებულში 30 წლამდე ასაკის 33 ავტორის ლექსებია შესული.
სტეფანი მეიერი ”ბინდის საგა – ახალი მთვარე”, თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2010
სტეფანი მეიერი მსოფლიოში ცნობილი ამერიკელი მწერალია. რომანების სერია ”ბინდი” მის შემოქმედებით პიკად იქცა. ერთი სიტყვით, ”ბინდი” თინეიჯერების საყვარელი, რომანტიკული, გასართობი ტექსტია. მეიერის ეს სერია საერთაშორისო ბესტსელერია, 37 ენაზეა ნათარგმნი და დაახლოებით, 100 მილიონ ეგზემპლარამდეა გაყიდული. მართალია, ე.წ. სერიოზულ ლიტერატურად არ ითვლება და თვით სტივენ კინგმაც, არც მეტი, არც ნაკლები, ”უნიჭო” უწოდა, მაგრამ ეს არაფერს ცვლის: მეიერი თანამედროვე ახალგაზრდების კერპია, მან იცის მოზარდების ფსიქოლოგია, ინტერესის სფეროები და მარკეტოლოგის პედანტობით აგრძელებს მათი გულების მონადირებას. რაც, რა დასამალია და, ბრწყინვალედ გამოსდის.
ჯერალდ დარელი, ”ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველები”, თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2009
ჯერალდ დარელი წარმოშობით ინდოელი ავტორია. პროფესიით ბიოლოგმა მწერალმა ე.წ. კორფუს ტრილოგია მთლიანად თავის ბავშვობას მიუძღვნა. კორფუ ის კუნძულია, სადაც ავტორმა ბავშვობა გაატარა და სწორედ აქედან გამოყოლილი მოგონებების ლამაზი კრებულია ეს წიგნი. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა ამჟამად გთავაზობთ კორფუს ტრილოგიის ერთ ნაწილს ”ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველები”, რომელიც ისევე, როგორც სხვა ორი წიგნი, მთლიანად ავტობიოგრაფიული ელემენტებითაა გაჯერებული. თხრობის დინამიური მანერა, დახვეწილი იუმორი, თვითირონია და არაგამაღიზიანებელი სენტიმენტურობა… ეს ყველაფერი კარგად საკითხავ ლიტერატურად ხდის მას.
თამო ხოსიტაშვილი ”ლეგენდა ბობ მარლი”, თბილისი, ”სიესტა”, 2010
იამაიკელი შემსრულებელი და კომპოზიტორი ბობ მარლი მუსიკალური სამყაროს ერთ-ერთი გიგანტია, მუსიკალური ჟანრი ”რეგეი” ბობ მარლის გარეშე, უბრალოდ, წარმოუდგენელია. 70-იან წლებში მის მუსიკას მძაფრი სოციალური და პოლიტიკური დატვირთვა ენიჭებოდა. ის ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც შავკანიანების ჩაგვრის წინააღმდეგ იბრძოდა. ”ჩემი მუსიკა მუდამ იარსებებს. ალბათ უხერხულია ჩემგან ამაზე საუბარი, მაგრამ ეს ფაქტია – ჩემი მუსიკა მარადიულია!” ეს ბობ მარლის სიტყვებია, რომლითაც მან თავისი შემოქმედება აღწერა და რომელიც თამო ხოსიტაშვილის ბიოგრაფიულ წიგნს ”ლეგენდა ბობ მარლი” ერთვის. ბობ მარლის თაყვანისმცელებისატვის ეს წიგნი ძალიან დიდი შენაძენი იქნება, მათ საშუალება აქვთ, მშობლიურ ენაზე წაიკითხონ თავიანთი კერპის ბიოგრაფიული დეტალები, მსხვილმან-წვრილმანები.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
მალხაზ ხარბედია – შოთა იათაშვილის «დალაგება»
წელს პოეტ შოთა იათაშვილის ესეების სრული კრებული გამოვიდა, წიგნს «დალაგება» ჰქვია და იგი ავტორის მიერ უკანასკნელი 13 წლის მანძილზე დაწერილ ესეებს მოიცავს.«შოთა იათაშვილზე გვაქვს საუბარი, შესანიშნავ ქართველ პოეტზე და როგორც აღმოჩნდა, ძალიან კარგ ესეისტზეც, ადამიანზე, რომელიც ძალიან ზუსტ ესეებს წერს», ასე დაიწყო შოთა იათაშვილის ბოლო წიგნზე საუბარი პოეტმა და კრიტიკოსმა დავით ჩიხლაძემ. თავად შოთა იათაშვილიც პოეტი და კრიტიკოსია, ყოველ შემთხვევაში, ამ წიგნმა გვაჩვენა, რომ ათზე მეტი პოეტური და პროზაული კრებულის ავტორს ჭკვიანური ესეების წერაც შეუძლია.
