სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი ათი წლის წინ გარ­და­იც­ვა­ლა, ახ­ლა კი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის მი­წუ­რუ­ლია და ეს ნარ­კ­ვე­ვი ჩემს ნაც­ვ­ლად მი­სი “Endgame”-ის პერ­სო­ნაჟს, კლოვს რომ და­ე­წე­რა, უთუოდ ასე შეგ­ვეხ­მი­ა­ნე­ბო­და: ეს სა­უ­კუ­ნეც “დას­რულ­და, ამ­ო­ი­წუ­რა, თით­ქ­მის დამ­თავრდა, ალ­ბათ დამ­თავ­რ­და”. ამ­ას წი­ნათ “გო­დოს მო­ლო­დინ­ში” მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის უმ­ნიშვნელ­ო­ვა­ნეს ინგ­ლი­სუ­რე­ნო­ვან პი­ე­სად და­ა­სა­ხე­ლა 800-მა გა­მო­კითხულ­მა – დრა­მა­ტურგებ­მა, მსა­ხი­ო­ბებ­მა, რე­ჟი­სო­რებ­მა, ჟურ­ნა­ლის­ტებ­მა. ჩვენ კი ის­ღა დაგ­ვ­რ­ჩე­ნია, ვიკ­ით­ხოთ: “რა­ტომ მა­ინ­ც­და­მა­ინც “გო­დოს მო­ლო­დინ­ში”?”
ირ­ლან­დი­ე­ლი ბე­კე­ტი 1989 წლის 22 დე­კემ­ბერს გარ­და­იც­ვა­ლა პა­რიზ­ში, ქა­ლაქ­ში, სა­დაც თით­ქ­მის მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა გა­ა­ტა­რა. “New York Times”-მა მხო­ლოდ 27 დე­კემ­ბერს გა­მო­აქ­ვეყნა მი­სი ნეკ­რო­ლო­გი პირ­ველ გვერ­დ­ზე ას­ე­თი სა­თა­უ­რით: “83 წლის ას­აკ­ში გარ­და­იც­ვალა სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი. მის­მა “გო­დომ” გა­დატ­რი­ა­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა თე­ატ­რა­ლურ სამ­ყა­რო­ში”. სხვა­თა შო­რის, ბე­კე­ტის ოჯ­ახ­სა და ახ­ლობ­ლებს არც მი­სი ავ­ად­მ­ყო­ფო­ბა გა­უხ­მაურე­ბი­ათ და არც გარ­დაც­ვა­ლე­ბა, სა­მო­ქა­ლა­ქო პა­ნაშ­ვიდ­ზეც უარი გა­ნაცხა­დეს. მისი დაკ­რ­ძალ­ვი­სას ერთ-ერთ­მა ორ­ა­ტორ­მა ის­იც აღ­ნიშ­ნა, მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, რომ მასთან გა­მოთხო­ვე­ბას უამ­რა­ვი ნაც­ნობ-მე­გო­ბა­რი მო­ი­სურ­ვებ­და, სე­მუ­ე­ლი სწო­რედ ას­ეთ მოკ­რ­ძა­ლე­ბულ ცე­რე­მო­ნი­ას მი­ა­ნი­ჭებ­და უპ­ი­რა­ტე­სო­ბა­სო. ამ­ა­ში ეჭ­ვიც არ მეპ­ა­რე­ბა! ბე­კე­ტი იყო მე­ტად ჩუ­მი, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, მორ­ცხ­ვი ად­ა­მი­ა­ნი, მუ­დამ თავს რომ არ­ი­დებ­და სა­ზე­ი­მო შეხ­ვედ­რებს და არც სა­კუ­თარ პო­პუ­ლა­რო­ბას და­გი­დევდათ. დი­ახ, მას მო­ე­წო­ნე­ბო­და ეს მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლი ცე­რე­მო­ნია მონ­პარ­ნა­სის სა­საფლაოზე! ბე­კე­ტის ბი­ოგ­რა­ფი, ჯე­იმს ნო­ულ­სო­ნი ერთ­გან აღ­ნიშ­ნავს, რომ დრა­მა­ტურ­გის დაკ­რ­ძალ­ვის შემ­დეგ, რამ­დე­ნი­მე კვი­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ას­ო­ბით ად­ა­მი­ა­ნი მი­დიოდა მის საფ­ლავ­ზე თა­ი­გუ­ლე­ბით ხელ­დამ­შ­ვე­ნე­ბუ­ლი და ტო­ვებ­დ­ნენ სხვა­დას­ხ­ვა ენა­ზე შედ­გე­ნილ გა­მო­სათხო­ვარ სიტყ­ვებს. მე კი ბე­კე­ტის საფ­ლავს ერთ მო­ქუფ­რულ, ღრუბ­ლი­ან დღეს მი­ვა­შუ­რე და იქ არ­ა­ვინ დამ­ხ­ვედ­რია, ქო­თან­ში ჩარ­ჩე­ნილ მიმჭკნარ ყვა­ვილ­საც მწუ­ხა­რედ და­ე­ხა­რა თა­ვი. ძლივს შევ­ნიშ­ნე ბრტყე­ლი ქვის ფი­ლა, რომ­ელ­ზეც მხო­ლოდ მი­სი და მი­სი მე­უღ­ლის, სი­უ­ზენ ბე­კე­ტის სა­ხე­ლე­ბი და გარ­დაც­ვალე­ბის წლე­ბი იყო ამ­ოტ­ვიფ­რუ­ლი. ცხა­დია, მე ეს არ გამ­კ­ვირ­ვე­ბია, სწო­რედ ას­ე­თი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო მი­სი საფ­ლა­ვი, სხვა, მდიდ­რუ­ლი ფი­ლე­ბით და მა­სი­უ­რი მო­ნუ­მენ­ტე­ბით დამ­ძი­მე­ბუ­ლი საფ­ლა­ვე­ბის­გან გა­მორ­ჩე­უ­ლი. თა­ვად სა­საფ­ლაო მო­ას­ფალ­ტე­ბუ­ლი გზე­ბით იყო და­სე­რი­ლი, საფ­ლა­ვე­ბი ისე მჭიდ­როდ მიტ­მას­ნოდ­ნენ ერთ­მა­ნეთს, რომ ახლო­მახ­ლო ბა­ლა­ხის ღე­რიც კი ვერ აღ­მო­ვა­ჩი­ნე. ცი­ვი, პირ­ქუ­ში ად­გი­ლი თით­ქოს სენტი­მენ­ტა­ლუ­რო­ბის უფ­ლე­ბა­საც არ მი­ტო­ვებ­და, და მა­შინ ეს­ეც გა­მარ­თ­ლე­ბუ­ლად მომეჩ­ვე­ნა: ბე­კე­ტი ხომ ის მწე­რა­ლი იყო, რო­მე­ლიც სიბ­რა­ლულ­სა და გულ­ჩ­ვი­ლო­ბას არას­ო­დეს აიგ­ი­ვებ­და თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბას­თან. ერ­თი სიტყ­ვით, მის სა­მა­რეს­თან დიდ მწუხარ­ე­ბას არ მივ­ცე­მი­ვარ, მით უმ­ე­ტეს, რომ თა­ვად ბე­კე­ტი (რო­გორც ამ­ას მის ცალ­კეულ გა­მო­ნათ­ქ­ვამ­თა და ნა­წარ­მო­ებ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა მიგ­ვა­ნიშ­ნებს) ქვე­შეც­ნე­უ­ლად ყო­ველ­თ­ვის მი­ის­წ­რა­ფო­და სა­საფ­ლა­ოს­კენ, იმ შვე­ბი­სა­კენ, რო­მელ­საც სი­ჩუ­მე ჰქვია. იმ წუ­თას მწერ­ლის და­უ­ვიწყა­რი, ერ­თი შე­ხედ­ვით, ორ­აზ­რო­ვა­ნი სიტყ­ვე­ბი გა­მახსენ­და მი­სი უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი პრო­ზა­უ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი­დან (“Stirrings Still”) – “ყვე­ლა­ფე­რი და­სას­რუ­ლის­კენ მი­ე­ქა­ნე­ბა”. ამ­ით ის ან სი­ნა­ნულს გა­მოთ­ქ­ვამ­და, ან იმ­ის იმ­ედს, რომ ად­რე თუ გვი­ან ყვე­ლა­ფე­რი დას­რულ­დე­ბა. აქ, ალ­ბათ, უფ­რო იმ­ე­დი უნ­და ვი­გუ­ლისხმოთ. ათი წლის წინ დამ­თავ­რ­და ბე­კე­ტის­თ­ვის ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი მო­ლო­დი­ნი, მაგ­რამ მისი “გო­დოს” მა­წან­წა­ლე­ბი კვლავ ცოცხ­ლო­ბენ სხვა­დას­ხ­ვა ქვეყ­ნის თე­ატ­რებ­ში და მსოფ­ლი­ოს სცე­ნებ­ზე დღემ­დე გა­ხე­ვე­ბულ­ნი ელ­ი­ან რა­ღა­ცის თუ ვი­ღა­ცის გა­მო­ჩე­ნას. ის­ი­ნი ალ­ბათ ჩვენც გვე­ლი­ან, მა­ყუ­რე­ბელს, და ჩვენც არ უნ­და და­ვი­ზა­როთ თე­ატ­რად წო­დე­ბულ შე­ნო­ბა­ში მა­თი მო­ნა­ხუ­ლე­ბა.
პი­ე­სა, რო­მელ­მაც საქ­ვეყ­ნოდ გა­უთ­ქ­ვა სა­ხე­ლი ბე­კეტს, თავ­და­პირ­ვე­ლად მან ფრანგულ ენ­ა­ზე და­წე­რა და მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თვი­თონ­ვე თარ­გ­მ­ნა ინგ­ლი­სუ­რად. ეს თით­ქოს ერთგვა­რი სუ­ლის მოთ­ქ­მა, გან­ტ­ვირ­თ­ვა იყო მის­თ­ვის რო­მან-ტრი­ლო­გი­ის (Molloy, Malone Dies, The Unnamble) რთულ პრო­ზას­თან შე­ჭი­დე­ბის შემ­დეგ. იოლ­ად და­წე­რა ბე­კეტ­მა “გო­დო”, სულ რა­ღაც ოთხ თვე­ში გა­ას­რუ­ლა. რე­ჟი­სო­რე­ბი კი ასე იოლ­ად ვერ და­არ­წ­მუ­ნა, რომ ღირ­და მი­სი სცენ­ა­ზე გა­ცოცხ­ლე­ბა. სი­უ­ზე­ნი, მწერ­ლის უახ­ლო­ე­სი მე­გო­ბა­რი და მო­მა­ვა­ლი თა­ნა­მეცხედ­რე, თე­ატ­რი­დან თე­ატ­რ­ში და­დი­ო­და, რე­ჟი­სო­რებს პი­ე­სის წა­კითხ­ვას აძ­ა­ლებდა და ვი­საც კი მო­ი­ხელ­თებ­და, ყვე­ლას უტ­ო­ვებ­და ტექსტს. და აი, ბო­ლოს, რო­ჟე ბლენმა, ამ შე­სა­ნიშ­ნავ­მა მსა­ხი­ობ­მა და რე­ჟი­სორ­მა, რო­მელ­საც არ აფრ­თხობ­და ორ­ი­გინა­ლუ­რი სცე­ნა­რე­ბი (და რომ­ლის თე­ატ­რიც თით­ქ­მის სულ ცა­რი­ე­ლი იყო, რაც, ბე­კე­ტის აზ­რით, იმ­ას ნიშ­ნავ­და, რომ ის რა­ღაც ფა­სე­ულს აკ­ე­თებ­და), გა­დაწყ­ვი­ტა კი­დევ ერთხელ ეც­ა­და ბე­დი. 1953 წლის 5 იან­ვარს, რიგ დაბ­რ­კო­ლე­ბა­თა გა­და­ლახ­ვის შემ­დეგ, პი­ე­სა და­იდ­გა პა­რი­ზის თე­ატრ “ბა­ბი­ლონ­ში” და, იმ დღი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, ბე­კე­ტის სა­ხე­ლიც ყვე­ლას პირ­ზე ეკ­ე­რა, ანუ, რო­გორც მი­სი ბი­ოგ­რა­ფი ნო­ულ­სო­ნი იტ­ყო­და, იგი “დი­დებისთ­ვის შე­იქ­ნა გან­წი­რუ­ლი” (მან მწერ­ლის ბი­ოგ­რა­ფია სწო­რედ ასე და­ა­სა­თა­უ­რა: “დიდ­ე­ბის­თ­ვის გან­წი­რუ­ლი”). მას შემ­დეგ გა­ჩაღ­და კა­მა­თი “გო­დოს” ირგ­ვ­ლივ, ზო­გი თეატრა­ლი და კრი­ტი­კო­სი შეც­ბუ­ნე­ბუ­ლი და უკ­მა­ყო­ფი­ლო ჩან­და, ზო­გი კი აღ­ტა­ცე­ბას ვერ ფა­რავ­და. სწო­რედ აზრ­თა ამ შეხ­ლა-შე­მოხ­ლამ გა­მო­იწ­ვია პა­რი­ზის და­ინ­ტე­რე­სება ბე­კე­ტის უჩ­ვე­უ­ლო ნა­წარ­მო­ე­ბით – სა­დაც და რო­დე­საც არ უნ­და დად­გ­მუ­ლი­ყო, ყველგან გუ­ლის­ფან­ც­ქა­ლით ელ­ოდ­ნენ ფარ­დის ახ­დას.
