ცოტა ხნის წინ, თანამედროვეობის ყველაზე დაუმორჩილებელი მწერლის, მიშელ უელბეკის წიგნების ქართულ თაროს კიდევ ერთი გამოცემა შეემატა. ჟორჟ ეკიზაშვილის მიერ თარგმნილი “ბრძოლის ველის განვრცობისა” და “ელემენტარული ნაწილაკების” შემდეგ, “ალექსანდრე დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრის ხელშეწყობით” მწერლის სკანდალურად ცნობილი წიგნი, “პლატფორმა” გამოვიდა. წიგნი ირმა ტაველიძემ თარგმნა.
[მუსიკა] ეს მიშელ უელბეკის ხმაა, ფრაგმენტი სიმღერიდან, რომელიც მის 2000 წელს გამოსულ ალბომშია შესული. ტრადიციული ფრანგული შანსონური რეჩიტაცია, კლასიკური თემები, შეგემებული უელბეკის ცხარე საკმაზით. მიშელ უელბეკი ამ ალბომზე და რომან “პლატფორმაზე” ერთდროულად მუშაობდა. ეს მის შემოქედებაში ალბათ უმნიშვნელოვანესი პერიოდი იყო, როცა იგი ლამის წინასწარმეტყველად მოგვევლინა, 11 სექტემბრის ნიუ-იორკული ჯოჯოხეთის პროფეტად.
წიგნმა, შეიძლება ითქვას, ახალი, XXI საუკუნე დაიწყო და იგი დასავლური საზოგადოების ერთგვარ დიაგნოზს წარმოადგენს, და შესაბამისად “პლატფორმა” ჩვენთვისაც ძალიან საინტერესო უნდა იყოს. წიგნის მთარგმნელი, მწერალი ირმა ტაველიძე გვეუბნება: “წიგნი მნიშვნელოვანი იქნება ჯერ ერთი იმიტომ, რომ ეს არის ბოლო ათწლეულის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რომანი, ჩემი აზრით და ვფიქრობ ასევე ყველაზე კარგი წიგნი, რაც უელბეკს დაუწერია. საინტერესოა, რადგან ძალიან პირდაპირი და გულწრფელი წიგნია, ავტორი ძალიან კარგად გრძნობს საზოგადოების განწყობას და იმას, თუ რა იქნება აქტუალური, რაზე წამოეგება საზოგადოება”.
მთავარი გმირი ფრანგია, 40 წლის ჩინოვნიკი, კულტურის სამინისტროს თანამშრომელი, აი ისეთი ტიპია, შვებულების დროს თავი ახალგაზრდად რომ მოაქვს ხოლმე. იგი მამის გარდაცვალების შემდეგ მოზრდილ მემკვიდრეობას მიიღებს და მაშინვე აღმოსავლეთში გაემგზავრება დასასვენებლად. მიშელი (ასე ჰქვია პერსონაჟს) ვერ იტანს არაბებს, ჩინელებს, ადამიანების უფლებებზე განუწყვეტლივ ლაყბობას, საბაზრო ეკონომიკას, ეკოლოგებს, ამერიკელებს, ბავშვებს. ხანდახან ჯგუფ “Radiohead”-ის მაისურით გვევლინება, საერთოდ კი ორად-ორი პიჯაკი აბადია და რამდენიმე ათეული წიგნი. იგი ვერ იხსენებს თუ როგორი იყო თხუთმეტი, ოცი ან ოცდაათი წლისა და საერთოდაც, ადამიანური უნიკალობის იდეა მხოლოდ მაღალფარდოვან სისულელედ მიაჩნია.
მთელი ცხოვრება უხერხულად გრძნობდა თავს, სათქმელი არაფერი ჰქონდა, საუბრის გაბმაც კი არ შეეძლო და არც ცეკვა იცოდა, ამიტომაც გალოთდა. ალკოჰოლი მას ამხნევებდა და ეხმარებოდა. მიშელს ქათმის დაკვლაც კი არ შეუძლია, სამაგიეროდ სიამოვნებით დაახლიდა რომელიმე მაზალო ტიპს ტყვიას. რომანის ბოლოსკენ მომხდარი ტრაგედიის შემდეგ იგი საერთოდ ყველანაირ სურვილს კარგავს, გული ერევა ინტელექტუალურ საუბრებზე, უქრება სამყაროს ახსნისა თუ შეცნობის სურვილი, გაურბის ადამიანებს.
ყველაფერი ზემოთჩამოთვლილი ერთი შეხედვით ფრანგული ეკზისტენციალური თაიგულია, თუმცა რომანის გაცნობის შემდეგ სულ სხვა შთაბეჭდილება დარჩება მკითხველს. ესაა სიამოვნების, სიცოცხლის მაძიებელი კაცის ისტორია, რომელიც თავით ეშვება ვნებებში, ოღონდაც მიაკვლიოს იმ ნამდვილს, რასაც მხოლოდ სექსით თუ შეიგრძნობს დასავლელი ადამიანი. ეს წიგნი ერთი მხრივ ანტიდასავლურიცაა და ანტიისლამურიც. ამგვარი სიმწვავის გამო მწერალს სერიოზული პრობლემები შეექმნა.
უელბეკი ნარცისიზმით შეპყრობილ ევროპელებს (ან ზოგადად, დასავლელებს) გულისხმობს, რომლებიც წარმატების კულტის მსახურებაში არიან დანთქმულნი და საკუთარი ერთად-ერთობითა და განუმეორელობით გატაცებულები ერთმანეთთან დაწოლასაც ვეღარ ახერხებენ, სექსი კვდება, ვნება ქრება ადამიანებს შორის. სხვისთვის სიამოვნების მინიჭება, სიამოვნების უანგაროდ გაღება, საკუთარი სხეულის დათმობა ევროპელებს აღარ შეუძლიათ და რომანის ბოლოს დასკვნასავით ჟღერს: “ბოლომდე ევროპის შვილად – შფოთვისა და სირცხვილის ნაშიერად დავრჩები. საიმედოს ვერაფერს ვიტყვი. დასავლეთის მიმართ სიძულვილს არ განვიცდი, უბრალოდ, უზარმაზარ ზიზღს ვგრძნობ. ერთი კი ვიცი: ისეთები, როგორებიც ვართ, ეგოიზმის, მაზოხიზმისა და სიკვდილის სუნით ვყარვართ. ჩვენ ისეთი სისტემა შევქმენით, რომელში ცხოვრებაც, უბრალოდ, შეუძლებელი გახდა. მიუხედავად ამისა, მსოფლიოს სხვა ნაწილებში მის ექსპორტს მაინც ჯიუტად ვაგრძელებთ”.
მთავარი გმირი გაკვირვებულია, “ნეტა ვის მოუვიდა თავში, რომ საფრანგეთი გარყვნილებისა და თავისუფალი სიყვარულის ქვეყნად გამოეცხადებინათო”, მისი აზრით, ამ ქვეყანაში ყოველთვის საშინელი მოწყენილობა და ბიუროკრატიზმი მეფობდა.
“პლატფორმა” ტრაგიკული სიყვარულის ისტორიაა, ამბავი მოპოვებული და დაკარგული სამოთხის შესახებ, ნამდვილ სიყვარულზე, რომელსაც ტერორისტული აქტი ასრულებს. მანამდე კი შეყვარებული წყვილი სექს-ტურიზმის აყვავებაზე ოცნებობს, ცდილობენ დასავლეთს ის შესთავაზონ, რაც მან დაკარგა. როგორც ერთი რეცენზენტი წერდა: “მდიდარ დასავლეთს დიდი ფული აქვს, სამაგიეროდ ღარიბ სამხრეთს და აღმოსავლეთს არა აქვს “გაუცხოების” კატეგორია, ფსიქოანალიზი და ფემინიზმი”.
უელბეკის ნაწერები უცნაური იუმორით ხასიათდება. მაგალითად, რომანში ერთი ეპიზოდია, როდესაც სექს-ტურისტული გეგმების განხილვისას სლოგანის მოფიქრებას ცდილობენ და უეცრად მთხრობელს ბოდლერის სტრიქონები ახსენდება: “ნელსურნელებით აქოთებული შიშველ-ტიტველი მონების გუნდი…”. ცხადია სლოგანს არ დაამტკიცებენ პოლიტკორექტულობის გამო.
ირმა ტაველიძემ ჩემთან საუბარში აღნიშნა, რომ “პლატფორმაში” დაკვირვებული მკითხველი ადვილად გაარჩევს უელბეკი “როდის თამაშობს ან როდის არის ნაკლებად სერიოზული. მე ვფიქრობ, რომ ძალიან კარგი იუმორის გრძნობა აქვს და განსაკუთრებით ამ რომანის, “პლატფორმის” პირველ ნაწილში ეს კარგად იგრძნობა. და თვითონაც ამბობს შემდეგ ერთ-ერთ ინტერვიუში, რომ როდესაც ჩემთან მოვიდნენ გერმანელი ჟურნალისტები და შეკითხვები დამისვეს, მივხვდი, რომ მე თურმე სერიოზულიც ვყოფილვარო. აქ ყველაფერი ბოლომდე სერიოზულიც არ არის, როცა იგი ამბობს, რომ ბავშვები სძულს, როცა ჩინელებზე ლაპარაკობს, ეს უფრო საზოგადოების აგდებისთვის ხდება და ვფიქრობ, რომ ეს გამართლებულია”.
უელბეკის პროზის კიდევ ერთი საინტერესო თვისებაა პორნოგრაფიისა და სენტიმენტალიზმის შეზავება, რომელსაც ხშირად მეცნიერული კომენტარებიც ახლავს ხოლმე თან. კლასიკური დასავლურ რომანში ეს ნიშნები ყოველთვის იყო, თუმცა უელბეკთან ამ შეხამებებმა ზღვარს მიაღწია. თუკი “ელემენტარულ ნაწილაკებში” მწერალი ბიოლოგიას მიმართავდა, აქ იგი უფრო სოციალური მეცნიერებებით ერთობა და ერთ მონაკვეთში სულაც დეტალურად გვიხასიათებს სხვადასხვა მოდელს. იგი ყველა ფრუსტრაციას სოციოლოგიური მიზეზებით ხსნის და რომანის მთელი მეორე ნაწილი, არსებითად სექსუალური ცხოვრების ოპტიმიზაციის სამოქმედო პროგრამად იქცევა.
ამის მიუხედავად, უელბეკის ნაწარმოები არაფერს აგებს მხატვრული თვალსაზრისით, პირიქით იგი თანამედროვე რომანის განვითარების ერთ-ერთ შესაძლო გზას გვაჩვენებს.
-
-
სიტყვის დეგუსტაცია
ნონა კუპრეიშვილი
სიტყვის დეგუსტაცია
სოსო ტაბუცაძის ახალგამოცემულმა წიგნმა (ს. ტაბუცაძე “უბრალო დამატება”, ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა თბ.: 2009) თავი იმდენად ადვილად წამაკითხა, რომ სერიოზულზე მსუბუქად სასაუბროდ განმაწყო. თუმცა ეს სიმსუბუქე მოჩვენებითი რომ იქნებოდა, იმთავითვე უნდა მეფიქრა, რადგან ჩვენს ავტორს კრიტიკოსის, მხატვრული ინტერპრეტატორის ფუნქცია (თვითონ იტყოდა, რეფლექსია) სიტყვასთან სრულიად განსაკუთრებულ დამოკიდებულებასთან, სიტყვის ალღოიანობასთან აქვს შერწყმული. ეს კი მკითხველ-გამომხმარეურებლისგან, სულ ცოტა, გარკვეულ წინდახედულებას მოითხოვს.
ასედაც გავიცანი ბატონი სოსო არც თუ ისე შორეულ ახალგაზრდობაში: მუდმივად და ენერგიულად (აჯობებდა – დაუცხრომლად) ლიტერატურაზე მოსაუბრედ, აზრთან კარგად მორგებული სიტყვის უმალ აღმომჩენად და შემფასებლად, საუბრის დროს კი იმავე სიტყვის დამგემოვნებლად, ღვინის გამოცდილი დეგუსტატორივით, ძუნწი მიმიკით რომ ანიშნებს კოლეგებს: სწორედ ის არის ეს დალოცვილი, ჩვენ რომ ვიცითო. ცხადია, აქედან ყველაფერი მხატვრულ პროზისკენ უნდა დაძრულიყო და ასეც მოხდა. თუმცა ეს ჩვენზე, მისდამი კეთილად განწყობილ ახლობლებზე, უფრო ადრე მისივე წერილის ერთ-ერთ გმირს, რაჭველ გლეხს, სერგო იობაშვილს, შეუმჩნევია, როდესაც მრავალძლის წმ. გიორგის ეკლესიის ეზოში კალამმომარჯვებული და მხარზე ფოტოაპარატგადაკიდებული ახალგაზრდისათვის უკითხავს: “რას შვრები ბიჭუნა, კიდე იწერ ამბებსო?”
მაშ, იყო პროზაც, იყო “პენ-მარათონის” პრემიაც, მაგრამ ლიტერატურული ბაცილის გამავრცელებლად, გნებავთ, გადამტანად, დაბადებულ ადამიანს კიდევ ერთი ვნება აქვს: ქადაგება ესთეტიკური სახეებით, რაც ქართული და მსოფლიო მწერლობის საუკეთესო ნიმუშებზე ფიქრისაკენ მოწოდებას გულისხმობს. ლიტერატურა ხომ, როგორც თვითონ წერს ჩინელი ნობელიანტი მწერლის, გაო სინძიანისადმი მიძღვნილ წერილში, “ერთი ადამიანის ბიბლიაა”. ჰოდა, სადაც ბიბლიაა, იქ სჯულის მეცნიერებისა და ქადაგების გარეშე არაფერი გამოვა.
რაში შეიძლება უპირველესად გამჟღავნდეს დღევანდელი საშუალო თაობის კრიტიკოსის პროფესიონალიზმის ხარისხი? ალბათ, იმაში, რომ ლიტერატურისადმი ყოვლისმომცველი მოწიწების ნაცვლად მისდამი ფხიზელ, შესაძლოა, ფრთხილ დამოკიდებულებას იჩენს; ერთ კულტურულ არეალში მხატვრულ-ესთეტიკური ფორმების ამოწურვას საყოველთაო კრახად არ აღიქვამს; ახალი სააზროვნო სივრცის გარღვევის თუ ათვისების აუცილებლობისა სჯერა, რადგან იცის, რომ მხოლოდ ამგვარი პიროვნული პასუხისმგებლობით, საკუთარ თავთან ერთი-ერთზე დარჩენითაა შესაძლებელი შინაგანი თავისუფლების მიღწევა. გარდა ამისა, იმასაც ხვდება, რომ არჩევანი არა “დეპოში ჩარჩენილ მწერალთა კავშირსა” და “დეპოუნახავ ახალი თაობის ლიტერატორებს შორის” არსებობს (ეს საკმაოდ მარტივი გადასაწყვეტი იქნებოდა), არამედ იდეოლოგიების სამსახურში მდგარ და ამგვარ სამსახურს განრიდებულ მხატვრულ აზროვნებას შორის; თვითონაც რწმუნდება და ჩვენც გვარწმუნებს, რომ “მეტაფიზიკური უღლის” მოშორება ნიცშეანური “ზეკაცის”, ბახტინის “კარნავალის” თუ ჰაიზინგასეული “თამაშის” თეორიების მორჩილებამ არ უნდა ჩაანაცვლოს. და ბოლოს, პრაქტიკულად გვიდასტურებს, და სააზროვნოდაც გვიტოვებს მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ იქნებ სწორედ “თამაშსა” და “სერიოზულობას” შორის გადის ის ოქროს ზღვარი, რომელმაც უნდა შემოაბრუნოს მწერლობისა და, ჩვენს შემთხვევაში, კრიტიკისაგან განზე გამდგარი და ღრმად დაეჭვებული დღევანდელი მკითხველი. ასეა თუ ისე, სოსო ტაბუცაძე ამ პრობლემატიკით “დანაღმულ ველს” ჭოგრიტით (ჭოგრიტი კი, როგორც მოგეხსენებათ, “ოთარაანთ ქვრივის” არჩილისათვის სწავლა-განათლების სიმბოლოა) შეიარაღებული გასცქერის და როგორ იქნება, ყველაზე არსებითი თვალთახედვიდან გამოეპაროს.