აქამდე მან ეს არაერთხელ დაამტკიცა. ბოლო 13 წლის მანძილზე ლიტერატურულ პერიოდიკაში გამოქვეყნებულმა წერილებმა გვაჩვენა, რომ მთელი ამ დროის განმავლობაში შოთა იათაშვილი გამუდმებით ცდილობდა ფორმაში ყოფილიყო. ეს წერილები სხვადასხვა დროს დაიბეჭდა სხვადასხვა გამოცემაში: «ალტერნატივა», «არილი», «ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი», «7 დღე», «ახალი ვერსია», გაზეთ «24 საათის» ლიტერატურული დამატებები, «წიგნები» და «ლიტერატურა», კრებულში შევიდა ასევე წინასიტყვაობები, სტატიები კრებულებიდან:
«ეს ძირითადად გამოხმაურებებია იმ მოვლენებზე, რაც შოთას გარშემო ხდებოდა: წიგნის გამოსვლა, გარკვეული მიმართულების გაჩენა და ა.შ. მაგალითად ჩემს შემთხვევაში იგი განიხილავდა ჩემს ლექსებს ჩემი წიგნის გამოსვლის ფაქტთან დაკავშირებით. ანუ შოთა მაინც კულტურულ კონტექსტს იღებს და არა წმინდა პოეტიკურ საკითხებს, თუმცა ამასაც ეხება ლაკონურად, გასაგებად, მკითხველისთვის უფრო მარტივად მისაღები, არასამეცნიერო ენით».
წიგნს შესავალი უძღვის, რომელსაც მახვილგონივრული სათაური აქვს, «როგორ ვალაგებდი», და იგი, რა თქმა უნდა, პაროდიულად გვახსენებს მსოფლიო თუ ქართულ ლიტერატურაში ცნობილ აურება ესეს, საერთო სათაურით, «როგორ ვწერ». შოთა წერაზე არ ამახვილებს ყურადღებას, იგი წიგნის აგების, მისი დალაგების პროცესზე გვიყვება და ჟანრულადაც მიჯნავს წერილებს: რეცენზიები, ანალიტიკური სტატიები, სვეტები, პორტრეტები… წინასიტყვაობაში შოთა საკუთარ თავზეც საუბრობს, იგი მესამე პირში გველაპარაკება ესეისტ იათაშვილზე: «მთელი ამ დალაგებების შემდეგ თქვენს წინაშე იქნება ის შოთა იათაშვილი, რომელიც დიდი ხანია აქტიურადაა ჩართული ლიტერატურულ პროცესში, აკვირდება მას როგორც მწერალი და როგორც რედაქტორი, სულმუდამ იცვლება და სულმუდამ ცდილობს თავისი ოდესღაც დალაგებული აზრები შეამოწმოს და გადაალაგოს».
