ლაშა ბუღაძე

საშინაო დავალება: როსტომ-ხანი

1.

2. 11. 1937.

ეს ფოტო 1937 წლის 2 ნოემბერსაა გადაღებული. ცენტრში
ლავრენტი ბერია დგას. მისგან ხელმარჯვნივ უნივერსიტეტის მაშინდელი რექტორი პეტრე დონდუა. მეორე რიგიდან პროფესორი ილია ზედგენიძე შემოგვცქერის. პროფესორს კისერი აქვს მოღერებული (შესაძლოა, ფეხისწვერებზეც იწეოდეს), რადგან წინ საკმაოდ მაღალი მამაკაცი (მათემატიკოსი იური ჯანელიძე?) უდგას. მეცნიერები ტერასულად დგანან უნივერსიტეტის პირველი კორპუსის კიბეზე. არავინ იღიმება – სერიოზული და მკაცრი სახეებით შემოგვყურებენ.
ბერიას მიხაკები უჭირავს.

ამ ფოტოგადაღებიდან ერთი კვირის გასვლის შემდეგ ლავრენტი ბერია მეცნიერთა ნაწილს ცენტრალურ კომიტეტში დაიბარებს. გამოიძახებენ მხოლოდ ისტორიკოსებს. მათ შორის, პროფესორ ილია ზედგენიძესაც.
ბერია იტყვის:
– ისტორია უნდა გადავწეროთ, ამხანაგებო.
მერე კი, რახან მცირე აღელვებას შეატყობს ისტორიკოსებს, არა საუფროსო, არა მბრძანებლური, არამედ მეგობრული, შინაურული ტონით გააგრძელებს საუბარს:
– მარტივად: ვინც უსამართლოდ მიჩქმალულია ისტორიაში, ზეით უნდა ამოვწიოთ და ერს ხელახლა გავაცნოთ. ვისთვისაც უსამართლოდ აქვთ ტალახი ნასროლი, უნდა განვბანოთ, გავასუფთაოდ და ნამდვილი, გაწმენდილი სახით წარვუდგინოთ ერს. ვისი კარგი საქმეც უსამართლოდ მიჩნეულა ცუდად, თავიდან უნდა შევაფასოთ და ერს კარგზე კარგი ვათქმევინოთ.
ბერია რომ გაჩუმდება, მოწვეულთა შორის ყველაზე აქტიური, პროფესორი მამია ხელაშვილი ალაპარაკდება:
– უნდა დავეთანხმო ამხანაგ ბერიას, – იტყვის იგი, – ჩვენი
სირცხვილია ესა, ისტორიკოსების… ამხანაგ ბერიას კი არ უნდა დაესწრო ჩვენთვის, არამედ ჩვენ, პირველებს უნდა ამოგვეღო ხმა! განა არ ვიცით, რამდენი ასეთი ლაფსუსია თუნდა ქართლის ცხოვრებაში?! მრცხვენია და ბოდიშს ვიხდი, ლავრენტი პავლოვიჩ, – თავს დახრის პროფესორი, – ყველა ჩემი კოლეგის სახელით ვუხდი მშობელ ერსა და დიად პარტიას ბოდიშს…
მართალია, არც მამია ხელაშვილს ეცოდინება ზუსტად, რაზე მოუხდის ლავრენტი ბერიას ბოდიშს და ვერც მისი მდუმარე და შეშინებული კოლეგები მიხვდებიან, ქართლის ცხოვრების რომელი “ლაფსუსები” იგულისხმა მოსაუბრემ, მაგრამ თავებს კი მაინც ააქანქარებენ უკმაყოფილოდ – აბა, აბა, როგორ მანამდე არ აღვიმაღლეთ ხმაო…
თუმცა, როგორც გაირკვევა, არც ბერია აღმოჩნდება ამ მხრივ უცოდველი. ამა თუ იმ ისტორიული პერსონაჟის მიმართ გამოტანილ არასამართლიან განაჩენებზე პირველს, არც მეტი, არც ნაკლები, თავად ცოცხალ ისტორიას – იოსებ სტალინს გაუმახვილებია ყურადღება.
სტალინს უთქვამს:
“გაესაუბრეთ მოწინავე მეცნიერებს. სთხოვეთ, ჩაუკვირდნენ ზოგიერთი ჩვენი წინაპრის ცხოვრებას. გაჩნდა ეჭვი, რომ ზოგან ისტორია სცოდავს მათ შეფასებაში – ადამიანი იყო, პროგრესულად აზროვნებდა და მოხსენიებული კი აუგადაა”.
ბელადის ციტირებისას ბერიას სხეული სტალინის სულით გაიმსჭვალება და მცირე ხნით – ამას აშკარად შეიგრძნობენ და დაინახავენ მეცნიერები – ღვიძლი ძმასავით დაემსგავსება სტალინს. ბერია მედიუმივით დაუთმობს სტალინის სიტყვებს თავის ტანს. ბელადის მოწიწებულ ციტირებას მოჰყვება და უნებლიედ მის იმიტირებასაც კი შეეცდება.
მეცნიერები, ისე, თითქოს დანაშაულზე წაასწრესო, დარცხვენილები ჩაქინდრავენ თავებს და ხმამაღლა ამოიოხრავენ.
ამასობაში, ბერია საქმეზე გადავა. მეცნიერებს თავად სტალინის მიერ გამორჩეულ ისტორიულ პირთა სიას წარუდგენს და საქმიანი კილოთი დასძენს:
– აბა, ამხანაგებო, მივუდგეთ ამ ხალხს ისე, როგორც სტალინი გვასწავლის, – გაიღიმებს იგი, – ზოგს მეორე ცხვირი მივუწებოთ, ზოგს მესამე ხელი, ზოგს კი დაკარგული თავი დავუბრუნოთ ადგილზე.
სტალინის სია კი ასეთი იქნება:
1. პირველი გიორგი (ეკლესიის ამშენებელი ქ. მცხეთაში)
2. მესამე გიორგი (მ. თამარის მამა)
3. ბაღვაში ლიპარიტი (დემოკრატი)
4. სააკაძე გიორგი (დიდი ქვეყნის სამსახურში)
5. ხანი-როსტომი (მშვიდობა)
6. არჩილი (პეტრე პირველი???)
7. მეორე ერეკლე (რუსეთი და საქართველო)
8. მეთორმეტე გიორგი (რუსეთთან შეერთება)
“გეგონება. დასახვრეტთა სიაა”, – უნებურად გაეფიქრება პროფესორ ილია ზედგენიძეს და შეშინებული ახედავს ბერიას – ჩემი ფიქრები ხომ არ გამოიცნოო (ბერიაზე ამბობდნენ, აზრების კითხვაც შეუძლიაო).
ბერია ისტორიის სახელმძღვანელოს რედაქტირებისკენ მოუწოდებს პროფესორებს. ხოლო შეხვედრას ამ სიტყვებით დაასრულებს:
– როცა ამ საკითხებს ჩაუჯდებით, მუდამ გახსოვდეთ, რომ მე და
ამხანაგი სტალინი ზეიდან დაგყურებთ.

სტალინის ისტორიულ პერსონაჟთა სია რვაკაციანია. ალბათ, ამიტომაც დაიბარა ბერიამ რვა მეცნიერი და არა, ვთქვათ, ათი, ან თხუთმეტი.
– როგორც ჩანს, ამხანაგ ბერიას სურვილია, რომ თითომ თითოზე ვიმუშავოთ, – დაასკვნის მეცნიერთა შორის უხუცესი, აკადემიკოსი ენვერ ჭელიძე.
მეცნიერები სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის კაბინეტში იკრიბებიან და პროფესორ მამია ხელაშვილის შლაპაში ჰყრიან ფურცლის ნაგლეჯებს, რომლებზედაც ისტორიულ პირთა სახელებია დაწერილი.
– მაშასადამე, ვისაც რა ამოუვა, იმაზე დაწერს, – იტყვის
ენვერ ჭელიძე და პირველი თავად ჩაყოფს ხელს შლაპაში.
– უი, უი, თავი მეტკინა, – გაიხუმრებს შლაპის მფლობელი მამია ხელაშვილი და სიცილით მოათვალიერებს კოლეგებს.
– სააკაძე გიორგი. – ფურცლის ნაგლეჯზე დაწერილს წაიკითხავს ბატონი ენვერი.
– ბაღვაში ლიპარიტი. – ამოუვა პროფესორ კონსტანტინე ორაგველიძეს, – ოო, – მოიქექავს კეფას, – რთულია… მაგრამ საინტერესოა, – დაამატებს იქვე და მამია ხელაშვილისკენ გაიხედავს. “რთულიაო, არ უნდა მეთქვა, – გაიფიქრებს შეცბუნებული, – სადმე არ წამოაყრანტალოს ამ შეჩვენებულმა!”
– ხანი-როსტომი. – გაშლის დაკუჭულ ფურცლის ნაგლეჯს პროფესორი ილია ზედგენიძე და შვებით ამოისუნთქავს (“ყველაზე მარტივი შემხვდა”), კოლეგებს თავის დაკვრით გამოემშვიდობება და კარისკენ წავა.
ჩვენც მას გავყვებით.