აბა დავ­ფიქ­რ­დეთ, რო­გორ უნ­და აღ­ექ­ვა მა­ყუ­რე­ბალს “გო­დო”, პი­ე­სა, რომ­ლის ძი­რი­თადი “მოქ­მე­დე­ბაც” ლო­დი­ნი გახ­ლ­დათ – 1950-იან წლებ­ში, რო­დე­საც იგი ოს­ბორ­ნის ყო­ფი­თი დრა­მით (“მო­თო­კე რის­ხ­ვა”) და ო’ნი­ლის რე­ა­ლის­ტუ­რი შე­დევ­რით (“ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი მოგ­ზაურ­ო­ბა ღა­მე­ში”) იყო გა­ნე­ბივ­რე­ბუ­ლი? მა­შინ ხომ დარ­ბა­ზი დრა­მის­გან სა­ინ­ტე­რე­სო ამ­ბავს ელ­ო­და, ძი­რი­თა­დად კონ­ფ­ლიქ­ტუ­რი ხა­სი­ა­თი­სას და ეს კონ­ფ­ლიქ­ტი უნ­და ყოფილ­ი­ყო პერ­სო­ნაჟ­თა ხა­სი­ა­თის გა­მოვ­ლე­ნის სა­შუ­ა­ლე­ბა! ბე­კეტ­მა კი თა­მა­მად შეაქცია ზურ­გი ამ ტრა­დი­ცი­ას, “უმ­ოქ­მე­დო­ბა­ზე” ააგო თა­ვი­სი ნა­წარ­მო­ე­ბი და და­საწყის­ში­ვე გვა­უწ­ყა, რომ “აღ­ა­რა­ფე­რი გვეშ­ვე­ლე­ბო­და” (Nothing to be done). არ­ა­ვი­თა­რი სი­უ­ჟე­ტი, მხოლ­ოდ რა­ღაც სტა­ტი­კუ­რი სი­ტუ­ა­ცია! დრა­მა­ტურ­გი გო­ნივ­რუ­ლად აიძ­უ­ლებს მა­ყუ­რებელს ელ­ო­დოს “რა­ღა­ცის” მოხ­დე­ნას სცე­ნა­ზე – ის­ე­ვე, რო­გორც მი­სი მა­წან­წა­ლე­ბი ელიან რა­ღა­ცას ცხოვ­რე­ბა­ში. დე­კო­რა­ცი­აც ერ­თობ მწი­რია – ორ­ღო­ბე და ხე. და ამ თით­ქ­მის შიშ­ველ სცე­ნა­ზე ორი მა­წან­წა­ლა – ესტ­რა­გო­ნი და ვლა­დი­მი­რი, ანუ გო­გო და დი­დი, ზო­გა­დი ხა­სი­ა­თის მსჯე­ლო­ბით არ­ი­ან და­კა­ვე­ბუ­ლი, ერ­თობ ტრი­ვი­ა­ლურ აზ­რებს გამოთქ­ვა­მენ, მაგ­რამ ზოგ­ჯერ ის­ე­თი რა­მეც წა­მოს­ც­დე­ბათ, ღრმად რომ შე­იძ­ლე­ბა ჩაგვაფ­იქ­როს, სევ­და­საც რომ გა­მო­ხა­ტავს და სა­სო­ე­ბა­საც – ის­ი­ნი ხომ ჩვენ­თ­ვის უც­ნობ ვინ­მე გო­დის გა­მო­ჩე­ნას ელ­ი­ან. მე­რე სხვა პერ­სო­ნა­ჟე­ბიც ჩნდე­ბი­ან სცე­ნა­ზე – დიქ­ტა­ტო­რის ყვე­ლა თვი­სე­ბით შემ­კუ­ლი პო­ცო, სულ ერთ­თა­ვად მათ­რახს რომ ატყ­ლაშუნ­ებს და თო­კით მი­ათ­რევს ტვირ­თა­კი­დე­ბულ მსა­ხურ­სა თუ მო­ნას, სა­ხე­ლად ლა­კის. შემ­დეგ ის­ევ რა­ღაც ბუნ­დო­ვა­ნი დი­ა­ლო­გი, ჩვე­უ­ლებ­რივ უენო ლა­კის საკ­მა­ოდ გრძელ ტი­რა­და­საც რომ შე­ი­ცავს და პატ­რონ-ყმა დრო­ე­ბით ემშ­ვი­დო­ბე­ბა მა­ყუ­რე­ბელს. პირვე­ლი მოქ­მე­დე­ბის და­სას­რულს გვეცხა­დე­ბა ბოი (Boy), რა­თა დი­დის და გო­გოს აუწ­ყოს, რომ გო­დო იმ ღა­მით მის­ვ­ლას ვერ ახ­ერ­ხებს, მაგ­რამ ხვალ კი, წე­სით, აღ­ა­რა­ფერ­მა არ უნ­და შე­უ­შა­ლოს ხე­ლი. ორი მა­წან­წა­ლა წას­ვ­ლას გა­დაწყ­ვეტს: “მაშ კარ­გი. აბა, ჩვენ წა­ვე­დით”. მაგ­რამ “ად­გი­ლი­დან არ იძვ­რი­ან. ფარ­და”. მე­ო­რე მოქ­მე­დე­ბა­შიც იგ­ი­ვე უმ­ოქ­მე­დო­ბა – მო­ლო­დი­ნი და სჯა-ბა­ა­სი. პო­ცო და ლა­კი კვლავ ჩნდე­ბი­ან, ოღ­ონდ ამჯერ­ად პო­ცო ბრმაა, ლა­კი კი მუნ­ჯი, მე­რე მი­დი­ან, კვლავ შე­მო­იჭ­რე­ბა სცე­ნა­ზე ბოი, რა­თა ად­რინ­დე­ლი ინ­ფორ­მა­ცია გა­უ­მე­ო­როს მა­წან­წა­ლებს, დი­დი და გო­გო ის­ევ და­აპირ­ე­ბენ წას­ვ­ლას, მაგ­რამ არ­სა­დაც არ მი­დი­ან. “ის­ი­ნი ად­გი­ლი­დან არ იძვ­რი­ან. ფარდა”.
ხომ გახ­სოვთ, რო­გორ მღე­რის პე­გი ლი: “…ეს­ეც ასე, სულ ეს იყო?” ჩვენც შეგ­ვიძ­ლია იგივე კითხ­ვა დავ­ს­ვათ (არ არ­ის აუც­ი­ლე­ბე­ლი მა­სა­ვით წა­ვიმ­ღე­როთ). მაგ­რამ ასე თუ მი­ვუდ­გე­ბით სა­კითხს, მა­შინ ვე­ღარ აღ­ვიქ­ვამთ პი­ე­სის მთელ ხიბლს, უჩ­ვე­უ­ლო­ბას, მოქ­მედ პირ­თა სი­ხა­რულ­სა თუ ტან­ჯ­ვას, მათ სა­სე­ი­რო აკ­ვი­ა­ტე­ბებს და არც გო­დოს ვი­ნა­ო­ბა დაგ­ვა­ინ­ტე­რე­სებს. “ვინ არ­ის გო­დო?” – აი, ეს გახ­ლავთ მთა­ვა­რი კითხ­ვა, თუმცა პი­ე­სა უამ­რავ სხვა კითხ­ვა­საც ბა­დებს. რო­დე­საც ალ­ან შნა­ი­დერ­მა, რე­ჟი­სორმა, ვი­სი დად­გ­მე­ბი­თაც ბე­კე­ტი აღ­ტა­ცე­ბუ­ლი იყო, ეს კითხ­ვა დას­ვა, დრა­მა­ტურ­გ­მა დინ­ჯად უპ­ა­სუ­ხა: “ეს რომ მცოდ­ნო­და, არც და­გი­მა­ლავ­დით”. ბე­კეტს აოც­ებ­და პი­ე­სასთან და­კავ­ში­რე­ბით გა­ჩე­ნი­ლი ყვე­ლა ჰიპ­ო­თე­ზა, მი­სი სიმ­ბო­ლი­კის გა­შიფ­რ­ვის ყოველი მცდე­ლო­ბა და ასე ცდი­ლობ­და ცნო­ბის­მოყ­ვა­რე­თა დამ­შ­ვი­დე­ბას: “ერ­თი მითხა­რით, რა სა­ჭი­როა ას­ე­თი მარ­ტი­ვი რა­მის გარ­თუ­ლე­ბა”.
“მარ­ტივ­მა რა­მემ” უდ­ი­დე­სი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა ჩემ­ზე. ნე­ბა მო­მე­ცით, გა­ვიხსე­ნო, რო­გორ აღ­ვიქ­ვი ეს პი­ე­სა Golden Theatre-ის სცე­ნა­ზე 1956 წელს. მა­შინ არ­ა­ფე­რი არ მსმენო­და ბე­კეტ­ზე, მხო­ლოდ ის ვი­ცო­დი, რომ პი­ე­სა, რომ­ლის ნახ­ვა­საც ვა­პი­რებ­დი, სა­ყოველ­თაო გან­ს­ჯის საგ­ნად ქცე­უ­ლი­ყო. ად­რე ის მა­ი­ა­მი­შიც (სწო­რედ მა­ი­ა­მი­ში, და არა სხვა­გან) დად­გა ჰერ­ბერტ ბერგჰოფ­მა და რად­გან მას­ში ბერტ ლა­რი და ტომ ივ­ე­ლი მო­ნა­წი­ლე­ობ­დ­ნენ, აფ­ი­შებ­ზე ასე წა­ე­წე­რათ: “ორი კონ­ტი­ნენ­ტის კო­მი­კუ­რი სენ­საცია”. პირ­ველ­სა­ვე სა­ღა­მოს მა­ყუ­რე­ბელ­თა ნა­ხე­ვარ­მა და­ტო­ვა დარ­ბა­ზი… შემ­დეგ ბროდ­ვე­ი­ზე, Golden Theatre-ის სცე­ნა­ზე დად­გა “გო­დო” ალ­ან შნა­ი­დერ­მა. ამ­ჯე­რად აფ­ი­შა სულ სხვა რა­მეს გვატყო­ბი­ნებ­და: “ვიწ­ვევთ 70 000 ინ­ტე­ლექ­ტუ­ალ თე­ატ­რალს”. სხვა­თა შო­რის, 59-ჯერ გა­ვი­და სცე­ნა­ზე, აქ­ე­დან ერთ-ერთ წარ­მო­დე­ნას მეც და­ვეს­წა­რი, მას შემ­დეგ “გოდოს” ბევ­რი დად­გ­მა მი­ნა­ხავს, მათ შო­რის ზო­გი მარ­თ­ლაც ბრწყინ­ვა­ლე, მაგ­რამ არც ერთს არ მო­ვუ­ნუს­ხი­ვარ ისე, რო­გორც იმ­ას, სულ პირ­ვე­ლად რომ ვნა­ხე: მა­შინ მე “ახალი ხმის” მოს­მე­ნის სი­ა­მე გან­ვი­ცა­დე.