შოთა ნამდვილად გამონაკლისია თანამედროვე ქართველ მწერლებს შორის. იგი იმ იშვიათი ავტორების რიცხვს მიეკუთვნება, ვისაც კარგი ესეს წერა ეხერხება. ამგვარ დეფიციტზე დათო ჩიხლაძეც საუბრობს:
«ეს არის უფრო ესეისტიკა, მკითხველისთვის შედარებით გასაგები ჟანრი და მე ვფიქრობ ამის დეფიციტი მართლაც არის. მართლა ძნელია რიგითი მკითხველისთვის, რომელსაც უყვარს ბელეტრისტიკა, პოეზია და ა.შ. დაჯდეს და იკითხოს სამეცნიერო კვლევები სემიოტიკაზე და ლიტერატურის თეორიაში. ამ შემთხვევაში ესე მართლაც ძალიან კარგი ხიდია, როდესაც პოეტი იღებს ასეთ ფუნქციას თავის თავზე და იმ სილამაზეს, რაც შეიძლება პოეტიკას გააჩნდეს, გასაგები ენით გადასცემს მკითხველს».
ადრე მეც არაერთხელ დამიწერია იმის შესახებ, რომ პოეტები და პროზაიკოსები ვერ წერენ ერთმანეთის შესახებ, ზოგს კულტურა არ ჰყოფნის, ზოგს ნიჭი, ზოგს სურვილი არა აქვს, სხვებს კი ეზარებათ, არადა ძალიან საინტერესო იქნებოდა მწერლის მიერ დანახული მწერალი. შოთას კრებული სწორედ ამით გამოირჩევა, აქ იგი თავის აზრებს გვიზიარებს, ეგნატე ნინოშვილზე, მიხეილ ჯავახიშვილზე, არჩილ სულაკაურზე, აქ არის წერილები გურამ რჩეულიშვილზე და ერლომ ახვლედიანზე, ოთარ ჭილაძეზე, ნაირა გელაშვილზე, ანდრო ბუაჩიძეზე, ზაზა თვარაძეზე, კარლო კაჭარავაზე. აქ არიან ძველი, საშუალო და ახალი თაობის მწერლები, XIX საუკუნიდან მოყოლებული «ვარდისფერი ავტობუსის» ჯგუფის ჩათვლით.
შოთას საპროგრამო ესედ მიმაჩნია მისი 10 წლის წინანდელი პასუხები «არილის» ანკეტაზე, სადაც მან თავის თაობას «გაცვეთილი თაობა» უწოდა. იგი სხვა თაობებსაც ახსენებს, გაბრაზებულებს, გატეხილებს, დაკარგულებს და ა.შ. შემდეგ კი ამბობს: «გაბრაზებუყლი შეიძლება დაამშვიდო, გატეხილი შეიძლება შეაწებო, დაკარგული იპოვო, მაგრამ გაცვეთილს ვერარაფერს უშველი. გაცვეთილი ისეთი რამაა, რაც შეიძლება კიდევ ძალიან დიდხანს ვარგისი იყოს, მაგრამ ძველი თვისებები, სიმტკიცე, სიხასხასე არარასდროს დაუბრუნდება. ეს გაცვეთილობა კი გამოიწვია ფსიქოლოგიური, მორალური, ფიზიკური ხასიათის იმ დაძაბულობებმა, რომელიც წლების განმავლობაში გრძელდებოდა და რომელსაც საბჭოურ სკოლაში გაზრდილი ბავშვები არასაბჭოურ ადამიანებად უნდა ჩამოეყალიბებინა. ბევრმა ეს მაინც ვერ შეძლო და კვაზისაბჭოურ ადამიანად დარჩა, ხოლო ვინც შეძლო, ეს ძლიერი «ცვეთის» ხანჯზე მოახერხა».
ამ სიტყვებში დიდი სევდაცაა და მწარე სიმართლეც, თუმცა ეს სიტყვები, როგორც ჩანს, უკვე აღარ ვრცელდება თავად შოთა იათაშვილზე. მისი წიგნის, «დალაგების» წაკითხვის შემდეგ ნამდვილად ვერ იფიქრებ, რომ ავტორს განსჯისა და კრიტიკის კბილანები გაუცვდა.