რატომ ამოისუნთქა შვებით პროფესორმა? რატომ არის “მარტივი” როსტომ-ხანი?
ამ შეკითხვებზე თავად სტალინის მინიშნება იძლევა პასუხს, რომელიც როსტომ-ხანის გასწვრივ არის მიწერილი: მშვიდობა.
ჭკვიან ისტორიკოსს არ უნდა გაუჭირდეს ბელადის სურვილის ამოცნობა. ქართველთა მაჰმადიანმა მეფემ კახეთს მშვიდობა მოუტანა და ამიტომაც გამოარჩია იგი ბელადმა სხვათაგან. ბელადი მიუნიშნებს ისტორიკოსს: მშვიდობის დამყარება და მერე ამ მშვიდობის შენარჩუნებაა ჭეშმარიტი გმირობა.
პროფესორს უხარია: “ვგონებ, სწორ გზაზე ვარ”.
და მართლაც, რატომ უნდა სძულდეს ქართველს როსტომ-ხანი? რაკი მუსლიმანია? რაკი ქრისტეს რჯულზე არ გადმოვიდა და მის აღმზრდელ სპარსელებს კახეთი არ მოაოხრებინა?
როსტომ-ხანი პროგრესული მეფე გახლდათ. აი, ასე შეაფასებს როსტომს პროფესორი. ის პოლიტიკოსი იყო და არა რელიგიური ფანატიკოსი. ქრისტიანული კახეთის გამაჰმადიანება კი არ უცდია, არამედ მთელი თავისი ცოდნა და ენერგია ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ აღმშენებლობას მოახმარა.
პროფესორი დაწერს: როსტომ-ხანი ათეისტი იყო, მისი რელიგიურობა მხოლოდ თავისი ხალხის (სპარსელების?) ტრადიციების ერთგულებით იყო განპირობებული. როსტომ-ხანს – იმ ეპოქის მსოფლიო მმართველებისგან განსხვავებით – შეიძლება ითქვას, დიდად არც აღელვებდა რელიგიური საკითხი. ხალხთა რელიგიურობას ის მხოლოდ წინაპართა პატივისცემით ხსნიდა. როსტომ-ხანისთვის მიუღებელი იყო ქრისტიანული აღმსარებლობის გამო ვინმეს მოკვდინება. მას არასდროს დაუძალებია ქრისტიანი კახელებისთვის რჯულის შეცვლა. როსტომ-მეფის მთავარი საზრუნავი ხალხთა კეთილდღეობა და მშვიდობა იყო.
და აი, აქ კი პროფესორს მის თავს ზემოთ უხილავად მდგომი ბელადის ხმა შეაჩერებს: ჩემი თვისებები განაბნიე მასში! – ჩაესმება მას.
რასაკვირველია! სხვანაირად, აბა, როგორ!
რატომ თავიდანვე ვერ მიხვდა ამას? განა ყველა საამაყო გმირი და მეფე, ვისაც კი უარსებია, სტალინის თვისებებს არ უნდა ატარებდეს? განა სტალინში არ უნდა მოგროვდეს მათი ყველა სათნოება და დიდებულება?
მთავარი დავალება სწორედ ეს უნდა იყოს: საკაცობრიო ისტორია მხოლოდ სტალინით უნდა იყოს შევსებული. ოღონდ მხოლოდ ის ნაწილი ისტორიისა, რაც საამაყოა, რაც ბრწყინვალეა და რაც ამაღლებულია. მიზანი: მაკედონელზე წერდე და სტალინი ამოიცნო მასში. ბაგრატ-დავით-თამარზე ფიქრობდე და აქაც სტალინი გეცნოს. სააკაძეზე წაიკითხო და სტალინი ამოგეკითხოს. როსტომ-მეფის რაციონალიზმმა კი სტალინის სიბრძნე მოგაგონოს. სტალინი – როგორც უკიდეგანო ოკეანე იერთებს ზღვებსა და მდინარეებს – ისევე შეირთებს ამ გმირთა და ბრძენთა ნიშან-თვისებებს. ქართველი ისტორიკოსი ქართველ გმირთა ორგანოებს მიაძერწავს მის მონოლითურ პორტრეტს, უკრაინელი ისტორიკოსი უკრაინულს, რუსი რუსულს, სომეხი სომხურს, აზერბაიჯანელი აზერბაიჯანულს, ბელორუსი ბელურუსიულს, მოლდოველი მოლდოვურს, თურქმენი თურქმენულს, ყირგიზი ყირგიზულს, ყაზახი ყაზახურს, უზბეკი უზბეკურს, ტაჯიკი ტაჯიკურს… სტალინით უნდა განიმსჭვალოს საბჭოური ცივილიზაციის ისტორია. მომავალში კი ეგებ მთელი კაცობრიობისაც.
– როსტომ-ხანზე წერდე და სტალინი გამოგდიოდეს! –
გაიმეორებს პროფესორი ზედგენიძე და, კმაყოფილი თავისი მიგნებით, მემატიანეთა დავთრებში დაუწყებს ძებნას კახეთის მეფეს.
იქ კი ეწერება:
რომ როსტომი ირანის შაჰის კარზე აღზრდილა,
რომ დავით-ხანის ნაბუშარი იყო, დედა კი შინდისელი გლეხის ქალი ჰყოლია,
რომ ისპაჰანის მოურავის წოდება ჰქონდა
და რომ სამოცდაშვიდი წლის ასაკში გამომართულა ქართველების სამართავად.
არავისთვის დაუძალებია გამაჰმადიანება და ეკლესიებსაც კი აღადგენდა, მტრების მოსყიდვა შეეძლო, მეტად ურჩებს კი უხმაუროდ ჰკლავდა.
ზედგენიძე გაიფიქრებს: “პარალელები უნდა მოვძებნო სტალინთან”.
წინადადება, “მტრების მოსყიდვა შეეძლო, მეტად ურჩებს კი უხმაუროდ ჰკლავდა”, ბუნებრივია, მის ტექსტში არ შევა.
არც “როსტომ-ხანი” მოეწონება, ყველგან “როსტომ-მეფედ” მოიხსენიებს.
“როსტომ-მეფე ბრძენი და შორსმჭვრეტელი ხელმწიფე იყო, – ჩაწერს, – მისი სიდინჯე და გულკეთილობა მთელ კახეთს გადმოედო”.
როსტომ-ხან-მეფის პიროვნული დახასიათებისას მხატვრულ ხერხებს მიმართავს და ისე აღწერს კახელების მაჰმადიან მეფეს, რომ სტალინი გამოუვა:
“როსტომი უაღრესად პატიოსანი, თავმდაბალი და თავის სამშობლოზე უზომოდ შეყვარებული ადამიანი იყო. მემატიანეს ცნობით, მეფეს მეტადრე ჰყვარებია კახეთის ველების ცქერა! დადგებოდაო, თურმე, ასე, ყალიონით (!) ხელში და ცრემლიანი მზერით გაჰყურებდაო ალაზანს…”
თავისივე შეთხზულ ამბავს რომ მიაწერს მემატიანეს, ეს ოდნავადაც არ შეაწუხებს, პირიქით, მეტი დამაჯერებლობისათვის, ძველქართული ჩუქურთმით შეალამაზებს ნაამბობს: “და დგებოდიეს კახთ მეფეთ მეფეი როსტომ ალაზანისა ველსა ზედა და ცრემლითა თვისითა ალტობიებდეს მიწასა ამას მადლიანსა. ხელთ ეპყრობიეს მუნ ყალიონ მამა-პაპათა და იხარობიებდეს გული მისი ცქერითა ველთა ამად კახეთისაითა”.
ამგვარ ლიტერატურულ სითამამეს არა მხოლოდ პროფესორი ზედგენიძე, არამედ სხვა მისი კოლეგა-მეცნიერებიც გამოიჩენდნენ. მეცნიერები შინაურულად “ისტორიის შელამაზებას” უწოდებდნენ ასეთ მხატვრულ გადახვევებს.
ზედგენიძის თავში ასეთნაირი ისტორიულ-ლიტერატურული ეპიზოდიც კი დაიბადება:
“როსტომ-მეფეს არაგვის ერისთავ დათუნას მცირე ამბოხის ამბავს ატყობინებენ.
– რაის ითხოვს? – ჰკითხულობს ვითომ როსტომი.
– მაჰმადიანთა და ქრისტიანთა წაკიდება სწადიან, მეფეო, –
ეუბნებიან, – ჰსურს, ქრისტიანნი გადაგიმტერონ.
– ვერ წააკიდებს, – პასუხობს მაცნეს ბრძენი მეფე, – რჯული აქუთ სხვაგვარ, თუარ სამშობლო ერთი აქუთ.”
პროფესორს მოეწონება თავისივე შეთხზული სცენა. თუმცა ვიდრე ტექსტში შეიტანდეს, მანამდე კიდევ ერთხელ ჩაფიქრდება. კიდევ ერთხელ ჩაუკვირდება თავის თეორიას (რადგან აქ შეცდომის დაშვება არ შეიძლება – მარტო წოდებას კი არა, სიცოცხლესაც დაჰკრგავ!): ხომ არ სცდება? ნამდვილად ენდომება სტალინს, რომ როსტომში იქნას ამოცნობილი? მეტისმეტი ხომ არ მოსდის პროფესორს?
“ენდომება! ენდომება! – თავს გაიმხნევებს პროფესორი, – მაშ, მშვიდობას რაღად მიაწერდა მისი სახელის გასწვრივ? ესე იგი, ესიმპათიურება ეს მუსლიმანი-კახელი! ასე არ არის?!”
და კმაყოფილი გაიფიქრებს:
“ეგ გორელი ტეტია მე ვერ მაჯობებს ჭკუაში. ეგონა, ვერ მივხვდებოდი, რა უნდა!”
ზედგენიძეს ყმაწვილურად აუთამაშდება გუგები. ჩაიღიმებს და დაწყებულ აბზაცს მიუბრუნდება. კალმის წვერს ფურცელს დააჭერს. ოფლიან ცხვირზე ჩამოსრიალებულ სათვალეს კი ძგიდეს მიაბჯენს.
ასოს გამოყვანასაც ვერ მოასწრებს – კარზე დაუბრახუნებენ.
პროფესორი შეხტება. არ ადგება. მოიცდის. ბრახუნი განმეორდება.
– ვინ არის? – დაიყვირებს დუმილისგან (და საუკუნო შიშისგან) ხმადამჯდარი.
პასუხად ისევ ბრახუნი შემოესმება.
პროფესორი წამოდგება. დერეფანში გავა და კარს გამოაღებს.
ზღურბლზე პირქუში სამხედრო იდგება – ტყავის მუნდირში. ხელში მაუზერით.
– ვინაა, ამხანაგო, ტეტია! – შეუბღვერს პროფესორს განრისხებული სამხედრო.

2.

27. 12. 1999.