რო­დე­საც ფარ­და და­ეშ­ვა და სცე­ნა­ზე გა­შე­შე­ბუ­ლი ორი მა­წან­წა­ლა მის მიღ­მა დარჩა, მეც გა­ხე­ვე­ბუ­ლი ვი­ჯე­ქი რამ­დე­ნი­მე წამს, ვიდ­რე მა­ყუ­რე­ბელს ავ­უ­ბამ­დი მხარს და ტა­შით და­ვა­ჯილ­დო­ებ­დი მსა­ხი­ო­ბებს – ბერტ ლა­რის (გო­გო), ე. გ. მარ­შალს (დი­დი), კურტ კაშ­ნარს (პო­ცო) და ელ­ვინ ეპშ­ტე­ინს (ლა­კი). გა­მა­ოგ­ნა წარ­მოდ­გე­ნის სიმ­სუ­ბუ­ქემ და გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე­ბამ. ყოვ­ლად გა­უ­გო­ნა­რი სიტყ­ვა­თა წყო­ბა, უც­ნა­უ­რი მი­მი­კე­ბი და თა­ვად დუ­მი­ლიც სა­ოც­რად ღრმა და “მტკივ­ნე­ულ” ში­ნა­არსს გა­მო­ხა­ტავ­და. ის, რაც სცე­ნა­ზე ხდე­ბო­და, აშ­კა­რაც იყო და იდ­უ­მა­ლიც, რთუ­ლიც და მარ­ტი­ვიც. წლე­ბის მან­ძილზე სულ თვალ­წინ მიდ­გას ზო­გი­ერ­თი სცე­ნა, მათ ჩა­მოთ­ვ­ლას არ და­ვი­ზა­რებ: ფარ­და აიხ­ა­და და ლა­რიც (გო­გო) ცდი­ლობს რო­გორ­მე გა­იძ­როს ფეხ­საც­მე­ლი, ისე უღ­მერ­თოდ იტან­ჯე­ბა ამ დროს, რომ პირ­ვე­ლი­ვე სიტყ­ვე­ბი – “ხსნა არ არ­ის” – იმ­ა­ზე გა­ცი­ლე­ბით მეტს გა­მო­ხა­ტავს, ვიდ­რე უბ­რა­ლო ჭი­დილს ად­ა­მი­ან­სა და უს­უ­ლო სა­განს შო­რის; აი, სცენ­ა­ზე ჩნდე­ბა მარ­შა­ლი (დი­დი), ძლივს ად­გამს გა­შე­შე­ბულ, გა­ჩაჩხულ ფე­ხებს. აშ­კარაა, რომ “ის”, რაც მას სტკი­ვა, სწო­რედ ფე­ხებ­შუაა მოქ­ცე­უ­ლი. აკი კითხუ­ლობს, ნე­ტავ თუ მტკი­ვაო “ის”; ყვე­ლა მი­მარ­თუ­ლე­ბით ახ­ერ­ხებს ყუ­რე­ბას ლა­რი (გო­გო), მა­ყუ­რებელ­თა პირ­ველ რი­გებ­საც აკ­ვირ­დე­ბა, თვა­ლებს კი ისე იჩრ­დი­ლავს ხე­ლით, ბასტერ კიტ­ონ­საც კი შე­შურ­დე­ბა; ქუ­დე­ბის სცე­ნამ ყვე­ლა­ზე მე­ტად აღ­მაფ­რ­თო­ვა­ნა: გა­ვიხსენ­ოთ თუნ­დაც ლა­რი­სა და მარ­შა­ლის მი­ერ მა­თი ქუ­დე­ბის ჟონ­გ­ლი­ო­რუ­ლი გაც­ვ­ლა-გამოცვ­ლა, ან ის სცე­ნა, მარ­შა­ლი “თა­ვის ქუდს” რომ ათ­ვა­ლი­ე­რებს და თი­თე­ბით მსუ­ბუ­ქად ეალ­ერ­სე­ბა, ან ის, ლა­კის თა­ვი­დან ქუდს რომ გა­და­აძ­რო­ბენ, მის უნ­ი­ა­თო მო­ნო­ლოგს წერ­ტი­ლი რომ და­უს­ვან. ხო­ლო თა­ვად ეს მო­ნო­ლო­გი, არა მი­სი ში­ნა­არ­სი, არ­ა­მედ მისი გად­მო­ცე­მის ეპშ­ტე­ი­ნი­სე­უ­ლი მა­ნე­რა, თვალ­ში­სა­ცემს ხდის მის სრულ უაზ­რო­ბას. სა­ჭი­რო­ზე მე­ტი მოძ­რა­ო­ბა: გო­გო და დი­დი ბოლ­თა­სა სცე­მენ, გარს უვ­ლი­ან სცე­ნას; და­უ­ვიწყა­რი სა­ნა­ხა­ო­ბაა სცე­ნა­ზე პო­ცოს და ლა­კის, ერთ­მა­ნეთ­თან თო­კით “და­კავში­რე­ბუ­ლი” ამ ორი სა­ოც­რე­ბის, ზან­ტი ტა­ა­ტი; თა­ნაც თო­კი პირ­ველ მოქ­მე­დე­ბა­ში გრძელ­ზე გრძე­ლია, მე­ო­რე­ში კი – საგ­რ­ძ­ნობ­ლად მოკ­ლე: ამ მოქ­მე­დე­ბა­ში ხომ უს­ი­ნათლო პო­ცო უფ­რო მე­ტად არ­ის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი ლა­კი­ზე; ლა­კის თავ­ბ­რუ­დამ­ხ­ვე­ვი ცეკ­ვა, გო­გო, რო­მე­ლიც ცდი­ლობს მის მი­ბაძ­ვას; აი, გო­გო სტა­ფი­ლოს შე­ექ­ცე­ვა ის­ე­თი გა­ტაცე­ბით, რომ მი­სი სიტყ­ვე­ბი: “მე არ­ა­სო­დეს და­ვი­ვიწყებ ამ სტა­ფი­ლოს”, სუ­ლაც არ გვეჩ­ვე­ნე­ბა გა­და­ჭარ­ბე­ბუ­ლად; ემბ­რი­ო­ნულ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მოკ­რუნ­ჩხულ გო­გოს დიდი ნა­ზად აფ­ა­რებს სა­კუ­თარ პალ­ტოს; გო­გოს ფეხ­საც­მე­ლი, ანტ­რაქ­ტის დროს სცე­ნა­ზე რომ რჩე­ბა და ჩაპ­ლი­ნის ფეხ­საც­მელს რომ გვა­გო­ნებს; მე­ო­რე მოქ­მე­დე­ბის და­საწყის­ში, ოთ­ხი თუ ხუ­თი ფო­თო­ლი – აქ­ამ­დე გა­შიშ­ვ­ლე­ბულ ტო­ტე­ბი­ან ხე­ზე (ამ­ან გან­სა­კუთრე­ბით აღ­აფ­რ­თო­ვა­ნა მა­ყუ­რე­ბე­ლი); ლა­რის მრა­ვალ­გ­ზის ზე­აღ­მარ­თუ­ლი თი­თი და მისი შე­ძა­ხი­ლი (“აჰ”), რო­ცა კი შე­ახ­სე­ნე­ბენ, რომ გო­დოს ელ­ი­ან; გო­გოს ჩამ­ძ­ვ­რა­ლი შარვა­ლი, რო­ცა თა­ვის ჩა­მო­სახ­რ­ჩო­ბად ბა­წარს შე­იხ­ს­ნის; ფარ­დის დაშ­ვე­ბი­სას ერთ ადგილ­ზე გა­ყი­ნუ­ლი, თვა­ლებ­და­ხუ­ჭუ­ლი დი­დი და გო­გო…
აი, ამ კონ­კ­რე­ტულ­მა სა­ხე­ებ­მა, ამ პირ­ველ­მა შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბამ, დიდ­ხანს რომ მიყვება საქ­მე­ში გარ­კ­ვე­ულ მა­ყუ­რე­ბელს, გა­ნა­პი­რო­ბა “გო­დოს” ას­ე­თი პო­პუ­ლა­რო­ბა. შესა­ნიშ­ნა­ვია პი­ე­სის ფი­ზი­კუ­რი მხა­რეც – ჟესტ-მი­მი­კე­ბი, მწი­რი რეკ­ვი­ზი­ტი (ქუ­დები, ფეხ­საც­მე­ლი, შარ­ვ­ლე­ბი, სტა­ფი­ლო, თო­კი), ის ხე და… სცე­ნის სი­ცა­რი­ე­ლეც; ყვე­ლა ის კო­მი­კუ­რი სვლე­ბი, ვო­დე­ვი­ლე­ბის და სხვა­დას­ხ­ვა ფილ­მე­ბის გა­მო­ძა­ხილს რომ წარ­მო­ად­გენს და სა­ბო­ლო­ოდ მა­ინც ტრა­გი­კულ ელ­ფერს იძ­ენს. დარ­ბაზ­ში ჯდო­მი­სას ისე­თი გრძნო­ბა და­მე­უფ­ლა, თით­ქოს ჩემ­სა და სცე­ნას შო­რის ყო­ველ­გ­ვა­რი ზღვა­რი წაიშ­ა­ლა, თუმ­ცა ბე­კე­ტი არ­ას­დ­როს მაძ­ლევ­და იმ­ის და­ვიწყე­ბის უფ­ლე­ბას, რომ ეს სასცე­ნო ექს­პე­რი­მენ­ტი იყო – სიმ­ბო­ლო­ე­ბით გა­დატ­ვირ­თუ­ლი, სტი­ლი­ზე­ბუ­ლი. მა­შინ, 1956 წლის დად­გ­მა­ში სა­ო­ცა­რი ბუ­ნებ­რი­ო­ბით ერწყ­მო­და ერთ­მა­ნეთს თე­ატ­რა­ლუ­რი და ავთენ­ტი­კუ­რი, წარ­მო­სახ­ვი­თი და რე­ა­ლუ­რი. თე­ატ­რ­ში უდ­ა­ოდ რა­ღაც ახ­ა­ლი ხდე­ბო­და. ჩვენ შევ­ყუ­რებ­დით ისე და­ცა­რი­ე­ლე­ბულ სცე­ნას, ისე “გა­შიფ­რულ” მსა­ხი­ო­ბებს, სი­ტუაც­ი­აც ის­ე­თი აშ­კა­რა და მარ­ტი­ვი იყო, რომ ას­ეთ დრა­მა­ტურ­გი­ულ მი­ნი­მა­ლიზმს მიუჩვე­ვე­ლი მა­ყუ­რე­ბე­ლი თა­ვად ცდი­ლობ­და რა­ი­მე გა­მო­ედ­ნო “არ­აფ­რის­გან”. ამ პი­ე­საში არ­ა­ფე­რი ეს­აქ­მე­ბა თე­ატ­რის­თ­ვის ჩვე­ულ ვი­ზუ­ა­ლურ და ვერ­ბა­ლურ ბრწყინ­ვა­ლებას. დი­ა­ლო­გი ხში­რად ფრაგ­მენ­ტუ­ლია, დას­კ­ვ­ნე­ბი ყოვ­ლად ალ­ო­გი­კუ­რი, ალ­უ­ზი­ე­ბი – ხაზ­გას­მით უეშ­მა­კო, მოქ­მე­დე­ბა – მე­ქა­ნი­კუ­რი, მაგ­რამ უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო სა­უ­ბა­რიც კი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ფიქ­რებს აღძ­რავს მა­ყუ­რე­ბელ­ში. აქ დუ­მი­ლი ის­ე­თი­ვე დატ­ვირ­თ­ვას იძ­ენს, რო­გორც ნე­ბის­მი­ე­რი დი­ა­ლო­გი, არ­ა­ფე­რი აქვს სა­ერ­თო ჩვე­უ­ლებ­რივ, ყო­ველდღი­ურ სი­ჩუ­მეს­თან, არც სა­სო­წარ­კ­ვე­თით გა­მოწ­ვე­ულ მდუ­მა­რე­ბას­თან. ეს რა­ღაც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი, “ბე­კე­ტი­სე­უ­ლი” სი­ჩუ­მეა, არ­არ­სე­ბუ­ლის რე­ა­ლუ­რო­ბა, თვით არ­სებობ­ის სა­ფუძ­ველ­ში­ვე რომ ამ­ო­იც­ნო­ბა, თით­ქოს პირ­ვე­ლად იყო სი­ჩუ­მე, შემ­დეგ კი – სიტყ­ვა და კვლავ სი­ჩუ­მე. “გო­დო”‘აუქ­მებს რე­ა­ლის­ტუ­რი თე­ატ­რის მთა­ვარ კომ­პო­ნენტს, პერ­სო­ნა­ჟის “გან­საზ­ღ­ვ­რუ­ლო­ბას”. ვინ არ­ი­ან ეს მა­წან­წა­ლე­ბი? რა ერ­ოვ­ნე­ბის ხალხ­თან გვაქვს საქ­მე? ოდ­ეს­მე თუ უმ­უ­შა­ვი­ათ სად­მე? ნე­ტა სკო­ლა­ში თუ უვ­ლი­ათ? ყავთ ოჯ­ა­ხე­ბი? ერთ­მა­ნეთს აქ რა­ტომ ხვდე­ბი­ან? (ეს “აქ” სად­ღაა?) და ა. შ. სცე­ნა­ზე მო­ბორი­ა­ლე ად­ა­მი­ა­ნებს არც წარ­სუ­ლი აქვთ და არც მო­მა­ვა­ლი, ის­ი­ნი მხო­ლოდ აქ არ­ი­ან, ამ სცე­ნა­ზე, ზუს­ტად ის­ე­ვე, რო­გორც გო­გოს ფეხ­საც­მე­ლი. ეს ფეხ­საც­მე­ლიც რომ კიდევ ერ­თი თავ­სა­ტე­ხია! მარ­თა­ლია, გო­გოს ის ვე­რაფ­რით ვერ მო­ურ­გია, მაგ­რამ ოდ­ესმე შე­იძ­ლე­ბა კი­დეც მო­ერ­გოს. გო­გო­სია თუ ვინ­მე სხვის (იქ­ნებ ჩაპ­ლი­ნის)? ლი სტრასბერ­გ­მა, სტა­ნის­ლავ­ს­კის ცნო­ბილ­მა მიმ­დე­ვარ­მა, ას­ე­თი რამ უთხ­რა სტუ­დენ­ტებს: “არ­ის წუ­თე­ბი, რო­ცა ხელ­ში იღ­ებთ თქვენს ფეხ­საც­მელს და თვალ­წინ გა­გირ­ბენთ მთელი ცხოვ­რე­ბა”. აი, გო­გოს ფეხ­საც­მე­ლი კი არ­ა­ნა­ირ ის­ტო­რი­ას არ გვიმ­ხელს, ყო­ველ შემთხ­ვე­ვა­ში, გო­გო­ზე არ­ა­ფერს არ გვე­უბ­ნე­ბა.