© radiotavisupleba.ge -
მალხაზ ხარბედია – მიხეილ ჯავახიშვილი – 130
წლევანდელი წელი XX საუკუნის ორი ყველაზე გამორჩეული ქართველი პროზაიკოსის, ნიკო ლორთქიფანიძისა და მიხეილ ჯავახიშვილის საიუბილეო წელია. მათი დაბადებიდან 130 წელი გავიდა. ამჯერად გადაცემა “ბიბლიოთეკა” მიხეილ ჯავახიშვილის შესახებ მოგვითხრობს:რამდენიმე თვეში ნიკო ლორთქიფანიძისა და მიხეილ ჯავახიშვილის დაბადებიდან 130 წელი შესრულდება. ამის მიუხედავად, ორივე მწერლის იუბილე ლიტერატურის ინსტიტუტმა უკვე აღნიშნა სამეცნიერო კონფერენციით. ახლა ჩვენი ჯერია, სექტემბრამდე და ნოემბრამდე (სწორედ ამ თვეებში უწევს იუბილეები) კი იქნებ სხვებსაც გაახსენდეთ ეს ორი შესანიშნავი მწერალი.
ამჯერად მიხეილ ჯავახიშვილის პროზაზე ვისაუბროთ.
ეს მწერალი, ისევე როგორც ბევრმა ჩემმა თანატოლმა, წიგნამდე სპექტაკლით გავიცანი. კარგად მახსოვს თემურ ჩხეიძის ტელესპექტაკლი “ჯაყოს ხიზნები”, რომელმაც თავისი სიმკაცრით, ალბათ მიხეილ ჯავახიშვილის ეფექტი გაიმეორა და დიდხანს ალაპარაკა ქართული საზოგადოება. თავად წიგნი მოგვიანებით წავიკითხე, შემდეგ დანარჩენი ნაწარმოებების ჯერი დადგა, ბოლო რაღაცეები კი აგერ, შარშან წავიკითხე მიხეილ ჯავახიშვილისა. ესაა მწერალი, რომელიც არაერთხელ გადამიკითხია, ავტორი, რომელსაც ყველა თავისებურად აღიქვამს, უყვარს ან ტკბება მისი ოსტატობით. მწერალი ბესო სოლომანაშვილი ერთ-ერთი მათგანია, თუმცა ყველა სხვა მკითხველისგან განსხვავებით, მისი დამოკიდებულება მაინც განსაკუთრებულია:
“ჩემი პირადი დამოკიდებულება მიხეილ ჯავახიშვილისადმი, შეიძლება ითქვას, ბავშვობიდანვე ჩამოყალიბდა, ლამის დაბადებიდან, რადგან მე იმ ეზოში დავიბადე და იმ სახლში ვარ გაზრდილი, ელბაქიძეზე, საიდანაც მიხეილ ჯავახიშვილი წაიყვანეს 1937 წლის 14 აგვისტოს. თან 14 აგვისტო ჩემი დაბადების დღეცაა და შემდეგ და შემდეგ, გახსოვთ ალბათ, კომუნისტების დროს მხოლოდ “არსენა მარაბდელი” იყო სასკოლო ლიტერატურაში, და რატომღაც სულ პატარობიდანვე დავიწყე მიხეილ ჯავახიშვილის კითხვა. ალბათ იმიტომ, რომ იმ ეზოში ვიყავი გაზრდილი და ლეგენდასავით იყო. სამეზობლოში იყო უცნაური დამოკიდებულება იმ სახლისადმი, რადგან, მიხეილ ჯავახიშვილი მართლაც უდიდესი პიროვნება იყო არამარტო ქართული ლიტერატურისათვის, არამედ მთელი ქართული საზოგადოებისთვისაც”.