მაია მასი თმას აღარ იღებავს. აღარც ივარცხნის. თმა რეზინით აქვს კეფაზე შეკრული. მხრებზე ქერტლის თხელი ფენა ადევს. შავ კაბაზე ლაქები ეტყობა.
აგრესიული არ არის – მკაცრია. ბავშვებს ეშინიათ მისი. მაგრამ არ სძულთ. მაია მასს თექვსმეტი წლის ბიჭი მოუკლეს შარშან. ისიც ამ სკოლის მოსწავლე. სახლის სადარბაზოსთან ჩაცხრილეს. დიდი კაცივით მოკლეს. ძალიან სერიოზულად.
მაია მასი ბავშვებს ეცოდებათ. თუმცა შვილი რომ ცოცხალი ჰყავდეს, ისეთი მკაცრია, აუცილებლად შეზიზღდებოდათ.
მაია მასი ისტორიის მასწავლებელია. მისი გაკვეთილები მოსაწყენი და დამთრგუნველია.
ეგონათ, რომ იმ სკოლაში, სადაც მისი შვილი სწავლობდა, ვეღარ შეძლებდა მუშაობას. მაგრამ პირიქით კი მოხდა: ამბობდა, მეროს (ბიჭს მერაბი ერქვა) კლასელებს რომ ვხედავ, უკეთ ვხდებიო.
მაია მასს მიწამდე დათრეული, ანაფორის მსგავსი შავი კაბა აცვია. უჯიბეებო ჟილეტი და ნაცრისფერი პერანგი. დაფის წინ, ხის მაგიდასთან ზის და გაქუცული ტყავის ჩანთიდან მეთერთმეტე კლასის ისტორიის სახელმძღვანელოს იღებს. მოსწავლეები მდუმარედ და შიშით შეჰყურებენ.
მაია მასი წიგნს მაგიდაზე დებს და წარბებშეჭმუხნული ფურცლავს. ყოვნდება.
– ჰმმ, – გამოსცემს პირმომუწული, – როსტომ-ხანი…
წინა მერხებთან მსხდომი გოგონები მაია მასს დაკვნეტილ და ჩაყვითლებულ ფრჩხილებზე უყურებენ.
– პარაგრაფი მეთვრამეტე, – ამბობს ხმამაღლა, – როსტომ-ხანი! სამოცდამეორე გვერდი.
მოსწავლეები თავთავიანთ სახელმძღვანელოებს შლიან. სამოცდამეორე გვერდს ეძებენ.
– სამოცდამეორე? – ისმის აქა-იქ.
– პარაგრაფი მეთვრამეტე! როსტომ-ხანი! – ხმა უმკაცრდება მაია მასს.
“ვინო?”
მაია მასს თავისი ისტორიის მასწავლებელი, ციალა ჩაჩანიძე ახსენდება, – როგორც კი როსტომ-ხანის სახელი ახსენა, მაშინვე მოხუცი მასწავლებლის ხმა ჩაესმა ყურში:
” – როსტომ-ხანმა ჩინგიზ-ყაენზე და შაჰ-აბასზე მეტი ზიანი მოუტანა საქართველოს!”
მეთვრამეტე პარაგრაფის ჩაკითხვამდე მაია მასი ციალა ჩაჩანიძის პათოსით იწყებს მეტყველებას. მაია მასიდან მისი ძველი მასწავლებლის ხმა ისმის. იგი ციალა ჩაჩანიძით იჟღინთება – როსტომ-ხანი ჯერ კიდევ ამ ქალმა შეაძულა. თავად დიდი ხნის წინ მკვდარი ციალა ჩაჩანიძე კი ძალიან უყვარს, რადგან საქართველოს ისტორია მას სწორედ ციალა მასწავლებელმა შეაყვარა. ნაწილობრივ ნამდვილი, ნაწილობრივ შეულამაზებელი, ნაწილობრივ თავისუფალი საბჭოური იდეოლოგიისაგან. როსტომ-ხანზე მას შემდეგ არ შეუცვლია აზრი. ამიტომაც ჩაესმა ხმა შორეული სამოცდათექვსმეტი წლის ოქტომბრიდან (მაშინ მაია მასი მეათე კლასის მოსწავლე იყო. ცასა და დედამიწას ლეონიდე ბრეჟნევი მართავდა, პიონერ გოგონებს კი თეთრი წინდები ეცვათ).
– როსტომ-ხანმა ჩინგიზ-ყაენზე და შაჰ-აბასზე მეტი ზიანი მოუტანა საქართველოს! – თქვა და ხმამაღლა ჩაიკითხა მეთვრამეტე პარაგრაფის მშრალი ტექსტი (ციალა ჩაჩანიძისეული და საბჭოური ვერსიის უსიცოცხლო კომბინაცია).
მაია მასი წაკითხულმა არ დააკმაყოფილა.
– როსტომ-ხანი ეშმაკი მეფე იყო, – ამოხედა ბავშვებს, – ვითომ არაფერს არ ერჩოდა ქრისტიანობას, სინამდვილეში, ვინც კი მღვდელი იყო, ყველა გარყვნა, მოქრთამა და გაათახსირა!
ისეთი სიტყვები თქვა, სკამზე ჯდომა აღარაფრით გამოდიოდა. უნდა წამომდგარიყო.
– ქართველები გაირყვნენ, – წამოდგა, – გადაჯიშდნენ როსტომ-ხანის მეფობისას!.. თუკი უწინ… ვთქვათ, თუნდაც დემეტრე თავდადებულის ეპოქაში – ან კიდევ უფრო აქეთ – სამი-ოთხი ათასი ბერი თვალისდაუხამხამებლად შეეწირებოდა სარწმუნოების დაცვას, ეხლა, როსტომ-ხანის მოჩვენებითი მშვიდობიანობის დროს, ერთ წესიერ სასულიერო პირსაც კი ვეღარ იპოვიდი, ყველა გადაეგვარებინა მაჰმადიან მეფეს… ერიც, ბავშვებო, და ბერიც! სპარსული ცხოვრების წესმა მთლიანად ჩაკლა ქართველებში წესიერების გრძნობა… გახშირდა მრავალცოლიანობა, მრუშობა…
მამათმავლობაცო, უნდოდა ეთქვა, მაგრამ მიხვდა, ამ სიტყვის წარმოთქმით კიდევ უფრო დააბნევდა და შეაშინებდა მისი ტირადისგან ისედაც საკმარისად დაზაფრულ ბავშვებს.
მოსწავლეებმა იცოდნენ: მაია მასს ცხოველ სიამოვნებას ჰგვრიდა ცუდი მეფეებისა და მოღალატეების ლანძღვა. ყველა ნაძირალა ქართველში – მნიშვნელობა არ ჰქონდა, ეს ქართველი მისი წინაპარი იყო თუ თანამედროვე – თავისი შვილის მკვლელს ხედავდა. მისი შვილის ნამდვილი მკვლელი რომ დაჭერილი ყოფილიყო, ალბათ, ბევრად უფრო ლმობიერი იქნებოდა სხვა უზნეო ქართველების მიმართ (მკვლელს – მოკლულის თანატოლს – გულმოდგინედ მალავდნენ რუსეთში).
მაია მასის იარაღი სიტყვებია. მას შეუძლია წყევლოს შვილის მკვლელი და ლანძღოს ყველა ცუდი ქართველი. ის ასეთად აქცია დახვრეტილი ბაბუების ხსოვნამ (ტყუპები იყვნენ – ორივეს 1937 წელს გამოუტანეს სასიკვდილო განაჩენი), ციალა ჩაჩანიძის რისკიანმა პატრიოტიზმმა, გადაგდებული პრეზიდენტის სიყვარულმა და ერთადერთი შვილის მკვლელობამ.
თვითონაც დიდი სიამოვნებით შეეწირებოდა რომელიმე მტარვალს. თავის მოკვლა კი არაფრით შეეძლო (და ყველაზე მეტად სწორედ ამის გამო სძულდა საკუთარი თავი), თორემ სხვისი ხელიდან (ოკუპანტის, სატანისტის, თუნდაც თავისი შვილის მკვლელის ხელიდან) უდრტვინველად, წმინდანივით მიიღებდა სიკვდილს.
ალბათ, რამდენი ნეტარი და წამებული შეემატებოდა ქართველ წმინდანთა ზეციურ არმიას, როსტომ-ხანს რომ არ ეეშმაკა და მოჩვენებითი ტოლერანტობა რომ არ გამოეჩინა ქართველი ქრისტიანების მიმართ!
– წარმოიდგინეთ, რამდენი სული დაღუპა ამ კაცმა! – ბრაზობს მაია მასი.
ალბათ, როგორ ველოდით რჯულისთვის წამებას, ძუძუების დაშანთვას, მტკვარში ჩახრჩობას, ნეხვით ავსებულ კასრში ჩატენვას, თაფლით გაწებილი სხეულის მზეზე ამოშრობას, კიდურების წაწყვეტას, თავების დაჭრას, ცეცხლში დაფერფვლას…
გმირებს გმირობა არ ჩაადენინა ამ უღმერთომ. უდრეკ მორწმუნეებს ქრისტეს ერთგულების საშუალება არ მისცა. გასაწმინდანებლად, გასაგმირებლად გამზადებული ასობით, ათასობით ქართველი უპრინციპო, გულგრილ და მორჩილ მონად აქცია!
– ასეთი საშინელი მმართველი არასდროს გვყოლია, – ასკვნის მაია მასი.
წინა მერხებთან მსხდომი ბავშვები (მეტწილად, გოგონები) რვეულებში ინიშნავენ: როსტომ-ხანი. გვ. 62. დანარჩენებს, მართალია, ეშინიათ მაია მასის, მაგრამ მაინც არაფერს იწერენ. საკუთარ თავებს (და, ალბათ, მაია მასსაც) სცდიან.
მაია მასი სახლში მიდის. აგზნებულია. როსტომ-ხანის ლანძღვამ აღაგზნო. ზოგჯერ, უგულოდ, უემოციოდ ატარებს ხოლმე გაკვეთილებს, მაგრამ საკმარსია რომელიმე ამორალურ ქართველს წააწყდეს ისტორიის სახელმძღვანელოში, რომ მაშინვე ცოცხლდება…
მაია მასი ფიქრობს: “ეს დღეები როსტომ-ხანზე ჩავატარებ გაკვეთილებს.” უნდა, რომ მორალზე, ზნეობაზე ესაუბროს ბავშვებს. მოძღვარივით დადგეს დაფის წინ და იქადაგოს.
მაია მასი სანთელს ანთებს მკვდარი ბიჭის დიდი შავთეთრი ფოტოს ქვეშ.
ოთახში ფოტოგამოფენაა მოწყობილი. საითაც გაიხედავ, ყველა მხრიდან ეს ბიჭი გიყურებს: ორი წლის… რვა წლის… ათი წლის… თერთმეტი წლის… თექვსმეტი წლის…
თაროებში უსწორ-მასწოროდ, ვერტიკალურად და ჰორიზონტალურად შეტენილ წიგნებსაც მისი ფოტოები ფარავს. მაია მასი ფოტოებს კოცნის და გვერდით ალაგებს. დამტვერილ და სუნიან წიგნებს იღებს. ნაცრისფერი და მოყვითალო წიგნებია. ამბები როსტომ-ხანზე ამ წიგნებში უნდა მოიძიოს. უნდა, რომ კიდევ ერთხელ დარწმუნდეს ციალა მასწავლებლისგან ნაანდერძევ პრინციპებში.
ი. ჯავახიშვილი:
მარტო ოთხი ტომი აქვს. ამ ოთხ ტომში ვერსად პოულობს როსტომ-ხანს.
ნ. ბერძენიშვილი:
მარტო ერთი აბზაცი ეძღვნება. ეცოტავება.
ი. ზედგენიძე:
“როსტომ-მეფე – მშვიდობის ბურჯი”.
– მშვიდობის ბურჯი არა ჩემი ფეხები!
მაია მასი ილია ზედგენიძის ნარკვევს კითხულობს როსტომ-ხანის შესახებ. ეს როსტომ-ხანის აპოლოგიაა. სადღეგრძელოა.
მაია მასი ნარკვევის ავტორზე ბრაზობს. კვლავ ციალა მასწავლებლის პრინციპების ერთგული რჩება.
პროფესორი ილია ზედგენიძე 1937-ში დახვრიტეს (მისი ტყუპი ბაბუებივით).
“ეგეთ კრეტინობებს თუ წერდა, დახვრეტდნენ, აბა რას უზამდნენ!” – ფიქრობს.

3.

4. 10. 2084.

– კლინიკური გიჟია, ბატონო პრეზიდენტო, ნამდვილი
ავადმყოფია!
– ანუ? ჩამოაყალებეთ.
– გამეორებაც მიჭირს…
– რა კარგია! მოდი, ყველამ ერთად გამოვცადოთ ჩემი მოთმინება! ვერთობით?
– ცხოველებივით იქცევიან… ადამიანის ხორცს ჭამენ.
– ნუ ცმუკავთ, მე მიყურეთ!
– თქვენ თავს ითხოვენ, ბატონო პრეზიდენტო…
– ?
– …ასე გვითხრეს.
– თავს… როგორ?
– პირდაპირი მნიშვნელობით. თავს… იმას, რაც კისერზე დგას… ან…
– ან – რა?
– არც მჯერა, ამას რომ ვიმეორებ… ან მამონი უნდა აღიაროთ.
– ვინა?
– მამონი. მათი ღვთაება თუ რაღაც ჯანდაბა!
– გვეთამაშებიან?
– ოფიციალურ მოთხოვნათა ჩამონათვალში აქვთ შეტანილი. თან, პირველ ნომრად!
– ვან-გოგი?
– ვან-გოგი არა, მამონი!
– გვაშაყირებენ…
– არა. შევატყობდით.
– და ვაღიარებ, კი ბატონო!.. თუკი გაეთრევიან, ვაღიარებ! ამას არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს ჩემთვის.
– ვეჭვობ, მხოლოდ ვერბალური აღიარება იკმარონ… პირობებში უწერიათ, რომ აღიარების შემდეგ ათასი ახალშობილი უნდა შეწიროთ მამონს.
– გვაშინებენ, ხალხო, რა მოგივიდათ! ვეღარ უნდა მიხვდეთ?! პანიკას თესავენ…
– …თუ არა და მთელ მოსახლეობას ამოგიწყვიტავთო.
– ვინ თქვა?
– განცხადება სატელიტიდან გავრცელდა.
– რამდენი კონფესიაა ჩვენთან?
– ზუსტი ციფრი არ მახსოვს. გავიგებ. მხოლოდ ოფიციალურად დარეგისტრირებულები გაინტერესებთ?
– ყველა მე დამწყევლის… მეცინება.
– სამდღიანი ვადა გაქვთ.
– არა… მართლა მეცინება.
– ან უნდა შევაკვდეთ. ან…
– ან ათასი ახალშობილი შევწიროთ! ისიც ხომ არ გაგირკვევიათ, გოგონები ურჩევნიათ, თუ ბიჭები?!
– ჩვენ გენოციდის პირას ვართ, ბატონო პრეზიდენტო.
– უთხარით, რომ მამონს ვაღიარებ, ბავშვებს კი არ შევწირავ! ოცდამეერთე საუკუნეა, ბოლოს და ბოლოს!
– გადაგვთელავენ.
– გადაეცით, რაც გითხარით! დრო უნდა მოვიგოთ… მანამდე ბომბდამშენებსაც მოგვაშველებენ.
– ქალაქში შემოსასვლელ მთავარ ტრასაზე დგანან. რაც კი ძროხა უნახავთ ახლო-მახლო, ყველა უმად უჭამიათ.
– უმად? დარწმუნებული ხართ?
– კოცონი მაინც ხომ უნდა დაენთოთ?! მზვერავები გვიდასტურებენ, რომ მსგავსი არაფერი უქნიათ…
– მზვერავებიც არ შეგვიჭამონ!
– …
– ვაი, ვაი… როგორც ჩანს, აქ მარტო მე ვიქცევი არასერიოზულად! მოკლედ… რაც არი – არი. შეუთვალეთ ის, რაც გითხარით.
– მხოლოდ თეორიულ აღიარებას არ შეგვარჩენენ, ბატონო პრეზიდენტო, დარწმუნებული ვარ.
– ბარემ ბავშვებიც ხომ არ გამოგატანოთ? გააკეთეთ ის, რასაც გეუბნებით.

8 ივნისი. 19. 45. ოკუპაციის მე-2-ე დღე

დილიდან დაჭრილებს ვნახულობ. პეტრემ მთხოვა. უნდა, რომ ხალხში ვტრიალებდე. მითხრა: “შენ ხომ მათი დედა ხარ”. უმეტესობას ყურები აქვს წაჭრილი. დისპანსერის დირექტორმა მითხრა: ყურებს იმიტომ ათლიან, რომ თვითონ არა აქვთ – შურთ ჩვენი. უნდათ, რომ ჩვენც მაგათნაირ მუტანტებად ვიქცეთ. პეტრე საათში ერთხელ სატელიტიდან მიმართავს ხალხს. ამხნევებს. “ოფიციალურად”, ჯერჯერობით, ისევ ქრისტიანია. ნახევარკუნძული მუშტებს იქნევს. ამათ ფეხებზე კიდიათ. 14 ქალაქი აქვთ დაკავებული. ხუთთა კავშირის განცხადება გავრცელდა შუაღამისას: არ გამოვრიცხავთ ბირთვულ პასუხსო. გაუგებარი განცხადებაა. ვერ ვხვდებით, უნდა გაგვიხარდეს, თუ პირიქით, უნდა გვეწყინოს? ნამდვილად არ მინდა სიკვდილი დანარჩენი სამყაროს გადასარჩენად! ბავშვებმა ნიჟარაში ისაუზმეს. ლ.კ.-მ თქვა, რომ, თუ რამეა, პირველებს მე, ნელის და ბავშვებს გაგვიყვანენ. პეტრეს – ცალკე. ჩვენებს რვა საათში დაელევათ ჟანგბადი. მიწაზე დაჯდომას ვერ ახერხებენ. სულ – 412 ცალი შეგვრჩა. გაგვინადგურეს: 1135 ცალი. ბავშვებს გადასხმებს უკეთებენ. ერთ საათში ნიჟარაში შევაწვენ. მინდა საქ. ისტორიის ფაილები გავხსნა და ძილის წინ წავუკითხო. საშინლად გამოვიყურები: გავხდი და თევზს დავემსგავსე. ძალიან დიდი ცხვირი მქონია. აი. ისევ პეტრეა სატელიტზე.