ბე­კე­ტი თა­ვი­დან იშ­ო­რებს ყვე­ლა­ფერ იმ­ას (ზუს­ტად ისე, რო­გორც მო­ქან­და­კე საჭ­რეთე­ლით – ყო­ვე­ლი­ვე ზედ­მეტს), რაც ჩვენ მუ­დამ ასე მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად მიგ­ვაჩ­ნ­და თეატრის­თ­ვის, და რა­საც ტო­ვებს, მე­ტად მწი­რად გვეჩ­ვე­ნე­ბა, ოღ­ონდ, მხო­ლოდ გვეჩ­ვენება. ჯაკომეტი პი­რა­დად იც­ნობ­და ბე­კეტს, მან შექ­მ­ნა ხე 1961 წელს “გო­დოს” პა­რი­ზული დად­გ­მის­თ­ვის. მან­ვე ერთხელ გა­ნაცხა­და, რომ ად­ა­მი­ა­ნის ფი­გუ­რას კი არ აქ­ანდაკ­ებ­და, არ­ა­მედ “მის ჩრდილს”. ბე­კე­ტის პი­ე­სა გვა­ი­ძუ­ლებს ჩა­ვუკ­ვირ­დეთ სწო­რედ ჩრდილს, მა­ში­ნაც კი, რო­ცა ნათ­ლად ვხე­დავთ ყვე­ლა­ფერს, რაც სცე­ნა­ზე ხდე­ბა, ვი­ფიქროთ იმ­ა­ზე, რაც თვა­ლის­თ­ვის და­ფა­რუ­ლია. ბე­კეტს აოც­ებ­და, რა სა­ჭი­რო იყო სრუ­ლიად “მარ­ტი­ვი რა­ღა­ცის” გარ­თუ­ლე­ბა, მაგ­რამ თა­ვად მი­სი ქმნი­ლე­ბა გვა­ი­ძუ­ლებს ვეძი­ოთ ფა­რუ­ლი აზ­რი, კითხ­ვე­ბიც თა­ვის­თა­ვად გვიჩ­ნ­დე­ბა. “ჰამ­ლე­ტის” არ იყ­ოს, “გო­დოც” უპ­ა­სუ­ხო კითხ­ვე­ბის ნა­წარ­მო­ე­ბია, მათ შო­რის ის­ე­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი კითხ­ვებისა, ად­ა­მი­ა­ნის თვი­თაღ­ქ­მას, მის და­ბა­დე­ბა­სა თუ სიკ­ვ­დილს, ღმერთს რომ შე­ე­ხება. კა­მა­თი პი­ე­სის ირგ­ვ­ლივ პირ­ვე­ლი­ვე პა­რი­ზუ­ლი დად­გ­მი­დან და­იწ­ყო და ალ­ბათ მომა­ვალ­შიც გაგ­რ­ძელ­დე­ბა. ამ კითხ­ვებს მხო­ლოდ ყოყ­მა­ნით თუ შე­იძ­ლე­ბა ვუ­პა­სუ­ხოთ და ის­იც მხო­ლოდ ნა­წი­ლობ­რივ, რად­გან თა­ვად ბე­კე­ტი აც­ამ­ტ­ვე­რებს ყვე­ლა ჩვენ შე­საძ­ლო პა­სუხს. ის ხომ ურ­თი­ერ­თ­გა­მომ­რიცხა­ვი გა­მო­ნათ­ქ­ვა­მე­ბით გვაბ­ნევს (“არ მი­მე­კა­რო. დარ­ჩი ჩემ­თან”), მი­სი გმი­რე­ბიც იტყ­ვი­ან რა­ღა­ცას და იქ­ვე უარ­ყო­ფენ (“არ ვი­ცი რა არ­ის. ტი­რი­ფია”).
ბე­კე­ტი ყო­ველ­თ­ვის ცდი­ლობს, არ და­ირ­ღ­ვეს წო­ნას­წო­რო­ბა. მას მუ­დამ ხიბ­ლავ­და ნეტა­რი ავ­გუს­ტი­ნეს ცნო­ბი­ლი გა­მო­ნათ­ქ­ვა­მი: “ნუ დარ­დობთ, ერთ-ერ­თი ქურ­დი გა­დარჩა. ნა­ად­რევ დას­კ­ვ­ნას ნუ გა­ა­კე­თებთ, ერთ-ერ­თი ქურ­დი კრულ იქ­ნა.” ვლა­დი­მი­რის­თ­ვის ხსნის 50%-იანი შან­სი სავ­სე­ბით “მი­სა­ღე­ბი ბუ­ღალ­ტე­რიაა”. წო­ნას­წო­რო­ბა უდ­ევს საფ­უძ­ვ­ლად პი­ე­სის დი­ა­ლო­გებს. “შე­სა­ნიშ­ნა­ვი იდეაა. მო­დი ვი­პა­ექ­როთ”. წო­ნას­წორობ­ა­ზეა აგ­ე­ბუ­ლი პი­ე­სის ორ­აქ­ტი­ა­ნი სტრუქ­ტუ­რაც – ყო­ვე­ლი მათ­გა­ნი კი არ მთავრდე­ბა, თით­ქოს წყდე­ბა, დი­დი და გო­გო ად­გილ­ზე შეშ­დე­ბი­ან (რო­გორც წე­სი, კვან­ძი მე­სა­მე აქტ­ში იხს­ნე­ბა.). ბა­ლან­სი იგრ­ძ­ნო­ბა პერ­სო­ნა­ჟებ­შიც: ვლა­დი­მი­რი უფ­რო “გონ­ე­ბის” კა­ცია (თა­ვი და ქუ­დი), ესტ­რა­გო­ნი – მხო­ლოდ “სხე­უ­ლის” (ფე­ხე­ბი და ფეხ­საც­მელი); პო­ცო ბა­ტო­ნია, ლა­კი – მსა­ხუ­რი; ორი შიკ­რი­კი (ან იქ­ნებ ეს ერ­თი და იგ­ი­ვე კა­ცია?), ორი ჯვარ­ც­მუ­ლი ქურ­დი. წო­ნას­წო­რო­ბის იდეა გან­საზ­ღ­ვ­რავს პი­ე­სის სტილს, წარმო­სახ­ვი­თი­სა და რე­ა­ლუ­რის, კო­მი­კუ­რი­სა და ტრა­გი­კუ­ლის მო­ნაც­ვ­ლე­ო­ბას. ბა­ლანსის ეს სტრა­ტე­გია მა­ყუ­რე­ბელს გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბას უტ­ო­ვებს. მან ხომ ერთხელ გა­ნაცხა­და კი­დეც, რომ მი­სი საყ­ვა­რე­ლი სიტყ­ვაა “ალ­ბათ”.
“ალ­ბა­თო­ბის” სამ­ყა­რო აფრ­თხობს და ზღუ­დავს ზოგ რე­ჟი­სორ­სა და მსა­ხი­ობს. ბე­კეტი იმ­დე­ნად სკრუ­პუ­ლო­ზუ­რად იც­ავს თა­ვის წო­ნას­წო­რო­ბის პრინ­ციპს, რომ მი­სი რემარ­კე­ბიც ტექ­ს­ტის ნა­წი­ლად უნ­და აღ­ვიქ­ვათ. რე­ჟი­სორ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბას კი, მო­გეხსე­ნე­ბათ, თა­ვი­სე­ბუ­რად ურ­ჩევ­ნია საქ­მის წარ­მარ­თ­ვა. მხო­ლოდ ალ­ან შნა­ი­დერს ვერ და­ვაბ­რა­ლებთ ამ­ას. იგი მუ­დამ გა­მო­ირ­ჩე­ო­და ბე­კე­ტის უს­აზ­ღ­ვ­რო ერთ­გუ­ლე­ბით და დრა­მა­ტურ­გიც, თა­ვის მხრივ, მად­ლი­ე­რი იყო ამ რე­ჟი­სო­რი­სა. სხვე­ბი კი, რომ­ლე­ბიც ცდი­ლობ­დ­ნენ აეხს­ნათ რა­ღაც, ნა­თე­ლი მო­ე­ფი­ნათ რი­გი მო­მენ­ტე­ბის­თ­ვის, დიდ საფრთხეს უქმ­ნიდ­ნენ პი­ე­სის ეფ­ექ­ტუ­რო­ბას. იმ მსა­ხი­ო­ბებს, პერ­სო­ნაჟ­თა “გა­შიფ­რ­ვა” რომ სურ­დათ, ძა­ლი­ან უჭ­ირ­დათ ბე­კეტ­თან მუ­შა­ო­ბა. რალფ რი­ჩარ­დ­სო­ნი, რო­მელ­საც ესტრა­გო­ნი უნ­და გა­ნე­სა­ხი­ე­რე­ბი­ნა, სა­გულ­და­გუ­ლოდ ჩა­მო­წე­რი­ლი კითხ­ვე­ბით მი­ადგა ბე­კეტს. მა­ნაც ყუ­რად­ღე­ბით მო­უს­მი­ნა და უთხ­რა: “ვერც ერთ კითხ­ვა­ზე ვერ გაგცემ პა­სუხს, არ შე­მიძ­ლია”. რი­ჩარ­დ­სონ­მა უარი გა­ნაცხა­და როლ­ზე, თუმ­ცა აღ­ნიშ­ნა, “გო­დო” ჩვე­ნი დრო­ის უდ­ი­დე­სი პი­ე­სააო. ისე კი სა­ინ­ტე­რე­სო იქ­ნე­ბო­და, რო­გორ შე­ასრუ­ლებ­და რი­ჩარ­დ­სო­ნი გო­გოს როლს, რო­გორ აუბ­ამ­და მხარს ალ­ეკ გი­ნესს, რო­მელ­საც დი­დის რო­ლი უნ­და ეთ­ა­მა­შა. კი­დევ უფ­რო და­მა­ინ­ტე­რე­სა მსა­ხი­ობ­თა იმ წყვილ­მა, თავ­ად ბე­კეტ­მა რომ შეს­თა­ვა­ზა თე­ატრს – ბას­ტერ კი­ტო­ნი (დი­დი) და მარ­ლონ ბრან­დო (გო­გო). აი, სე­ი­რიც ეგ იქ­ნე­ბო­და!
ამ პი­ე­სა­ში კო­მი­კუ­რი­სა და ტრა­გი­კუ­ლის თა­ვი­სე­ბუ­რი შერ­წყ­მა საკ­მა­ოდ გვირ­თულებს მი­სი ჟან­რის გან­საზ­ღ­ვ­რას. ინგ­ლი­სურ ენ­ა­ზე თარ­გ­მ­ნილ “გო­დოს” თა­ვად ბე­კეტმა “ტრა­გი­კო­მე­დი­ის” იარ­ლი­ყი მი­ა­წე­ბა, რაც, ცო­ტა არ იყ­ოს, უც­ნა­უ­რად მეჩ­ვე­ნე­ბა: მას ხომ კა­ცი ვე­რა­ნა­ირ კლა­სი­ფი­კა­ცი­ას ვერ უხ­სე­ნებ­და. აკი გვმოძღ­ვ­რავ­და ჯოის­ზე და­წე­რილ ეს­ე­ში, ზუს­ტი გან­საზ­ღ­ვ­რა სა­ხი­ფა­თოაო. მას აღ­ი­ზი­ა­ნებ­და კლა­სიფიკ­ა­ცი­ით გა­ტა­ცე­ბუ­ლი კრი­ტი­კო­სე­ბი და კი­დევ ის­ი­ნი, ვინც აუხს­ნე­ლის ახს­ნას ელტვოდ­ნენ. და მა­ინც ეს სიტყ­ვა, “ტრა­გი­კო­მე­დია”, ბე­კე­ტი­სე­ულ ბა­ლანსს წარ­მო­ა­ჩენს. დრა­მა­ტურ­გი თით­ქოს გვაფ­რ­თხი­ლებს, რომ პი­ე­სა არც ერთ ჟან­რ­ში არ “ჯდე­ბა”, არც ტრა­გე­დიაა და არც კო­მე­დია, რომ აქ ორ­ი­ვე ჰაერ­ი­ვით აუც­ი­ლე­ბე­ლია, მაგ­რამ კრიტიკ­ო­სე­ბი თა­ვი­სას არ იშ­ლიდ­ნენ, ზო­გი ტრა­გე­დი­ად მი­იჩ­ნევ­და და ზო­გიც – კო­მე­დიად. აი, მე ცოდ­ვი­ლი, უფ­რო ტრა­გე­დი­ის­კენ ვიხ­რე­ბი, რად­გან ვფიქ­რობ, რომ ეს პი­ე­სა, მრა­ვა­ლი კო­მი­კუ­რი მო­მენ­ტის, პა­რა­დოქ­სის, ჩი­ხუ­რი სი­ტუ­ა­ცი­ი­სა და ურ­თი­ერ­თ­გა­მაწო­ნას­წო­რე­ბე­ლი პა­სა­ჟე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, მა­ინც წყვდი­ა­დის­კენ, არ­ყოფ­ნის­კენ “მიექ­ა­ნე­ბა”. პო­ცო და ლა­კიც ამ გზას ად­გა­ნან, დი­დი და გო­გოც (მე­რე რა, რომ გა­შე­შებულ­ან, გა­ნა უფს­კ­რუ­ლის პი­რას არ შე­იძ­ლე­ბა გა­შე­შე­ბა?). აი, თუნ­დაც ეს შთამ­ბეჭ­დავი ტი­რა­და, სა­დაც “ზე­ცის გულ­გ­რი­ლო­ბა­ზე”, “ად­ა­მი­ა­ნის დამ­ც­რო­ბა­სა” და “ად­ა­მი­ა­ნის გაქ­ვა­ვე­ბა-გა­მო­ფიტ­ვა­ზე” შე­მოგ­ვ­ჩი­ვი­ან; პი­ე­სა­ში კი­დევ ორი მო­ნო­ლო­გია, რო­მელიც აშ­კა­რად გა­მო­ხა­ტავს ცხოვ­რე­ბის ბე­კე­ტი­სე­ულ აღქ­მას – მე მას ტრა­გი­კულს დავარქ­მევ­დი.