მიხეილ ჯავახიშვილი თაობის ალბათ ყველაზე გამორჩეული მწერალი იყო. მან, შეიძლება ითქვას, სახე მისცა ქართულ XX საუკუნეს, თავისი რომანებით, მოთხრობებით და რაც მთავარია, თავისი ტრაგიკული ბედით. იგი უდიდესი ოსტატი იყო, შესანიშნავი მთხრობელი, მწერალი, რომელიც თითოეულ სიტყვაზე მუშაობდა და წლების მანძილზე აგროვებდა მასალას რომანებისთვის. ამაში ქართველი მკითხველი რამდენიმე წლის წინ კიდევ ერთხელ დარწმუნდა, როდესაც მისი 500 გვერდიანი “უბის წიგნაკები” გამოიცა.
“მე მხიბლავს მიხეილ ჯავახიშვილის ნაწერები იმ თვალსაზრისით, რომ ეს არის მწერალი, რომელიც არ კეკლუცობს ფორმით, რომელიც თავს არ გახვევს თხრობის მანერას, ის უბრალოდ გიყვება ამბავს და ამბავში გითრევს. მთელი მისი წერის მანერა საოცარი რიტმით ხასიათდება და აქ ყველაფერი საპირისპირო ემოციებითაა ერთმანეთთან დაკავშირებული. თუკი ერთი წინადადება კომიზმითაა სავსე, შემდეგ წინანდადებაში ყველაფერი ტრაგიზმითაა გაჯერებული”.
მისი ყოველი ახალი ნაწარმოები სრულიად განსხვავდებოდა ხოლმე წინამორბედისგან, თითოეული რომანით იგი თითქოს რაღაც მნიშვნელოვან ეტაპს ამთავრებდა ქართული ლიტერატურის ისტორიაში და ახალს იწყებდა: “ასეთი ჟანრობრივი მრავალფეროვნება ალბათ არც ერთ მწერალს არ ჰქონია. მას შეეძლო ჯერ დაეწერა, ვთქვათ, “თეთრი საყელო”, უშველებელი ფილოსოფიური ტილო და უცებ შეექმნა “გივი შადური”, დაეწერა “ჯაყოს ხიზნები”, ამხელა ტკივილით გაჯერებული ნაწარმოები და “კვაჭი კვაჭანტირაძე, ასე ვთქვათ, ავანტიურისტული რომანი”.
ეს “ავანტურისტული რომანი” ბოლო რამდენიმე წელია ჩემი საყვარელი ქართული რომანია. იყო დრო, როცა “ჯაყოზე” მეტს ვფიქრობდი ხოლმე, ახლა კი, როგორც ვატყობ, “კვაჭი კვაჭანტირაძის” პერიოდი მაქვს, ამიტომ ორი სიტყვით ამ რომანსაც გავიხსენებ.
კვაჭი კვაჭანტირაძე ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე ცოცხალი პერსონაჟია ქართული ლიტერატურის ისტორიაში. ავტორმა მას ასეთი ფორმულა გამოუძებნა – “არც მარჯვნივ, არც მარცხნივ… არც აქეთ, არც იქით… შენც მინდიხარ, ისიც მიყვარს…” შესაბამისად, კვაჭის ფეხი ხან მარცხენა ბანაკში ედგა, ხან მარჯვენაში, ხან “ჭკუიანთან ჭკუიანი იყო, დინჯთან – დინჯი… მხიარულთან – მხიარული, ძლიერთან – მორჩილი, პირმოთნე, ქლესა, თავაზიანი და მოღიმარე“, ხან კი სუსტთან კადნიერდებოდა და თავხედდებოდა, მუხას ლერწმად უხვდებოდა და ლერწამს მუხად, რკინასთან – ბამბა იყო და ბამბასთან – რკინა. ზოგჯერ სუსხს აისახავდა ხოლმე კვაჭიკო სახეზე, ხან კი “გულმოსალოკი ღიმილით” მოინადირებდა მსხვერპლს, დატკბებოდა შაქარსავით. მოკლედ რამდენიმე ასეული გვერდის მანძილზე კვაჭის ყველაფერი მოასწრებინა ავტორმა, რა არ აგემა, როგორი საქმეები არ გააჩარხინა და რა ქარ-ცეცხლში არ გამოატარა. წინანდელი კვაჭი ყოველ 50 გვერდში ერთხელ კვდება ხოლმე და მისგან ახალი კვაჭი იშვება, უცნობი და ახალი, თამამი და უდრეკი, გულადი და შეუპოვარი… ასეა მთელი რომანის განმავლობაში, სანამ კვაჭი სტამბულში არ წავა და ლიზა ხანუმის საროსკიპოში არ მოიკიდებს ფეხს. კვაჭი იქ ნახავს ბოლო ნავსაყუდელს, მეძავებთან, მოირებივით რომ ესევიან გარს და მისი ჭრელი გულიც კვნესას იწყებს ამ ორმოში. თუმცა კვაჭი ბოლო სიტყვასაც გვიტოვებს. ეს სიტყვა ჩვენს პატარა სამშობლოს შეეხება და იგი ქვეყნის ერთიანობის იდეას სევდითა და მწარე ირონიით ასველებს.