თავისი ღრმა და სერიოზული ფიქრი ქართული კრიტიკის შესახებ სოსო ტაბუცაძემ გურამ ბენაშვილისადმი მიძღვნილ ესსეში “კრიტიკა, როგორც მედიტაცია” (2003 წ.) გაამჟღავნა. იგი ფაქტიურად დაეთანხმა თავის თანამოკალმეებს (თეიმურაზ დოიაშვილს, ლევან ბრეგაძეს, მანანა კვაჭანტირაძეს), როდესაც განაცხადა: არავითარი ცენზორი, არავითარი შინამოსამსახურე, მით უფრო, “ზედნაშენი პროზისა და პოეზიისა”, როგორც ეს კარგა ხანს გვეგონა – კრიტიკა ლიტერატურული დისკურსის გამოვლენაა, ხოლო გურამ ასათიანის ტერმინოლოგიას თუ გამოვიყენებთ, სულაც თანაშემოქმედებაა; “იგი ლიტერატურის ანარეკლი არის და არც არის”. მართალია, ეს უკანასკნელი აზრი ტაბუცაძისეული “ხელიდან გასხლტომის” ჩვეული ხერხითაა მოწოდებული, სურათი მაინც ნათელია. ჩვენი ავტორი ბატონი გურამისთვის პულსაციური ცნებების “მედიტაციისა” და “არაბესკების” მნიშვნელობათა მოჩხრეკით (სიტყვის ტრფიალს თვალი მუდმივად ათასგვარი ლექსიკონებისაკენ გაურბის) აზრის ლოგიკური მდინარეების სათავეში ექცევა და იქ შემდგარი, გარკვევით გვიხსნის: ის, რასაც ეს კონკრეტული კრიტიკოსი აკეთებს, კრიტიკული პროზაა. მასში “წვნადი მოძრავი მეტაფორები” წაკითხული და სათანადოდ აღქმული სხვისი ტექსტის გამო საკუთარი სიტყვისქმნადობის პროცესშია ჩართული, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხატვრული ტექსტის “მეტაფიზიკური სივრცე” არა “სპეკულაციური აზროვნების ხარჯზეა” გაფართოებული, არამედ “იმ ენერგეტიკული ველის აქცენტირებით, რომელსაც თავად ტექსტი ქმნის”… ამ წერილმა მაშინ ყველაზე მკაცრი და შეუვალი ლიტერატორების მოწონება დაიმსახურა.
პრინციპით: რაც გააზრებულია – ის დაძლეულია, წიგნში საკმაოდ ვრცელი კულტურული დიაპაზონია წარმოდგენილი. მაგრამ, მადლობა ღმერთს, იგი არ ეკუთვნის ინტელექტუალის იმ ტიპს, რომელიც “ოცნებობს, განგსტერი იყოს და ძალადობის გზით იბატონოს ადამიანებზე” (ასეთებიც მრავლად გვინახავს). ჩემი აზრით, ერთი შეხედვით ამ საკმაოდ ჭრელ, მრავალფეროვან მასალას, რომელიც სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა გარემოებათა გამოა შექმნილი, შემდგომ კონცეპტუალურად თავმოყრილი და ფაქიზი სკურპულოზურობით თავებადაც დანაწილებული, ერთი ნიშანდობლივი რამ აერთიანებს: იწერება კრიტიკული ანალიზი-ხედვა გიორგი ლეონიძის განსაცვიფრებელი “მეცამეტე საუკუნის” თუ პატრიკ ზიუსკინდის ცნობილი “კონტრაბასის” ან ზაზა ბურჭულაძის ურთიერთგამომრიცხავი გრძნობების აღმძვრელი, მკითხველთა დიდი ნაწილის მიერ კი დესტრუქციულად მიჩნეული “წერილი დედას” შესახებ, იმდენად მნიშვნელოვანი არც არის, რადგან უპასუხისმგებლო დითირამბებს ვერსად წააწყდებით, “ძველიც” და “ახალიც” ახლებურად იკითხება ანუ წიგნის ავტორი ინტერპრეტაციის იმდენად განსხვავებულ შესაძლებლობებს წარმოგვიდგენს, რომ, სულო ცოდვილო, ლამისაა ზოგან ამ ინტერპრეტაციის ფორმით უფრო მოიხიბლო, ვიდრე თავად ტექსტით. ასეთ მიდგომას, ვფიქრობ, გარკვეული სითამამე სჭირდება, რომელიც სტეროტიპებისა და კლიშეების მიმართ უკომპრომისო დამოკიდებულებას გულისხმობს და ლიტერატურული ნორმებისა და ფასეულობებისადმი ორიენტირების გაფართოებას ემხრობა. სოსო ტაბუცაძის ლიტერატურულ არეალში მოძრაობის სწორედ ასეთი პრინციპია რეალიზებული.
დღევანდელ ვითარებაში გასაგებ მიზეზთა გამო განსაკუთრებით სასურველია არსებობდეს დიდი ტოლერანტობა წერის სხვადასხვა ტიპებისა და მოდელებისადმი (მაგ., ასე იქცევა თეიმურაზ დოიაშვილი, რომელმაც სწორედ ეს მიდგომა გაამჟღავნა თავისი “გალაკტიონოლოგიის” შედგენისას, ან როსტომ ჩხეიძე და მალხაზ ხარბედია. ისინიც ამ მეთოდით ცდილობენ კულტურულ-ლიტერატურული პროცესის აღდგენასა და გამთლიანებას). ვიცი, რომ სოსო ტაბუცაძე ამ მოსაზრებას ზოგადად იზიარებს, თუმცა თვითონ ახალი სტილისტიკისაკენ, ფორმის თვალსაზრისით კი მოკლე და ტევადი ტექსტის დინამიკისკენ იხრება. გაზეთ “კალმასობაში” დაწყებული “სვეტებით”, რაც მოგვიანებით “24 საათის” ლიტერატურულ დამატებაში მცირე ფორმის რეცენზიებით გაგრძელდა, ერთი მხრივ, ევროპაში დიდი ხნის წინ აპრობირებული რეცენზირების პრაქტიკას ამკვიდრებს, მეორე მხრივ კი, მეთოდოლოგიურ-თეორიული წაფენით “60-იანელთა უხვსიტყვაობას” (გერმანელი სლავისტის ბირგიტ მენცელის დეფინიციაა) უპირისპირდება. წარმოგვიდგენს რა არაერთ ნიმუშს სხარტი, საქმიანი და ზუსტი წერისა, ჩვენი ავტორი, უნებლიეთ ინტელექტუალური სივრცის “თავისუფალი” ნიშის სოციალიზაციის პროცესსაც უერთდება. “ემოციური გასიტყვება ვანო ამირხანაშვილის წიგნად აკინძულ მხატვრულ-დოკუმენტურ ჩანაწერებთან “თეთრი ჯვრის ხეობა”,” რომელიც 2002 წელს გაზეთ “კალმასობაში” დაიბეჭდა, თვალნათელი ნიმუშია იმისა, თუ რისი მიღწევა შეიძლება კრიტიკის ამ ჟანრში.
რუბრიკით “სუეტნი საგაზეთონი”, წიგნში მოცემულია “ქართული სოციალური კლიმატის კონცეპტუალიზაციის ირონიული” და არც მთლად ირონიული ცდები. პირველ რიგში, ესაა ტონუსისმომცემი “ქრთამწაღებულნი” (2002 წ.), გარდა ამისა, მწარედ დამაფიქრებელი “ინტელიგენტ-ინტელექტუალთა ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე” (2003 წ.), და ბოლოს, ჩემივე სოხუმური წარმომავლობის გამო პირადად ჩემთვის ძალზე მნიშვნელოვანი “იდეოლოგიური კატაკომბების აჩრდილები” (2005 წ.), რომელიც პირველად ზურაბ კიკნაძის სარედაქციო კრებულში “საქართველო ათასწლეულთა გასაყარზე” დაიბეჭდა. ამ მასალაში სოსო ტაბუცაძე არა მარტო როგორც ლიტერატორი, არამედ ჩვენი მრავალწახნაგოვანი სოციუმის წევრი, ჩვენივე თვითცნობიერების გამოახალგაზრდავების, გათანადროულების ტენდენციის ქომაგად გვევლინება: “…რაღაცა კი ნამდვილად გავიდა, მაგრამ ქართული თვითცნობიერება ისევ ძველ რეჟიმში მუშაობს და კვლავაც მითოლოგიზებით და მითოსის წარმოქმნით არის დაკავებული”. ორიგინალური აზრი ნამდვილად არ არის. იგი ჩვენს “პოტომაკდალეულებს” (ვაშინგტონში ჩამომავალი მდინარეაო – გვიხსნიან) ეკუთვნის. ყველა მათგანი მეტ-ნაკლები ინტენსივობით იღვწის მის პრაქტიკაში განსახორციელებლად, რაც მავანთა გაღიზიანებასაც იწვევს, მაგრამ ასე თუ ვიმსჯელებთ, არც “თერგდალებულების” მოსწონდა რაიმე ჩვენს ბრწყინვალე თავადაზნაურობას, რომელიც თვალსა და ხელს შუა, მიუხედავად საბჭოურ-რუსული ჩანაცვლების ოპერაციებისა, “ჩვენს ძველ და მუდამ ჩვენთანა მყოფელ ინტელიგენციად” იქცა. სწორედ სიტყვის ასეთ ხვეულებში იმალება არც თუ უსაფუძვლო სევდა. ძნელია არ დაეთანხმო წერილის ავტორს. ქართული საზოგადოების “ნარცისისტული ინდივიდუალიზმისა” და “რეპრესიული კოლექტივიზმის” გამოვლინების არსებობაში, რასაც მრავალმხრივ გახლეჩილი (თუ “გაჩეჩილი”) საქართველოს ურთიერთსაპირისპირო მხარეს მდგარი სუბიექტები ავლენენ. ერთი რამ ცხადია: “თუ რამე გადმოჰყვათ ახალ ინტელექტუალებს ძველი ინტელიგენციისაგან, ესაა სამოქალაო სიზარმაცე და “შინაგანი ემიგრაციით” ნეტარება”… დამეთანხმებით, ალბათ, ცოცხალი აზრია, რომელსაც, მჯერა, თანდათან ქვის ლოდს დამიზნებული წყლის წვეთის ძალა მიეცემა.
ამავე წერილში ერთ ძალზე საგულისხმო და ნაადრევად მოძველებული სქემაა წარმოდგენილი, გია ნოდიას თავის წერილში – “ძველი ინტელიგენცია და ახალი ინტელექტუალები საქართველოში: პარადიგმის ცვლა?” – რომ წარმოუდგენია. მასში, “ძველი ინტელიგენციის ტიპურ ინსტიტუტებთან, ტრადიციულ აკადემიურ დაწესებულებებთან, შემოქმედებით კავშირებთან, სახელმწიფო დოტაციაზე მყოფ ჟურნალ-გაზეთებთან, დოტაციურ ხელფასებთან და რუსულ ენასთან” მიჯაჭვულობაა ასახული; მაშინ, როდესაც იქვე “ახლები” თურმე არასამთავრობო ორგანიზაციებსა, ახალ საბაზო პრინციპებზე დამყარებულ მედიასთან და ინგლისურ ენასთან” არიან ასოცირებულნი. იმას, რომ ვერანაირი სქემა ვერ იქნება უნივერსალური, მით უფრო, როდესაც საქმე საზოგადოების მოაზროვნე ნაწილს ეხება, თავად სოსო ტაბუცაძის, ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტსა და ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტს, წიგნების ტრადიციულ კითხვასა და კომპიუტერომანიას, რუსულსა და ინგლისურს შორის გაბმული ლიტერატორის პირადი მაგალითიც ადასტურებს.
“ლიტერატურულ სექტას”, რომლის წევრებიც ლიტერატურის წვდომას, მხატვრული ტექსტის “კოდირება-დეკოდირებას”, მასზე რეფლექსირებას, “წიგნებიდან წიგნის კეთების” ტკბილ-მწარე გამოცდილებათა შეძენას პრაქტიკულად მთელ თავიანთ ცხოვრებას უძღვნიან, ვფიქრობ, სჭირდებოდათ, “უბრალო დამატებით”, როგორც კონტრაბანდული საქონლით, შემოპარებული მაჟორული განწყობილება. ამ წიგნმა ეს უდავოდ შეძლო. თუმცა, როდესაც საჯარო ბიბლიოთეკაში ვაპირებდი მის შეტანას და საამისოდ სათანადო ფურცლის გამოწერა მჭირდებოდა, კარისკაცმა სოსო ტაბუცაძის ოპუსების კრებული რატომღაც საგულდაგულოდ შეათვალიერა. დაინახა თუ არა ცარიელი მაგიდა (გარეკანი გურამ წიბახაშვილის მიერაა გაფორმებული), განსაკუთრებით კი უცნობი კაცის დაძაბულად მომზირალი თვალი, იკითხა: “რისი უბრალო დამატებაა ეს?” ვერაფერს იტყვი, უტყუარი ალღოთი იგრძნო, რომ საქმე საეჭვო კაცის მიერ დაწერილ საეჭვო წიგნთან ჰქონდა.2009 წ. ქობულეთი.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
პაატა შამუგია – (მ)ორალური სექსი
18 წლის ასაკში სექსი (თუნდაც, ორალური) გართობის მშვენიერი საშუალებაა. მაგრამ 18 წლის ასაკში სექსზე (თუნდაც, ორალურზე) პროზის დაწერის საშუალება ბევრს არ ჰქონია.
18 წლის ერეკლე დეისაძის ნოველა კოდური სახელით – “99”, ორალური სექსის დემოგრაფიულ მისიას გვიჩვენებს.
რამე რომ იყოს, კარგი რეცენზენტი ასაკს არც კი გამოეკიდებოდა და საიფერული სჯაც არ დასჭირდებოდა, მაგრამ უამისოდაც არ გამოვა.
რატომ “99?” იქნებ, იმიტომ, რომ ალაჰს (არ მესმის, რაში ჭირდება, მაგრამ) 99 სახელი აქვს? იქნებ იმიტომ, რომ ეს ბინარული კომბინაცია სარეკლამო ტექნოლოგების საყვარელი რიცხვია? ან იქნებ სულაც ასევე “რეკლამშიკ” ფრედ ბეგბედერის სკანდალური წიგნი “99 ფრანკი” გამოგვადგეს სანიშნედ. სტილისტურადაც ხომ ჩამოჰგავს კიდეც ადგილ-ადგილ.
ამის გარდა, 99-ის (ანუ ორი ცხრიანის) გეომეტრიული პროგრესიით გაანგარიშებისას მიიღება ერეკლე დეისაძის ასაკი – 18 წელი.
რიცხვი 99 ზღვარია, საიდანაც უნდა დაიწყოს რაღაც ახალი, ვთქვათ, ახალი რასა.
ქართველები განათლებული ერი ვართ და ცხადია, ვიცით ფოლკლორსა და მითებში არსებული ყველა არაორდინალური დაბადება: გველეშაპის ფაშვიდან, ყურიდან, ნესტოდან, ქუსლიდან, ნეკნიდან, ზღვის ქაფიდან, ბრმა ნაწლავიდან, კომბოსტოდან… ცხადია, ისიც ვიცით, რომ ზოგიერთი ადამიანი დედის საშოდანაც იბადება.
მაგრამ “99”-ში დაბადება “წარმოებს” ღრძილებიდან. მოკლედ, სრული პერვერსია. სამ უშვილო გოგოს თითო-თითო მადიანი მინეტიდან ცხრა თვის თავზე ღრძილები ებერება. ეს უშვილო დედების სექტაა. სექტა რელიგიურად კი არა, ისე, უბრალოდ. ვთქვათ, კონცეპტუალურად.
“ნატას კბილების ცვენა დაეწყო. იგივე სიმპტომი ჰქონდათ ნუცას და თაკოს. მოკლე დროის განმავლობაში, სამივე მათგანს აღარცერთი კბილი აღარ შერჩათ, ხოლო ღრძილები უსაშველოდ დაუგრძელდათ და კბილების ადგილზე, კვერცხისებური მოგრძო ფორმის უცხო სხეულები ჩამოეზარდათ. ამის შესახებ არავინ არაფერი იცოდა. ყველაფერი ერთ თვეში დასრულდა. პირველად ნატამ იმშობიარა, შემდეგ ნუცამ, სულ ბოლოს კი თაკომ.
ამ პროცესს მშობიარობა მხოლოდ პირობითად შეგვიძლია ვუწოდოთ, რადგან ეს იყო ახალი ქართული რასის დაბადება. ათი სანტიმეტრის სიგრძის ლორწოვანი სხეულები, რომლებიც ღრძილებიდან იშვნენ. მათ ჰქონდათ ადამიანის აღნაგობა, მაგრამ არ ჰქონდათ სქესი. (ე. დეისაძე “99”)”.