სცე­ნა­ზეა პო­ცო (მე­ო­რე მოქ­მე­დე­ბა):
“რა გა­მი­ჭი­რე საქ­მე, რა სულ “რო­დის” გა­კე­რია პირ­ზე! ამ­ის ატ­ა­ნა უკ­ვე შე­უძ­ლე­ბელია! რო­დის! რო­დის! რო­დი­ნო­ბის კვი­რა­ში, აი რო­დის! ერთ მშვე­ნი­ერ დღეს! რა, ეს საკ­მარი­სი არ არ­ის? ერთხელ ის და­მუნ­ჯ­და, ერთხე­ლაც მე დავ­ბ­რ­მავ­დი, ერთ დღე­საც ყვე­ლანი სმე­ნას დავ­კარ­გავთ, ერთ დღეს და­ვი­ბა­დეთ, ერთ დღეს მოვ­კ­ვ­დე­ბით – ერთ­დ­რო­უ­ლად, იმ­ა­ვე დღეს და იმ­ავ წამს. კი­დევ რა გინ­და? (უფ­რო დამ­შ­ვი­დე­ბით) და­ბა­დე­ბა და გარდაც­ვა­ლე­ბა, სი­ნათ­ლე და მე­რე ის­ევ უკ­უ­ნე­თი. მაშ ასე, წინ, წინ ღა­მი­სა­კენ!”
პო­ცოს­თ­ვის ხომ ყვე­ლა­ფე­რი ერთ წუთ­ში ხდე­ბა, იმ­ა­ვე დღეს, იმ­ა­ვე წამს, ეს ხომ მისი “ხან­მოკ­ლე მოგ­ზა­უ­რო­ბაა ღა­მე­ში”.
პი­ე­სის ბო­ლოს რა­ღაც-რა­ღა­ცე­ებს ვლა­დი­მი­რიც აღ­მო­ა­ჩენს, ის თით­ქოს იმ­ე­ო­რებს პოცოს სიტყ­ვებს (სხვა­თა შო­რის, გო­გოს ამ დროს სძი­ნავს):
“საფ­ლა­ვი და მძი­მე მშო­ბი­ა­რო­ბა. მე­საფ­ლა­ვე გუ­ლის­გა­მაწ­ვ­რი­ლებ­ლად დიდ­ხანს აღრმა­ვებს ორ­მოს. ჯერ კი­დევ მო­ვეს­წ­რე­ბი და­ბე­რე­ბას. (აყ­უ­რა­დებს) ჩვე­უ­ლე­ბა რჯულზე უმტ­კი­ცე­სია. ხმა ჩა­მეს­მის, სძი­ნავ­სო, მე­უბ­ნე­ბა, სძი­ნავს და არ­ა­ფე­რი იც­ის. დაე იძ­ი­ნოს. სულ იძ­ი­ნოს. (პა­უ­ზა) აზ­რი გა­მიწყ­და. (პა­უ­ზა) რას ვამ­ბობ­დი?”
სიკ­ვ­დი­ლი – და­ბა­დე­ბა. მე­საფ­ლა­ვე – მე­ა­ნე. ბა­რი – მა­შა. საფ­ლა­ვი – სა­შო; ტან­ჯულ კაცთა გო­დე­ბა და უმ­ან­კო ჩვილ­თა ტი­რი­ლი; მეთ­ვალ­ყუ­რე­ნი და ის­ი­ნი, ვი­საც თვალ­ყურს ად­ევ­ნე­ბენ; ფხიზ­ლე­ბი და მძი­ნა­რე­ნი… კონ­ტ­რას­ტე­ბი­სა და ან­ტი­თე­ზე­ბის მთე­ლი სერია… მაგ­რამ ყუ­რად­ღე­ბა მა­ინც სიკ­ვ­დილ­ზეა გა­მახ­ვი­ლე­ბუ­ლი. დი­დი უფ­რო ზან­ტად მი­ი­წევს წინ, ვიდ­რე პო­ცო; აქ საკ­ვან­ძო სიტყ­ვაა “დუ­ნედ”. მის­თ­ვის ეს ხან­გ­რ­ძ­ლივი მოგ­ზა­უ­რო­ბაა ღა­მე­ში, იმ­დე­ნად მტან­ჯ­ვე­ლი, რომ ბო­ლოს აღ­მოხ­დე­ბა: “მორ­ჩა, მეტი აღ­არ შე­მიძ­ლია!” შემ­დეგ პა­უ­ზა, წა­მი­ე­რი ჩა­ფიქ­რე­ბა და, “რაო, რა ვთქვი?” – რად­გან ამ­ჯე­რა­დაც “ჩვე­უ­ლე­ბა რჯულ­ზე უმტ­კი­ცე­სია” და მო­ლო­დი­ნიც და­უს­რუ­ლებ­ლად გრძელდე­ბა. თა­ვა­დაც ვხვდე­ბი, ჩე­მი მტკი­ცე­ბა, რომ “გო­დო” ტრა­გე­დია უფ­როა, ვიდ­რე კო­მედია, ჟან­რის გან­საზ­ღ­ვ­რის მცდე­ლო­ბას მოგ­ვა­გო­ნებს, და ბე­კე­ტი ახ­ლა ამ­ას რომ ისმენ­დეს, სწო­რედ იმ სიტყ­ვით მომ­მარ­თავ­და, ერ­თობ შე­უ­რაცხ­მ­ყო­ფე­ლად რომ ჟღერს მის პი­ე­სა­ში: “შე კრრრი­ტი­კო­სო!” (ე. ი. კრი­ტი­კა­ნოო).
სწო­რედ მრავ­ლის­მეტყ­ვე­ლი სი­ჩუ­მი­თა და თით­ქ­მის ცა­რი­ე­ლი სცე­ნით გად­მოს­ცა ბეკეტ­მა მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის მთე­ლი “გა­სა­ჭი­რი”, კი­დევ ერთხელ შეგ­ვახ­სე­ნა, რომ უმ­იზნონი ვართ, უღ­მერ­თო­ე­ბი, და ხსნას მა­ში­ნაც კი ვე­ლით, რო­ცა ვი­ცით – აზ­რი არ აქვს ამ მო­ლო­დინს. დი­დი­სა და გო­გოს მსგავ­სად, ჩვენც ვე­ლით გო­დოს, მე­რე რა, რომ არ ვი­ცით, ვინ არ­ის იგი, რას წარ­მო­ად­გენს… ხსნა კი არა ჩანს… ად­ა­მი­ა­ნის მდგო­მა­რე­ო­ბა მო­ლო­დი­ნია, ქმე­დე­ბა – დრო­ის გაყ­ვა­ნა. სუ­ლაც არ მიკ­ვირს, მრა­ვალ­თათ­ვის მი­უ­ღებელი და უც­ხო “გო­დო” ას­ე­თი გა­სა­გე­ბი და ახ­ლო­ბე­ლი რომ აღ­მოჩ­ნ­და სან კვენ­ტი­ნის ბინ­ა­დარ­თათ­ვის. მა­შინ­დელ­მა, 1957 წლის დად­გ­მამ მარ­თ­ლაც ააღ­ელ­ვა პა­ტიმ­რე­ბი, დი­დისა და გო­გო­ში მათ სა­კუ­თა­რი თა­ვი ამ­ო­იც­ნეს, “გა­ი­ზი­ა­რეს მა­თი მწუ­ხა­რე­ბა”, მო­ლოდინ­შიც აუბ­ეს მხა­რი და დრო­ის გაყ­ვა­ნის მა­თე­ბუ­რი ფორ­მაც გა­ი­თა­ვი­სეს.
მე ეს პი­ე­სა კოშ­მა­რუ­ლი ახ­ლო წარ­სუ­ლის გა­მო­ძა­ხი­ლად მი­მაჩ­ნია. რო­დე­საც ჩვენ დრო­ში და­წე­რი­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი წარ­მოგ­ვიდ­გენს გა­რე­მოს­თან შე­უ­გუ­ე­ბელ ად­ა­მი­ანს, უს­უ­სურ­სა და მი­უ­სა­ფარს, სხვებ­თან ერ­თად ვი­ღა­ცის თუ რა­ღა­ცის მომ­ლო­დი­ნეს და მა­ინც მარ­ტო­სულს, რო­მე­ლიც წუ­თი­თაც არ აჩ­ე­რებს ენ­ას, რა­თა გა­ექ­ცეს მწა­რე სინამდ­ვი­ლეს, რო­გორ არ უნ­და გაგ­ვახ­სენ­დეს ის ავ­ბე­დი­თი სა­კონ­ცენ­ტ­რა­ციო ბა­ნა­კები – ჩვე­ნი სა­უ­კუ­ნის სირ­ცხ­ვი­ლი და თა­ვის მოჭ­რა? იმ 800-მა გა­მო­კითხულ­მა “გო­დო” მეოცე სა­უ­კუ­ნის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს ნა­წარ­მო­ე­ბად მარ­ტო იმ­ი­ტომ კი არ მი­იჩ­ნია, რომ მან “გა­დატ­რი­ა­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა თე­ატ­რა­ლურ სამ­ყა­რო­ში” (“Times”), არ­ა­მედ უფ­რო იმის გა­მო, რომ ეს პი­ე­სა ჩვე­ნი ასწ­ლე­უ­ლის ბნელ მხა­რე­ებს ააშ­კა­რა­ვებს, ად­ა­მიანის უმ­წე­ო­ბა­ზეც მოგ­ვითხ­რობს და გა­უ­გო­ნარ სი­სას­ტი­კე­ზეც. თავ­დახ­რი­ლი, მძი­ვე ტვირ­თის­გან მო­კა­კუ­ლი ლა­კი ყვე­ლა მი­უ­სა­ფარ­სა და უქ­ო­ნელს ას­ა­ხი­ე­რებს, ნა­პატიები, მოღ­რი­ა­ლე პო­ცო, სულ ერთ­თა­ვად მათ­რახს რომ ატყ­ლა­შუ­ნებს – გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი რა­სის წარ­მო­მად­გე­ნელს, უმ­წეო მსხვერ­პ­ლის დამ­თ­რ­გუნ­ველ ჯა­ლათს. სცე­ნა­ზე დახვა­ვე­ბუ­ლი ჩექ­მე­ბი, ეს უც­ნა­უ­რი რეკ­ვი­ზი­ტი, უთ­უ­ოდ გაგ­ვახ­სე­ნებს მა­სობ­რი­ვი განად­გუ­რე­ბის იმ ბა­ნა­კებს, სა­დაც ად­ა­მი­ანს ლო­დი­ნის გარ­და აღ­ა­რა­ფე­რი დარ­ჩე­ნოდა. ბე­კე­ტის ბი­ოგ­რა­ფი­ი­დან ვიტყობთ, რომ მას ზა­რავ­და გერ­მა­ნუ­ლი ან­ტი­სე­მი­ტიზმი, აძრ­წუ­ნებ­და ფა­შის­ტე­ბის მხე­ცო­ბა და სი­სას­ტი­კე, ეხ­მა­რე­ბო­და საფ­რან­გე­თის წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის მოძ­რა­ო­ბას, მი­სი სა­უ­კე­თე­სო მე­გო­ბა­რიც, ალფ­რედ პე­რო­ნი, სა­კონცენ­ტ­რა­ციო ბა­ნაკ­ში გა­და­ტა­ნი­ლი ტან­ჯ­ვა-წა­მე­ბის შე­დე­გად და­ი­ღუ­პა, პი­ე­სის თავ­და­პირ­ველ ვა­რი­ან­ტ­ში კი ესტ­რა­გონს (გო­გოს) ლე­ვი ერქ­ვა.
პი­ე­სა რომ ას­ე­თი “გა­შიშ­ვ­ლე­ბუ­ლია”, ასე მარ­ტი­ვი, სწო­რედ ამ­ი­ტომ ცდი­ლობ­დ­ნენ მის ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ას სო­ცი­ა­ლურ-პო­ლი­ტი­კუ­რი თუ რე­ლი­გი­უ­რი თვალ­საზ­რი­სით და თავად ბე­კეტ­საც ხან რო­მე­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბის მწერ­ლად მი­იჩ­ნევ­დ­ნენ და ხან რომ­ლის, “-იზმ”-ებ­ი­თაც მუ­დამ გუ­ლუხ­ვად აჯ­ილ­დო­ებ­დ­ნენ. მარ­თა­ლია, მი­სი “გა­მო­ჭე­რის” ყვე­ლა მცდე­ლო­ბა კრა­ხით დამ­თავ­რ­და, მაგ­რამ კრი­ტი­კო­სებ­საც უნ­და გა­ვუ­გოთ, მათ ხომ საქმე ის­ეთ მწე­რალ­თან ჰქონ­დათ, რომ­ლის მი­ნი­მა­ლის­ტუ­რი ხე­ლოვ­ნე­ბაც რე­ა­ლო­ბის გულ­ის­გულს წვდე­ბა – ეს კი, ალ­ბათ, გარ­კ­ვე­ულ დაბ­ნე­უ­ლო­ბას იწ­ვევს. ამ შემ­თხ­ვე­ვაში “ნაკ­ლე­ბი” გვა­ი­ძუ­ლებს ვე­ძი­ოთ “მე­ტი”, და ამ­ი­ტო­მაც ნა­წარ­მო­ებ­სა და მის ავ­ტორზე მსჯე­ლო­ბის მოთხოვ­ნი­ლე­ბა წიგ­ნე­ბი­სა და სტა­ტი­ე­ბის უწყ­ვეტ ნა­კა­დად იღვ­რებოდა წლე­ბის მან­ძილ­ზე.