10 ივნისი. 21. 30. ოკუპაციის მე-4-ე დღე.

წავიკითხე დოქ. ჟ. ლალიაშვილის სოც. ანალიზი. ციტატა: “დამაფიქრებელი და ეგებ საიმედოც (მინდა, სწორად გამიგოს მკითხველმა) ჩვენს ამჟამინდელ მდგომარეობაში მხოლოდ ერთია: ჩვენს ეპოქაში, მატერიალიზმის ზეობისას, 21-ე საუკუნის ბოლოს კვლავ დღის წესრიგში დადგა რწმენისათვის ბრძოლა. საერო კონსტიტუციის საფუძველზე არჩეული პრეზიდენტისგან რჯულის შეცვლას ითხოვენ! განა ეს საოცარი არ არის? ვინ წარმოიდგენდა თუნდაც ორასი-სამასი წლის წინათ, რომ ომის პირობების გაცხადებისას კვალაც გაისმებოდა თანამედროვე ცივილიზაციის მიერ ესოდენ მივიწყებული სიტყვა “ღმერთი”? ნეტავ, ნაკლებად ტრაგიკულ ვითარებაში შეეხსენებინათ ჩვენთვის მისი არსებობა. თანამედროვე პოლიტიკოსებს, სამწუხაროდ, წარმოდგენა არა აქვთ (ანკი საიდან უნდა იცოდნენ!), როგორ, რა მეთოდით იცავდნენ თავს უწინ (ვგულისხმობ შუასაუკუნეებს) რჯულის წამგლეჯთაგან. ამ მხრივ, თავდაცვის არანაირი იმუნიტეტი არ გვაქვს გამომუშავებული. ყველას გვესმის: ეს კათარზისია. ოღონდ აბსურდული ელფერის მქონე. დამპყრობელთა ურდომ (უფრო სწორად, მათმა ანაქრონისტულმა მოთხოვნამ) სერიოზულად აღგვაქმევინა ჩვენივე რწმენა. არ გამკიცხოთ, მაგრამ იქნებ მადლობა გვეთქმის მათთვის ამის გამო?”
ტექსტი ნელის წავუკითხე. მითხრა, რომ ეთანხმება. მე კი ვუთხარი, რომ დოქტორი ჟ. ლალიაშვილი, ისევე როგორც ბევრი ჩემი თანამოქალაქე, პანიკამ გააგიჟა (არ მინდოდა მეთქვა – გამოაშტერა). პეტრეს ვერ დავუკავშირდი. ს.-მ მითხრა, რომ ლურჯ ზოლზეა. აქამდე არ შემხმიანებია. ჩვენები, ალბათ, უკვე იგუდებიან ჰაერში. ნახევარკუნძულელები უფრო გააქტიურდნენ. გამოაცხადეს, მდინარეებს შევყინავთო. იმედია, უკვე სხვანაირი თამაში დაიწყება. ბავშვებს ნიჟარაში შევუცურდი. საქ. ისტორიის ფაილი გავხსენით. ვიღაც ზედგენიძის ნარკვევი წავუკითხე მაჰმადიან მეფეზე. ამათგან განსხვავებით ძალიან კეთილი ყოფილა: არავისთვის დაუძალებია თავისი რელ.-ის აღიარება. საამაყოა. პირველი ცივილიზებული მეფე ჩვენ გვყოლია, ქართველებს! ხვალ ულტიმატუმის ბოლო დღეა. პეტრემ გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს. ჩემი აზრით, უნდა აღიაროს მამონი. ასე უფრო მეტ დროს მოვიგებთ…”

2008. აგვისტო

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

DOWNLOAD

გელა ჩქვანავა

აფერისტები

© ჩვენი მწერლობა

DOWNLOAD

ხათუნა თავდგირიძე
დონ მანუელი და ოქროს თევზი
© ჩვენი მწერლობა

ანუ წიგნი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორებისა

ფრაგმენტი წიგნიდან
გამომცემლობა “სეზანის” მიერ გამოცემული ეს წიგნი მალე გამოვა გაყიდვაში.

ჩიტის სკინტლზე აშენებული ქალაქი

იყო და არა იყო რა, იყო ერთი, ჩიტის სკინტლზე აშენებული ქვეყანა, რომ გამართლებულიყო სიტყვა ნათქვამი: ჩიტის სკინტლზე ქალაქი აშენდებაო. ქალაქი კი ოდითგანვე ქვეყანას და სიცოცხლეს ნიშნავდა, სადაც ცა და მიწა წისქვილის ქვებივით ფქვავენ ყველაფერს, რასაც ძვალი და ხორცი გააჩნია: ნაფქვავი ქარს მიაქვს, ნაწური კი მიწაში ჩადის.
ამ ადგილას, ოდითგან, საკვირველებისკენ მიმავალი შარაგზა იყო, ქვაღორღიანი და მტვრიანი. გზის ორივე ნაპირი ბალახითა და ეკალ-ბარდებით იყო დაფარული, რომლებიც სულ შარა-გზაზე გადასვლას და მის დაპყრობას ცდილობდნენ. მაგრამ, ფეხი – კაცისა, საქონლისა, ცხენისა, ჯორისა, თხებისა და ბავშვებისა ბალახს სინსილას უქრობდა და არ აძლევდა გზის დაპყრობის საშუალებას. დაუდიოდათ ამ გზაზე ნახირი, მიდიოდნენ ტყეში ხეების მოსაჭრელად და უღელში შებმული კამეჩებით ხის ნალოებს მოათრევდნენ. დადიოდნენ პანტა-მაჟალოს ხეების დასაბერტყად, – არაყს გამოხდიდნენ, საზამთროდ შეინახავდნენ, დადიოდნენ მაყვლზე და ასკილიზე, კვრინჩხზე და ტყემალზე. მოკლედ, შარა-გზას ფეხი არ აკლდა, მაგრამ ამით ქვა-ღორღი არ ცვდებოდა, მტვერი არ თავდებოდა.
სიტყვა უნდა ასრულებულიყო: ჩიტის სკინტლზე ქვეყანა აშენდებაო!
სწორედ ამიტომ, გზის ერთ ნაპირზე, წვრილ, ძაფივით აბურდულ ტოტებიან ბუჩქში, ხარის ბუზზე ცოტად მოზრდილი ჩიტი ცხოვრობდა, სახელად – მალულა, ნემსივით წაწვეტებულ ცხვირზე ჩამოცოცებული თვალებით ზვერავდა სამყაროს, თუმცა კი, ყოველი ფრთოსანი ფიქრობდა, რა მშვიდი ცხოვრება აქვს ამ მამაძაღლსაო! დიახაც, ასე იფიქრებდნენ, რადგან ყველამ როდი იცოდა ჩიტ-არწივას არსებობა, რომელიც თვითონაც არაა საშუალო ფრინველის ზომის, მაგრამ ბუჩქების წვრილი ბინადრებისთვის, რომელთა სუსტი ბგერებიც ერთი ბუჩქიდან მეორემდე ძლივს აღწევს, ნამდვილი ურჩხულია, ანუ თვალებ-გადმოკარკლული არწივი, რომლის საშინელი ძალა კურდღლებს, მინდვრის თაგვებს და ფრინველებს საკუთარ ბურტყლზე აქვთ გამოცდილი.
ჰოდა, ამ ბუჩქების ბინადარმა ცეროდენა მალულიკამ თავისი ბუჩქიდან გზის იქითა მხარეს გადაფრენა რომ მოინდომა, ჰაერის რხევამ ჩიტ-არწივას განზრახვა აცნობა და მოუმატა განწირულად სიჩქარეს და რომ უფრო დამსუბუქებულიყო, ზედმეტი ტვირთი მოიშორა, ანუ მოსკინტლა. სკინტლი შარა-გზაზე დავარდა. გეგონება ქაოსიდან იშვაო, გაბრწყინდა მზით, რომლისთვისაც სულ ერთია, რას გაანათებს, გაშრა, გამაგრდა, მთის კორტოხს ემსგავსა და სულ მალე ზედ სოფელი გაშენდა. სოფელი მალევე იქცა ქალაქად, ქალაქი – ქვეყნად და ადამიანებისთვის ყოვლად გამოსადეგი ადგილი შეიქნა, თუმცა კი გეოგრაფიული მდგომარეობის გამო, მისი არსებობა განუწყვეტლივ ბეწვზე ეკიდა. ადამიანები, ძროხები, ხბოები, თხები… ყველაზე საშიში მაინც ფეხმურგვალები იყვნენ, რომლებიც ორჩლიქოსნებისგან განსხვავებით, ხმაურით, მტვრის საშინელი ღრუბლით და მწყობრი სვლით გამოირჩეოდნენ. ისინი ცას მთლიანად ფარავდნენ, და ქვა-ღორღს ნაპერწკლებს აყრევინებდნენ, რაც სკინტლზე აშენებული ქვეყნისთვის ელვა-ქუხილზე საშიში იყო.
ასეთი განსაცდელი წელიწადშო ორჯერ ეწვეოდათ ხოლმე: როცა სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი საკვირველებისკენ მიიმტვერებოდა და როცა უკან ბრუნდებოდა, ანუ, როცა ყველაფერს ზანზარი გაჰქონდა.
წარმოგდგენიათ, როდის დაწყებულა ეს ამბავი! – XIII საუკუნეში, როცა ულუ დავითის მეუღლემ ჯიგთახათუნმა “ფხოველნი მეხარკე ყვნა, და მეჯორედ ყვნა კაცნი იგი მხეცისა ბუნებანი”.
ჰოდა, რა გასაკვრია, რომ მათი შიშით სკინტლის მაცხოვრებლები დედაწულიანად მიწაში ამოთხრილ დარანებში აფარებდნენ თავს და იქ კვირისტავებზე დაყრილნი შველას შესთხოვდნენ დამბადებელს. ქურდები, ბოზები და ლოთები იფიცებოდნენ, რომ შესწყვეტდნენ უზნეობას, თუმცა გრძნობდნენ, რომ ფუჭად ჩაუვლიდათ აღთქმა: ძნელია კაცმა ანდაზას აჯობოს! აკი თქმულა: ქურდი, ბოზი და ლოთი – ფიცილისააო!
ადამიანის არსებაზეც, როგორც მარად განვითარბად და ცვალებად სისტემაზე, მანამ არაფერი ითქმის, ვიდრე ის პლანეტიდან პლანეტაზე ფრენას არ ისწავლის. ვიდრე მას არ შეეძლება ადგილის შეცვლა, ვიდრე შემთხვევაზე იქნება დამოკიდებული, ვიდრე ღმერთი ის ეგონება, ვისაც ხსნისთვის კვირისტავებზე დავარდნილმა უნდა ეხვეწო.
მერე რა, რომ მალულიკა დაუსხლტა ჩიტ-არწივას, მერე რა, რომ ლმობიერია ჯორის ტერფი სკინტლზე აშენებული სოფელ-ქვეყნისთვის, ხოლო ძროხები და თხები რძით გატენილ ცურებსა და ჯიქნებს სურნელოვანი ღრუბლებივით თავზე რომ გადაატარებენ, ნეტარება და მადლიერება იპყრობთ სკინტლზე აშენებული ქვეყნის მცხოვრებლებს…
ამ სკინტლზე აშენებულ სოფელზე ისე გემრივლად მეწერება, მეშინია, სხვებსაც არ დააინტერესდეთ და არ მომთხოვონ, ის კი არ გვიამბე, რასაც აპირებ, სკინტლზე აშენებულ სოფელზე მოგვიყევიო.