ასე იშვა ახალი რასა, “ჰომო ნოვუსი”, რომელიც მშობლების ექსკრემენტზე იზრდება.
თუ ჰიტლერი ახალ რასაში (რატომღაც) ევოლუციის ახალ საფეხურებს ხედავდა, დეისაძესთან ეს ახალი რასა აბსოლუტურად მოკლებულია არათუ სოციალურ საზრისს, არამედ ბიოლოგიურსაც, რომ აღარაფერი ვთქვათ, მხატვრულზე. ამ რასის წარმომადგენლები სულ მთლად ორ აბზაცში 25-ე კადრივით გაიელვებენ და ვითომც არაფერი. არადა, მართლაც რომ არაფერი: მათი სოციალური ინტერაქცია მშობლების ძღნერის ჭამითა და თვლემით ამოიწურება. ერთი სიტყვით, სრულიად უწყინარი რასაა.
“99” ძალიან მხიარული ტექსტია. თუმცა, გამაღიზიანებელი გამოდგა ის, რომ ერეკლეს პროტაგონისტი პერიოდულად საკუთარი ამორალობის დატკიცებითაა დაკავებული. თითქოს პერსონაჟი (რომელიც ძალიან წააგავს ავტორს) მუდმივად გვემარიაჟება თავისი გარყვნილებით, მოჭარბებული აგრესიითა და ზეთამამი სექსუალური ფანტაზიებით (“მე ხომ ერთი ჩვეულებრივი ტიპი ვარ, სხვებისგან არაფრით გამორჩეული ბიურგერი, რომელიც ემის გაჟიმვაზე ოცნებობს. ემი ჩემი დის სახელია და იგი ბავშვობაში განგებამ ქვედა კიდურების ამპუტაციით დაასაჩუქრა”), სამაგიეროდ, აქვს ძალიან ეფექტური კონტრასტები: “ნუცა კოკაინთან მეგობრობს, მე – ქრისტესტან.”
“მე ვწოვდი ძუძუს, რომელიც შესაძლოა, სექსუალური აქტის დროს მამაჩემს ედო პირში… აბაზანაში ბანაობისას, მე ვხმარობდი საპონს, რომლითაც შესაძლოა დედაჩემმა გაუპარსავი ფანჩარი გაიქაფა. იგივე საპნით კი, მე საკუთარ პენისს ვეალერსები. ეს სექსის ახალი ვარიაციაა. საპონი ინცესტია.”
თითქმის ტრუისტული “გარყვნილებაა”, თითქოს, მილერთან, ბერჯესთან, ირვინ უელშთან ან ისევ და ისევ, ბეგბედერთან წაკითხულივით, მაგრამ ფინალური ფრაზა მხატვრულად მამოტივირებელი ხდება. საპნის ინცესტური საზრისით დატვირთვა სხვაგან არც შემხვედრია და მგონი, ძალიან კარგი “სატოპკეა” ფროიდისტული თეორიების მოყვარულებისთვის.
სათაურის გარდა, ბეგბედერისულ ნარატივებს ტესტშიც ვხვდებით, რაც საერთო კონტექსტს უხდება კიდეც. თუმცა, ეს ირონიულ-გროტესკული სივრცე ერთბაშად მძიმდება, როცა ტექსტურ ანტრაქტებს შორის საიდანღაც ფილოსოფიური ბიჟუტერია შემოლაგდება და იწყება “ინტელექტუალი სირებისგან” საკუთარი პერსონის გამოცალკევება. ვფიქრობ, ამ ბიჟუტერიისგან გათავისუფლებით მეტი ადგილი დარჩება ხარისხიან ნარატივს, რომლის ნაკლებობას ეს ნოველა ნამდვილად არ უჩივის.
“99”-ის განწყობის ზუსტი გაგებისთვის მივყვეთ ფაბულას:
ერეკლე (უფრო სწორად ერეკლეს პერსონაჟი, ანუ ერეკლე) და მისი გელფრენდი “დიდი ქართველი მწერლის” ძეგლთან ნიშნავენ პაემანს. მაგრამ სანამ თქვენ გუნებაში “გვყავს კი ქართველებს” დიდი მწერალი”-ს კითხვას მოასწრებდეთ, ავტორი დაუნდობელი სიმართლის პირისპირ გაყენებთ: ეს დიდი ქართველი მწერალი თვითონ ერეკლე დეისაძეა.
“წასვლამდე ძეგლს უყურებს და მეკითხება, მომწონს თუ არა ჩვენ ზემოთ აღმართული მწერლის მოთხრობები. მე ვპასუხობ, რომ “99” ჩემი უსაყვარლესი მოთხრობაა.”
ნაცადი პოსტმოდერნისტული ხერხი – ავტორის ნიღაბი – ამ შემთხვევაში საუკეთესოდ მოერგო კონტექსტს და მთელი ეს ჰორორი თუ პორნო-დრამა გადაქაჩა (წუთიერ, მაგრამ მაინც) მხიარულ მეტატექსტში.
ავტორი საბოლოო ჯამში მოდერნისა და პოსტმოდერნის საზღვარზე ქანაობს, ხან იქით გადაიწევა, ხან – პირიქით. მოდერნის დაუფარავი ამბოხი, პირდაპირი შეჯახება საგანთან და მისი დამსხვრევის მცდელობას ენაცვლება პოსტმოდერნისტული “შტუკები”, მეტატექსტური თამაშები და ირონიული ტროპები.
როგორც წესი, ასეთი ეკლექტიკა ამართლებს და რომ იტყვიან, კითხვადს ხდის ტექსტს, მაგრამ მთლიანად პოსტმოდერნისტული რომ იყოს, კომერციის და არტის ამბავშიც (ეს ორი სფერო კი, კაი ხანია, აღარც განსხვავდება ერთმანეთისგან), მეტს მოიგებდა. მოდერნი, როგორც წესი, ასეთ თემებს დაძაბულად უდგება, რაც ამ ტექნოკრატიულ დროში ცოტა დამღლელიც კია, მაშინაც კი, თუ ისეთი მშვენიერი ფინალი გაქვს მოფიქრებული, როგორც ეს ერეკლე დეისაძესთანაა. სრული რეპრეზენტირებისთვის მთლიანად მოვიტან ფინალურ ციტატას:
“შუადღის სამი საათი არის დრო, როდესაც ახალი რასა თვლემს, ხოლო ტელევიზორი არის ნივთი, რომელსაც ამ დროს ვიყენებთ. მე და ჩემი სამი ალქაჯი ერთმანეთის გვერდიგვერდ ვსხედვართ. ჩვენ ჩუმად ვართ, ტელევიზორი – არა. ეკრანზე ანაფორაში გამოწყობილი თეთრწვერა მოხუცი (მას ყველა “უწმინდესს” ეძახის) დინჯი იერით გვამცნობს აპოკალიფსის დადგომას და ანტიქრისტეს გარეგნობის სკრუპულოზურად აღწერით არის დაკავებული.
კარზე ზარია…
ერთმანეთს დაძაბული ვუყურებთ. რა თქმა უნდა, არცერთი ჩვენგანი არ ელოდება ვინმეს. ჩვენი გაოცების მიზეზიც ეს არის. ცხოვრებაში ხშირად დგება მომენტი, როცა არავინ არაფერი იცის. ასეთ დროს სიჩუმე ყველაზე აუტანელია, მაგრამ ამ შემთხვევაში ვიცი, რომ კარები უნდა გავაღო და ასეც ვიქცევი.
იქ თეთრწვერიანის მიერ აღწერილი პიროვნება დგას. ერთი ნაბიჯით უკან ვიხევ.
– შეიძლება? – მეკითხება.
– სტუმარი ღვთისაა. – ვპასუხობ.”თუ გავითვალისწინებთ, რომ სტუმარი ანტიქრისტეა, მაშინ ეს “უმანკო” ფრაზა (“სტუმარი ღვთისაა”) სახიფათო ამბივალენტურ ნიშნულად იქცევა, რომელსაც ავტორმა დაუნანებლად გადააბიჯა და კიდევ ერთხელ ააწნა სილა ტრადიციული ბინარული ოპოზიციების მოყვარულებს.
ფინალი აღწერის დინამიკითა და სიტუაციურობით ალბათ სარტრის “ჰეროსტრატეს” და ბეგბედერის “სენ-ჯერმენ-დე-პრეში ნაპოვნი ხელნაწერის” შორეული რემინისცენციაა, რაც კარგადაა გააზრებული და გადამუშავებული.
ისე გამოვიდა, რომ ტექსტი ძალიან არაპოლიტკორექტული და ეპატაჟით გაჯერებულია, ამიტომაც, მგონია, რომ ისეთ საინტერესო რამეს, როგორიცაა დღევანდელი ქართველი საზოგადოება, მოუწევს რეფლექსების ფრქვევა, ავტორს კი -ამის ატანა.ერეკლე დეისაძის მოთხრობა “99” დაიბეჭდა “ლიტერატურა – ცხელ შოკოლადში”, №26, ივლისი.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
პროვინციალიზმი თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში
წაკითხვამდე ნახეთ ეს ლინკი: http://www.youtube.com/watch?v=3YVvqtj3saAპირველ რიგში მინდა მოგახსენოთ, რომ ეს სტატია არც რეცენზიაა გარკვეული ლიტერატურული ნაწარმოების შესახებ, რადგან მე არ ვთვლი, რომ ნაწარმოები რომლსაც ქვემოთ ვახსენებ რამენაირად შეიძლება ლიტერატურად მოინათლოს. მეორე რასაც მინდა მკაცრად გავემიჯნო – მორალისტური შეხედულებებია ლიტერატურის შესახებ და არც ამ მხრივ მსურს ქვემოთ ნახსენებ პატივცემულ გვამებს შევუტიო. მესამეც, არც ის მინდა, რომ წიგნის ავტორმა და მისმა გუშემატკივრებმა ისე იფიქრონ, რომ მე “ამორალურ” ავტორს ვუპირისპირდები და მსურს, რომ ქართული პოსტმოდერნი თავისი ჯერ არც ძალუმი ფესვებიანით ამოვგლიჯო და კუდიგორის გზას გავუყენო (სად შემიძლია?). არამც და არამც ჩემო ჩემო მეგობრებო, როგორ ამოვგლიჯო ის რაც ჯერ არც გახარებულა? ან როგორ მივიჩნიო ვირი არაბულ ტაიჭად?
ამ სტატიაში ერთ მშვენიერ ფენომენს მინდა შევეხო , რომელსაც ზოგნი გოიმობას უწოდებენ, ჩემთვის კი ეს პროვინციალიზმი უფროა. მოკლედ, ბევრი რომ აღარ გავაგრძელოთ გეტყვით ჩემი გულის ნადებს:
ცოტა ხნის წინ, ჟურნალ “ტაბულაში” საინტერესო რეცენზია შემხვდა ერეკლე დეისაძის მოთხრობების კრებულზე “საიდუმლო სირობა”. სტატიის ავტორი ამბობდა, რომ ეს თამამი ახალგაზრდა ახალი ქართული ლიტერატურის ამომავალი ვარსკვლავია და რომ მისი ეპატაჟური სტილი შოკს გვრის ქართულ საზოგადოებას. მოკლედ რომ ვთქვათ ერელკე დეისაძე ქართველ მიშელ უელბეკად შერაცხეს და ისიც დაგვიდასტურეს რომ, მის სკანდალურ მომავალს ალტერნატივა არ აქვს. არაფერსაც არ დავწერდი, რომ არა ერთი გარემოება – მე ერეკლე დეისაძის ახალი წიგნი (ბროშურა რომელიც ალბათ დაახლოებით ოც ნაბეჭდ კომპიუტერულ გვერდს არ აღემატება) წაკითხული მაქვს და მეტსაც გეტყვით მქონდა პატივი პირადადაც კი შევხვედროდი ამამომავალ ვარსკვლავს.
პრეზენტაცია წიგნის მაღაზია-კაფე “ლიგამუსში” გაიმართა, ერეკლე ეპატაჟური სიმშვიდით ელოდა საღამოს დაწყებას, ამომავალი ვარსკვლავის ამფსონებს კი ასევე ეპატაჟური, მაგრამ არა სიმშვიდე, არამედ ეიფორია განფენოდათ სახეეებზე. რაღაც განსაკუთრებულის მოლოდინში იყო ხალხი, ვიფიქრე ერეკლე დეისაძეს ისეთ ბომბი აქვს ჩვენთვის მომზადებული, რომ პრეზენტაციის შემდეგ განრისხებული ზეცა დაგვეცემა თავზე და აგვღგავს პირისაგან მიწისა მეთქი.
ერთი რამ მენიშნა, ერთი ანერვიულებული გოგო ხალხში ტრიალება და დრამატული ხმით ამბობდა, რომ ის რედაქტორი იყო და რომ მას სკამიც კი არ ჰქონდა ( ამაში იყო რაღაც სიმბოლისტური – ფრანგულ-პოეტური. როცა მალარმე გენიოსი იყო და პურის ფული არ ჰქონდა… რედაქტორს ბედის ირონიით სკამი არ ჰქონდა… ხანდახან როგორ მწარედ რბის დღეთა კამათელი……..) ბოლოს და ბოლოს გვეღირსა და დაიწყო ის ნანინანატრი წუთები, ოდეს ჩვენ უნდა ვზიარებოდით ერელკეს პროზას. მაგრამ სანამ ერეკლე პროზავდა (პროზვა- პროზაული ნაწარმოების საჯაროდ კითხვა იხ. სულხან-საბა ორბელიანი “სიტყვის კონა”), შესავალი სიტყვა პოეტმა პაატა შამუგიამ წაიკითხა, მან გვითხრა, რომ იგი არ აპირებდა მოსვლას, მაგრამ მაინც მოვიდა, რომ ის ძალიან ცუდად იყო და რომ მას შაკიკი სტანჯავდა და ა.შ. და ა.შ. მოკლედ პაატა შამუგიამ ბოლო ბოლო გაათავა თავის სევდა- ჯანმრთელობანარევი მონოლოგი და ერეკლემაც პროზა. და რაჟამს ერელკემ განახვნა ბაგენი თვისნი, დარბაზი სმენად იქცა. ეკომ (როგორც მას მეგობრები და ჟურნალისტები იხსენიებენ და არამც და არამც უმბერტომ) დინჯად დაიწყო თავისი მოთხრობების კითხვა. თემატიკა მრავალფეროვანი იყო: გენიტალიები, ინცესტი, ონანისტური ეპიზოდები ოჯახური ცხოვრებიდან, სექსუალური ფანტაზიები ოჯახის წევრების შესახებ, პატრიოტთა ბანაკები, ჰომოსექსუალური კავშირები რეზერვისტებს შორის საქართველოს ჰიმნის ფონზე, ავტობუსში ჭყლეტვისგან გამოწვეული უნებლიე ერექციები, აფხაზეთი, მასობრივი მკვლელობები, მოკლედ რა გინდა სულო და გულო. ვუსმენდი და ვგრძნობდი, რომ რაღაც მისტიური ტრიალებდა ჩემს თავს. სულგანაბული დარბაზი კი გენიტალიების ყოველ ხსენებაზე დიონისურ სიცილში იძირებოდა. საკმარისი იყო ამომავალ ვარსკვლავს წარმოეთქვა სიტყვა “პენისი” და დამსწრე საზოგადოება მთვრალი ბახუსივით მორთავდა ხარხარს. და რადგან ასეთი სიტყვები ბევრი იყო, მსმენელი მთელი საღამოს განმავლობაში იუმორის თბილ ტალღებში ჭყუმპალაობდა. ავტორი სტოიკური მოთმინებით იტანდა სიცილს და სანუკვარი სიჩუმის ჩამოვარდნისთანავე გვაბრუნებდა მარადიული ლიტერატურის ოკეანეში. შიგადაშიგ გამომცემელი ბაკურ სულაკაური დარბაზს თხოვნით მომართავდა, რომ არავინ არ შემდრკალიყო “ამომავალის” გენიის წინაშე და თამამად დაესვათ კითხვები. კითხვები უმეტესად კომიკური ხასიათისა იყო, თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ რამდენიმე მცდელობა მაინც გამოიძებნა საიმისოდ, რომ უკეთ ჩავწდომოდით ეკოს ტალანტს. მაგალითად იყო შეკითხვა იმის შესახებ, თუ რა არის მისთვის ლიტერატურა, რაზეც გვიპასუხა, რომ ლიტერატურა და საერთოდ წერა ონანიზმი ყოფილა (ჩემდა სამარცხვინოდ უნდა გითხრათ, რომ ამ ფრაზის შემდეგ ცოტა შემეშინდა და მეყსეულად გადავიფიქრე ავტორისთვის ავტოგრაფის გამორთმევა).