“რა არის დიდი საქართველო? ბათომში რომ თავი მისდო დასაძინებლად, ფეხები ქიზიყს უნდა მიაბჯინო; სოხუმში რომ ცხვირი დააცემინო, სიღნაღიდან იძახიან: “ხეირიო”, ქუთაისში ლაითაძესთან ან ერემოსთან დანიელა ურიამ რომ “მრავალჟამიერ” დაიწყოს, ყაზბეგიდან ბანს ეტყვიან, ხოლო თელავიდან დედას ლევანა “მადლობელს” შემოსძახებს… მყრალი ხელსახოცი რომ იპოვნო, მთელი საქართველო მორბის ყვირილით, ჩემია! წილი დამდეო”
მიხეილ ჯავახიშვილმა ამაზე გაცილებით უფრო მწარე რაღაცეებიც თქვა ჩვენს ქვეყანაზე, იგი ბზარავდა და რაც მთავარია, დღემდე ბზარავს მოდუნებული ქართველების გულებს. სწორედ ამიტომ, მისი ნაწერები არასდროს იქცევა ტკბილ წარსულად და იგი ყოველი წაკითხვისას ახლებურ ზეგავლენას მოახდენს.
© radiotavisupleba.ge -
მალხაზ ხარბედია – მთელი შუამდინარეთი ორ წიგნად
პოეზიის, განსაკუთრებულად კი უძველესი პოეზიის მოყვარულებმა სულ ახლახანს კარგი საჩუქარი მიიღეს. გამომცემლობა “მემკვიდრეობამ” ორ წიგნად, სრულად გამოსცა ზურაბ კიკნაძის მიერ შუმერული და აქადური ენებიდან გადმოქართულებული “გილგამეშიანი” და “ძველი შუამდინარული პოეზია”.დაახლოებით 8-ე კლასიდან მოყოლებული, ძალიან ვიყავი დაინტერესებული ძველი აღმოსავლეთის ისტორიით. გაბმით ვკითხულობდი ყველაფერს, რასაც კი ოდნავი კავშირი მაინც ჰქონდა ამ მხარესთან და მსოფლიო ისტორიის ამ პერიოდთან. ვკითხულობდი გიორგი მელიქიშვილის, გრიგოლ გიორგაძის, ნანა ხაზარაძის, იგორ დიაკონოვის და სხვათა ნაშრომებს. მალე ზურაბ კიკნაძის “შუამდინარული მითოლოგიაც” აღმოვაჩინე, მანამდე კი, როგორც იტყვიან, ერთი ამოსუნთქვით ჩავიკითხე ჯერ 60-იანებში გამოცემული “გილგამეში”, შემდეგ კი ზურაბ კიკნაძისვე თარგმნილი “თამუზის სიზმარი”, ძველი შუამდინარული პოეზიის მცირე ანთოლოგია. დღეს ეს ორი მომცრო წიგნი შეიძლება ვერც კი იცნოთ, ისეა შევსებული და დამშვენებული ახალი ტექსტებითა და ახალი წინასიტყვაობებით, კომენტარებითა და საძიებლებით, სწორედ ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ “გილგამეშიანი” და “ძველი შუამდინარული პოეზია”, რომელიც სულ ახლახანს გამოვიდა, ძველი წიგნების გამეორება კი არა, ახალი, XXI საუკუნიდან დანახული ძველი სამყაროს პოეზიაა, სამყაროსი, რომლის სიყვარულსა და ცოდნასაც ზურაბ კიკნაძე ძალიან დიდი ხანია დაატარებს და სხვებსაც უზიარებს:
“ჩემი ინტერესი ამ ეპოსისადმი ცოტა შორიდან დაიწყო. ვიცოდი, რა თქმა უნდა, რომ ქართულად იყო ნათარგმნი “გილგამეშის ეპოსი”, მიხაკო წერეთლის მიერ და ეს წიგნი კონსტანტინოპოლში გამოიცა, 20-იან წლებში, უფრო ადრეც, მან ასირიოლოგიის კათდრა დაარსა საქართველოში. შემდეგ მოუხდა წასვლა ქვეყნიდან და გზად, კონსტანტინოპოლში, კათოლიკეთა სავანეში გამოსცა ეს წიგნი, რომელიც იშვიათობა იყო. ერთი ეკზემპლარი ინახებოდა და ახლაც ინახება თბილისში. შემდეგ ვნახე ფოტოტიპიური გამოცემაც.“
მხოლოდ იმ ერთი წიგნის ერთ ეკზემპლართან ურთიერთობა დიდხანს არ გაგრძელებულა, ზურაბ კიკნაძემ სულ მალე გადაწყვიტა უშუალოდ გაცნობოდა ამ სამყაროს:
“და შემდეგ, როდესაც მე დავამთავრე უნივერსიტეტი, რატომღაც გაიხსნა ასპირანტურა შუმერულ ენაში და ლიტერატურაში. საკვირველი ის იყო, რომ არავინ არ იყო სპეციალისტი. ერთი წელი აქ ვიყავი, აქადურს გავდიოდი და შემდეგ მომიხდა ლენინგრადში წასვლა და იქ გავიცანი დიანოკოვი, რომელმაც სწორედ იმ ხანებში თარგმნა რუსულად “გილგამეშის ეპოსი” დაწაიკითხა კიდეც მწერალთა სახლში”.
“გილგამეშიანით” მსოფლიო ლიტერატურა იწყება, იწყება ეპიკური აზროვნებისა და ლიტერატურული მოტივების ისტორია, აქ გაჩნდა პირველად სიყვარულის, ძიების, დანაკლისის, გლოვის, მეგობრობის იდეები. სწორედ ამ საერთო-ეპიკური “ინტერესების” გამო იყო, რომ ხშირად გილგამეშიდან იწყებდნენ “ვეფხისტყაოსანსაც”:
“ინტერესი ეპოსისადმი მე მქონდა ვეფხისტყაოსანთან დაკავშირებით და სწორედ ამ ინტერესით შევუდექი “გილგამეშიანის” შესწავლას. რაღაც პარალელები ყოველთვის იყო, ამაზე ლაპარაკობდნენ ჯერ მიხაკო წერეთელი, შემდეგ ტიტე მარგველაშვილი, გივი მარგველაშვილის მამა, მასაც ჰქონდა სტატია ინგლისურ ენაზე დაწერილი “გეორგიკაში”. შემდეგ აღარავის გაუგრძელებია ამ მიმართულებით კვლევა… ტიპოლოგიური მსგავსება არის რა თქმა უნდა, მოტივებში არის თანხვედრები, მაგრამ ისე ლაპარაკი, რომ თითქოს შიდა დინებით რაღაც გავლენა ჰქონოდა ამ ეპოსს ქართულ სინამდვილეში, არ დასტურდება, ისევე, როგორც, შუმერულისა და ქართულის ნათესაობა”.