ფეხსალაგის ორმოების ჟამი

ეს ამბავი მაშინ მოხდა, როცა სოფელში ფეხსალაგის ორმოების თხრა დაიწყეს.
მანამდე სოფელში ყველას თავისი სარიოშო კუთხე ჰქონდა. კაცს რომ გაუჭირდებოდა, სადაც გინდა ყოფილიყო, უტყუარი ისარი იქ წაიყვანდა. მაგრამ შემდგომში სოფელი გაიზარდა, რაც იმან გამოიწვია, რომ ახლომახლო ხევებში ცხოვრება დაკნინდა და მიწა გამოიფიტა და ქერისა და დიკის ნაცვლად ბაბუაწვერა ამოდიოდა. ესენი კი, მოგეხსენებათ არ იფქვიან…
სოფელი წარღვნისდროინდელ ტენზე იდგა ჯერ კიდევ და ცისა და მიწის ურთიერთხახუნის რიტუალურ ჰანგს გამოსცემდა. ბუნებისთვისაც ეს იყო მთავარი. ის ხომ ნარიყივით გასპეტაკებული მკვდარი ძაღლის კბილებზეც ისეთივე ეშხით გადარბის, როგორც კაცისგან მდინარეში სამშრალოდ ჩალაგებულ ქვებზე.
ამიტომაც, ნუ გაგვიკვირდება ცივილიზაციის წინსვლა. პროგრესი დედამიწაზე უჟამო ხანიდან მიმდინარეობს, ისევე, როგორც სექსუალური რევოლუციები. და არ არის გასაკვირვი, რომ ეს უკანასკნელი წინ უსწრებდა ფეხსალაგის ორმოების თხრას.
უცნაური ექო გააჩნია ცივილიზაციას: სადღაც, შორს, დილასისხამს აგუგუნებული ორთქლმავალის ხმა ნაშუადღევსვე გაიგონეს მივარდნილი კავკასიის პიტალო მთების კალთებზე და ოცნებამ აიტანა მეოცნებენი, – და ხალხიც ხომ იმათ კვალზე დის: ნეტა როდის გამოსჩხვერს ამ გრანიტის თეთრ მწვერვალებსაც ორთქლმავალიო და ლაღად დაემართება დაღმა ხეობაში, სადაც ჯერ კიდევ მშვილდ-ისრობამდე გველეშაპმა ჩაიხრიგინა და ისე მოასუფთავა ჭალის გარშემო ტყეები (თითქოს წარსულმა მომავალზე იოცნებაო), რომ ერთი ორთქლმავალი კი არა, ორიც აუქცევს ერთმანეთს გვერდს.
პროგრესი ყველგან შეუქცევადი და ყოვლისმომცველია. მეც კი ვარ შესწრებული მისი წყალობით მომხდარ შესანიშნავ მოვლენას: ქალის ტრიკოები ნელა-ნელა, მაგრამ არა კაცისთვის შეუმჩნევლად, თვალსა და ხელს შუა ისე დაპატარავდა, რომ ფიწლითაც ვერ აიღებს კაცი.
ეს ამბავიც, როგორც უკვე გამცნეთ, მაშინდელია, როცა სოფელში ფეხსალაგის ორმოების თხრა დაიწყეს. გაეჯიბრა ხალხი ერთი-მეორეს, გამოჩნდა ვინ იყო პროგრესული და ვინ ჩამორჩენილი, თუმცა სახელს თავდაპირველს უწოდებდნენ, ანუ “სარიოშოს”, ანუ სასაძაგლოს, მაგრამ მერე ისიც საგანძურად ჩაითვალა, ანუ ბანკად, ანუ სეიფად, და ეწოდა მას ფეხსალაგი.
ასე იყო სოფელში, სხვაგან კი არ ვიცი, რა როგორ მოხდა. ჩემთვის დღემდის ფეხსალაგია მხოლოდ “ფეხსალაგი”.
მალევე დაიხვეწა ფეხსალაგის დიზაინიც. კლიმატოლოგები არჩევდნენ ქარის მიმართულებას, ეკოლოგები ადგენდნენ ფეხსალაგის ადგილმდებარეობას, არკვევდნენ საით უნდა ექნათ პირი, კარი საით უნდა გაღებულიყო, რა მანძილზე უნდა ყოფილიყო დაცილებული ქლიავებისგან… საქმე წინ წავიდა. გაშალაშინებული ფიცრით შეკრულ ფეხსალაგს, ზოგი, უფრო მგრძნობიარე, კარის თავზე გულის ფორმის საჰაეროებს ატანდა. სამწუხაროდ ბეტონზე ჯერ არაფერი სმენოდათ სოფელში, ამიტომაც ფიცრის იატაკს აგებდნენ მუხის ძველი ნასახლარების კოჭებზე. მარცხის არც ერთი შემთხვევა არ დაფიქსირებულა, მხოლოდ ერთი შემთხვევა იყო: სოფელი რატომღაც სტრატეგიულ ადგილად ითვლებოდა და იქვე, ლელოვანში, ყოველთვის იდგა სამხედრო ნაწილი, იმის მემკვიდრე, 1812 წელს რომ ამოწყვიტეს აჯანყებულმა გლეხებმა. მაგრამ ახლა მშვიდობა იყო და მთვრალ ინტენდანტს ფართო ჩასაჯმელ ხვრელში ნაგანი ჩაუვარდა, მაგრამ დაათრო არყით სხვა ოფიცერი და იმან ამოუღო. ეს იყო და ეს! ამის მერე ხვრელი დაავიწროვეს და ოფიცრებმა აღარ იცოდნენ რითი გაერთოთ თვალი.
იმ ხანებში მე სრულიად ბავშვი ვიყავი, მაგრამ მაინც ძალზე გამაკვირვა, რომ, თურმე იმერეთში ფეხსალაგების ორმოები არ იყო მოდაში, ზეზეულ დგამდნენ და “ჩეჩმას” ეძახდნენ და, რომ, როგორც კი კაცი ჩეჩმისკენ გაემართებოდა, ღორებიც შორიდან მორბოდნენ წინასწარულად კმაყოფილ ღრუტუნით, და, რომ იქაც ყოფილა უსიამოვნოსავით შემთხვევა, როცა ვიღაცას ლამის მიწამდე ჩაკიდვია ყვერები და ღორებს ისიც საჭმელი ჰგონებიათ… მაგრამ მე მჯერა, რომ ეს ჭორი რომელიღაც უღვთო საუკუნეშია შექმნილი.
მაშ ასე: სოფელში ფეხსალაგის ორმოებზე შემდგარ კოშკებში სხვა და სხვა გრძნობები ღვიოდა. ზოგი სიხარულით მსუბუქდებოდა, ყიჟინებდა, რომ უკან მოუხედავად ეთხოვებოდა სიმძიმეს, ზოგს სწყინდა, რომ არ შეეძლო ნაქნავისთვის თვალის შევლება, ზოგი გულგატეხილი იყო, რომ გუშინდელი ტკბილი სადილ-ვახშამი დღეს სიმყრალით სწვავდა ნესტოებს; ისინი, ვისაც ყოველგვარი გაცემა შიშის ზარს სცემს, გეგონება თავზე დამდგარმა ყაჩაღებმა ხელიდან სეიფის კლიტე გამოგლიჯესო, ცრემლებს ღვრიდნენ და ისე ეთხოვებოდნენ განძს. ზოგიც სიმძიმის დაკარგვას წუხდა, – როგორღა გავიდრიცებიო? იყო სხვა განცდებიც: ზოგი კვირტის ნართივით ნელად ართავდა, ზოგიც ქვემეხივით აქუხებდა.
და მხოლოდ ერთადერთ უკმარისობას განიცდიდა ყველა სხვადასხვა: ციხეში ეგონათ თავი ფეხსალაგის ორმოებზე შემდგარ უშუქო და უჭუჭრუტანო კოშკებში. ჭვრეტა ერჩიათ გარესამყაროსი, სინათლის, სივრცის, მზის ბრჭყვიალების, ვარსკვლავთა კაშკაშის…

სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი

რიცხვითი სახელი სამოცი, თამამად რომ ზის წიგნის სათაურში და მეტყველების სხვა ნაწილებს თვალზე ხელისმოჩრდილვით გაჰყურებს მხარსუკან, არც ისე იოლად მოხვედრილა ამ ადგილას, თვითონ რომ ჰგონია, რადგან ახლაც ვეკითხები ჩემს თავს – სწორად დავითვალე?
– მგონი რომ სწორად!.. რადგან სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი იმ ხნისამ ვნახე, როცა ადამიანი ახლადაა გარკვეული რიცხვებში და თუ დაითვალა, არ შეეშლება, მით უმეტეს, რომ მერე, შეშინებული, თითქმის ორი კვირის მანძილზე, გულმოდგინედ ითვლის და ითვლის…
ეს რომ მაგონდება, ახლაც მეჩვენება, რომ გონებაში, უბრალოდ, მაინცდამაინც, ეს რიცხვი მაქვს აღბეჭდილი და არა სხვა რამე.
იმის ეჭვიც მიჩნდება, იყო თუ არა ეს ყველაფერი სინამდვილეში, მაგრამ რომ გამახსენდება, როგორ მაძლევდა სიცხეებს ამ ამბების გამო და როგორ სამარცხვინოდ ვისველებდი ღამღამობით, რის გამოც იძულებული გახდა დედაჩემი, ცალთვალა მკითხავთან წავეყვანე გამოსალოცად (ასეთი შემთხვევა ერთი და ორი როდი ყოფილა), ვამჯობინებ დავიჯერო, რომ სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი ნამდვილად ვნახე.
თანაც, ვ. ფ.-საც სწორედ ამ რაოდენობითა აქვს ისინი ნახსენები თავის “მთის სურათებში,” – კორესპონდენციებში, რომელთაც გაზეთ “დროებაში” აქვეყნებდა ლ. რ.-ს ფსევდონიმით. და ვიღას უნდა დაუჯეროს კაცმა, თუ არა მას?
ფაქტების მიმართ შემდეგშიც ასე სათუთად მოვიქცევი; საკუთარი წარმოსახვით კი არ ვიჭენავებ, თვითმხილველის მონათხრობს მივანიჭებ უპირატესობას, რათა მკითხველისთვის სარწმუნო იყოს ყოველი ფაქტი.
აკი მოსამართლეც თვითმხილველის მონათხრობს ეყრდნობა ხოლმე და არა დამნაშავის შეთხზულს. გარდასული დროის ამბავი ან ფაქტი წინაპრების ნამოწმებიდან უნდა აიღო: უყვართ ძველი დროის ნაწერებს, როცა შთამომავლის ხელი ეხება… უყვართ, როცა სულს უხსენებენ, როცა მათ სამოსს მოირგებენ… ადამიანების მოდგმა თაობებად ტყუილად არ დამარცვლა ღმერთმა. იმიტომ არ ვიშვით ყველა ერთად, დროში რომ გაგვეძლო.
გარდასული დროის მწერლთა ნაწერები ჩემთვის როგორც დედის ძმის სახლია: – სკამს უკითხავად დავჯდები.
საკუთარი გმირობა კაცისთვის ძნელი საამბობელია, ისევე, როგორც სხვისი გმირობაა ადამიანისთვის ძნელი მოსანელებელი და რაკი არც მოგონებებს სწყენთ ხოლმე გამოცდა, სჯობია, რომ რაც მახსოვს, მოვყვე. მაშინ გაირკვევა სიმართლეც და ისიც, თქვენც შეგეშინდებოდათ თუ არა ჩემსავით.
სამი ბიჭი ვიყავით წასული ყინტორაზე (Chaerophyllum), ჯეჯილში დავდიოდით ფეხმორიდებით, ვთხრიდით ბარულებით და პარკებს ვავსებდით. ყინტორა, იგივე ხიფხოლა, გემრიელია საჭმელად, ხილის მაგივრობას ისიცა სწევს უხილო ქვეყანაში, ისევე, როგორც მთისა და ველის სხვა მრავალი მცენარე მწვანე ფერისა, საჭმელად რომ ვარგისია და ბარელებს წარმოდგენაც არა აქვთ. ყინტვრის მწნილი ყველა ოჯახში სადილ-ვახშმის დამამშვენებელია და ჩვენც, გუდებსა და პარკებს რომ გავივსებდით, კმაყოფილები და ვალმოხდილნი, სულელური ლაზღანდარით ვბრუნდებოდით შინ. ამიტომაც იყო, რომ, როგორც კი თვალი მოვკარით, მაშინვე ავცეტდით და ყროყინი დავიწყეთ. ვიცოდით, რომ დაყროყინება, ისევე, როგორც “ციცას” დაძახება, რაინდებისთვის საწყენი იქნებოდა. მაგრამ ასეთს არ მოველოდით.