ბოლოს და ბოლოს დრომ თავისი გაიტანა და წიგნის პეზენტაციაც დამთვრდა. უცაბედად ვიფიქრე, რომ დამთავრება და რაღაც საშინელების დასაწყისი ერთი იქნებოდა, ვიფიქრე, რომ თუ ზეცა არ დაგვეცემოდა თავზე, მართლმადიდებელ მშობელთა კავშირი მაინც დაგვარბევდა, მაგრამ არაფერიც არ მომხდარა. ასეთი წვრილმანების გამო ზეცა ხომ არავის ეცემა თავზე. (ნურვინ დამძრახავთ, თუკი მიხვდებით, რომ ეს პასაჟი ზეცისა და წვრილმანების შესახებ ჯოზეფ კონრადის რომან “წყვდიადის გულიდან” მაქვს მოპარული). რადგან საღამოს ჩემეულ, უკიდურესად სუბიექტურ აღწერას მოვრჩი, მინდა რამდენიმე სიტყვით “ამომავალის” მწერლურ ტალანტსაც შევასხა ხოტბა. უნდა აღინიშნოს, რომ დეისაძის მოთხრობები ცოტა არ იყოს გაუგებარი რამაა ჩემი მოკლე ჭკუისთვის. სტილის თვალსაზრისით ისინი უფრო ლექსებისა და ოთხმოცდაათიანი წლების ქართული პორნოლიტერატურის ნაზავს უფრო გავს ვიდრე მოთხრობებს. გარდა ამისა სიუჟეტური თვალსაზრისით ისინი ძალიან ბანალურია და დაახლოებით მსგავსი ფრაზებით მთვარდება: “ჩვენ ერთად გავათავეთ” ან “მერე ერთმანეთს მოვუწუწნეთ”. ენობრივი თვალსაზრისითაც დიდი ვერაფერი ხვითოა. მიუხედავად იმისა, რომ თავად ავტორი გვარწმუნებს, რომ ბიჭობაში ქურდობაზე აცხადებდა პრეტენზიას, აშკარაა რომ ის და ქართული ჟარგონი ისე არიან ერთმანეთთან როგორც ვირი და თევზი. რაღაც ეჭვი მეპარება, რომ რომელიმე ქართველი კაი ბიჭი თავის “სიამაყეს” პენისად მოიხსენიებდეს, მომავალზე ხომ არაფერს ვამბობ. რა არამად ჩაუვლია ეკოს თავზე ქუჩის აკადემიას….
“ამომავალს” სხვათაშორის ტროპმეტყველებას უქებენ და ამაშიც დიდად ვერაფრით დაიკვეხნის, თავად წიგნის სათაურიც ხომ ტროპია, მაგრამ რათ გინდა? სახარებისეულ სიუჟეტთან საერთო არაფერი აქვს და არც მოთხრობების კრებულის შინაარსობრივ მხარეს აღწერს. რა საჭიროა შიშველი ტროპი, რომელსაც არანაირი შინაარსი არ აქვს? მითუმეტეს ისეთ კრებულში რომელსაც რელიგიურ-სოციალურ-პოლიტიკური კრიტიკის პრეტენზია აქვს და სურს, რომ საზოგადოების გამოსაფხიზლებლად მის წყლულებს დააყაროს მარილი.
“ამომავალს” და მის გუშემატკივრებს პრეზენტაციაზე აშკარად ეტყობოდათ, რომ ისინი დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ საქმე ბოლო წლების ქართული ლიტერატურის უდიდეს ნოვაციასთან ჰქონდათ, მაგრამ აქაც მსურს იმედი გაგიცრუოთ. პორნოგრაფია თუ გსურთ იხილოთ გადახედეთ ქართულ პორნოგრაფიულ პრესას გაზეთები “ძინ-ძინის” და მისთანანის თამადობით. თუ ეპატაჟი გაინტერესებთ, თანაც ოჯახის წევრების თემაზე, ზაზა ბურჭულაძეს მიმართეთ. თუ მასობრივი მკვლეოლობები გხიბლავთ ნიკუშა ანთაძის “ახალგაზრდა სერიული მკვლელის მოგონებები” გადაიკითხეთ. სრულებითაც არ არის საჭირო შრომატევადი კვლევა იმის მისახვედრად, რომ “საიდუმლო სირობა” ნოვაციაა არაა, ამისთვის უბრალოდ მეხსიერების ოდნავი დაძაბვაც კი კმარა.
სტატიის ბოლოს, სტატიის დასაწყისს მინდა დავუბრუნდე, სადაც პროვინციალიზმზმე ვსაუბრობდი. აკი ვთქვი ჩემი მიზანი რეცენზიის დაწერა არ არის მეთქი. ჩემთვის პრობლემა ის კი არ არის, რომ ერეკლე დეისაძემ “საიდუმლო სირობა” დაწერა, არამედ ის, რომ ქართულ “მოწინავე” საზოგადოებას იმის შნოც კი არ აქვს, რომ მწერალი და „ლუზერი” ერთმანეთისგან განასხვავოს. ამის დასტურად კი კაფე “ლიგამუსში” პენისის ხსენებაზე ამტყდარი ხორხოცი კმარა. მხოლოდ იმიტომ, რომ უცენზურო სიტყვებს ხმარობ მწერალი ვერ გახდები, ვერც საზოგადოებისთვის მტკივნეული თემების უნიჭო გაბაიბურებით გახდები მწერალი. მწერლობა პირველ რიგში ენის ფლობას მოითხოვს. კარგად მესმის რომ აწმყო ისეთ პირობებს სთავაზობს გამომცემლებს, რომ ისინი იძულებულნი არიან “საიდუმლო სირობის” მსგავს წიგნებზე დადონ ფსონი და არა კლასიკაზე. მაგრამ მაინც ვთვლი, რომ თუ გამომცემელს სურს მომავალში საქართველოში ლიტერატურული პროცესი განვითარდეს, უპირველეს ყოვლისა ისეთი წიგნების გადმოქართულება უნდა დააფინანსონ, რომლებიც მსოფლიო კლასიკაა (ბოლო წლებში კი სამწუხაროდ ამის მხოლოდ ერთეულ შემთხვევებს თუ გავიხსენებ). ამის საშუალებით შესაძლებელი იქნება მართლაც თავისუფალი და კარგი მწერლობის გაჩენა საქართველოში. თუნდაც იმ დონეზე მაინც მივალთ, რომ პენისის ხსენება და იუმორი ერთმანეთის სინონიმები არ იქნება. ძალიან მწყდება გული, რომ ქართველი გამომცემლების უმეტესობა სრულებითაც არ ზრუნავს იმაზე, რომ გემოვნებიანი მკითხველი ჰყავდეს.
ბაკურ სულაკაური გამომცემლობა, რომელიც ალბათ ერთერთი ყველაზე მსხვილია საქართველოში, როგორც ჩანს მხოლოდ კომერციული პრინციპებით ხელმძღვანელობს, კომერცია კი აბა რა მწერლების საქმეა?P.S.
იმისთვის რომ ძალიან არაობიექტური არ მოგეჩვენოთ, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობაში აწ უკვე დაბეჭდილი “საიდუმლო სირობის” წიგნის ყდის უკანა მხარეს მიწერილ ანოტაციას გთავაზობთ, თუ დაგაინტერესებთ გადაიკითხეთ ბუმბერაზი კლასიკოსები:
“ერეკლე დეისაძის სადებიუტო კრებული, “საიდუმლო სირობა”, ახალგაზრდული პროტესტის კლასიკური მაგალითია. ახალგაზრდა ავტორი დაუფარავად აშიშვლებს ჩვენი საზოგადოების ტაბუდადებულ თემებს და საკუთარი პოზიციის ხაზგასასმელად სოციალურ, პოლიტიკურ და რელიგიურ სატირას მიმართავს. ამ სამმაგი სატირის, დაუფარავი ამბოხისა და არაპოლიტკორექტულობის მიზანია, მკითხველს კრიტიკული თვალით დაანახოს არსებული ესთეტიკური და მორალური შეხედულებები. ეს პროვოკაციული წიგნი პრობლემატიკით ქართული სივრცის კუთვნილებაა, არსით კი მსოფლიო ლიტერატურულ პროცესს ეხმიანება – თხრობის ორიგინალურობით, მეტატექსტური თამაშებითა და ირონიული ტროპებით, ეპატაჟით გაჯერებული “საიდუმლო სირობა” ნამდვილ პოსტმოდერნისტულ კრებულად შეიძლება ჩაითვალოს.” -
გიგი თევზაძე – უცნობი წიგნები
ლევან ღამბაშიძეროგორც წესი, რეცენზიის მიხედვით უნდა მიხვდეთ რა წერია წიგნში. მან უნდა მოგანდომოს წიგნის წაკითხვა, მოგცეს მიმართულება. რა თქმა უნდა რეცენზიის ავტორი ისეთი ადამიანი უნდა იყოს, რომელიც აღიარებულია საზოგადოების მიერ, რომლის აზრსაც ხალხი, და შენც, როგორც ერთ ერთი ხალხთაგანი, პატივს სცემს.
29 ივნისს გამართულ გიგი თევზაძის ახალი წიგნის (წიგნების) – „უცნობი წიგნები“-ს პრეზენტაციაზე, რომელიც ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობაში გაიმართა, სიტყვით სამი რეცენზეტი გამოვიდა: გიგა ზედანია,ლაშა ბუღაძე, ზაზა ბურჭულაძე.გიგა ზედანია: მისი გამოსვლაამ სიტყვებით დაიწყო: „მე ყველა წიგნი წაკითხული მაქვს . . . . გიგის ყველა წიგნი“. საინტერესო ამ პაუზაში დამსწრე საზოგადოების რეაქცია იყო: აბსოლუტურად არავითარი რეაქცია. არავის გაღიმებია ან გაკვირვებია. გიგას მეორე ნაწილი რომ არ დაეყოლებინა წინადადებას ჭეშმარიტების კოეფიციენტი იგივე ექნებოდა. შემდეგ იყო პარალელები ბორხესთან, შმორხესთან, დბორხესთან და ყველა იმ წიგნის ავტორთან, რომელიც მას წაკითხული ჰქონდა, ვინაიდან გიგის წიგნში აბსოლუტურად განსხვავებული ჟანრის ოცამდე რომანია შესული და შესაბამისად ძალიან ბევრ პარალელსაც იტანს. მაგრამ თუ წიგნი ამას იტანს ადამიანზე ეს ცუდად მოქმედებს: ცოტა ხანში გიგა უკვე სადღაც სივრცეში იმზირებოდა. მის თვალებში კი მხოლოდ ერთი უცხოური სიტყვა იკითხებოდა: ERROR!
ლაშა ბუღაძე: ლაშას გამოსვლა უფრო მოკლედ შეიძლება ავღწეროთ. მან პირდაპირ გვითხრა, რომ „ეს წიგნი არის მხოლოდ მწერლებისთვის“. პრეზენტაცია უმალ დატოვა ორმა პოეტმა. გამწარებული ბრბო კი, რომელსაც წიგნი უკვე შეძენილი ჰქონდა, სკანდირებდა: დაგვიბრუნეთ ფული! ბაკურ სულაკაურს მხოლოდ ისღა დარჩენოდა გამოეტანა აბრა, რომელიც ერეკლე დეისაძის წიგნის პრეზენტაციისთვის ჰქონდა დამზადებული: გაყიდული საქონელი უკან არ მიიღება.
ზაზა ბურჭულაძე: ძალიან საინტერესო ამბავი მოგვითხრო მან: ერთხელ ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობაში მივედიო. ხოდა, რედაქტორი ოთხიდან საქმეზე რომ გავიდა არ ვიცოდიო რა გამეკეთებინაო. ამ დროს მაგიდაზე რაღაც ნაშრომი შევნიშნეო. საერთოდ ასეთი ჩვევა მაქვს, რასაც ვკითხულობ ყველაფერს ვუკეთებ რედაქტირებასო. ხოდა რო დავიწყე ამ ტექსტის რედაქტირება პასტას ვერ მგლიჯავდნენ ხელიდანო. ჩემი თუ არ გჯერათ აგერ არის რედაქტორი და მაგას ჰკითხეთო. ძალიან მეამაყება,რომ ასეთი წიგნის გამოშვებაში მეც მაქვს წვლილი შეტანილიო. მერე შეჩერდა, იფიქრა ზედმეტი ხომ არ მომივიდაო, და დააყოლა, პრინციპში ბევრი არც იყო სარედაქტირო, უფრო კორექტურა გავუკეთეო.
ამ პრეზენტაციის რეცენზიის შემდეგ, გიგი თევზაძის წიგნის შეძენა თუ არ მოგინდათ, პრეზენტაციებზე სიარულის სურვილი მაინც უნდა გაგიჩნდეთ. სახალისო მონოლოგების და დიალოგების გარდა არ დაგავიწყდეთ, რომ იქ ხშირად საჭმელიც მოიპოვება და შეიძლება ავტორის და წიგნის ორეულებსაც გადაეყაროთ, როგორც ეს 29 ივლისის “უცნობი წიგნების” პრეზენტაციაზე მოხდა.
-
აკა მორჩილაძე – მესაიდუმლის ქამარი
ირაკლი ქასრაშვილი
ქართული უტოპიის ქრონიკებიაკა მორჩილაძე, “მესაიდუმლის ქამარი” (რომანი), თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2008.
ერთ-ერთი მთავარი კითხვა საქართველოში, – ბოლო რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში მაინც, – არის ის, თუ ვინ ვართ ჩვენ: ევროპელები თუ აზიელები. ცნობილი ფრაზა: “მე ვარ ქართველი და მაშასადამე, ვარ ევროპელი” უფრო სურვილია, ვიდრე ფაქტის კონსტატაცია. სამასი წლის წინ მეფე ვახტანგ მეექვსემ რჩეული მოქალაქე, სულხან-საბა ორბელიანი გაგზავნა ვატიკანსა და საფრანგეთში, დასავლეთისაკენ გზის გასაჭრელად და ირანისა და თურქეთის გარემოცვაში დაკარგული ევროპული იდენტობის დასაბრუნებლად, თუმცა რომსა და პარიზში მას ნათლად მიუთითეს, რომ საქართველოს მხოლოდ აზიის ნაწილად განიხილავდნენ. ქრისტიანულის, მაგრამ მაინც აზიის. ამის მერე იყო ორასი წელი რუსეთთან, უკვე ამ თვალუწვდენელი ქვეყნის მეშვეობით ევროპასთან ზიარების მცდელობა და მასთან ერთად ბორიალი ერთი უკიდურესობიდან მეორეში, როცა ხან ევროპა ვიყავით, ხან – აზია, ხან კი – სულაც ევრაზია. საქართველოს დასავლურ პრეტენზიებს ორი მითი ასაზრდოებდა. ერთი წარმართული – არგონავტების მოგზაურობაზე კოლხიდაში ოქრის საწმისის მოსაპოვებლად მაშინ, როცა ევროპა ჯერ კიდევ ყალიბდებოდა, როგორც თვითმყოფადი სოციალურ-კულტურული ერთობა და მეორე უფრო გვიანდელი და ქრისტიანული – ამბავი იოანე პრესვიტერისა და მისი სამეფოსი, ძლიერი და შეუმუსრავი ქრისტიანული სახელმწიფოსი მტრულ მაჰმადიანურ გარემოცვაში. ჩვენთან ისიც იციან, თუ რა ერქვა იოანეს ქართულ სინამდვილეში – დავით აღმაშენებლი. ის მეთორმეტე საუკუნეში მეფობდა და ეს სწორედ ის დროა, როცა აკა მორჩილაძის მიხედვით, ამ უძლიერესმა ხელმწიფემ შეამჩნია საქართველოს მახლობლად, შავ ზღვაში მდებარე სანტა ესპერანსას არქიპელაგი და იქ ქართველთა გადასახლება დაიწყო. ამიტომ ჰქვიათ ქართველებს ამ გამოგონილ ქვეყანაში იოანელები. ასწლეულების განმავლობაში საქართველო და ესპერანსა თანდათან დაშორდნენ ერთმანეთს. ქართველები საფუძვლიანად და ვგონებ, სამუდამოდაც გაიბლანდნენ ევროპასა და აზიას შორის, ხოლო სანტა ესპერანსამ და იქაურამ ქართველებმა მიაღწიეს იმას, რაც ვერ შეძლო მათმა დედასამშობლომ – ისინი ევროპულ ქვეყანად იქცნენ, ბრიტანეთის იმპერიის ნაწილად და ამჟამად თანამეგობრობის წევრად, ვითარცა რომელიღაც კანადა ან თუნდაც, ავსტრალია.