შუმერული და ქართული ენის ნათესაობის ისტორია ბოლო დროს სულ უფრო სევდიან და კარიკატურულ სახეს იღებს, ამიტომ ამ თემაზე აქ აღარ შევჩერდები, სჯობს ისევ შუმერულისა და აქადურის ურთერთობებზე ვისაუბროთ:
“ეს არის შუმერული წარმოშობის, როგორც გმირი, ასევე იდეა – რომ ადამიანი არის მარადიული ცხოვრების მაძიებელი და ა.შ. მაგრამ იქ, შუმერულ ტექსტებში ეს არის ცალკეული სიმღერები, რომლებიც შემდეგ აქადელებმა გააერთიანეს და ეპოსი შექმნეს მისგან, იმათ კი ეპოსი არ დაერქმეოდათ. საინტერესო ისაა, რომ შუამდინარული კულტურა დაფუძნებულია ორ ენაზე, ორ სრულიად განსხვავებულ ენაზე. ერთი არის შუმერული, აგლუტინაციური ენა, რომლის მონათესავეც დღევანდელ მსოფლიოში არ არსებობს და არც მაშინ არსებობდა, ხოლო აქადური სემიტური ენაა, რომლის განშტოებები დღესაც ფართოდაა გავრცელებული – არაბულიც, ებრაულიც, სხვა არამეული ენები”.
ზურაბ კიკნაძე იმაზეც წერს და საუბრობს ხოლმე, თუ როგორ ურთიერთობდა ეს ორი, სრულიად განსხვავებული ენა და როგორ გავლენას ახდენდნენ ისინი ერთმანეთზე. საქმე ისაა, რომ პირველი თარგმანები სწორედ შუამდინარეთშია დადასტურებული, შუმერულიდან აქადურად თარგმნამ სათავე დაუდო თარგმანის იმ უზარმაზარ ტრადიციას, რომელიც ხშირ შემთხვევაში ენას ცვლის ხოლმე, ბიძგს აძლევს ახალ პროცესებს. შუამდინარეთში საკმაოდაა აღმოჩენილი დაფები, სადაც პწკარედული თარგმანებია ამოტვიფრული, პარალელური ტექსტები. სხვათა შორის, პარალელური ტექსტებით დაფარული ასეთი დაფები (უფრო სწორად, სტელები) საქართველოშიც არის აღმოჩენილი, ოღონდ, ცხადია, გაცილებით გვიანდელი ხანის.
“ლექსიკონები იქმნებოდა, იქმნებოდა კომენტარები ტექსტებზე, ძველი სიტყვების განმარტებები, სინონიმები. ასერომ, ძალიან აღჭურვილი იყო ეს გამოცემები, ბიბლიოტეკებში იყო დაცული. სხვათა შორის, შუმერებში ჯერ კიდევ არ არსებობდა ავტორის ცნება. თუ სახელი გვხვდებოდა, ის სახელი გადამწერისა იყო ან ამ ტექსტის მომპოვებული. აქადურ ენაში კი შემოდის ავტორი”.
რა თქმა უნდა, ეს ისეთი “ავტორი” ვერაა, როგორებადაც ძველ საბერძნეთში ჰესიოდე, არქილოქე ან ანაკრეონი იქცნენ, იგი უფრო “თავის გულსა და გონებაში გაატარებდა ღვთიურ გამოცხადებაში ნაკარნახევს”, მაგრამ ძველი ბერძენი პოეტებიც ხომ მუზებს მიმართავდნენ? მათზე გაცილებით თანამედროვე ავტორებიც ხომ “მედიუმობენ” ხოლმე? ჰოდა, ამიტომაც, იქნებ ბევრი არც არაფერი გვაშორებს ამ ერთი შეხედვით უშორეს ტექსტებსა და მათ ავტორებს.
© radiotavisupleba.ge