თვალი მაშინვე მოვკარით, საავდრო ღრუბელივით დასავლეთის მხრიდან გორზე რომ გადმოდგნენ და გზას დაეღირნენ. კარგა გრძელი გზა ჰქონდათ გამოვლილი, თვალწინ რუკა მოუძღოდათ უხილავად გაშლილი, რომელზეც ეს სოფელიც იყო აღნიშნული, მაგრამ მთავარი შემდეგი პუნქტები იყო… ჰოდა, როგორც კი ცოტა ესიამოვნათ, პირველ სოფელში უკვე ვართო, ამ ძაღლის დაყრილებმა არ აიგდეს საცინლად!.. გასწყდეს ამათი ჯიში: ამათი პაპები ჩვენს პაპებს უყროყინებდნენ, ამათი მამები ჩვენს მამებს და ესენი ჩვენ!.. – აცა, ბალღებო, თქვე მამა-ციციანებოო, ეხლა ვნახავთ თქვენს გალაღებასა!.. – ეს აზრი გამოვიტანეთ რაინდების რისხვიანი შეძახილებიდან და ეტყობა ერთსულოვნადაც, რადგან ერთახმით გავჭენდით მდინარისაკენ.
საოცარი მხედრები მთელი ფრონტით წამოვიდნენ ჩვენსკენ, თითქოს ჭენება მონატრებოდათ, ცოცხებით დატვირთული ჯორები ურჩხულებივით მოქანავდნენ.
ამათ მხარეში არყის ხის ტოტებისგან ცოცხებს აკეთებდნენ და ძირითადად კახეთში ყიდიდნენ, ძირითადად იმიტომ, რომ, გზადაგზა, ასე ოსტატურად აწყობილ ჯორის ბარგს ერთი-ორი ცოცხისთვის არ დაშლიდნენ, რაც არ უნდა შეეძლიათ.
არყის ხის ცოცხებს დიდი გასავალი აქვს ყველგან, სადაც კალოს ლეწავენ, თონეს ახურებენ, ან სადაც ოჯახის დიასახლისი მარჯვე და სისუფთავის მოყვარეა. ისე ოსტატურად აკიდებენ ხოლმე ჯორს მსუბუქ, მაგრამ უხერხულ ბარგს, რომ ჯორს თვალები და პეპლებივით მოუსვენარი ყურის წვერებიღა მოუჩანს, წვრილ წვივებთან და ჩლიქებთან ერთად. მთელი ბარგი კოშკის პრინციპზეა აგებული, ზედ ამხედრებულ ფარ-ხმალ-ხანჯალ-თოფ-იარაღიან რაინდიანად.
შორიდან, მშვიდობიან სვლას თავმიცემული მხედრობა იყო. მოჩოქჩოქობდა საქმიანად თავის გზაზე და როგორ წარმოვიდგენდით, თუ ასე სულელურად აპრიალდებოდა ჩვენს ყროყინზე. სამ-ოთხჯერ თუ დავუყროყინეთ და ნუთუ ეს უნდა ყოფილიყო მათი გადარევის მიზეზი? ნუთუ ვერ გვამჩნევდნენ, რომ ფეხშიშველი, სულელი ბალღები ვიყავით, თვითონ კი სერიოზული და საპატიო აღკაზმულობით პატივდებული რაინდები ბრძანდებოდნენ, რომლებსაც დაცინვას ვერავინ გაუბედავდა…
არადა, როგორც ნამდვილ მტერს, ისეთი შემართებითა და ყიჟინით დაგვეტიენ. – არა ხუმრობენ! – ვაცნობე ჩემს თავს და მივუთარგმნე ამხანაგებსაც და გავკურცხლე რაც კი ძალა მქონდა, ზურგზე მოკიდებული გუდა გადამძვრა მხრიდან, – იმისთვის მეცალა! მივრბოდი და ღმერთს ვეხვეწებოდი შველას და ვერ წარმომედგინა, რამე თუ გადამარჩენდა.
შეიძლება ცოტად ჭკვიანი ვიყავი, მაგრამ მოსაზრებული სულ არა! თუკი რაიმეს ხიფათი ჰქონდა, უშუალოდ უნდა გამომეცადა. მდინარეც ასე იყო: სულ ჩემს თავზე გამოვცადე, სად რა სიღრმის და რა ზნე-ჩვევების მორევები ჰქონდა, სულ იმის მიხედვით განვისწავლე, სად როგორ მაყლაპინა წყალი და სად მაღრჩობდა. სხვების ნასწავლი თავში არ მიჩერდებოდა. ახლაც, ამ საბედისწერო ჟამს, იმ ადგილას მოგვიწია მდინარეში გადახტომა, სადაც მორევები იცოდა. აქეთ-იქით ყველგან თავთხელი იყო, სირბილით თავისუფლად გავტყლაპუნდებოდით, მაგრამ ყველაზე დიდ მორევში შევვარდით. ახალმა შიშმა ისე დამაძლევინა ძველი შიში, რომ მერეც საამაყოდ მქონდა, როცა ტალღებს თავზე ხელს წამოვუტყაპუნებდი ხოლმე, შინაურულად, როგორც შეძმობილებულ ნაგაზს.
რომც ეხუმრათ, თავს ვერ გაუმხელდნენ – ვიხუმრეთო, აქაურები ხომ არ იყვნენ, ხუმრობა-ლაზღანდარობაში რომ ამოსდით სული და ბალღი ქვეშაფსია ჰგონიათ, ბებერი კიდევ – მკუანა; მათ მხარეში ბალღიც და მოხუციც პატივდებულია და ჭკუაც მსგავსად მოეკითხებათ. ამიტომაც, ამაოდ გვეგონა, ბალღები ვართ და დაგვინდობენო. სინამდვილეში, რაინდებმა, შესაძლოა პატარა წაუვარჯიშეს: ბარში ხომ, საერთოდ, ფრთხილები და ხმაჩაწეულებია და მინდვრებიც სადა აქვთ თავის ქვეყანაში საჭენაოდ; აქ კი, გაშლილ სივრცეს დანატრებულები გაჰკიოდნენ და მოაგელვებდნენ თავგანწირვით ცოცხებით აღკაზმულ ჯორ-ულაყებს. თეთრი ჯორი ჰყავ თანგულასაო, თეთრ ფაფარს მიაბიბინებსაო….”
ამათმა მოდგმამ დაწალიკებით სვლა იცოდა მთის ბილიკებზე, ახლა კი, წყეული ცოცხებით დატვირთულნი, ჯგუფებად დაყოფილნი მიდიოდნენ გზობას, რომ ორიოდ შაური ეშოვნათ და ჯორებისთვის სანაცვლოდ ნაყიდი ხორბლის ტომრები აეკიდათ. არა მგონია, თავი მოსწონებოდათ ამ ვაჭრობით. სჩანს, ჩვენი დარბევით რაღაც დაძაბულობა მოიხსნეს, თავისდაუნებურად.
ისევ ყანამ გვიშველა, მგონია, მოერიდნენ იმის გათელვას; ან მდინარემ, რომ შევვარდით და გავცვივდით გაღმა სოფლისკენ, ისინი კიდევ ცოცხიანი ჯორებით მდინარეში ვერ შემოვიდოდნენ… გვიყურებდნენ წყალს იქით გადასულებს და იცინოდნენ… ისე ვიყავი შიშით შეპყრობილი, რომ მათი სიცილი სრულიად გამომრჩა. საწყენია ძლიერ! ისინი ხომ საუკუნეში ერთხელ იცინიან.
მესამე დღეს წავედით თავგადასავლიანი ბიჭები ბრძოლის ველის კვლავ მოსანახულებლად, შეგვხვდა მეველე: – ბალღებო, გუშინწინებში თქვენ ხო არ გამოგიდგნენ აქ ჯორებზე შემსხდარი ცოცხებიო, – არაო, – ვიუარეთ. – ძალიანაც კარგი, ისეთი ტრაწის სუნი დაეყენებინათ ვიღაცეებს, რომ ამ დილას ძლივს წაიღო ქარმა კახეთისკეო…
დიდი, მთის ძირას გართხმული მინდორი იყო, ეხლა სახლებით როა დაფარული. სანაქებო ხორბალი ითესებოდა, გაზაფხულიდან მწვანე და ყაყაჩოებით წითლად აჭორფლილი. ზაფხულში დაყვითლდებოდა, ყანას მომკიდნენ და ნამკალში საქონელს შეუშვებდნენ… ჩვენ მაინც სულ იქ დავდიოდით, მაშინაც, მწყრობა რომ გათავდებოდა, ნამკალში ბუდეებივით საქონლის მონეხვილი რომ გაჩნდებოდა, მერე მოიხვნებოდა, შემოდგომის ცა ჟინჟღლვას დაიწყებდა, მიწა გათავისუფლდებოდა ყოველგვარი მოვალეობისგან, თავის თავს დაემსგავსებოდა; ბურუსის ფარდა, ხან დაფარავდა ჰორიზონტს, ხან კი სივრცეს გასწევდა და უსაზღვროდ დაგანახებდა თავს… ამ დროს თითქოს ტყეც იცლიდა საკუთარი თავისთვის, რაკი ყველასთან გასწორებული და პირნათელი იყო, რაკი ყველაფერი წაღებული ჰქონდათ, რაცკი გააჩნდა და ისიც ახლაღა რჩებოდა მარტო.
დავდიოდით უაზროდ. რატომ დავდიოდით?..

მტვერი აიშალა

ამასობაში კი რაინდები დიდი ხანია გასცდნენ სოფელს და თავიანთი ძუაგამოკვართული ჯორებით ალბათ უკვე ბარის წყლებსაც მიაჩქაფუნებენ. და მე კვლავ ფიქრებმა დამამძიმა. შევიბერტყე, რომ დავმსუბუქებულიყავი. გეგონება მტვრით მევსო თავი.
მტვერი რომ აიშალოს, ხომ რაღაცა უნდა მოხდეს, ძაღლმა მაინც უნდა გაიქნიოს კუდი, თუ რაღაცის საძებრად სხვენში არ ახვალ. ეს ამბავიც იმან აშალა, რომ თავიდან ეს სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი იმისთვის მინდოდა, რომ ბავშვობაში რომ დავიკარგე თ უ რ მ ე, ის ბიჭი, ანუ ის ჩემი თავი, ნაგავსაყარის ქვეყანაში ჰყოლიათ ტყვედ და ვ ი თ ო მ ამ სამოც რაინდსაც შეუტყვია ეს ამბავი და სინანულში ჩავარდილა, – ვ ა ი თ უ, ოდესღაც ჩვენ რომ შევაშინეთ, ის იყოს მიზეზიო… ზ ო გ ი ბ ა ვ შ ვ ი ისეთი გულისაა, რომ ერთხელ განცდილი შიში მთელი ცხოვრება აღარ გასდისო. ჩვენ თვითონ ხომ საკუთარ ბავშვებს, პირველ რიგში შიშს ვარიდებთო, ვასწავლით, რომ შიშიბელა კაცი დღეში ასჯერა კვდება, რომ ამქვეყნიდან წასვლაც იმიტომ არ არის დასაზარებელი, რომ აქ ყოველ ნაბიჯზე შიშია, როგორც ჯაგებზე გაბმული მგლის ბეწვი. ხოლო დანარჩენი, – ცუდი სიზმარიო, რომ ამბობენ და ავი მხარიო, – სულ გულთხელთა მოგონილია.
მეც, ამ ამბის მთხრობელს, რა მექნა, გულზე ხელდაკრეფილი ხომ არ ვიჯდებოდი, სანამ ესენი ცოცხებს გაყიდიდნენ (იქნებ ცოცხებაკიდებული ჯორებით ჯობდა საბრძოლო ოპერაციის ჩატარება, უფრო საშიშნი იქნებოდნენ).
ასე აიშალა წიგნში მტვერი. მერე კიდევ ახალი ამბავი გამოტყვრა და დიდ ბუქში გავეხვიეთ მეც და ჩემი სამოცი რაინდიც.
თურმე ნუ იტყვით და, ნაგავსაყარის ქვეყნის მკვიდრთათვის ვიღაც პატიოსან ქალაქელ კაცებს თავშესაფარი უთხოვიათ და მათში რაინდების სისხლით ნათესავიც რეულა, უჭკნობი სახელის დიდი გმირის ჩამომავალი. მეორეც ყოფილა ჩვენი მხრისა, ოღონდ შვილიშვილი იმ მელექსისა, რომელმაც ოდესღაც რაინდების კუთხის ქალზე ძალზე უხამსი ლექსი გამოთქვა (ცალკე გეტყვით იმ სტროფს, ესენი რომ არ იქნებიან) და კარატის ჯვარის ხუცესმა ხატის პირით დაწყევლა: – ეს რა აკადრა ჩემი საყმოს ვერცხლის ღილსაო (იცით ალბათ, რომ კარატის ჯვარი ერთადერთი ხატი იყო, რომელიც სპეციალურად ურჯულოებსა და სულით სნეულებს ემსახურებოდა)!
აბა, გავიმეორო, რას ვაპირებ, რომ დავრწმუნდე, რომ სწორ გზას ვადგავარ: ნაწერი, საინტერესო რომ გამოვიდეს, საჭიროა, რომ მოქმედი გმირი რამეზე იჯდეს, – ცხენზე, ჯორზე, ჯოხზე… სულ ერთია! მთავარია, რომ გმირს ჭენება შეეძლოს და ერქვას მხედარი… ამას ლიტერატურის ისტორიაზე დაკვირვება გვასწავლის.
ცხოვრებაზე დაკვირვება კი გვასწავლის, რომ მხედრის ფიქრები მაშინაც კი უფრო საინტერესოა, როცა ჩამოიქვეითებს და ჯორს მიაბამს ბაზრის ღობეზე, ან სასამართლოს წინ…
ავტორსაც უადვილდება საქმე, როცა ამხედრებულ გმირს მისდევს უკან, ვერავინ დასწამებს, რომ მტვერი მისი აშლილია. ბუქის დაყენება ყველგან შეიძლება, მიწაზეც, ბუხრის კალთაზე გაშლილ ნაცარშიც და საკლასო ოთახშიც, სადაც ბავშვები წარამარა რვეულებსა და წიგნებს აშრიალებენ… ისე, ორი კატეგორიაა ადამიანისა, ზოგი საერთოდ ვერ ამჩნევს მტვერს, ზოგიც ყველაფერში მხოლოდ მტვერს ხედავს… და ორივე გაცუცურაკებულია. ეს ეხება მკითხველსაც, რომელსაც ჰგონია, რომ ნაკლი მხოლოდ ნაწერს გააჩნია. ამ დროს კი ოდნავადაც რომ შეიბერტყოს, მხოლოდ ნაკლი დასცვივა, რადგან თანაბრად ყველასია ნაკლიც და მტვერიც, უნაკლო და უმტვერო მარტო სანების წმინდა გიორგის ჯვარია, – ყინვარის ლოგინიანი, ნისლის კოტორში გახვეული, ზღვის დონიდან ხუთიათას მეტრზე დავანებული.
მოკლედ, რაკი ჯორებმა კუდები გააბიბინეს, რაკი გაჭენდნენ და რაკი ერთი-ორი ვიღაცაც გამოჩნდა, აიშალა მტვერი აწმყო-წარსულისა და ჩემს ნაწერს მშვიდად დაეფინა. ამასობაში მეც მომწყენოდა ჩემი სახე, სარკეში სულ ერთი და იგივეს რომ ვხედავდი და წარსულს მივაპყარ თვალი.
კარგია, როცა იყურები და ვერაფერს ხედავ. და ამიტომ სათქმელი უფრო მეტი გიჩნდება და ლაპარაკობ და გისმენს მთელი საპატიმრო…