ეს არის აკა მორჩილაძის უტოპია, მისი გამოგონილი და შესაძლოა, საოცნებო სამყაროც, რომელსაც ის აცოცხლებს და ნაბიჯ-ნაბიჯ ასხამს ხორცს ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში ერთმანეთის მიყოლებით გამოქვეყნებულ წიგნებში. “მესაიდუმლის ქამარი” მესამე რომანია ამ ციკლისა, სადაც ახალი შუქი ეფინება იოანელთა და ქართველთა ურთიერთობას, იმას, თუ რატომ არის ერთი მათგანი ევროპა, მეორე კი დღესაც ვერ გარკვეულა საკუთარ თავში. საბოლოოდ ის საქართველოზე უფრო დაგვაფიქრებს, ვიდრე ესპერანსას კუნძულებზე. მით უმეტეს, ამ კუნძულებს თუკი შევაერთებთ რუკაზე და კარგად დავაკვირდებით, შებრუნებულ საქართველოს რუკას დავინახავთ. აკა მორჩილაძის სანტა ესპერანსა არ არის თომას მორის ან კამპანელას კლასიკური უტოპია თუ საყოველთაო ბედნიერების მზის ქალაქი. ის არც ზამიატინის, ორუელის ან ჰაქსლის ადამიანი-ჭიანჭველების რეგულირებული კოშმარია, ანტი-უტოპიას რომ უწოდებენ ხშირად. მორჩილაძის უტოპია უფრო იმ ოცნებას ჰგავს, როგორიც კომუნისტური მმართველობის ორმოცი წლის განმავლობაში აღმოსავლეთ გერმანიის მოსახლეობისათვის იყო დასავლეთ გერმანია, ან ჩრდილოეთ კორეასათვის დღესაც არის სამხრეთი – ოდესღაც შენი ნაწილი, ამჟამად კი განცალკევებული და თითქოს დავიწყებული, შენზე უკეთესი და სასურველი, ახლოს მყოფი და ამავე დროს მიუწვდომელი. სანტა ესპერანსა – ეს არ არის ფოლკნერის იოკნაპატოფა, გამოგონილი ოლქი სადღაც შუა ამერიკაში, რეალური ქვეყნის რეალური შტატის არარსებული ნაწილი. ეს მთლიანად გამოგონილი ქვეყანაა, უკეთესი, ევროპული საქართველო, რომლის სრული ბატონ-პატრონი თვითონ აკა მორჩილაძეა, ორრჯულიანი სარი-ბეგ არჩილიანის სისადავით და უბრალოებით რომ მართავს მას. მიუხედავად მცირე ხნის წინ გადატანილი სამოქალაქო ომისა, “მესაიდუმლის ქამარში” აღწერილ სანტა ესპერანსაზე უხვად მოიპოვება ის, რაც იშვიათად ყოფილა საქართველოში – სიმშვიდე, მელანქოლიური განწყობა, არასტანდარტულად რბილი გარემო, ადამიანთა მსუბუქი და კეთილგანწყობილი ურთიერთობები. სწორედ ისეთი, როგორც რომანში ციტირებული ესპერანსელი მწერლის, მირ ფაიდის წიგნებშია. ამ სამყაროში ყველაფერი მის ავტორს ეკუთვნის – ვითომქართული გვარებიც, სანტა სიტის ხალიჩების მაღაზიებიც, მარკო პოლოს ქვრივის ტურისტული სააგენტოც, რეგბის შეჯიბრებებიც დამსვენებლებსა და რეჯიმენტს შორის, უ’შანგის სამხატვრო სკოლაც, კინოთეატრი “ოულდ ლუქსიც”, ჯადოსნური რეცეპტებით შექმნილი საჭმელებიც, სადილობის იოანური წესიც, სადაც ყველა ერთდროულად მზარეულიცაა და სტუმარიც და ის ცნობილი ლიმონიც, მედუქნე ბუზია ყოველ კერძს ზედ რომ აწურავს. კითხულობ წიგნს და გგონია, რომ იღუმენია ბარსანაბია მართალია და სწორედ აქაა ჭეშმარიტი საქართველო, სწორედ ის, რომელსაც მთელი ცხოვრება ეძებდი, ფანტაზიებში ქმნიდი, ზოგჯერ თითქოს ძალიან ახლო და საბოლოოდ ასე უსაშველოდ შორეული. სიტყვა, რომელიც ყველაზე ხშირად გვხვდება რომანში, ეს არის “ნამდვილი”. ნამდვილი ცხოვრება, ნამდვილი სიყვარული, ნამდვილი ერთგულება, ნამდვილი საქართველო და კიდევ ათასი ნამდვილი რამ არის სანტა ესპერანსაზე, ქართველთა უტოპიურ “წმინდა იმედზე”.
“მესაიდუმლის ქამარი” რომ ბოლომდე გაიგო, ალბათ ცოტა ხანს მაინც უნდა იცხოვრო საქართველოში. ან უბრალოდ უნდა დააკვირდე იმ კონტრასტს, რომელიც აშკარაა წიგნის ფურცლებზე გამოჩენილ იოანელებსა და ქართველებს შორის. სანტა ესპერანსა შესაძლოა ერთადერთი ადგილია დედამიწის ზურგზე, სადაც ჯენოველებსა და თურქებს შორის მოქცეულმა ქართველებმა დიასპორას შექმნა მოახერხეს. ალბათ იმიტომ, რომ იქ უმრავლესობას შეადგენენ. რეალური ქართველები, მიუხედავად იმისა, რომ უკვე მრავლად არიან ევროპასა და ამერიკაში, მაინც მცირე ჯგუფებად არიან დაყოფილი და ხშირად ერიდებიან კიდეც ერთმანეთს. რაიმე სახის ერთობლივ დახმარებაზე ახლად ჩამოსულთათვის ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია. რუსეთში, სადაც ასეულ ათასობით ქართველი ცხოვრობს, მათ შორის ასეულობით გამოჩენილი ადამიანი, ისინი გაცილებით უფრო წარმატებით ერთიანდებიან ბანდიტურ დაჯგუფებებში, ვიდრე სათვისტომოებში. ამას რასაკვირველია, უამრავი მიზეზი აქვს, მაგრამ მთავარი ისაა, რომ ქართველები უცხო ქვეყანაშიც ვერ ძლევენ კლანობრიობას, “ჩემიანად” და “სხვისიანად”, დასავლეთად და აღმოსავლეთად დაყოფას, კრიმინალურ მისწრაფებებს. მსგავსი არაფერი ხდება რომანში აღწერილ სანტა ესპერანსაზე, რაც იქ დასახლებულ სხვადასხვა ერისა და რჯულის ხალხის მშვიდ თანაცხოვრებას განაპირობებს. რა თქმა უნდა, იქაც არის რთული პირობითობები, რასაც მისი ზოგიერთი გმირი, მწერალ ჯესიკა დე რაიდერის მსგავსად, ბრიტანეთში გაურბის, ხოლო არისტოკრატი პიეტრო ანდრეა დი საული – საკუთარ სასახლეში. თუმცა ამ მოგონილ ქვეყანაში არ არის ის, რაც საქართველოში ისეთივე მოცემულობაა, როგორც წილადის მნიშვნელი მრიცხველისათვის ან შენობის უზომოდ გაწელილი ჩრდილი მზიანი აგვისტოს შუადღეს. სანტა ესპერანსას მახლობლად არ არის რუსეთი. ეს ფატალური ზეგავლენის მქონე მუდმივი სიდიდე ნამდვილი საქართველოს ყოველდღიურობაში. მასავით გზაარეული დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის, ქვეყანა, რომლის ცხოვრების წესი ძალიან განსხვავდება საქართველოს, ზოგადად კავკასიის ცხოვრების წესისაგან და რომელსაც, ბრიტანეთისაგან განსხვავებით, არც რეჯიმენტის უსისხლოდ ჩაყენება შეუძლია და მით უმეტეს, არც საკუთარი მმართველობის მშვიდობიანად და უხმაუროდ დასრულება. ის კაგებეს რუსი ოფიცრები, რომლებიც უეცრად გაილევებენ რომანში, უფრო ფანტომები არიან, ვიდრე რეალური ადამიანები.
იდილია, რომელიც სანტა სიტიში საკურორტო სეზონის დაწყების წინ სუფევდა, სწორედ ქართველი ქურდის და მისი ამალის ჩამოსვლამ დაარღვია ამ მშვენიერ მხარეში. ისინი მეთოთხმეტე საუკუნეში თითქოსდა იოანელთა მიერ საქართველოდან გატაცებული ძვირფასეულობის უკან დაბრუნებას ცდილობენ იმ უთვალავჯიბიანი ქამრით, რომელიც ლეგენდის მიხედვით კუნძულების უკანასკნელი მეფის მესაიდუმლეს ეკუთვნოდა. სიმბოლიზმის მეტისმეტ ზეგავლენას რომ განვიცდიდე, ვიტყოდი, რომ ეს ქამარი და ძვირფასეულობა ევროპულობის ის სიმბოლოა, რომელიც საქართველომ ოდესღაც სანტა ესპერანსაზე ჩასახლებულ თანამემამულეებთან ერთად დაჰკარგა და ახლა მის დაბრუნებას ცდილობს, მაგრამ ევროპელობა ასე ერთი ხელის მოსმით რომ არ შეიძინება, წიგნის ავტორთან ერთად მეც კარგად მესმის. თანაც თუკი სულხან-საბამ ვერ მოახერხა ევროპისკენ გზის გაკვალვა, ქურდებს მით უმეტეს არ შესწევთ ამის ძალა. მათ შეუძლიათ მხოლოდ კოლიმისა და ჩუკოტკისაკენ, მარადიული ყინულეთის საუფლოში გაგვიძღვნენ. რომანი უფრო გამოგონილი და რეალური სამყაროს შეჯახებას აღწერს და მისი მთავარი უცნაურობაც ისაა, რომ ესპერანსას გამოგონილი სამყარო რეალურ საქართველოზე გაცილებით ნამდვილია. მითოლოგიზებულ აზროვნებას დამორჩილებული საქართველოელი ქურდი და მისი ამალა გამოგონილი ისტორიული სამართლიანობის აღსადგენად სჩადიან დანაშაულს, ძარცვავენ მონასტერს, ხოცავენ სხვებს და სწირავენ თავს, ხოლო მთელი სანტა-ესპერანსა, თურქი მილიონერიდან და პოლიციის ინსპექტორიდან დაწყებული, ბაღდადელი ქურდით და მზარეული გოგონათი დამთავრებული, ერთმანეთთან გადაჯაჭვული საკუთარი წარსულითა და ცხოვრების წესით, თავიანთი ნამდვილი ცხოვრების დასაცავად მათ წინააღმდეგ გაერთიანებულა. ამ ბრძოლაში რეალურ ქართველებს, რომლებიც განწირულნი არიან ევროპისა და აზიის გასაყარზე გაურკვევლობაში არსებობისათვის, წარმატების არანაირი შანსი არა აქვთ, რადგან ისინი უპირისპირდებიან ქვეყანას, რომელიც მართალია, მწერლის ფანტაზიის ნაყოფია, მაგრამ საკუთარი ადგილი სამყაროში დიდი ხანია, ნაპოვნი აქვს.© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
დიანა ვაჩნაძე – ნატა ანუ ახალი ჟიული
მარსიანი
ანდროგინში გაერთიანებისაკენ
დიანა ვაჩნაძე. ნატა ანუ ახალი ჟიული. ყდის დიზაინი მართა თაბუკაშვილი. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2003.
დიანა ვაჩნაძის რომანი “ნატა ანუ ახალი ჟიული”, გაგრძელებებით რომ იბეჭდებოდა გაზეთ “ალტერნატივაში” და სხვადასხვა კრიტიკოსების რეცენზიებიც ახლდა ბეჭდვის პროცესში, წელს ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ ცალკე წიგნად გამოსცა. წიგნი იხსნება შოთა იათაშვილის წინათქმით, სადაც განმარტებულია, თუ რატომ ერთვის წიგნს ბოლოში კრიტიკული ტექსტები ნაირა გელაშვილის, გია ბენიძის, თამარ კოტრიკაძის, ხათუნა ხაბულიანის, ნუგზარ მუზაშვილის და ლევან ბრეგაძისა; და რატომ არ ერთვის გიორგი გვახარიას ტექსტი (რადიო “თავისუფლების” ეთერში წარმოთქმული), რომელიც თურმე ფიზიკურად ვერ მოიძებნა; საინტერესოა ავტორის (დიანას) მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ეს კრიტიკული ტექსტები უკვე რომანის შემადგენელი ნაწილებია, რადგან რომანის თხზვის პროცესში ისინი გავლენას ახდენდნენ ავტორზე. რეცენზენტთაგან ერთი (ხათუნა ხაბულიანი) უკვე იქცა რომანის პერსონაჟად; შესაძლოა დანარჩენებსაც, რომანის თანაავტორებად მიჩნეულ რეცენზენტებსაც იგივე ბედი ეწიოთ და მომავალში (თუ რომანი გაგრძელდება, როგორც წინათქმაშია ნავარაუდევი), ეს “თანაავტორებიც” პერსონაჟების ამპლუაში მოგვევლინონ; არაა გამორიცხული, რომ თანაავტორთა თუ პოტენციურ პერსონაჟთა ამ გუნდში ურთიერთდაპირისპირებებმაც კი იჩინოს თავი: მაგალითად, რაკი თქვენი მონა-მორჩილი, წინამდებარე სტატიის ავტორი მოელის, რომ სამომავლოდ რომანის ახალ, შევსებულ-გაზრდილ გამოცემაში მისი სახელიც (“მარსიანი”) გაიჟღერებს, ანუ წინამდებარე სტატიასაც მიიერთებს რომანი, ალბათ გარდაუვალია ამ აქტთან დაკავშირებული კონფლიქტიც, რაკი მარსიანი და რომანის ერთ-ერთი რეცენზენტი გია ბენიძე ვერ არიან ერთმანეთთან იდეალურ თანხმობაში (უფრო სწორი იქნება, თუ ვიტყვით, რომ სულაც დანასისხლად არიან ერთმანეთთან); ყურადღება მიაქციეთ, ამ სიტყვების წერისას უთუოდ მოქმედებს მაპროვოცირებელი იმპულსი: იქნებ მომავალში თვით რომანის ავტორსაც, დიანა ვაჩნაძესაც შეექმნას მსგავსი პრობლემა, ვთქვათ, საავტორო უფლება გაუხდეს სადავო, რაკი მადა ჭამაში მოდის და ამდენი თანდართული ტექსტის (რომანის თავში იქნება თუ ბოლოში) ავტორთა, ანუ “თანაავტორთა” შორის, ვინ იცის, ტახტის მაძიებელიც ურევია…
რომანი რომ პოსტმოდერნული ტექნიკითაა დაწერილი (უფრო სწორად, იწერება), უკვე ერთი-ორჯერ აღინიშნა რეცენზიებში. ეს ტექნიკა სულ ახალ-ახალ მეტასტაზებს ავლენს და თუნდაც “დაუკრეფავში გადასვლაზე” არ იტყვის უარს. “თანაავტორთა” შორის ჟან ბოდრიარიც უნდა დავასახელოთ, რაკი მისი ესეი “დევნა ვენეციაში” რომანის ტექსტშია ჩართული; ვფიქრობ ამით არამარტო კიდევ ერთი პოსტმოდერნული სვლა, არამედ საერთოდ პოსტმოდერნზე პაროდიაც განხორციელდა; დიანას “ქალური მიმღებლობის” ამბავი რომ ვიცით, ანუ ის, რომ მის ტექსტთან ყოველი შეხება ამ ტექსტში “ჩაფლობას” ნიშნავს, სავარაუდოა, იგი (დიანა) რომანთან მიმართებაში უდავოდ უმაღლესი ინსტანცია არც აღმოჩნდეს. “თანაავტორთა” გუნდი წარმოდგენილია როგორც მამრი, ასევე მდედრი სუბიექტებით, მათ შორის გარკვეული ბალანსიც უნდა არსებობდეს, როგორც წიგნის გმირებს – ნატას და ლეოს შორის. სასწორის პინა დროდადრო ერთ რომელიმე მხარეზე შეიძლება გადაიხაროს, მაგრამ მდედრობით და მამრობით ინგრედიენტთა სინთეზირება და ანდროგინიზაციაც მოსალოდნელია.