სა­ერ­თოდ, რო­მე­ლი­მე პი­ე­სის ავ­კარ­გი­ა­ნო­ბას თუ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ძი­რი­თა­დად იმ­ის მი­ხედ­ვით აფ­ა­სე­ბენ, თუ რა გავ­ლე­ნას ახ­დენს ის თა­ნა­მედ­რო­ვე ავ­ტო­რებ­ზე, რო­გორ შთა­ა­გო­ნებს სხვა შე­მოქ­მე­დებს. თა­მა­მად შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, რომ “გო­დომ” ხელ-ფეხი გა­უხ­ს­ნა ჩვენ სა­უ­კე­თე­სო დრა­მა­ტურ­გებს. ბე­კეტ­მა ის­ი­ნი აიძ­უ­ლა გა­და­ე­სინ­ჯათ პი­ე­სის შექ­მ­ნის დად­გე­ნი­ლი (ვის მი­ერ?) წე­სე­ბი, ეჭ­ვის თვა­ლით შე­ე­ხე­დათ იმ მოთხოვ­ნე­ბის­თ­ვის, რო­მელ­საც, რო­გორც წე­სი, უყ­ე­ნებ­დ­ნენ პი­ე­სის სი­უ­ჟეტს, პერ­სო­ნაჟებ­სა თუ დი­ა­ლო­გებს, სა­ჭი­რო­ე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში და­ერ­ღ­ვი­ათ ად­გი­ლის, დრო­ი­სა და მოქ­მე­დე­ბის ერ­თი­ა­ნო­ბის პრინ­ცი­პი, ეძ­ი­ათ კო­მე­დი­ი­სა და ტრა­გე­დი­ის შერ­წყ­მის გზე­ბი. აი, რას ამ­ბობს ჰარ­ოლდ პინ­ტე­რი, რო­მე­ლიც ხში­რად უგ­ზავ­ნი­და ბე­კეტს თა­ვის ხელ­ნა­წე­რებს და მის­გა­ნაც მუ­დამ გრძნობ­და სით­ბო­სა და ყუ­რად­ღე­ბას: “არ შე­იძლე­ბა იმ­ის უარ­ყო­ფა, რომ იგი თა­ვი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბით სხვა მწერ­ლებ­საც შთა­ა­გო­ნებდა, მათ შო­რის თქვენ მო­ნა-მორ­ჩილ­საც. სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი სა­უ­კე­თე­სო მე­გო­ბა­რი იყო. დი­დი მწე­რა­ლიც! ხე­ლოვ­ნე­ბა­სა და პი­რად ცხოვ­რე­ბა­ში გა­ბე­დუ­ლი, არ­ა­ნა­ირ ზღვარსა და ჩარ­ჩო­ებს არ ცნობ­და”. ჰარ­ოლდ პინ­ტე­რის პი­ე­სე­ბი რა­დი­კა­ლუ­რად გან­ს­ხ­ვავდე­ბა “გო­დოს­გან” – ინგ­ლი­სუ­რი ტრა­დი­ცი­ის თუ ფსი­ქო­ლო­გიზ­მის თვალ­საზ­რი­სით; ისინი უფ­რო სო­ცი­ა­ლუ­რი ხა­სი­ა­თი­საა, ვიდ­რე მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რის, მაგ­რამ ბე­კე­ტი მა­ინც ჰპო­ვებს გა­მო­ძა­ხილს მის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში (“წყნა­რი ზამ­თა­რი”, “და­ბა­დე­ბის დღე”, “მეურ­ვე”, “დაბ­რუ­ნე­ბა”), ეს იგრ­ძ­ნო­ბა მის დი­ა­ლო­გებ­სა და პა­უ­ზებ­ში და კი­დევ იმ­ა­ში, რომ პინ­ტე­რის პი­ე­სე­ბიც აიძ­უ­ლებს მა­ყუ­რე­ბელს თა­ვად “შე­ავ­სოს ცა­რი­ე­ლი ად­გი­ლები”. ვერც ტომ სტო­პარ­დ­მა აუარა გვერ­დი ბე­კეტს: “მან უხ­ი­ლა­ვი ბორ­კი­ლე­ბის­გან გაგვა­თა­ვი­სუფ­ლა ყვე­ლა, ვინც კი ვწერთ.” მარ­თა­ლია, სტო­პარ­დი ხში­რად მი­მარ­თავს ბეკ­ეტს და, სხვა­თა შო­რის, და­უ­ფა­რა­ვად და გა­და­მე­ტე­ბუ­ლი ენ­თუ­ზი­აზ­მი­თაც, მაგ­რამ სა­კუ­თარ ხელ­წე­რას არ­ას­დ­როს არ ღა­ლა­ტობს. მის სა­უ­კე­თე­სო პი­ე­სა­ში (“რო­ზენ­კ­რანცი და გილ­დენ­ს­ტერ­ნი და­ი­ღუპ­ნენ”) შეპ­ს­პი­რის მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნი გმი­რე­ბი სტოპარ­დი­სე­ულ დი­დად და გო­გოდ გვეცხა­დე­ბი­ან – თავ­გ­ზა­აბ­ნე­ულ­ნი და უმ­წე­ო­ნი, რი­ტორიკ­ულ შე­კითხ­ვა­თა ოს­ტა­ტე­ბი, ჰამ­ლე­ტის სამ­ყა­რო­ში მო­უს­ვ­რი­ათ, სა­დაც უამ­რავ კომი­კურ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში უწ­ევთ მოხ­ვედ­რა, სა­ნამ თავს და­ღუ­პუ­ლად გა­მო­აც­ხა­დენ­დ­ნენ. ტომ სტო­პარ­დი და­უ­ფა­რა­ვად უხ­დის ხარკს ბე­კეტს დი­დის მი­ერ სიკ­ვ­დილ-სი­ცოცხ­ლეზე წარ­მოთ­ქ­მუ­ლი ტი­რა­დის შე­სა­ნიშ­ნავ პა­რო­დი­ა­ში: “ზედ საფ­ლავ­თან დამ­კ­რ­ძა­ლავი ბი­უ­როს მფლო­ბე­ლი მო­წი­წე­ბით იხ­დის ცი­ლინდრს და აც­დუ­ნებს ტურ­ფა ჭი­რი­სუ­ფალს. ვემ, ბემ, გმად­ლობთ, სემ.” ასე ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რად მიგ­ვა­ნიშ­ნებს ბე­კე­ტი, რომ მი­სი დრა­მა­ტურ­გი­აც ვერ უვ­ლის გვერდს ბე­კეტს. მაშ ასე: ინგ­ლი­სე­ლი ჰარ­ოლდ პინ­ტე­რი და ტომ სტო­პარ­დი ბე­კე­ტის მემ­კ­ვიდ­რე­ე­ბი არ­ი­ან, ამ­ე­რი­კე­ლი ედ­ვარდ ოლ­ბი კი იმ­ასაც ამ­ბობს, რომ თუ დრა­მა­ტურგს ბე­კე­ტის გავ­ლე­ნა არ გა­ნუც­დია, ის, რო­გორც შე­მოქმე­დი, ან აბ­სო­ლუ­ტუ­რი იდ­ი­ო­ტია, ან – უპ­ა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო.” იგ­ი­ვე გან­წყო­ბა აქვს სამხრე­თაფ­რი­კელ ეთ­ოლ ფუ­გარდს, რო­მელ­მაც 1962 წელს დად­გა “გო­დო” (რო­ლებ­ზე მხო­ლოდ შავკან­ი­ა­ნე­ბი მი­იწ­ვია), მსა­ხი­ო­ბებს კი გა­ნუცხა­და, “ვლა­დი­მი­რი­სა და ესტ­რა­გო­ნის გან­სა­ხი­ე­რე­ბი­სას ძრწო­ლა და ში­ში უნ­და გა­მოს­ჭ­ვი­ო­დეს თქვენ თა­მაშ­ში. მათ კარგად უწ­ყი­ან, თუ რას ნიშ­ნავს ეს.” ყო­ველ­მ­ხ­რივ “ბე­კე­ტი­სე­უ­ლია” ფუ­გარ­დის შე­სა­ნიშნავი პი­ე­სა – “ბუზ­მა­ნი და ლე­ნა”, მხო­ლოდ სას­ცე­ნო ეფ­ექ­ტია გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი. ვაც­ლავ ჰავ­ე­ლიც აღ­ნიშ­ნავ­და, ბე­კეტ­მა უდ­ი­დე­სი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ჩემ ნა­წე­რებ­ზეო. აღარ­ა­ფერს ვიტყ­ვით იმ ნაკ­ლე­ბად ცნო­ბილ თა­ნა­ვედ­რო­ვე დრა­მა­ტურ­გებ­ზე, რომ­ლებმაც გა­ი­თა­ვი­სეს ბე­კე­ტის სტი­ლი და მე­თო­დი და რო­მელ­თა ჩა­მოთ­ვ­ლაც შორს წაგ­ვიყვან­და.