ხომ გეუბნებოდით, ავადმყოფი ვარ-მეთქი,
ხომ გეუბნებოდით…
მართალია, არ გ ა ფ რ თ ხ ი ლ ე ბ დ ი თ,
– ანკი რატომ უნდა გამეფრთხილებინეთ,
მაგრამ ხომ გეუბნებოდით, ავადმყოფი ვარ-მეთქი,
ხომ გეუბნებოდით…

მე ასეთი ვარ და ასე ვწერ, რადგან გავრბივარ დამწვარ სახლიდან (სახლის დაწვას, სჯობია – გაყიდო,
დააგრიალო და უარო გარშემო – დამწვარს რაღას გარეშემოუვლი –
და იოცნებო გამოსყიდვაზე).
მაშინ არც ის გამოგეტოვება, რაც აქ იგრძენი, რაც ვარსკვლავთა რიცხვზე მეტია და დილის ნამზე აურაცხელი (ან ზუსტად იმდენი).

მე ასეთი ვარ და ასე ვწერდი, შესწორებები მერე იქნება, რადგან ბევრსა აქვს გასაყოფელი, ერთმა, მითხარი, ვისთან გაიყოს?

მე ასეთი ვარ და ასე ვწერდი. ეს არის ჩემი შურისძიება.
სიყვარულიც ისე მამცირებს, როგორც სიძულვლი.

ჩვენ მონები ვართ და მონობის მეტი არაფერი არ შეგვიძლია; ვეფხვებივით არ დადივართ სანადიროდ, მინდვრის თაგვებივით დავიპარებით.
ჩვენი დღე – გამოწეული ჩახმახია,
ღამე – თოფია მიყუდებული.
ვინ ამოგვართვა ენა, ნეტა (ცხადია, ამაზე ჩვენ არ გვიზრუნია),
ქალმა გაგვლანძღა, ჭინჭრებით გამოგვრეცხა?..
– მაინც გვაქვს სათქმელი.
გვინდა, გვწყურია, რომ რამე ვიყოთ.
შვილმა გაგვლანძღა? მაინც ვიყურებით, – გვინდა, რომ შეგვაქონ.
არ არის თოვლი, არ არის წვიმა,
ძნელია ცოცხლებში, ძნელია მკვდრებში, ძნელია მიწაზე…
ვინ უნდა შეგვაქოს?^

უძებნი შვილი

ცხენები, ჯორები რომ აბიან ბაზრის ღობეებზე, – მშვიდობაა, მაგრამ თუ ცხენი სასამართლოს წინ აბია, ავის მომასწავებელია, და რაკი იქ სოფლის ცენტრიცაა, სასტუმროც იქაა, სასადილოც, აფთიაქიც, ეკლესიაც და შეძლებული ხალხის უბანია, – ვაჭრების, მღვდლის, მოხელეების, – მოკლედ სოფლის ყველაზე შეძლებული ხალხისა, – ისე, რომ ერთი საუკუნის შემდეგ ამ სახლებზე დაფებს დაკიდებენ: “ამ სახლში მოდიოდა ვ.ფ.” – მოკლედ აქ ყოველთვის ტრიალებდა ისეთი ხალხი, ვისაც დააინტერესებდა, ვისი ცხენი ება სასამართლოს წინ და რატომ. ერთხელ მეც შევესწარი: კაცი გამოვიდა სასამართლოდან, თვალები ცრემლში უბრუნავდა, ისე შეჯდა ცხენზე, გეგონება ზედ უნდა გადავლებოდა. შემნანდა!
მეც ვხდები, რომ ეს ზღაპარი, როგორც ყველა ბავშვს, მეც გამართობდა. მაგრამ მერე, რამდენიმე კაცმა, რომლებიც სამუდამოდ დამამახსოვრდნენ, ზოგმა ბაზრის კართან, ზოგმა სოფლის ცენტრში, – სასამართლოს წინ სხვა უსაქმურ ბავშვებთან ერთად რომ ვიდექი, – დაცინვით, როგორც მომეჩვენა, რომ მკითხეს, “ვისი შვილი ხარო”? – გამიჩნდა ეჭვი, რომ ამ ზღაპარს იქნებ მართლაც ჰქონდა კავშირი სინამდვილესთან.
ასეთ პატარა სოფელში ხბოზეც კი არ იკითხავდნენ, – ვისიაო? და მეც შემკითხველებს, სხვადასხვა ფორმით, მახსოვს, ვალში არ დავრჩენილვარ. ამაზე გული არა მწყდება. მე უფრო ის მაინტერესებს, ამ ბოლო ხანებში კითხვა რომ ამეკვიატა: “განა ღმერთს ჩვენს შორის შვილი არა ჰყავს”? “განა ღმერთი არ ეძებს თავის შვილს”?
და, აი, ერთ დილას, აზრისა და გრძნობის ერთდროულმა დარტყმამ გამომაღვიძა: “ღმერთი ეძებს შვილს და პოულობს მას ნაგავსაყრელზე”. უკეთეს პასუხს არც ველოდი.
ძალიან ხშირად სიმართლეს იმიტომ არ ეუბნები ადამიანს, რომ გიყვარს. ეტყობა, ძალიან დიდ ხანს ასე ვექცეოდი მეც ჩემს თავს. მაგრამ ახლა ჩემთვის სიმართლე აღარაფერს ნიშნავს, ის გაფუჭებულ ბუდეში გასაღების უნუგეშო ტრიალია მხოლოდ, რითაც კარი არც გაიღება და არც დაიკეტება.
ამ განცდით ვტოვებდი ჩემს ოთახს, ჩემს მაგიდას, როცა კედლის კუთხეში მიყუდებული გრძელი ურძნის ჯოხი დავინახე. სხივივით სწორი, ორი საუკუნის წინანდელი, წერა-კითხვის უცოდნელი პოეტის, მერცხალას ნაქონი, – ურძნის ჯოხივით ლიტაო ვარო, რომ ირწმუნებოდა, ანუ ლექსის მეტი არაფერი გამაჩნიაო. მეც ჩემი ჯოხი, რომელიც მერცხალას ჯოხს განასახიერებდა, ყველგან თან მქონდა, სადაც მიცხოვრია, მაგრამ არ დამჭირვებია არასოდეს, წვერ-ულვაშისა არ იყოს, ეტყობა ვინახავდი რომელიღაც მომავლისთვის, რომელიც დღეს დადგა.
ავიღე ჯოხი, გამოვიხურე კარი, გარეთ გამოვედი. დარწმუნებული, რომ დანარჩენი გზა ჯოხმა იცოდა.

როგორ არ ავიწყდება ადამიანს, ოდესღაც რომ ერთი იყო. მას შემდეგაა, რომ გაურბის მეორეს. აი, ახლაც, არავინ რომ არ იცის და მე რომ ვეთხოვები სახლს, თითქოს სადმე კი არა, იმ ერთთან მივდიოდე, როგორ განსაცდელში მიტოვებულივით მიყურებს ჩემი მაგიდა, მოცარიელებული, ყველაფერი რომ გავაცალე და წავართვი და თან მიმაქვს.
– უშენოდ? – მეკითხება.
ცოტა ხანს კიდევ ვჯდები და ვუხსნი. მისმენს, სჯერა ჩემი საბუთების და, მაინც, მეკითხება წასვლისას: – უშენოდ?
– უძებნი შვილი ვარ, გაიგე? უნდა ყველაფერში დავიხატო და უნდა გავცდე! რომ გავჩერდე, ზედ დამაბეჭდავენ.
აქ დროებით ვიყავ, არ გეწყინოს, უძებნი შვილი ვარ, რომ გავჩერდე, სარკესავით კი არ ვივლი დედამიწაზე, არამედ – ვინმედ. არ გეწყინოს, არ გამიჯავრდე, – “უშენოდო?” ნუ მეუბნები. ყველაფერი უჩემოდაა! უძებნი შვილი ვარ, ასეთია ბუნების სურვილი, – უძებნი შვილი უნდა რომ ჰყავდეს, თორემ არავინ მოძებნის თავს და იქნებიან სრულყოფილები. არავისთვის არ მითქვამს ამდენი… ხომ გრჩება შენი მაგიდობა, ხომ არ ვაჩნივარ…
ეჰ, უამრავი საღი აზრი მომისმენია, მაგრამ გულს არ გამკარებია. ამიტომაც უკანვე ვუბრუნებ წართმეულს და ფურცლებით ისევა ვმოსავ. სად ვივლი მე ერთგულის გარეშე! ძნელია, ვერ ვატარებ ამ მზერას ზურგით, ვერც ამ კითხვას გავუძლებ. ასე ადამიანიც ვერ მოგექცევა.
ძნელია ადამიანისთვის რომ იყოს ერთგული, ლამის ანუგეშო: – ნუ იქნები ერთგული, უბრალოდ – იყავი.
მოწყენილობა, ეტყობა, სიცოცხლედ არ ეთვლება ადამიანს. ამიტომაცაა, დიდხანს რომ ცოცხლობენ მოწყენილები. სიკვდილს კი ზეიმი უყვარს. ამიტომაც ავიღე ჩემი სხივივით მართალი ჯოხი და მიწას დავკარი: ჯოხი სახეა. მიეთრევა, მოეთრევა, მიეყუდება, მოეყუდება, დავარდება, ადგება…
გუმანიც ჯოხივით არსებაა ადამიანში.

მეც ბარულა, ანუ ყინტორას სათხრელი ჯოხი მეჭირა ხელში. სამოცნი იყვნენ. ვინ დაითვლიდა უკეთესად! თვლაც რომ სცოდნოდათ, თავს არ შეიწუხებდნენ. იტყოდნენ, – გუნდ-გუნდად მიდიოდნენო, ფარა-ფარაო, გროვა-გროვაო… თუმცა ხორბლეულისა და საქონლის ანგარიში მარცვლობრივ და ფეხობრივ იცოდნენ. სარქალს შეეძლო ჯოხი დაეშვირა ცხვრის ფარაზე და ეთქვა თუ რამდენი უნდა მოესხლიტა: – აჰა, წაიყვათ, სამასია! და სამიც კიდევ თქვენი ფეშქეშიო…

– ღმერთო, ნუთუ უკვე დაიწყო წიგნი?
– მაგრამ რატომ არ მემეტება?
ხომ არ ჩავიდო ჯიბეში ნაწერი და გადავიკარგო?

თქვენ არ შეგყრიათ ქორწილიდან გამოქცეული პატარძალი?
თქვენ არ გინახავთ რიგითიდან ამომხტარი ერთეული?
თავის სახლის წინ მოყოყმანე კაცი არ გინახავთ?
გრძნობა არ გქონიათ, აზრში რომ არ უნდა,
სტრიქონი, ლექსი რომ ეცოტავება?..

რაც იყო თამაში, წაშლით დასრულდა.

აჰა, სიტყვა, და წერტილი მისი – ცრემლია!
ისედაც ბევრი ვილაპარაკე: ყველამ ასე რომ ამოუშვას პირის ქარი, ჰაერი ხომ დაიფხრიწება!

წარმოიდგინეთ, დედამიწის სფეროზე რამდენი ენაა; იმ ენებში რამდენი სიტყვაა და იმ სიტყვებში რამდენი ბგერა!..

დედამიწა მექორწილეების ეტლივით დაქრის სამყაროში.