ყოველივე ამისგან ერთი დასკვნა შეიძლება გამოვიყვანოთ: ავტორის მიერ შერჩეული ფორმა ნაწარმოებისა იმდენად მოქნილი, ელასტიური გამოდგა, რომ მართლაც უსასრულო პერსპექტივას ქმნის, გადასწვდეს სრულიად სხვადასხვა განზომილებებსა თუ პლასტებს, პრინციპულად დაუმთავრებელი იყოს და ნებისმიერი სახის “საკვები” მოინელოს, ანუ უაღრესად ჰეტეროგენული მასალისაგან სულ ახალი და ახალი კონფიგურაციები აწარმოოს. ეს არის ერთგვარი რომანი-ლაბირინთი, სადაც ავტორი თავისთავს “ეკარგება” და რაღაც გაგებით “ქრება”, რათა ისევ (არაერთგზის) აღმოაჩინოს თავისთავი სულ სხვა განზომილებასა თუ რაკურსში; რომანში “ქვათა მიმოფანტვისა” და “ქვათა შეკრების” სინქრონული პროცესი მიდის, აქ ყოველივე ქუცმაცდება, იშლება და იმავდროულად რაღაც ახალ სტრუქტურაში ერთიანდება; პერსონაჟები თითქოს მრავალგზის “იბადებიან” და “გარდაიცვლებიან”, ანუ რომანის გამუდმებით ლავირებადი, წყლის მსგავსად ნებისმიერ “ჭურჭელში” მოქცევის უნარის მქონე ფორმა პერსონაჟებსაც თავის ნებაზე უცვლის სულიერ ჰაბიტუსს (სხვათაშორის, ფიზიკური ჰაბიტუსით არც არიან ეს პერსონაჟები ავტორის მიერ დახატული, თუ რომანის ეპიგრაფში, ქართულ ხალხურ ლექსში აღწერილ სატრფოს პორტრეტს არ მივიჩნევთ რომანის ქალ-პერსონაჟის გარეგნობაზე ირიბულ მინიშნებად). თუ უკიდურესობამდე მივიყვანთ ამ აზრს, იქნებ რომანის მთავარი პერსონაჟი თვით ეს ფორმაა, “ნატალეო” სუბსტანციით ნაქსოვი ფორმა, ხოლო როცა პერსონაჟებზე ვმსჯელობთ კონკრეტულად, ამით ფორმის ცალკეულ შემადგენელ ინგრედიენტებზე ვაკეთებთ რეფლექსირებას…
რომანის ბოლოს დართულ ერთ რეცენზიაში, რომელსაც გია ბენიძე აწერს ხელს, ლაპარაკია თავისებურ ლიტერატურულ ნევროზზე, რომელიც კრიტიკოსს თავის სტიქიადაც ესახება და ამ პუნქტში ავტორთან სულიერ თანაზიარობაზე მიუთითებს. აქ შეიძლება დავამატოთ, რომ სწორედ ეს ნევროზული აურა გახლავთ ზემოთ ნახსენები ჰეტეროგენული მასალის ერთ ფორმაში თავმომყრელი იმპულსის წყარო. და, რასაკვირველია, ამ მასალაში უპირველეს ყოვლისა ენა იგულისხმება: “ნატა ანუ ახალი ჟიული”-ს ენა სტილური თვალსაზრისით საკმაოდ ჭრელია: ლეოს მეცნიერულ ტერმინოლოგიაზე აქცენტირებული მეტყველება თავისი პალინდრომ-კალამბურებითა და ინტელექტუალური შაყირით; ნატას მიდრეკილება ძველქართული, ამაღლებული სტილისაკენ, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულისა და მეოცის დასაწყისის პრეტენციოზულ, მაღალ-დაბალი სტილის აღმრევ, ბარბარიზმებით (რუსიზმებით) დანაგვიანებული მეტყველებისაკენ ლტოლვასაც მოიცავს და ორივეს პაროდირებადაც წარმოგვიდგება: “რეტროს” სტილში წარმოდგენილი ადრეული ჩანაწერები შეყვარებულთა სიზმრებისა თუ წერილებისა, სადაც ჯერ კიდევ არ არის შეჭრილი პაროდიის შხამიანი ბაცილა და რომანტიკულ-სენტიმენტალურ წიაღსვლებს ყავლი არ გასვლია; შემდეგ “ნიუ-იორკული დღიური” ნატასი და ლეოს მხატვრული ოპუსები, სადაც ხდება “ფორმის პოვნა”, ანუ უკანასკნელ დროს ქართულ ახალგაზრდულ პროზაში ფართოდ მოდებული და ხშირ შემთხვევაში თვითმიზნურად ეკლექტური ენისგან, სტილური სიჭრელისგან გამიჯვნა; “ნატა, ანუ ახალი ჟიულის” ფორმა ამ მოდური ტენდენციის პაროდიადაც შეიძლება მივიღოთ, რადგან იგი იმდენად ლაღი და მოწაფური პედანტურობისაგან თავისუფალია, რომ უდავოდ გულისხმობს გარკვეული “სკოლის” გამოცდილებას და ამ გამოცდილების ფარგლებიდან გასვლას.
ნატას და ლეოს “შორით დაგვა” ჯერაც არ დასრულებულა, მაგრამ რაკი მათი მიმოწერა უკვე ცალკე წიგნად, რომანის სახით დაისტამბა, შეიძლება ვილაპარაკოთ იმაზე, რომ რაღაც ეტაპი უკვე განვლილია, ქალ-ვაჟმა, მათივე თქმით, “ფორმას მიაგნო” და ეს ფორმა ნაყოფიერი აღმოჩნდა მათი ურთიერთობის სულ უფრო მზარდი “სპირიტუალიზაციისათვის”: სექს-შოპში ნაყიდი ერთი პიკანტური ნივთი ლეოს ფალოსის ქანდაკებად, ძეგლად რომ “აღმართა” ნატამ (ფალოსის ქანდაკება ნაყოფიერების სიმბოლოა მითოსურ ცნობიერებაში), ამგვარი პაროდიული კულტივირებით მის ფსიქიკაში მოიხსნა ხორციელ ეროტიკაზე ემოციური მიჯაჭვულობის მტანჯველი განცდა და სხვა სივრცეები თუ სიღრმეები წარმოჩნდა; სინტიას სახის შემოყვანით ტექსტი თავისებურ მისტიკურ განზომილებას იძენს: სინტია ნატასთვის ხდება ერთგვარი “სუპერ-ეგო” და მის კვალში ჩადგომით, ჩუმად ფოტოსურათების გადაღებით ნატა თავისთავს უდგება კვალში, საკუთარი შინაგანი არსებისაკენ იღებს გეზს. როგორც ვთქვით, ტექსტში ჩართულია ჟან ბოდრიარის ფილოსოფიური ესეი “დევნა ვენეციაში”, რომელშიც ამგვარი “კვალში ჩადგომის” ფსიქოლოგიური მექანიზმია გაანალიზებული. რომანის ბოლოს, ლეოს მიერ შეთხზული ლიტერატურული ოპუსის მიხედვით ნატა არსებითად იდენტიფიცირდება სინტიასთან, რომელიც ჩემს აღქმაში ერთგვარ ეთერულ ანდროგინად წარმოსდგება. ლეო ამგვარ ნატას ქმნის თავისი წარმოსახვით, თან სახელსაც უცვლის (“რიტას” არქმევს), როგორც უკვე საკუთარი თხზულების პერსონაჟს; და ეს ნატა-სინტია-რიტა უკვე ლეოს “ალტერ-ეგო” თუ “სუპერ-ეგო”-ც ხდება, ეს კი ნიშნავს, რომ საკუთარ ფალოსზე მედიტაციით “თვითკასტრირებული” ლეო და იმავ ფალოსის ძეგლად აღმმართველი და ამით ლიბიდოსგან “თავდახსნილი” ნატა ვინძლო სინტია-ანდროგინში გაერთიანდნენ, ერთსულ და ერთხორც იქმნენ ოდესმე…
4.VI. 2003© “წიგნები – 24 საათი”
-
თემურ ჩხეტიანი – ბუდე
ანდრო ბუაჩიძე
პროვინციის რუტინა და მერცხლები
თემურ ჩხეტიანი. ბუდე. რედაქტორი ზვიად რატიანი, მხატვარი დავით ხიდაშელი. “მერანი” 2003 წ. ლექსები.
თემურ ჩხეტიანის ლექსების წაკითხვისას ისეთი შთაბეჭდილება გრჩება, რომ მან იცის რა თქვას და როგორ თქვას. ეს კი შინაგანი გამოცდილების, სულიერი წვრთნის და რუდუნების ნაყოფია. თემურ ჩხეტიანი ძალდაუტანებლად ეძებს იმ ტონალობას, რომლითაც ლექსის შეფერილობა უნდა შექმნას. ყოველივე ეს ბუნებრივად ხდება. ამ ბუნებრიობის თავი და თავი კი პოეტის არსებაში ღრმად განფესვილი სათქმელია. ეს მეტაფორა ამ შემთხვევაში ზუსტად გადმოსცემს რეალურ ვითარებას: ნათელი დარდი თუ სევდა, თემურ ჩხეტიანის ლექსებიდან რომ გამოსჭვივის, თითქოს ფესვების მეშვეობით მართლაც სიღრმიდან არის ამოტანილი და წვეთიწვეთ გამოჟონილი. ლექსების რიტმი და ინტონაცია უჩვეულოდ თანაბარია, ამიტომაც ფიქრობ ერთი და იგივეს: ეს ლექსები შთაგონების უეცარმა აფეთქებამ თუ გაელვებამ კი არ წარმოშვა, არამედ ნელმა წვამ, იდუმალმა და უწყვეტმა პროცესმა.
მეორე, ყველაზე უფრო საგულისხმო ნიშანი თემურ ჩხეტიანის ლექსებისა არის აზრის ნატიფი მოძრაობა. მასთან აზრი მართლაც ნატიფია და ამავე დროს შეუმჩნეველი, როგორც ქვიშაზე დარჩენილი ნაკვალევი. ასეც უნდა იყოს ლექსში, მხოლოდ ინტონაციურ სტრუქტურაში ორგანულად ჩაწერილი აზრი იქცევა პოეტურ აზრად, სხვა შემთხვევაში ჩვეულებრივი რიტორიკა შეგვრჩება ხელთ. ამ მხრივ სანიმუშოა ერთი ასეთი ლექსი: “რაღაც წაიღო გაზაფხულმა / და ბევრი რამ / გააყოლა ხელს ამ აგვისტომ, / მაგრამ მე მაინც, / მაინც მრჩება ფიქრისთვის დრო და / მრჩება რაღაც / – შემოდგომის მოწყენისათვის. / ჩემში ჩარჩა შენი გამოხედვა; / ჩემში ჩარჩა შენი ღიმილი; / ჩემში ჩარჩა სითბო შენი პატარა ხელისა… / ჩემში ჩარჩა ეს ყველაფერი, / როგორც მინდვრის ყვავილები / თიხის ლარნაკში. / მე თიხისა ვარ, / მე გამძლე ვარ, / და მე ისევ უხმოდ განვიცდი / ყვავილთა ჭკნობას”.
ეს ფიქრი, ეს შემოდგომის მოწყენა, პოეტის არსებაში ჩარჩენილი ღიმილები და გამოხედვანი, ეს უხმო განცდა ყვავილთა ჭკნობისა თემურ ჩხეტიანისეულია, ყველაფერს მისი მკაფიო ინდივიდუალობის კვალი ატყვია. თემურ ჩხეტიანი არ უფრთხის იმას, რაც მრავალგზის ნახმარია და გაცვეთილი, მოარული და კიდეებშემოფლეთილი პოეზიაში; ფრთხილად იღებს ხელში, მტვერს აცლის, ახალ სულს შთაბერავს და აცოცხლებს. თემურ ჩხეტიანს საკუთარი ლირიკული არსების სიღრმიდან დაძრული სათქმელი საამისო ძალას ანიჭებს. ამ სათქმელისავე მეშვეობით კრებულის ავტორი ირიდებს დღევანდელ მწერლობაში დაგროვილ ბალასტს, სტერეოტიპებს, რომლებიც ლიტერატურული ფლირტის და ესთეტიკური უგემოვნობის შედეგია.
პირადად ჩემზე განსაკუთრებულ შთაბეჭდილებას ტოვებს თემურ ჩხეტიანის ის ლექსები და ფრაგმენტები, სადაც კონკრეტულ-ყოფითი და ამავე დროს ლირიკული დინებები ერწყმის ერთმანეთს. ამ ლექსებში ყოველდღიურობის ელფერი ტრიალებს, პროვინციის მონოტონური და მოსაწყენი ცხოვრების მაჯისცემაა დაჭერილი: “რამდენი რამე ხდება სხვაგან: / ახალიც და საინტერესოც, / კარგიც და ცუდიც, / საკვირველიც, / ღიმილისმომგვრელიც, / შემზარავი ამბავიც – ხდება!.. / საუკუნე ფინიშზე გადის: / სრბოლა, / ხმაური, / ინტრიგები, სკანდალები, სენსაციები… / რამდენი რამ ხდება სხვაგან… / მაგრამ აქ? / აქაც ხომ უნდა ხდებოდეს რამე? / სარკმელთან ვზივარ. / გარეთ ისევ თოვს. / დიახ ისევ თოვს / – გულუხვია წელს თებერვალი. / სარკმელთან ვზივარ / და ვკითხულობ: მავან-მავანნი / და ე.რეინიც ბროდსკის შესახებ; / ვკითხულობ “არილს” ჰენდელის ფონზე / (კარგად მუშაობს ჩემი KANZAI), / ვკითხულობ სხვასაც – ინტერვიუს / : ფრანგები ახლა / თურმე დაკარგულ სივრცეს ეძებენ… / გარეთ ისევ თოვს, მახსენდები და ვფიქრობ შენზე / და მსურს გითხრა: ისევ ისა ვარ / – არცთუ კარგად,/ არც ისე ცუდად / (მაპატიე, ბევრჯერ ნათქვამს თუ ვიმეორებ)… / გარეთ ისევ თოვს / და ისევ ვფიქრობ, / და სულ ეს არის, რაც აქ ხდება, / რაც ჩემთან ხდება / – სწორედ აქ და არსად სხვაგან!”
ამ ლექსში მთავარი ფრაზა სწორედ ესაა: “აქ და არსად სხვაგან!” გარემოს მონოტონურობას და მოსაწყენობას პოეტის შინაგანი მდგომარეობაც უერთდება და ყველგან ერთნაირი აუმღვრევლობა და აუღელვებლობა ისადგურებს. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ სხვაგან როგორი კატაკლიზმებიც არ უნდა მოხდეს, აქ ფოთოლიც კი არ შეირხევა. ეს უდრტვინველობა შემაშფოთებელია და შემზარავი. ეს თითქოს მშფოთვარე საუკუნის ფონია, რომელიც კონტრასტულია და ამქვეყნიურობას მოწყვეტილი. აქ მაცხოვრებელი ადამიანი ეძებს ძალას, ღრმა შინაგანი მოძრაობის უნარს, რათა გაარღვიოს დუმილის წრე და გავიდეს სიცოცხლის წრეში.
პროვინციული პატარა ქალაქის თუ სოფლის სურათები თემურ ჩხეტიანის პოეზიაში თითქოს ფილოსოფიურ, განზოგადებულ ასპექტს იძენს. ეს ის სივრცეა, ანუ ის ადგილსამყოფელი, სადაც გლობალური ქარტეხილები ვერ აღწევს, მაგრამ სიცოცხლის იდუმალი კანონები ხორციელდება და ამიტომ არ შეიძლება შეუმჩნეველი დარჩეს პოეტის დაკვირვებულ თვალს. ამ ნიშნით მეტად მიმზიდველი და საინტერესო ლექსია “ბუდე”. ვრცელ ლექსში ვარიაციულად გაშლილმა და მხატვრულად არაერთგზის განხორციელებულმა ე.წ. პროვინციის თემამ კიდევ ერთხელ შეისხა ხორცი, თუმცა, ამჯერად, ჩემი აზრით, გაცილებით უფრო სრულყოფილად, ვიდრე სხვა დროს. საგანთა და მოვლენათა დეტალურმა დანაწევრებამ, ზუსტად მიგნებულმა ინტონაციამ (ამგვარი ინტონაცია სხვა ლექსებშიც იყო, მაგრამ აქ უფრო ძლიერად გამჟღავნდა), გამჭვირვალე ფაბულამ, ზომიერმა პროზაულ-თხრობითმა კილომ, რომელმაც საუბრის განწყობილება შექმნა, და საერთოდ, ყველაფერმა ერთად წარმოქმნა ბედნიერი სიმბიოზი და დაბადა ეს შესანიშნავი ლექსი. ამ ლექსში არაჩვეულებრივად ხელშესახებად ირეკლება პოეტის პიროვნება, მისი ზნეობრივი სინათლე და სისუფთავე, სიწრფელის ჭარბი ხარისხი და მარტოობა, ურომლისოდაც პოეზია არ იქმნება.