რო­გორც ხე­დავთ, თა­ნა­მედ­რო­ვე დრა­მა­ტურ­გია დი­და­დაა და­ვა­ლე­ბუ­ლი ბე­კე­ტი­სა­გან, და მე ოდ­ნა­ვა­დაც არ მე­პა­რე­ბა ეჭ­ვი, რომ ოც­და­მე­ერ­თე სა­უ­კუ­ნის ავ­ტო­რე­ბიც ვერ გა­ექ­ცე­ვი­ან მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბის ზე­გავ­ლე­ნას: თუ არ მი­ბა­ძა­ვენ, ეც­დე­ბი­ან და­უპირ­ის­პირ­დ­ნენ. ახ­ლა ბე­კე­ტამ­დელ დრა­მა­ტურ­გი­ა­საც მი­სი პი­ე­სე­ბის გათ­ვა­ლის­წინებ­ით აფ­ა­სე­ბენ. იგი ერთ­გ­ვარ კრი­ტე­რი­უ­მად, სა­სინჯ ქვად იქ­ცა და­სავ­ლუ­რი დრა­მატურ­გი­უ­ლი ტრა­დი­ცი­ის ხე­ლა­ხა­ლი გა­აზ­რე­ბი­სას. ამ­ა­ში უდ­ა­ოდ არ­ის რა­ღაც პა­რა­დოქსუ­ლი. ბე­კე­ტი, ბო­ლო სიტყ­ვის, სა­ბო­ლოო დას­კ­ვ­ნის ეს მო­დერ­ნის­ტუ­ლი, პოს­ტ­მო­დერნის­ტუ­ლი თუ თა­ნა­მედ­რო­ვე (დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში ეს ტერ­მი­ნე­ბიც გაც­ვ­და) ოს­ტა­ტი, გვაბ­რუ­ნებს პირ­ველ­საწყი­სის­კენ, გვა­ი­ძუ­ლებს ვი­ფიქ­როთ იმ ცეცხ­ლ­ზე, რომ­ლისგან­აც იშვ­ნენ ეს პირ­ვე­ლი ნაკ­ვერ­ჩხ­ლე­ბი. შექ­ს­პი­რი ამ­ის სა­უ­კე­თე­სო მა­გა­ლი­თია. 1962 წელს პი­ტერ ბრუკ­მა სცე­ნა­ზე დად­გა “მე­ფე ლი­რი”, 1971 წელს – ფილ­მიც გა­და­ი­ღო. იგი თავ­ად აღ­ი­ა­რებ­და, რომ სპექ­ტაკ­ლ­ზე მუ­შა­ო­ბი­სას ჟან კო­ტის ცნო­ბი­ლი წიგ­ნით “შექსპი­რი – ჩვე­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე” ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­და, სა­დაც შექ­ს­პი­რი და ბე­კე­ტი ერ­თადაა გან­ხი­ლუ­ლი, “მე­ფე ლი­რი” კი წარ­მოდ­გე­ნი­ლია რო­გორც “ად­ა­მი­ა­ნუ­რი ტრა­გე­დი­ის უაღ­რე­სად თა­ნა­მედ­რო­ვე გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა” (ეს მარ­ტინ ეს­ლი­ნის სიტყ­ვე­ბია, რო­მე­ლიც თა­ვის ძალ­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო წიგ­ნ­ში, “აბ­სურ­დის თე­ატ­რი”, ბე­კეტს აბ­სურ­დის­ტ­თა სკოლ­ას აკ­უთ­ვ­ნებს). პი­ე­სა­ზე მუ­შა­ო­ბი­სას შექ­ს­პი­რის სამ­ყა­როს ბრუ­კი ბე­კე­ტის თვალ­ით ხე­დავ­და, ხში­რად გვერდს უვ­ლი­და მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან სცე­ნებ­სა და დი­ა­ლო­გებს, რათა შექ­ს­პი­რის ის­ე­დაც პირ­ქუ­ში სამ­ყა­რო კი­დევ უფ­რო ავ­ის­მო­მას­წა­ვებ­ლად წარმო­ე­ჩი­ნა, თით­ქოს ცდი­ლობ­და და­ვერ­წ­მუ­ნე­ბი­ნეთ, რომ ჩვენ­თ­ვი­საც არ იყო შორს “შეპი­რე­ბუ­ლი აღ­სას­რუ­ლი”. მაგ­რამ არც თუ იშ­ვი­ა­თად რა­ჟი­სო­რი ოს­ტა­ტუ­რად იყ­ე­ნებს ბეკ­ე­ტი­სე­ულ ხერ­ხებს, რა­თა უკ­ეთ ჩავ­წ­ვ­დეთ შექ­ს­პი­რის დრა­მა­ტურ­გი­ას: აი, გლოს­ტერიც – თვა­ლებ­დათხ­რი­ლი, სის­ხ­ლის ცრემ­ლით მო­ტი­რა­ლი, მარ­ტოდ­მარ­ტო ცა­რი­ელ სცე­ნაზე, ზის და სად­ღაც დარ­ბა­ზის მიღ­მა “იყ­უ­რე­ბა”, ამ დროს კი შო­რი­დან ომ­ის ყი­ჟი­ნა ისმის. ამ სცე­ნით შე­იგ­რ­ძ­ნო მა­ყუ­რე­ბელ­მა (მათ შო­რის მეც) ად­ა­მი­ა­ნის უმ­წე­ო­ბის მთე­ლი ტრა­გიზ­მი, ის სა­ვა­ლა­ლო მდგო­მა­რე­ო­ბა, ერთ ად­გილს მი­ჯაჭ­ვუ­ლი ლო­დინს რომ გა­ნაგ­რ­ძობს მა­ში­ნაც კი, რო­ცა წყვი­ა­დის­კენ მი­ე­ქა­ნე­ბა. იმ წუთ­ში მე თვალ­წინ წარ­მო­მიდ­გა შეძ­რ­წუ­ნე­ბუ­ლი გო­გო და მედ­გა­რი დი­დი – ორ­ი­ვე ერ­თად, ანუ ბრუ­კი და ბეკე­ტი და­მეხ­მარ­ნენ შექ­ს­პი­რის უკ­ეთ გა­გე­ბა­ში. სწო­რედ ბე­კე­ტის წყა­ლო­ბით შევძელი თა­ნა­მედ­რო­ვე პი­ე­სად აღ­მექ­ვა “მე­ფე ლი­რი” და სა­ერ­თოდ, უკ­ეთ გავ­რ­კ­ვე­უ­ლი­ყავი მის არს­ში. შექ­ს­პი­რი წარ­მოგ­ვიდ­გენს მო­ხუც კაცს – უმ­წე­ოს, ეულს, რო­მელ­საც ამ ცხოვ­რე­ბის ვე­რა­ფე­რი გა­უ­გია; სხვა ბე­რი­კაც­საც (გლოს­ტე­რი) – უს­უ­სურს, უს­ი­ნათ­ლოს, ად­ა­მი­ა­ნის სი­სას­ტი­კით ჩინ­და­კარ­გულს… ყმაწ­ვილ ედ­გარს კი თა­ვის მი­სა­დე­ბი ად­გი­ლიც ვერ უპ­ო­ვია (გახ­სოვთ ვლა­დი­მი­რი­სა და ესტ­რა­გო­ნის დი­ა­ლო­გი ღა­მის სათევ­ზე?). ის­ე­თი გრძნო­ბა და­მე­უფ­ლა, თით­ქოს ლი­რი და მი­სი მას­ხა­რა სა­ცაა დი­დის და გო­გოს უნ­და შეხ­ვედ­როდ­ნენ უდ­ა­ბურ მხა­რე­ში, და ალ­ბათ ხვდე­ბი­ან კი­დეც, პო­ცო­სა და ლა­კი­ში გან­ს­ხე­უ­ლე­ბულ­ნი.
ახ­ლა, რო­ცა “გო­დო” უკ­ვე და­წე­რი­ლია, შე­უძ­ლე­ბე­ლია კვლავ არ გაგ­ვახ­სენ­დეს ბე­კეტი “ჰამ­ლე­ტის” სა­საფ­ლა­ო­ზე, სა­დაც მას­ხა­რა-მე­საფ­ლა­ვე არ­ხე­ი­ნად მღე­რის თა­ვის ქალ­ე­ბის ამ­ოთხ­რი­სას. ამ სცე­ნამ, სა­დაც ტრა­გი­კუ­ლი ასე ოს­ტა­ტუ­რა­დაა შერ­წყ­მუ­ლი კო­მი­კურ­თან და სა­დაც ჰამ­ლეტს აოც­ებს “მომ­ღე­რა­ლი მთხრე­ლის” უდ­არ­დე­ლო­ბა (რო­მელსაც აშ­კა­რად არ ეს­მის, თუ რას სჩა­დის), გა­ნა შე­იძ­ლე­ბა არ გაგ­ვახ­სე­ნოს ბე­კე­ტის “ჩვე­უ­ლე­ბა რჯულ­ზე უმტ­კი­ცე­სია”? სხვა­თა შო­რის, ბე­კე­ტის­ვე აჩრ­დი­ლი დაჰფარ­ფატებს თავს ჰამ­ლეტს სი­ცოცხ­ლის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წუ­თებ­ში: რო­ცა ჰორ­ა­ციო ხე­დავს, რომ მი­სი მე­გო­ბა­რი – მო­წამ­ლუ­ლი მახ­ვი­ლით გან­გ­მი­რუ­ლი უფ­ლის­წუ­ლი – წუ­თი­სო­ფელს ეთხო­ვე­ბა, უყ­ოყ­მა­ნოდ იწვ­დის ხელს სა­წამ­ლა­ვი­ა­ნი სას­მი­სის­კენ (“ვი­თარ­ცა ჭეშ­მარიტი რო­მა­ე­ლი”), რა­თა თა­ვა­დაც მის გზას გა­უყ­ვეს. ჰამ­ლე­ტი კი უკ­ა­ნას­კ­ნელ ძალ-ღონეს იკ­რებს, სა­ბე­დის­წე­რო სას­მისს ხე­ლი­დან გა­მოს­ტა­ცებს და ცნო­ბი­ლი სიტყ­ვე­ბიც აღ­მოხ­დე­ბა: “გან­შორ­დი მუდ­მივ ნე­ტა­რე­ბას, ტან­ჯ­ვით იც­ხოვ­რე და ამ კრულ მი­წას მი­მოჰფი­ნე ჩე­მი ამ­ბა­ვი” (ივ. მა­ჩაბ­ლის თარ­გ­მა­ნი). სა­ინ­ტე­რე­სო, და­უ­ვიწყა­რი სცენუ­რი მო­მენ­ტია: ხე­დავთ, ჰამ­ლე­ტი თა­ვის მე­გო­ბარს იმ­ას კი არ ეუბ­ნე­ბა, თავს ნუ მოიკ­ლა­ვო, არ­ა­მედ, ახ­ლა ნუ იზ­ამ მა­გას, რად­გან მსურს ჩე­მი ამ­ბა­ვი ამც­ნო ქვეყ­ნიერ­ე­ბა­სო. ის, რომ და­ნი­ე­ლი უფ­ლის­წუ­ლი თა­ვის სა­ხელ­ზე ზრუ­ნავს, მხო­ლოდ შექ­ს­პირის ხელ­წე­რაა, ხო­ლო ის, რომ სიკ­ვ­დი­ლი “მუდ­მი­ვი ნე­ტა­რე­ბაა”, შვე­ბაა, “რო­მე­ლიც სიჩუმ­ედ გა­და­იქ­ცე­ვა” – ეს უკ­ვე შექ­ს­პი­რიც არ­ის და ბე­კე­ტიც. მეჩ­ვე­ნე­ბო­და, თით­ქოს ბეკ­ე­ტის რო­მე­ლი­ღაც პერ­სო­ნა­ჟი წარ­მოთ­ქ­ვამ­და “გან­შორ­დი ნე­ტა­რე­ბას”. რა შთამ­ბეჭდა­ვად ჟღერს ეს ფრა­ზა და რა ეფ­ექ­ტუ­რად უპ­ი­რის­პირ­დე­ბა ჩვე­ნი ყო­ფის აღმ­წერ სევ­დი­ან სიტყ­ვებს: “ტან­ჯ­ვით იც­ხოვ­რე და ამ კრულ მი­წას… ” ახ­და “გო­დოს” და­საწყი­სიც გა­ვიხ­სე­ნოთ: გო­გო ხე­დავს თუ რო­გორ უჭ­ირს მო­შარ­დ­ვა დი­დის და გო­ნივ­რულ რჩევას­აც აძ­ლევს: “ყო­ველ­თ­ვის ბო­ლო წა­მამ­დე და­ე­ლო­დე”. და დი­დიც, “ოც­ნე­ბა­ში წა­სუ­ლი”, იმე­ო­რებს: “ბო­ლო წა­მამ­დე”. “ოც­ნე­ბა­ში წა­სუ­ლი” – ამ რე­მარ­კით ბე­კე­ტი მი­ა­ნიშ­ნებს მსა­ხი­ობს, თუ რა უდ­არ­დე­ლო­ბით უნ­და წარ­მოთ­ქ­ვას ეს ფრა­ზა. ბე­კეტ­თან ყვე­ლა ამ “ბოლო წამს” ელ­ის – ბო­ლო წამს, რო­ცა ტი­რი­ფის ფოთ­ლე­ბი ხმე­ბა და ხე მე­ტად ვე­ღარ იტირ­ებს, ბო­ლო წამს, რო­ცა ხმე­ბი ინ­ავ­ლე­ბა და ლა­პა­რა­კიც წყდე­ბა. ბო­ლო წა­მი არ­ის ნან­ატ­რი და­სას­რუ­ლი, უს­აშ­ვე­ლოდ გა­წე­ლი­ლი დღის შემ­დეგ ღა­მეს­თან მი­გე­ბე­ბა. ეს ალბათ ის წა­მია, რო­მე­ლიც ბე­კე­ტის ძა­ლით მუხ­ტავს ჰამ­ლე­ტის “ნე­ტა­რე­ბას”, და უფ­ლისწულ­საც, თა­ვის ქა­ლას რომ ეალ­ერ­სე­ბა და რომ­ლის სცე­ნუ­რი ცხოვ­რე­ბაც აღ­სავ­სეა ყვე­ლა სა­ხის გარ­დაც­ვა­ლე­ბით, ალ­ბათ დი­დის­თან ერ­თად აღ­მოხ­დე­ბო­და “ოც­ნე­ბა­ში წას­ულს”: “ბო­ლო ჟა­მია (წა­მია)”.
კი­დევ მრა­ვა­ლი მა­გა­ლი­თი შე­მიძ­ლია და­გი­სა­ხე­ლოთ, სა­დაც ყვე­ლა დრო­ის ამ უდ­ი­დესი დრა­მა­ტურ­გის ჩვე­ნე­უ­ლი აღქ­მა ბე­კე­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბი­თაა დაღ­დას­მუ­ლი. იგი თით­ქოს იჭ­რე­ბა შექ­ს­პი­რის სამ­ყა­რო­ში და “გვი­თა­ნა­მედ­რო­ვებს” მის პი­ე­სებს. პი­რადად მე ბე­კე­ტის “გო­დო” მა­ში­ნაც მახ­სენ­დე­ბა, რო­ცა და­სავ­ლუ­რი სამ­ყა­როს რე­ნე­სანსამ­დელ ტრა­დი­ცი­ებ­ზე ვფიქ­რობ, კერ­ძოდ, ეს­ქი­ლეს “მი­ჯაჭ­ვულ პრო­მე­თე­ზე”. სუ­ლაც არ მაქვს იმ­ის პრე­ტენ­ზია, რომ კარ­გად მეს­მის ეს რთუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი, მაგ­რამ ბეკე­ტი აქ­აც მხსნე­ლად მევ­ლი­ნე­ბა. ჩე­მი აზ­რით, “მი­ჯაჭ­ვუ­ლი პრო­მე­თე” ტრა­გი­კუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბის ყვე­ლა­ზე დახ­ვე­წი­ლი დრა­მა­ტი­ზა­ციაა. მარ­ტო­სუ­ლი, ტყვე­ო­ბის­თ­ვის გან­წი­რუ­ლი, ზევ­სის აუხს­ნე­ლი დეს­პო­ტიზ­მით დაბ­ნე­უ­ლი და მა­ინც რა­ღა­ცის მო­ი­მედე, ფი­ზი­კუ­რი ტკი­ვი­ლი­თა და ღმერ­თე­ბის და­ცინ­ვით გა­წა­მე­ბუ­ლი პრო­მე­თე – თა­ვის დი­ად საქ­მე­თა მი­უ­ხე­და­ვად – ბე­კე­ტის მა­წან­წა­ლებს მოგ­ვა­გო­ნებს. ის­იც, დი­დი­სა და გო­გოს მსგავ­სად, სიკ­ვ­დილს ნატ­რობს, მაგ­რამ არ კვდე­ბა. ეს კი იმ­ას ნიშ­ნავს, რომ თავს ვერ აღ­წევს ცხოვ­რე­ბის ტკი­ვილს. დი­დის მსგავ­სად მა­საც შე­ეძ­ლო წა­ე­ოცნე­ბა – “ბო­ლო წა­მი”. პრო­მე­თე, ბე­კე­ტის გმი­რე­ბის მსგავ­სად, აღ­სავ­სეა ფუ­ჭი იმ­ე­დით, რა­ღა­ცის მო­ლო­დი­ნით. რო­ცა “მი­ჯაჭ­ვულ პრო­მე­თე­ზე” ვფიქ­რობ, თვალ­წინ ეს­ქი­ლეს მედ­ი­დუ­რი ტი­ტა­ნიც წარ­მო­მიდ­გე­ბა და ბე­კე­ტის სა­ცო­და­ვი მა­წან­წა­ლე­ბიც. “გო­დო” გვეხ­მა­რე­ბა ამ ან­ტი­კუ­რი ტრა­გე­დი­ის აღქ­მა­ში და მი­სი შემ­დ­გო­მი ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ციისას.