ძნელია სიბრძნე…

ყოველი ნაწერი ჯერ გრძნობაა და მხოლოდ მერე ხდება წინადადება. ამ ორივეს კი კაცის შესაბამისობა სჭირდება: ბრძენიც იმას ჰქვია, ვისაც გრძნობაზე ენა არ დაებმის და ხელები არ აუცახცახდება, ან გარეთ არ გავარდება ცეცხლმოდებულივით.
ძნელია ბრძენი კაცის ცხოვრება: სძინავს – ბრძენია, ღვიძავს – ბრძენია, ფიქრობს – ბრძენია, ამბობს – ბრძენია… და თუ წერაც მოისურვა ამგვარმა ბრძენმა, აუცილებლად უნდა მხოლოდ მარცხენით წეროს. მარჯვენით წერა ღმერთისაგან აკრძალული აქვს, რადგან ბრძენის მარჯვენით ნაწერი ადამიანის გონებისთვის მიუწვდომელია. ხომ დასამალი არაა, რომ ახლა ადამიანებს აღარც წაღმართი გრძნობა უნდათ და აღარც წაღმართზე წარმტაცად ნაწერი. ამიტომაც გაუქმებული აქვს ბრძენს მარჯვენა ხელი, სარტყელში აქვს ჩატანებული, მარცხენა ხელით წეროს უნდა, რომ მკითხველს მისი შესაბამისი ძალით შეებას.
რა ქნას?
სულ სარტყელში ხომ არ ექნება მარჯვენა ხელი?.. ისედაც ათას რამეს აბრალებენ.

და, აი, ღმერთმა ასეთი ბრძენისთვის რა მოიმოქმედა: კი არ ინანა იმ უნარისთვის, რაც მიენიჭა, ადგა და მის სიბრძნეს საფარველი დაადო. მისცა დრეკადობა და ტყუპის ცალად უშვა სისულელე. ყველა განძს ხომ მისივე ბადალი ძალა იცავს…

მას მერეა, რომ ადამიანი ყოველ დილას ჭკუა-გონების მოკრებას ცდილობს, სისულელის ძებნა კი არა სჭირდება.

მაგრამ, როგორც სიბრძნეს უჭირს ამქვეყანაზე, ისე სისულელეც დაქანცულია ძაღლებისთვის ჯოხის ქნევისგან.

ისიც ეგრე არის, ვისაც ლექსობის ზნენი აუჩნდება. თუმც წერის დროს თავს ვერ ხედავს, რომ შეიჯავროს, წერას რომ მორჩება, აღარ იცის რად იგრძნოს თავი, – ბრძენად თუ სულელად? და ამის გამო სინანულში ვარდება:
ცოდვაა ადამიანი მასზე მეტი ტვირთისთვის.
ხან მთვრალია, ხან ფხიზელი, ხან ბრძენია, ხან სულელი და მხოლოდ მათ პირშესაყარზეა – თვითონ. მიდის, მიაბიჯებს კალმის წვერით გაკვალულ ბილიკზე და თამამია, რადგან გვერდს ჰყვანან ტანის დამჭერნი, – ერთი იმის ნახევარი სიბრძნეს უჭირავს, მეორე სისულელეს, და რაკი მესამე ძალა არსადაა, ქალებისთვის დიახაც რომ, არა სცალია.
და ოთახის მარადმწვანე ხვიარა ბუჩქი კი, ამასობაში ისე გაზრდილა და ისე გადმოღვრილა-გამოწვდილა თავისი ქოთნიდან საწერი მაგიდისკენ, რომ ერთი ტოტით სხეულზე ეხება – იმ ადგილას, სადაც შარვალს იკრავს.
და არსებობს სტრიქონი ასეთ სულელურ მიზეზისთვისაც კი, ჟამამდელი: იცინოდიან ქალები, საცინარ თურმე ჩემდ იყო, საწელე ჩამომჩენოდა, საბელზე უფრო გრძელ იყო…

გარეთაც მკვდარი სოფლის ღამე იყო და შიგნითაც ოთახის მკვდარი ღამე იწვა. გახედვა არ მინდოდა არც ერთი მკვდრისკენ.
მკვდარივით ეძინა ბებოჩემს და დადაჩემიც ღმერთს ამას შესთხოვდა,
თუმცა, – ამოყავი ხელები საბნიდანო! – არ დაავიწყდა. და შევიდა ისიც თავის სიმკვდარეში.

ალბათ თუ ჭუჭუას ვეთამაშებოდი. რადგან არაფერი ცოცხალი არ იყო ირგვლივ:
ბნელოდა, ქარს თუ მოუხვდებოდა ფრთა რამეზე, ფანჯარაზე, კენჭზე, მავთულზე… ან ძაღლი თუ დაიყეფებდა… ჭუჭუა კი იყო და, თანაც მე მება, – ჩვენ ორნი ვიყავით სიცოცხლის მოსურნენი მთელ მკვდარ დუნიაზე.

ადმიანებს ბევრი სისულელე სმენიათ, არეულიც და მოწესრიგებულიც.
შენ უნდა დაწერო ისე იოლად გასაგები წიგნი, რომ მკითხველმა ფეხზემდგომელამაც კი წაიკითხოს – სხვა რამეს როგორც აკეთებდა ყმაწვილკაცობაში…

იმღერე სისულელე, დაე სიბრძნეს ედოს საფარველი! სისულელე ვერ გაძლებს უმღერლად, სიბრძნე კიდევ დუმილის გარეშე, შენ იქნები მათ პირშესაყარზე როგორც მთვრალი მიწისმზომელი, და სინამდვილეს აურ-დაურევ.

ჩვენ ყველა, სწორად დაწყობილი რიგიდან გამობურცულები, – ავანტიურისტები ვართ. ეს იმ ფოტოდან მივხვდი, ოდესღაც, საზაფხულო ბანაკში, დილის ხაზზე რომ დაგვამწკრივეს ბავშვები და გადაგვიღეს… იმ ფოტოზე, მე ფეხები და მხრები დანარჩენების თანაბრად მიჭირავს, მაგრამ გულ-მკერდით მაინც წინ ვარ გამობურცული.

სადაც დავიბადე, ისეთი დრო და ადგილი იყო, რომ თუ ცხოვრების მცირე შემოთავაზებებს დიდად თუ არ ჩათვლიდი, შეგეძლო დილიდან საღამომდე მჯდარიყავ და ფეხებზე დადებული ბორკილი გეხერხა. არც გზა იყო, არც ზღვა, არც განძი…
ლექსიღა იყო ავანტიურისთვის დარჩენილი, თითქოს უნდა ამხდარიყო დედაჩემის სურვილი: – შენ უნდა ციხეში ჩაგსვას კაცმა და მარტო კალამი და ქაღალდი მოგცეს!

სამაგიეროდ ძაბრივით უფსკრულის ფსკერზე აღმოვჩნდი.
იქ რომ წავსულიყავ, სადაც გული მიმწევდა, გადავრჩებოდი. მაგრამ არ ინდომა ბედმა და შემთხვევამ: ხან მე ვერ დავიძარი, ხან სხვა გამიმტყუნდა და მესამე ცდაც რომ ჩამეშალა, ჩემს თავს შევუწყერი:
– ცრუმორწმუნეც კი არა ხარ-მეთქი?!
ბედი სინამდვილის პირით გითვლის, არ წახვიდეო!
დადექი, ოცნებასა და წიგნებს დასჯერდი; გამოცარიელებულ-გაუქმებული ნასოფლარებია, შამბში და ჭინჭარშია ჩანთქმული გზაც და ბილიკიც, ნაციხარიც და ნასახლარიც. როგორც მოლოდინი სჯობია მოსვლას, შენც ისე, – ნახვას ნატვრა გერჩიოს…
ტყუილად ხომ არ გიდგას საწოლის წინ მუხის კარადა, ტყუილად ხომ არ მიარჭობ ხოლმე თვალებს ზედ გამოსახულ ათასნაირ ნაჭრელა სურათებს, რომ რაც მოგინდება, იმის თამაშით გაირთო თავი: ციხეც იქაა, მთაც და სოფელიც, გზაც, ბილიკიც, ტყეც და ნახირიც… ერთგან გაქცეული ცხენ-მხედრის მიერ ამოჩქეფილი გუბეც კი მოჩანს, სინამდვილეში ასკილის გამხმარი ბუჩქი თუ არ არის.
ჰოდა, ხან ისინი აგაგზნებენ, ხან შენ იმათ წარმოისახავ. გულისგასატეხად სად უნდა გევლო!

ოჰოჰოჰოჰ… როგორ მიქრიან ჯორ-ულაყები!.. ეგენი რომ არ ანიავებდნენ ჰაერს, ძალიან ძნელი იქნებოდა ამ ქვეყნად გაძლება.
რა სურათები ნახეს ჩვენმა ჯოროსნებმა გზაზე? – რა უნდა ენახათ, წიგნი
ეფურცლებოდათ წარსულისა და იმას მისდევდნენ.
ასეთები ცნობისმოყვარეებადაც კი არ ივარგებენ… დუგ-დუგ-დუგ-დუგ… ჩემი გული და გონება ამათთან ერთად მიჩოქჩოქებს, მებერებიან საფეთქლები და სისხლი გულის კედლებს აწყდება. მე არარსებული ვარ, მე მხოლოდ
ისინი ვარ, იმათ ვუჭერივარ და ისინი მაწონასწორებენ. რომ ჰქონდეს ჩემს
გრძნობებს დაფასება, მაშინ სახლშიც ტაშს დამიკრავდნენ, არათუ გარეთ, ახლა
კი გიჟი ვარ, უცნაური და ახირებული. რასაც სხვა გამორჩეულებს სიამოვნებით
პატიობენ, ის ჩემგან არ ეთვისებათ, ვერ მოურგიათ ჩემი ახირება, თუმცა
ირგვლივ ყველა სხვის ხუშტურსა ბაძავს… მაგიდაზე თავდახრილი გიჟი კი
ვინ არის? – რომელიც სამოც ჯოროსანთან ერთად სადღაც მიჩოქჩოქობს
უმისამართოდ.

მე თქვენ გაჩვენებთ მისამართს, მსხვილი ასოებით რომ დავაწერ! მაშინ გაიგებთ, რამდენს ვამუხრუჭებ, რომ ბოლომდის არ გავუტიო! გაიგებთ, როგორი ტკბილია ასეთი სიგიჟე… ისევე ტკბილი, როგორც სინამდვილე, რომელშიც გავცვალე: წინაპრები თქვენ სზმარშიც არ გინახავთ, მე კი მათ ვხედავ, როგორც სარკეში, ცხვირი-ცხვირს მიდებული.
მათი წეკოს მწარე სუნი მცემს, იმათი ნაცვამი ტალავარისა… მე ბედნიერი ვარ, ისინი კი მეგუებიან, თითქოს ვირწმუნეთ: გიყვარდეს ახლობელი და პატივი ეცი დანარჩენ ყარტა-ყურტათა… თითქოს სიხარულით გავეყარე ცხოვრებას, როგორც ერთხელ, ამ წიგნის ხანდაზმულმა პერსონაჟმა უცებ იგრძნო, რომ ყველა სურვილს აქამდის საკუთარ თავს თვითონ უგონებდა და სინამდვილეში კი უფრო დიდი სურვილი სუფევდა მასში და ინტიმური ქალიდან უმალ ჩამომხდარმა, როგორც ჯორიდან, ბედნიერის ხმით შესძახა:
– ვაშაა, აღარ მიდგება!..
სცოცხლე იმიტომაა კარგი, რომ წიო წეკო, სვა ცხარე არაყი და წერო და
წერო
(აღარც თქვენი სიყვარული მინდა აღარც თქვენი ბოქვენის მოჭერა)…

აგე, რაები მიწერია ფურცლებზე!
დავიწყო ჩემი აბზაცები და მერე ნახავთ!

აბზაცი არა მარტო ჩემი შესაძლებლობების მანძილია, ჩემი კვალიც არის, ძაღლ-რიტუალური. მერე მიმრუდდება ხნული, შრომის ოფლის სუნსაც ვერ ვიტან: – მიწის მწერელი ხომ არა ვარ! – შევუწყრები ჩემს თავს და დავახლი მაგიდას კავ-საწერს.
რადგან:
დაუკოდავი ცხენივით იწევს კაცი სიხარულისკენ!
წაეტანება, წაავლებს ხელს და მოხვდება კიდევაც იმ ადგილას, რითიც იამა. და წავა დარდისკენ, შევა დარდში, მაგრამ ვერც ის გაუჩენს სამართალს, ანუ სიხარულს ვერ მოუპოვებს და მოიწყენს და მიატოვებს… იტყვის: არც არა მარგო ტირილმა, არც არა ცრემლის დენამა, ისევე მარგო სიცილმა, ლაქარდიანმა ენამა! – და შვიდი დღის ნადარდს ერთ წამში გადაიყრის.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“