თემურ ჩხეტიანი არასდროს არ ახდენს ზეწოლას ე.წ. პოეტურ-მეტაფორულ თხრობაზე, მაგრამ ამ ლექსში მიგნებული მისი მეტაფორები იმდენად ზუსტია, რომ მთელ ლექსს თავისებურ ელფერს ჰფენს: “უკვე კარგად შებუმბლული ბარტყები – ოთხნი, / პირდაღებულნი ერთი გუნდის მომღერლებივით / და ბუდეზე ჩამომჯდარი დიდი მერცხალი, / ძალზე რომ ჰგავდა… ფრაკიან ლოტბარს!.. /”.
ოთახის კუთხეში აშენებული მერცხლების ბუდე მოულოდნელად დაინგრა, ბარტყები დაიხოცნენ. უაღრესად მახვილგონივრულია ეს ფრაზებიც: “თურმე ხდება და პატარა ჩიტსაც / შეიძლება თავს დაატყდეს მართლა დიდი უბედურება”. ზის ლექსის ლირიკული გმირი ოთახში და მთელი არსებით გრძნობს იმ სიცარიელეს, რომელიც ჩამორღვეული ბუდის ადგილას გაჩნდა: “კედელი ახლა ცარიელია, მხოლოდ ისღა ეტყობა, რომ აქ რაღაც იყო, / რაღაც იყო და აღარ არის”. მაგრამ ისევ მოფრინდებიან მერცხლები და ახალ ბუდეს ააშენებენ. პოეტს გაკვირვების გამომხატველი სიტყვები დასცდება: “ღმერთო ჩემო, ნუთუ ახალ ბუდეს იწყებენ!..” და იქვე დასძენს: “მეღიმება და ამ ღიმილს ჩაის უკვე გაგრილებულ ბოლო ყლუპს ვაყოლებ”.
ამ ლექსში რომ მხოლოდ მერცხლების ამბავი იყოს მოთხრობილი, ცხადია, შიშველ ტრივიალობასთან გვექნებოდა საქმე. მერცხლების “ყოფა” პროვინციის რუტინით თავგაბეზრებული და ხელჩაქნეული კაცის ცხოვრებასთან ერთად იძენს აზრს. ეს ლექსი სხვა ლექსებთან ერთად კრავს კრებულს, აგვირგვინებს იმ სათქმელს, რომელიც თემურ ჩხეტიანის ერთი შეხედვით მცირე, მაგრამ უაღრესად ტევად კრებულშია ჩატეული.
და კიდევ: ამ ბოლო დროს თემურ ჩხეტიანმა გამოაქვეყნა დაახლოებით იგივე მოტივებზე დაწერილი ლექსი “ფოთლების პასიანსი”. ვფიქრობ, ეს სრულიად ახალი ეტაპია მხატვრული თვალსაზრისით პოეტის შემოქმედებაში. ლექსი მძაფრი ემოციური მუხტით არის აღბეჭდილი და, ამასთანავე, ოსტატურადაა გათამაშებული ბანქო, ფოთლები, ქარი, ამაოება, რუტინა და ყოველივე ამას თან ერთვის რილკესეული სიტყვები, როგორც პოეტური ციტატი – “ყველანი ვცვივით”.© “წიგნები – 24 საათი”
-
ლაშა ბუღაძე – კარიკატურისტი
სატირიდან იდეურ სიბერწემდე
ტარიელ უნაფქოშვილი
ლაშა ბუღაძე, კარიკატურისტი. თბ. “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”, 2009.ლაშა ბუღაძეს თავის შემოქმედებაში საბაბი თუ მიეცა, ყოველთვის სიხარულით ატრიზავებს სასულიერო პირებსა და ეკლესიური ცხოვრებისაკენ ახალმიქცეულ ადამიანებს. საბაბის პოვნა კი იოლია – ლაშა ბუღაძე თხზავს, თხზვაში თავისუფალია და საიდანაც უნდა, იქიდან გამოაძვრენს გასამასხრებელ პერსონაჟსა თუ სიტუაციას.
ლაშა ბუღაძის მღვდლები აკურთხებენ დისკოთეკებს (რომანი ”ბოლო ზარი”); მრევლის წევრებად ჰყავთ ნარკომანები, რომელთა სულში არავითარი ძვრა არ ხდება (ამდენად, მოძღვრისა და სულიერი შვილის ურთიერთობა უნაყოფოა ამ უკანასკნელისათვის); ლაშა ბუღაძე იჩხრიკება მისი იმ პერსონაჟების ინტიმურ ცხოვრებაში, რომლებიც საქართველოს მართლამადიდებელ ეკლესიას წმინდანად ჰყავს შერაცხილი (მოთხრობა ”პირველი რუსი”). აშკარაა მწერლის სატირული დამოკიდებულება ქართველთა გამოღვიძებული სულიერებისადმი. ეს მიმართება ლაშა ბუღაძემ უფრო დახვეწა თავის ბოლო რომანში ”კარიკატურისტი”.
თბილისში ზედიზედ კლავენ სხვადასხვა პროფესიული სფეროს წარმომადგენლებს: მინისტრს, თეატრის რეჟისორს, გენერალს, მომღერალს, საქართველოს ელჩს რუსეთში. საქმეს იძიებს პროკურატურის ხუთი რგოლი. რომანის ერთი მთავარი პერსონაჟი, გამომძიებელი გიორგი ნოზაძე მეოთხე რგოლის წევრია. ძიება დიდმარხვისას მიმდინარეობს. გვესმის, რომ მხატვრული შემოქმედება თავისუფლების გარეშე არ არსებობს, მაგრამ რისთვის დაჭირდა ავტორს, ერთმანეთისთვის დაემთხვია ეს ორი რამ – ძალისხმევა მკვლელების მისაგნებად, როგორც პროფესიული ვალდებულება და მიწიერი საზრუნავისაგან გათავისუფლების, უფალთან მიახლოების, ცოდვათაგან განწმენდის, ლოცვისა და სინანულისათვის გამიზნული მცდელობა?
სწორედ იმისთვის, რომ მკითხველი დააეჭვოს მარხვის მნიშვნელობაში თანამედროვე ქართველთათვის, შეაპაროს, რომ ჩვენ გვიჭირს, ფაქტიურად, არ შეგვიძლია შევუდგეთ ჭეშმარიტ რწმენას, ამაოა ჩვენი ძალისხმევა ვიცხოვროთ ისე, როგორც ამას ქრისტიანის ცხოვრების წესი მოითხოვს. ეს ყველაფერი – მარხვის მნიშვნელობაში დაეჭვების გარდა – შეიძლება ითქვას თანაგრძნობით, გულისტკივილით, გამხნევებით… მაგრამ არა – ლაშა ბუღაძე სხვა გზას ირჩევს: ის იცინის, მეტიც, დასცინის, და ცდილობს, მკითხველიც თავის მხარეს გადმოიყვანოს.
ვნახოთ, როგორ ცდილობს ამას ავტორი: გამომძიებელი გიორგი ნოზაძე მარხულობს. ახალგაზრდა კაცია, 30 წლამდე. ჰყავს ცოლი ნინო. შვილი არ ჰყავთ. ცოლი ე.წ. სულის მეცნიერებით არის გატაცებული. ლექციებს ესწრება, კავშირი აქვს შვეიცარიაში მცხოვრებ ამ დარგის ”ექსპერტთან”. ცოლ-ქმარს უშვილობა აფიქრებს. მარხვის დროს გიორგი სამარხვო კერძებს მიირთმევს (თუმცა, ჩანს, რომ ყელში ამოსდის) და თავს იკავებს ცოლთან ცხოვრებისაგან. ნინო ამას გაგებით ეკიდება. ისედაც, ცოტა უნდილი და უვნებო ქალია. გამოძიება წინ ვერ მიდის, გიორგი ნერვიულობს. მიაჩნია, რომ მისი ვერსია (სინამდვილეში მცდარი) არის ჭეშმარიტი, მაგრამ ამას არც სხვა იჯერებს და არც წარმატება მოაქვს. გიორგის ფსიქიკა ერღვევა და ფსიქოლოგს მიაკითხავს. ის ჰიპნოზის სეანსს უტარებს და ჰიპნოზის დროს, ავტორის, ანუ ლაშა ბუღაძის აზრით, მარხვისას შეკავებული ვნება პერსონაჟის სიზმარში ამოხეთქავს: გიორგის ესიზმრება, რომ ორალური სექსი აქვს 40-ანი წლების ქართველ კომუნისტ ქალთან, რომელიც ამავე დროს (სექსის დროს!) სიყვარულს უხსნის.
როცა ვაცხადებთ, რომ ლაშა ბუღაძემ ამ რომანში უფრო დახვეწა სატირული დამოკიდებულება რელიგიური ცხოვრებისადმი, ვგულისხმობთ ცინიზმთან მომიჯნავე ამ სატირის შებურვას სხვადასხვა ეპიზოდში. მარხვა სულიერი შრომაა, რომელიც სულიერ მოძღვართან ურთიერთობით, მონანიებითა და აღსარებით უნდა წარიმართოს. დიდმარხვის დროს გიორგის მოძღვარს განკვეთენ. ამდენად, შეგვიძლია ახალგაზრდა გამომძიებლის სულიერი არამდგრადობა და შფოთი სწორედ უმოძღვროდ დარჩენით ავხსნათ. ბოლოში აღმოჩნდება, რომ გიორგის სულიერი მამა, ავთანდილი, სხვა სასულიერო პირებთან ერთად მონაწილეობდა სწორედ იმ მკვლელობებში, რომელთაც პროკურატურა იძიებდა. ხოლო განკვეთეს მამა ავთანდილი იმის გამო, რომ ეკლესიამ პროკურატურაზე ადრე იცოდა ამ მკვლელობათა ამბავი. ავტორს ალბათ, ჰგონია, რომ აქ ირონიის მწვერვალზეა, რადგან სამართალდამცავთა ხუთ ბრიგადას საქართველოს საპატრიარქო აღემატა დანაშაულის შეტყობაში დასწრებით. ბუღაძე უკან იხევს, საქარველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას საკუთარ წიაღს განაწმენდინებს მკვლელთაგან და პროკურატურასთანაც ათანამშრომლებს მკვლელთა შესაპყრობად. მაგრამ მთავარი ”კარიკატურისტში” სასულიერო პირთა სახეები კი არ არის, არამედ საერო პირთა რელიგიურობის გაშარჟება.
რომანს არ ჰყავს არც ერთი პერსონაჟი – სამოქალაქო პირი, რომელიც ჭეშმარიტი რწმენით იქნებოდა შემოსილი. არადა, მთელი ინტრიგა მსუბუქად არის გაჯერებული რელიგიური მოტივებით. რწმენაზე თავს დებენ მკვლელები (მღვდლები და მათი სულიერი შვილები), სადისტები (გენერალური პროკურორის ზედამხედველობით აწამებენ უდანაშაულო კაცს, რის შემდეგაც პროკურორი მობილურიდან VIP ადრესატებს მილოცვას უგზავნის: ქრისტე აღსდგა); მორწმუნეობას ასახიერებენ ფარისევლები – რომანის დასაწყისში მოკლული მინისტრი უოპერატოროდ ეკლესიაში არ მიდის. მარხვას ინახავენ მრუშები (დიდმარხვის შემდეგ პირველი, რასაც პროკურორთა ჯგუფი აკეთებს, აბანოში მიდის მეძავებთან. ეს აბანოს მეძავები ლაშა ბუღაძის ტექსტიდან ტექსტში გადადიან). სულიერი სიმშვიდისათვის მეგობარ მონაზონს აკითხავს ისტერიული ქალი, რომელსაც უსიყვარულობისა და ავი ზნის გამო ქმარი გაექცა (თავის მხრივ, ეს მონაზონი საკუთარ მძღოლს მოლაპარაკე ვირს უწოდებს და სხვა მონაზონთან საუბრისას – თუ არ ეთანხმება – სახეზე შეუფარავი ზიზღი ეხატება. ალბათ, ავტორს სწორედ ასეთი შტრიხების მოფიქრება მიაჩნია საჭიროდ სასულიერო პირის სისხლავსე პორტრეტის დასახატად).
ჩვენ გვგონია, რომ ქართულ მწერლობას აკლია ნამდვილი ქრისტიანი პერსონაჟი. ცხადია, არ ვლაპარაკობთ ახალ აგიოგრაფიაზე, მაგრამ პორნოგრაფიის ელემენტებით ვერ მივუახლოვდებით პერსონაჟს, რომელშიც ბევრი ჩვენგანი დაინახავდა საკუთარ თავს ან მოისურვებდა მასთან მსგავსებას პერსონაჟის ქრისტიანული რწმენისა და პიროვნული სიძლიერის გამო. ”კარიკატურისტის” ავტორს, ჩანს, სჯერა, რომ ადამიანს შეუძლია იცხოვროს წესიერად და უღმერთოდ, არ მოსწონდეს სხვისი არაგულწრფელობა რწმენაში და ეს კრიტიციზმი ამართლებდეს მას. რწმენის, ეკლესიის წესების მიხედვით ცხოვრებისა და სამოქალაქო ყოფის შეთავსების ძალისხმევა სიგიჟეა და სიგიჟე მოაქვს – აი, რა იკითხება ”კარიკატურისტის” პერსონაჟის, გიორგი ნოზაძის ბედიდან. ეკლესია თითქოს არაფერ შუაშია, მაგრამ განა მორწმუნე მოქალაქეთა ასეთი გზააბნეულობა, მრევლის წიაღში მხოლოდ ფარისევლების, მკვლელების, ფანატიკოსების, მრუშების, დაბოღმილი და შერყეული ფსიქიკის ადამიანთა თავმოყრა – ეკლესიის სისუსტეზე ლაპარაკს არ ნიშნავს? რა სურს ლაშა ბუღაძეს, გვითხრას: რომ საქართველოში მოქმედი ყველაზე სანდო, სულიერად ყველაზე გავლენიანი ინსტიტუცია სინამდვილეში ვერ წარმართავს თავისი მრევლის წევრთა სულიერ ცხოვრებას? თუ კიდევ უარესი, ისე და იქით წარმართავს, სადაც ბუღაძის გმირები მოქმედებენ?
არა მხოლოდ ქრისტიანები – ნამდვილი ლაშა ბუღაძესთან არც არავინაა. ვითომ მასონური რიტუალები, კუს ტბის მიდამოებში რომ ტარდება, ისეთი კარიკატურულია, კარგად ვერც ხვდები – მასონებსაც აშარჟებს ავტორი თუ მისმა ფანტაზიამ ვერ წარმოსახა უკეთესი სურათი, ვიდრე ეს “ფართოდ დახუჭული თვალების” ცნობილი ეპიზოდის მწირი პაროდიაა? ზემოთ ხსენებული სულის მეცნიერებიც უფრო აფერისტებს ჰგვანან. ხანდახან გვეჩვენება, რომ სიტყვა კარიკატურისტი წიგნის ყდას სათაურის კი არა, ავტორის გვარ-სახელის ადგილას უნდა ეწეროს – იმდენად მსუბუქი (ამ კონტექსტში კარგს არ ნიშნავს), ზედაპირული მონასმებითაა “დაფერილი” მთელი რომანი, იმდენად დაუხვეწავი და გამიზნულად დამახინჯებულია პერსონაჟთა სახეები. ჩვენი აზრით, ამ რომანის სულ ცოტა, ერთი მოტივი – მარხვა – რბილად რომ ვთქვათ, არ იმსახურებს ასე დამუშავებას. ქრისტიანული ეკლესიის წესი, რომლის მიზანია მწედ ეყოს ქრისტიან ადამიანში სულიერ და ზნეობრივ მისწრაფებათა ბატონობას ხორციელ ვნებებზე, არ არის მართებული მკითხველის გასართობ თემად იქცეს და პერსონაჟის ამგვარ “შინაგან მონოლოგამდე” დახურდავდეს: “სულ ტყუილად უჭამია მთელი ორმოცი დღის განმავლობაში სოიოს კატლეტი და მლაშე ნამცხვრები!” სულიერი და პროფესიული ცხოვრების უნაყოფობა ადამიანისთვის დრამაა, ეგებ ტრაგედიაც. ლაშა ბუღაძე კი ამაზე ეპიკურ კარიკატურას ხატავს.