ახ­ლა უფ­რო აქ­ეთ გად­მო­ვი­ნაც­ვ­ლოთ. ეჭ­ვიც არ მე­პა­რე­ბა, რომ 1956 წელს იუჯ­ინ ო’ნილის “ყი­ნუ­ლის კა­ცის” ნაგ­ვი­ა­ნე­ბი წარ­მა­ტე­ბა (მან ეს პი­ე­სა 1939 წელს და­წე­რა, “გო­დოს” შექ­მ­ნამ­დე 10 წლით ად­რე), ნიუ-იორ­კის სცე­ნა­ზე “გო­დოს” დად­გ­მამ გა­ნა­პი­რო­ბა. 1946 წელს ყვე­ლა მო­უთ­მენ­ლად ელ­ო­და “ყი­ნუ­ლის კა­ცის” სცე­ნა­ზე გა­მო­ჩე­ნას, რად­გან უკ­ვე თორ­მე­ტი წე­ლი იყო, რაც ო’ნი­ლის პი­ე­სე­ბი არ­ა­ვის და­ედ­გა ბროდ­ვე­ის თე­ატ­რ­ში. სამწუ­ხა­როდ, მა­შინ სპექ­ტაკლს დი­დი აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბა არ გა­მო­უწ­ვე­ვია, მაგ­რამ 10 წლის შემ­დეგ, 1956-ში, ძა­ლი­ან თბი­ლად მი­ი­ღო მა­ყუ­რე­ბელ­მა – უნ­და აღვ­ნიშ­ნოთ ჯო­უზ კვინტე­როს შე­სა­ნიშ­ნა­ვი რე­ჟი­სუ­რა და ჯე­ი­სონ რო­ბარ­დის ბრწყინ­ვა­ლე თა­მა­ში, მაგრამ არც ის უნ­და და­ვი­ვიწყოთ, რომ ერ­თი თვით ად­რე ამ­ა­ვე თე­ატ­რის სცე­ნა­ზე “გო­დო” დად­გეს, რა­მაც ერ­თობ ხელ­საყ­რე­ლი ფო­ნი შე­უქ­მ­ნა “ყი­ნუ­ლის კაცს”. ვფიქ­რობ, ო’ნილს თა­მა­მად შე­ეძ­ლო თა­ვი­სი ნა­წარ­მო­ე­ბი ასე და­ე­სა­თა­უ­რე­ბი­ნა: “ჰიკ­ის მო­ლო­დინში”, რად­გან ორ­ი­ვე პი­ე­სა­ში ძი­რი­თა­დი მოქ­მე­დე­ბა ლო­დი­ნია, ორ­ი­ვე­გან ად­ა­მი­ა­ნე­ბი თა­ვად იბ­ორ­კა­ვენ სა­კუ­თარ თავს, დროს ერ­თი­სა და იმ­ა­ვის გა­მე­ო­რე­ბით კლა­ვენ და ორ­ი­ვე­ში დრა­მა­ტურ­გ­თა ჩა­ნა­ფიქ­რი სიკ­ვ­დი­ლის ატ­მოს­ფე­რო­სა და მო­ლო­დინს ჩვენი ყო­ფის ან­ა­რეკ­ლად წარ­მოგ­ვიდ­გენს.
ო’ნი­ლი, შექ­ს­პი­რი, ეს­ქი­ლე… ბე­კე­ტიც მათ­თან არ­ის: ნა­თელს ჰფენს წარ­სულს და გზას უხს­ნის მყო­ფადს. რო­გორც ითქ­ვა, “გო­დომ” რე­ვო­ლუ­ცია მო­ახ­დი­ნა დრა­მა­ტურ­გიაში და 800-მა თე­ატ­რ­მ­ცოდ­ნემ იგი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს ინგ­ლი­სუ­რე­ნოვან პი­ე­სად აღ­ი­ა­რა. ის­იც დარ­წ­მუ­ნე­ბით შე­მიძ­ლია გითხ­რათ, რომ რი­გი­თი მა­ყუ­რებელ­იც მათ აზრს იზ­ი­ა­რებს, ვი­ნა­ი­დან ად­რე ავ­ან­გარ­დის­ტულ ნა­წარ­მო­ე­ბად მიჩ­ნეული “გო­დო”, ახ­ლა არა მარ­ტო იოლ­ად აღ­საქ­მე­ლი პი­ე­საა, არ­ა­მედ ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი პოზიც­ი­აც. სიტყ­ვა “გო­დომ” ად­გი­ლი და­იმ­კ­ვიდ­რა ჩვენ ლექ­სი­კონ­ში, “გო­დოს მო­ლო­დი­ნი” კი პო­პუ­ლა­რულ ფრა­ზად იქ­ცა, რა­ღაც სა­ნუკ­ვა­რი ოც­ნე­ბის, თა­ვი­სუფ­ლე­ბის, ხსნის, სიკვდი­ლი­სა თუ გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­სურ­ვე­ლი სტუმ­რის ან სუ­ლაც ხელ­ფა­სის მო­მა­ტების მო­ლო­დი­ნის აღ­სა­ნიშ­ნად. სამ­ყა­რო, რო­მელ­შიც ჩვენ ვცხოვ­რობთ, პი­ე­სა­ში წარ­მოჩე­ნი­ლის ან­ა­რეკ­ლია და პი­რი­ქით. მა­იკ ნი­კოლ­სი, “გო­დოს” ერთ-ერ­თი საკ­მა­ოდ გახ­მაურ­ე­ბუ­ლი და წარ­მა­ტე­ბუ­ლი დად­გ­მის (ნიუ-იორ­კი, 1988, გო­გო – რო­ბინ უილ­ი­ამ­სი, დი­დი – სტივ მარ­ტი­ნი) რე­ჟი­სო­რი, წერ­და: “ნა­ხეთ “გო­დო” და წამ­ს­ვე მიხ­ვ­დე­ბით, რომ აქ მანჰეტენ­ის ერ­თი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი დღეა აღ­წე­რი­ლი.” ხში­რად უკ­ვე ცხოვ­რე­ბი­სე­ულ სი­ტუ­ა­ციებსაც ახ­ა­სი­ა­თე­ბენ, რო­გორც “ბე­კე­ტი­სე­ულს”. ალ­ენ შნა­ი­დერს თუ და­ვი­მოწ­მებთ, “გოდო” უკ­ვე პი­ე­სა კი არა, ცხოვ­რე­ბის ფორ­მაა”. გო­დოს ლო­დი­ნად ქცე­უ­ლი ორი მა­წან­წა­ლას სა­გამ უკ­ვე და­იმ­კ­ვიდ­რა ად­გი­ლი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის მა­ყუ­რებ­ლის ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში, რო­გორც სა­კუ­თა­რი თა­ვი­სა თუ მო­მა­ვალ უს­ი­ა­მოვ­ნე­ბა­თა წი­ნა­შე ჩვე­ნი გა­ურ­კ­ვეველი ში­შის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბამ.
ად­ა­მი­ა­ნუ­რი ყო­ფის პირ­ქუ­ში, თუმ­ცა თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბი­თა და იუმ­ო­რით აღ­სავ­სე შე­ფასება, ბე­კე­ტი რომ გვთა­ვა­ზობს, იმ­ა­ზეც მიგ­ვა­ნიშ­ნებს, რომ, მი­უ­ხე­და­ვად უიმ­ე­დო მდგო­მა­რე­ო­ბი­სა, ად­ა­მი­ანს შეს­წევს უნ­ა­რი ბო­ლომ­დე ზი­დოს თა­ვი­სი ტვირ­თი. არ უნდა შევ­ჩერ­დეთ! ბე­კე­ტიც ხომ გა­ნაგ­რ­ძობ­და წე­რას, თუმ­ცა თა­ვად­ვე აღ­ი­ა­რებ­და, რომ “აღ­ა­რა­ფე­რი იყო და­სა­წე­რი”. “გო­დოს” შემ­დე­გაც არ აუღია ხე­ლი თე­ატ­რა­ლურ ექს­პე­რიმენ­ტებ­ზე და მი­სი ყო­ვე­ლი ახ­ა­ლი ნა­მუ­შე­ვა­რიც საგ­რ­ძ­ნობ­ლად აფ­არ­თო­ებ­და დრამატ­ურ­გი­უ­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბის საზ­ღ­ვ­რებს. სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი მუ­დამ უსწ­რებ­და დროს და ვფიქ­რობ, ჩვენც ბო­ლომ­დე ვერ აღგ­ვიქ­ვამს მი­სი ბო­ლო ნა­წარ­მო­ე­ბი, სა­დაც მოძ­რა­ო­ბასა და ხმა­ურს უფ­რო მე­ტი ყუ­რად­ღე­ბა ეთ­მო­ბა, ვიდ­რე სიტყ­ვებს. ეს ალ­ბათ იმ მა­ყურებ­ლის გა­მოწ­ვე­ვაა, რო­მე­ლიც ხა­ლი­სით მი­ი­ღებ­და ას­ეთ გა­მოწ­ვე­ვას. “გო­დო”, ერთ დროს უაღ­რე­სად რა­დი­კა­ლუ­რი პი­ე­სა, რო­მელ­მაც სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მძვინ­ვა­რე რე­აქ­ცია გა­მო­იწ­ვია, ახ­ლა კლა­სი­კურ ნა­წარ­მო­ე­ბა­დაა აღ­ი­ა­რე­ბუ­ლი, შე­ტა­ნი­ლია სას­კო­ლო პროგ­რა­მა­ში, მას სცე­ნა­ზე პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლე­ბიც ას­რუ­ლე­ბენ და მოყ­ვა­რუ­ლე­ბიც, მი­ლიონ­ო­ბით ად­ა­მი­ა­ნი კითხუ­ლობს მთელ მსოფ­ლი­ო­ში. ის ახ­ლა უკ­ვე “ჩვე­უ­ლებ­რივ პი­ე­სად” აღ­იქ­მე­ბა. ბე­კეტ­მა, რო­გორც უდ­ი­დეს­მა ხე­ლო­ვან­მა, შეც­ვა­ლა ჩვე­ნი წარ­მოდ­გენა თე­ატ­რ­ზე და ახ­ლა სამ­ყა­რო­საც სხვა თვა­ლით ვუ­ყუ­რებთ. სწო­რედ იმ­ი­ტომ მი­ე­ნი­ჭა სე­მუ­ელ ბე­კეტს ნო­ბე­ლის პრე­მია (1969), რომ “მან “თა­ნა­მედ­რო­ვე და­ბე­ჩა­ვე­ბუ­ლი ად­ა­მიანი ეგ­ზალ­ტი­რე­ბულ არ­სე­ბად აქ­ცია.”
მონ­პარ­ნა­სის სა­საფ­ლა­ო­ზე ბე­კე­ტის მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლი სა­მა­რის გვერ­დით მა­სი­ურ­მა, უშ­ვე­ლე­ბელ­მა, ას­ე­თი­ვე უშ­ვე­ლე­ბე­ლი ჯვრით დამ­შ­ვე­ნე­ბულ­მა საფ­ლა­ვის ქვამ მიიპყრო ჩე­მი ყუ­რად­ღე­ბა, რომ­ლის სა­გულ­და­გუ­ლოდ ამ­ოკ­ვე­თი­ლი წარ­წე­რა გვამ­ც­ნობს – “E. Petit-ის საგ­ვა­რე­ლო გან­სას­ვე­ნე­ბე­ლი”. ბე­კეტს, ვფიქ­რობ, გა­ე­ღი­მე­ბო­და. ალ­ბათ!

ინგ­ლი­სუ­რი­დან თარ­გ­მ­ნა
ას­მათ ლე­კი­აშ­ვილ­მა

© „ლიტერატურა – ცხელიშოკოლადი“