გვესმის, რომ ვერ გამოვდგებით პროზაიკოს ლაშა ბუღაძის ოსტატობის ჯეროვან შემფასებლებად, მაგრამ გვგონია, რომ ლიტერატურა, კაზმული სიტყვა უკეთეს სათქმელს უნდა გვიზიარებდეს, ვიდრე ბუღაძემ გაუზიარა მკითხველს რომანში ”კარიკატურისტი”.© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
-
ალბერ კამიუ – გადასახლება და სამეფო
ალბერ კამიუ – ნუ ეძებ ცხოვრების აზრს
ნინო ცინცაძე
ალბერ კამიუ. გადასახლება და სამეფო. თარგმანი გიორგი ეკიზაშვილისა. გამომცემლობა “სანი”. თბილისი 2003.კრებული “გადასახლება და სამეფო” პარიზში პირველად 1957 წელს გამოქვეყნდა. იმ წელს, კამიუმ ლიტერატურაში შეტანილი წვლილისათვის ნობელის პრემია მიიღო, სამი წლის შემდეგ კი ავტოკატასტროფაში გარდაიცვალა. “უცხო”, “მითი სიზიფოსზე” “კალიგულა”, “შავი ჭირი”, “დაცემა” უკვე დაწერილი იყო, ანუ ყველა ის ტექსტი, რომლითაც კამიუმ საკუთარი პროტესტის მიუხედავად, ფილოსოფოსის, მორალისტის, ეგზისტენციალისტის, აბსურდისტის სახელი დაიმკვიდრა, უკვე შექმნილი იყო. კრებულში შესული ნაწერები, თუ შეიძლება ასე ითქვას, შემდეგი ეტაპია: მოთხრობები, რომლებიც ისეთი მძაფრად ცოცხალი აღარ არის, როგორც მისი თუნდაც ზემოთნახსენები სამი ნოველა, მაგრამ სამაგიეროდ ყოველი მათგანი ვირტუოზული წერის ტექნიკით გამოირჩევა.
კამიუს მოთხრობებში განსაკუთრებული არაფერი ხდება, თუ იმ საგნებსა და იმ ადამიანებს, რომლებიც მისი ტექსტების სივრცეს ინტენსიურად ავსებენ და ურთიერთქმედებენ, განსაკუთრებულად არ ჩავთვლით. მის მოთხრობებში ხდება ცხოვრება. რას დავარქმევთ ცხოვრებას – რაიმე განსაკუთრებულს თუ ჩვეულებრივ აბსურდს – ეს უკვე რიტორიკული შეკითხვაა. ხოდა, რადგან კამიუ ცხოვრებას წერს, მასთან ორი თემა – აბსურდი და მორალი – ყოველთვის ეჭიდება ერთმანეთს. და, რა თქმა უნდა, არასდროს არც ერთი არ იმარჯვებს. უბრალოდ კამიუს ზოგიერთი გმირი იმის გაცნობიერებით, რომ ცხოვრება აბსურდულია, მაინც მორალური ღირებულებებით ცხოვრობს, მაგრამ ამისთვის არც ჯილდოს იღებს და არც სასჯელს, არც ჯოჯოხეთში ხვდება და არც ცხონდება. კამიუს ნაწერები ერთობ ელიტარული, დახვეწილი და არისტოკრატიულია იმისათვის, რომ რაიმე რეცეპტი გამოგვიწეროს ან რაიმენაირი დასკვნის გაკეთების საშუალება მოგვცეს. “შენ არასოდეს იქნების ბედნიერი, თუ დაიწყებ იმის კვლევას რა არის ბედნიერება. შენ ვერასდროს იცხოვრებ, თუ ცხოვრების აზრს დაუწყებ ძებნას” – აი, კამიუს რეცეპტი.
“გადასახლება და სამეფო”-ში შესული ტექსტების ერთ-ერთი მთავარი თემა მარტოობაა. ჟანინი და მარსელი (“მოღალატე ცოლი”) დიდი ხნის ცოლ-ქმარი არიან. მათ შვილი არა ყავთ. მარსელი ქსოვილებით ვაჭრობს და ომის დასრულების შემდეგ ცოლს ნაჭრების შესაძენად სამოგზაუროდ წაიყვანს. ამ მოგზაურობისას ჟანინი ქმარს უღალატებს, ოღონდ ასეთი ღალატი მხოლოდ ერთ განზომილებაში – ადამიანის სულში ხდება ხოლმე. ჟანინისთვის ცხოვრება უაზრობაა. თავის დროზე იმიტომ გათხოვდა, რომ მარტოობაში არ აღმოხდენოდა სული, მაგრამ მაინც მარტოა. იცის, ქმარს სჭირდება, მაგრამ ეს არაფერს ცვლის. ამ სიმარტოვის გამო “შურის საძიებლად” ქალი ქმარს უღალატებს, თუმცა ისე, რომ სხვა კაცს არ მიჰყვება, არც სამუდამოდ, არც დროებით: ჟანინი მისი და მისი ქმრის საცხოვრებელი სივრციდან, მათი სამეფოდან საკუთარ სამეფოში გადასახლდება. სამეფოში, რომელიც პატარა არაბული ქალაქის კედლის გალავნიდან დაინახა და სადაც ფიზიკურად ვერასოდეს მივა.
საკუთარ სამეფოში გადასახლდება მხატვარი იონაც (“იონა, ანუ ხელოვანი მუშაობისას”). ამ სამეფოს იგი საკუთარი ვიწრო ბინის კედელზე ხარაჩოთი ააგებს და იქ მრავალი დღე მარტო ყოფნის შემდეგ ერთადერთ ნახატს შექმნის: “ტილო სულ მთლად თეთრი იყო, მხოლოდ შუაში იონას პატარა ასოებით ერთადერთი სიტყვა მიეწერა. გარჩევით კი გაარჩევდი, მაგრამ ზუსტად ამოკითხვა გაგიჭირდებოდა: solitaire (მარტოხელა, მარტოსული) თუ solidaire (სოლიდარული, თანამდგომი)”. ამ მდგომარეობისაკენ მწერალი პერსონაჟს საოცარი ვირტუოზულობით, თუ შეიძლება ასე ითქვას, პოზიტიურობისა და უარყოფის გზით უბიძგებს. მთელი ტექსტი იონას წარმატებული ცხოვრების გზის აღწერაა. პოზიტიური მოვლენები ერთმანეთს საოცარი სისწრაფით მისდევენ, მაგრამ ისინი როგორღაც უცებ, მკითხველისათვის თითქმის მოუხელთებელად უარყოფით მოვლენებად გადაიქცევიან – ავტორი თავისივე თეზისებს შეუმჩნევლად, მაგრამ დაბეჯითებით, თანაც საოცარი ოსტატობით უარყოფს ხოლმე. ეს ხდება როგორც მაკრო დონეზე – მოთხრობის დასაწყისში მხატვარს “საკუთარი ბედის ვარსკვლავის სწამს”, დასასრულსისას კი ეს მნათობი უხმაუროდ ჩაესვენება – ასევე მიკრო დონეზე – იონას ყველაფერში, ყოველ ფეხის ნაბიჯზე უმართლებს, მაგრამ გზადაგზა, ნელ-ნელა ეს გამართლება დაბრკოლებად ექცევა ხოლმე.
იონას ძალიან გაუმართლა, მშვენიერი, გამრჯე ცოლი შეხვდა, რომელიც ცდილობდა ყველა წვრილმანი თავად მოეგვარებინა, რომ ქმარს ხატვაში ხელი არ შეშლოდა. მაგალითად, როდესაც იონა ხატავდა და ტელეფონი დარეკავდა “სხვა ბავშვით დაკავებული ლუიზა, წამსვე შვილს აიტაცებდა და აქლოშინებული მივარდებოდა ტელეფონს, მაგრამ გვიანღა, – იონას უკვე მოესწრო ცალი ხელით (უმცროსი) ბავშვი მკერდზე ყავდა მიხუტებული, მეორეში ფუნჯი და ყურმილი ეკავა და ვიღაცისგან მეგობრულ საუზმეზე მიპატიჟებას იღებდა”. წარმატებამ იონას ბევრი მეგობრები გაუჩინა, სტუმრები თითქოს უყვარს კიდეც, მაგრამ ლაპარაკი არ უყვარს. შემდეგ შეგირდებიც გამოუჩნდნენ, მათთან ურთიერთობა თითქოს მოსწონს, მაგრამ უცებ ისე ხდება, რომ ისინი აქეთ დაუწყებენ ჭკუის სწავლებას. იონა გამუდმებით ხატავს, გარდა ხატვისა “სხვა ყველაფერი ერთნაირად საინტერესოც და მოსაბეზრებელიც ეჩვენება”, მაგრამ ეს საინტერესოც და მოსაბეზრებელიც თანდათან მისი ცხოვრების, ანუ ხატვის პროცესის განუყოფელი, მუდამ თანმდევი ნაწილი ხდება და ბოლოს იონას ვარსკვლავს, მის სამეფოს მთლიანად ისრუტავს. მისი საარსებო სივრცე ნელ-ნელა იწურება და ვიწროვდება. დასასრულს იგი ისე პატარავდება, რომ მხოლოდ თეთრ ტილოზე გაურკვეველი ხელით მიწერილ წარწერად რჩება.
“ვინც ღმერთს მორალური განსჯისათვის მოიხმობს, ის მას საკუთარ თავში კლავს.” წერს კამიუ თავის ერთ-ერთ რომანში. იგი მორწმუნე ქრისტიანი არასდროს ყოფილა (ამას “რენეგატის” მძიმე თავგადასავლის მსუბუქი პაროდიაც ადასტურებს). თუმცა, ეს სულაც არ უშლის მას ხელს იმაში, რომ მაღალი მორალური ღირებულებების ადამიანები მისი მოთხრობების გმირები იყვნენ. შეიძლება მათ მიერ ჩადენილი საქციელი პრაქტიკული შედეგის თვალსაზრისით აბსურდულიც კი იყოს, როგორც ეს სკოლის მასწავლებლის დარიუს შემთხვევაში ხდება (“სტუმარი”), მაგრამ ეს ქმედებები თავისთავადი მორალური ღირებულებაა, რომელსაც სიტუაციის აბსურდულობა სულაც არ აკნინებს. კამიუს გმირები ცხოვრობენ მდუმარედ (თუნდაც “მუნჯებ”-ში) – არ ფიქრობენ იმაზე თუ რა არის ბედნიერება, არ ეძებენ ცხოვრების აზრს, არ სვამენ კითხვებს. უბრალოდ, ხანდახან რეალობასა და მათ მიერ ჩადენილ საქციელს შორის შეუსაბამობა აჩენს ხოლმე რაიმე შეკითხვას. მაგრამ ამ კითხვაზე პირდაპირი პასუხის გაცემა, სხვა თუ არაფერი bon ton ვერ იქნებოდა.
“გადასახლება და სამეფოს” მოთხრობათა გმირები განსაკუთრებული სულიერი ვნებათაღელვითა და დიდი ემოციებით არ გამოირჩევიან. სამაგიეროდ, მათი მიმართებები გარემოსა და ამ გარემოს შემავსებელ საგნებთან საოცრად დამუხტულია. ამ მიმართებების გამო, თუ შეიძლება ასე ითქვას, ტექსტში გარემოს ქსოვილი ძალიან მჭიდროა – სახელი და ზმნა, საგანი და ქმედება განუწყვეტელ ინტენსიურ ურთიერთობაში არიან. ზოგან ეს ინტენსიურობა იმდენად მძაფრია, რომ გარემო მოთხრობის პერსონაჟადაც კი შიძლება აღიქვა.
ასეთი ტექსტის თარგმნა, დამეთანხმებით, ერთობ ძნელია. მაგრამ, ჩემი აზრით ქართული თარგმანი ამ სირთულეს წარმატებით ძლევს და კამიუს თხრობის დახვეწილ სტილს და მოთხრობათა შინაგან რიტმს კარგად გადმოგვცემს. მკითხველს მხოლოდ ზოგან, ისიც ძალიან იშვიათად თუ შეეშლება ხელი გარემოსა და ადამიანების ურთიერთქმედების ადეკვატურ აღქმაში: მოთხრობაში “მოღალატე ცოლი” ჟანინის სულიერ სამყაროზე გავლენას სწორედ ის სივრცე ახდენს, რომელშიც იგი უეცრად მოხვდება. ზემოქმედება ავტობუსშივე, თავშეხვეულ არაბ მამაკაცებთან გვერდით ყოფნით იწყება და შემდეგ ყოველ ახალ ადგილას მოხვედრისას გმირისათვის დადებითი ან უარყოფითი ემოციების მოგვრით ძლიერდება. არაბი, რომელიც ცოლ-ქმარმა ქალაქის მოედანზე ნახა, შთაბეჭდილებათა ამ ჯაჭვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რგოლია: “მოედნის ბოლოდან მათკენ ვიღაც არაბი მოდიოდა. კაცი მაღალი და აღნაგი იყო, ცისფერი მოსასხამი ემოსა და ყვითელი, რბილი წაღები ეცვა. ხელთათმანები ემოსა და მზედაკრულ, არწივისებურ სახეზე ამაყი და გამომწვევი მზერა დასთამაშებდა”. ამ კაცის მიმართ რამოდენიმე წინადადების შემდეგ ზმნა მოიზლაზნებოდას (გვ.24) ხმარება ამაყი არაბის აღქმის ეფექტს აშკარად ანელებს. მოთხრობისათვის გადამწყვეტია ჟანინისა და გალავანს იქით მდებარე სივრცის პირველი შეხვედრა. ცოლ-ქმარს შორის არსებული სულიერი გაუცხოება ამ მომენტში კულმინაციას აღწევს: “გალავანზე გადაზნექილი ჟანინი თვალს ვერ აშორებდა მის წინ გადაჭიმულ სიცარიელეს. გვერდით მარსელი ფუსფუსებდა. მას სციოდა და ქვევით ჩასვლა უნდოდა.” (გვ. 26.) მარსელი გალავანზე ალბათ მოუსვენრად იდგა. მართალია ფუსფუსი ქართულ ენაში მოუსვენარ მოძრაობას აღნიშნავს, მაგრამ ეს სიტყვა მაინც რაიმე საქმის კეთებასთან, ძირითადად კი ოჯახში მოტრიალე დიასახლისებთან ასოცირდება. გალავანზე მდგომი მარსელი ვერანაირი საქმით ვერ დაკავდებოდა. ჩემი აზრით, მისი მოქმედების გამოსახატავად ზმნა წრიალი ბევრად უფრო უპრიანი იქნებოდა და სრულიად უადგილოდ სახლში მოფუსფუსე დიასახლისებთან ასოციაციებს არ გაგვიჩენდა. წამების საშინელების ოდნავ პაროდირებულ, მაგრამ ამავე დროს საოცრად იმპრესიულად დახატულ სცენას მოთხრობაში “რენეგატი” სიტყვა ვაი-ვიში (გვ.48) ნამდვილად არ უხდება. როცა ასე გაწამებენ, შეიძლება ღრიალებდე, ყვიროდე, ხაოდე, მაგრამ არა ვაი-ვიშობდე. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ტექსტში ამგვარი სემანტიკური უზუსტობები მინიმალურია.
P.S. დაბოლოს, სიტყვების არე და ფერნანდა ნათესაობით ბრუნვაში არესა და ფერნანდის-ად მოხსენიება ალბათ კორექტურულ უზუსტობას უნდა დავაბრალოთ. გამოტოვებული და შეცდომით დაბეჭდილი ასოები სხვა ადგილებშიც გვხვდება. რას იზამ, სამწუხაროდ, მე ჯერ არ შემხვედრია ისეთი ქართული გამომცემლობა, რომლის მიერ გამოცემულ ტექსტებში კორექტურული შეცდომები არ გაპარულიყოს.© “წიგნები – 24 საათი”
